Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

Diksonari Blong Ol Wod Long Baebol

A B D E F G H I J K L M N O P R S T V W Y

A

  • Ab.

    Nem blong namba 5 manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, afta we ol man Babilon oli tekem ol man Isrel i go long Babilon, mo long narafala kalenda, hem i namba 11 manis. Hem i stat long medel blong Julae i go kasem medel blong Ogis. Nem ya i no kamaot long Baebol, oli talem nomo se “namba 5 manis.” (Na 33:38; Esr 7:9)—Yu luk Ap. B15.

  • Abib.

    Faswan nem blong faswan manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, mo hem i namba 7 manis long narafala kalenda. Hem i minim “Grin Hed (Blong Sid),” mo i stat long medel blong Maj i go kasem medel blong Eprel. Afta we ol man Jiu oli aot long Babilon, oli singaot manis ya se Nisan. (Du 16:1)—Yu luk Ap. B15.

  • Abys.

    Tok ya i kamaot long Grik tok ya aʹbys·sos, we i minim “dip we i dip,” “i no gat en blong hem,” o “i no gat limit blong hem.” Oli yusum tok ya long Kristin Grik Haf Blong Baebol blong tokbaot wan ples o wan samting we man i kalabus long hem. Hem i save minim gref, be i save minim sam narafala samting tu.—Lu 8:31; Ro 10:7; Re 20:3

  • Adaltri.

    Wan mared man o wan mared woman i minim nomo blong mekem seks wetem narafala we i no hasban o waef blong hem.—Eks 20:14; Mt 5:27; 19:9.

  • Adara.

    Nem blong namba 12 manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, afta we ol man Babilon oli tekem ol man Isrel i go long Babilon, mo long narafala kalenda, hem i namba 6 manis. Hem i stat long medel blong Februari i go kasem medel blong Maj. (Est 3:7)—Yu luk Ap. B15.

  • Aedol.

    Wan pija we i representem eni ril samting o giaman samting we man nomo i stap tingbaot, mo ol man oli yusum long wosip blong olgeta. Tok ya wosipim aedol, i min se man i tinghae, i lavem, i wosipim, o i laekem tumas aedol ya.—Sam 115:4; Wok 17:16; 1Ko 10:14.

  • Akaea.

    Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, hem i wan provins blong Rom we i stap long saot blong Gris, mo Korin i kapital blong hem. Akaea i kavremap olgeta ples blong Pelopones mo medel blong kantri ya Gris. (Wok 18:12)—Yu luk Ap. B13.

  • Akenjel.

    Hem i minim “jif blong ol enjel.” Tok ya “ak” i minim “jif.” Oli yusum tok ya “akenjel” long Baebol blong tokbaot wan man, i no plante. Samting ya i soemaot se i gat wan akenjel nomo. Baebol i talem nem blong akenjel ya, mo i soemaot se hem i Maekel.—Da 12:1; Jud 9; Re 12:7.

  • Alabasta.

    Nem blong ol smol botel senta we bifo oli wokem long wan ston we oli faenem klosap long ples ya Alabastron, long Ijip. Oli stap fulumap ol senta we oli sas we oli sas insaed long ol botel ya. Taem oli wokem botel ya, oli mekem ples klosap long maot blong hem i bunbun, blong blokemgud senta ya blong i no lik. Nem ya i nem blong ston ya tu we oli wokem ol botel ya long hem.—Mk 14:3.

  • Alamot.

    Wan tok we oli yusum long miusik, mo i minim “Ol Yang Gel; Ol Yang Woman,” maet blong tokbaot soprano voes blong ol yang woman. I luk olsem se oli yusum tok ya blong soem wan pis blong miusik o instramen we i stap long hae not.—1Kr 15:20; Sam 46:Sup.

  • Alfa mo Omega.

    Nem blong fas leta mo las leta long Grik alfabet. Long Revelesen, tufala nem ya i kamaot tugeta tri taem olsem wan taetel blong God. Taem tufala nem ya i kamaot olsem, hem i minim “faswan mo laswan” mo “stat mo en.”—Re 1:8; 21:6; 22:13.

  • Amagedon.

    Tok ya i kamaot long Hibru wod ya Har Meghid·dohnʹ, we i minim “Bigfala Hil Blong Megido.” Tok ya i joen wetem “faet long bigfala dei blong God ya We i Gat Olgeta Paoa.” Hemia faet we ol king blong evri ples long wol oli kam wanples blong faet agensem Jehova. (Re 16:14, 16; 19:11-21)—Yu luk BIGFALA TRABOL.

  • Amen.

    Tok ya i minim “i mas olsem,” o “i tru.” Hem i kamaot long stamba wod ya ʼa·manʹ long lanwis Hibru, we i minim “stap tru, man i save trastem.” Oli yusum tok ya “Amen” blong agri long wan strong promes, wan prea, o wan tok. Long Revelesen, oli yusum olsem wan taetel blong Jisas.—Du 27:26; 1Kr 16:36; Re 3:14.

  • Antikraes.

    Tok ya long lanwis Grik i gat tu mining. I minim samting we man i agensem, hemia Kraes. Mo tu i save minim wan giaman Kraes, hemia wan man we i putum hem long ples blong Kraes. I stret nomo blong talem se ol antikraes, hemia olgeta man, ol oganaesesen, o ol grup we oli giaman se oli wok long nem blong Kraes, o oli talem se oli Mesaea, o oli agensem Kraes mo ol disaepol blong hem.—1Jo 2:22.

  • Aposol.

    Stamba mining blong wod ya se “man we oli sanem hem i go,” mo oli yusum tok ya long Jisas mo samfala we oli sanem olgeta blong oli mekem wok blong givhan long ol narafala. Plante taem, tok ya i go long ol disaepol we Jisas i jusum olgeta se oli grup blong ol 12 man we oli wok long nem blong hem.—Mk 3:14; Wok 14:14.

  • Apostasi.

    Long lanwis Grik, tok ya (a·po·sta·siʹa) i kamaot long wan veb we prapa mining blong hem se “stanap longwe long.” Tok ya i save minim “lego, o rebel.” Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, tok ya “apostasi” i go long olgeta we oli lego tru wosip.—Pro 11:9; Wok 21:21; 2Te 2:3.

  • Aram; ol man Aram.

    Olgeta we oli kamaot biaen long boe blong Sem, Aram. Olgeta oli stap long ol rijen we i stat long Ol Bigfala Hil Blong Lebanon, i gokros kasem Mesopotamia, mo i stat long Ol Bigfala Hil Blong Tauras long not, i godaon kasem Damaskes mo i bitim saot i go. Eria ya, we oli singaot se Aram long lanwis Hibru, sam yia biaen oli singaot se Siria, mo oli singaot ol man blong ples ya se ol man Siria.—Je 25:20; Du 26:5; Ho 12:12.

  • Arameik.

    Wan lanwis we i klosap long lanwis Hibru, mo alfabet blong tufala i sem mak. Long stat, ol man Aram nomo oli toktok lanwis ya. Be biaen, hem i kam bigfala lanwis we ol man long ol kantri we Asiria mo Babilon i rulum, oli yusum blong toktok mo blong mekem bisnes. Mo long taem we Pesia i rul, ol haeman oli yusum lanwis ya nao blong raetem ol leta i go long ol narafala. (Esr 4:7) Sam haf blong buk blong Esra, Jeremaea, mo Daniel, oli raetem long lanwis Arameik.—Esr 4:8–6:18; 7:12-26; Jer 10:11; Da 2:4b–7:28.

  • Areopagus.

    Wan hae hil long Atens, long notwes blong Akropolis. Mo hem i nem blong kaonsel tu (kot) we i stap holem ol miting long ples ya. Ol man we oli folem tijing blong Epikuras mo Stoik, oli tekem Pol i go long Areopagus blong i eksplenem bilif blong hem.—Wok 17:19.

  • Asasel.

    Wan Hibru nem we maet i minim “Nani We i Lus.” Long Dei Blong Atonmen, oli sanem nani blong Asasel i go long draeples, mo hemia i olsem we hem i karem ol sin we nesen i bin mekem long yia we i pas, mo i tekem i go.—Le 16:8, 10.

  • Aselgeia.

    Yu luk NOGUD FASIN WE MAN I NO SEM BLONG MEKEM.

  • Asembli.

    Wan grup blong ol man we oli kam tugeta long wan stret taem. Long Hibru Haf Blong Baebol, plante taem tok ya i tokbaot taem ya we ol man Isrel oli kam wanples blong mekem ol lafet blong wosipim God, o long ol impoten taem.—Du 16:8; 1Ki 8:5.

  • Astoret.

    Wan woman god blong ol man Kenan. Hem i god blong faet, mo god we i mekem man mo animol i gat plante pikinini mo graon i karem plante kakae, mo hem i waef blong Bal.—1Sa 7:3.

  • Atonmen.

    Long Hibru Haf Blong Baebol, tingting we i kamaot biaen long tok ya i joen wetem ol sakrefaes we ol man oli mekem, blong oli save kam klosap long God mo wosipim hem. Aninit long Loa blong Moses, oli mekem ol sakrefaes, speseli long Dei Blong Atonmen evri yia, blong mekem se ol man oli save fren bakegen wetem God, nating se olgeta wanwan o ful nesen i gat sin. Ol sakrefaes ya oli poen i go long sakrefaes blong Jisas we hem i givim wan taem nomo mo blong olwe, mo we i kavremap fulwan sin blong ol man. Sakrefaes ya i givim janis long olgeta blong oli fren bakegen wetem Jehova.—Le 5:10; 23:28; Kol 1:20; Hib 9:12.

B

  • Bal.

    Wan god blong ol man Kenan. Oli talem se hem nao i ona blong skae mo i stap givim ren, mo i mekem man mo animol i gat plante pikinini mo graon i givim plante kakae. Oli yusum nem ya “Bal” tu long ol smosmol god. Tok ya long lanwis Hibru i minim “Ona” o “Masta.”—1Ki 18:21; Ro 11:4.

  • Baptaes.

    Tok ya i minim “draonem fulwan,” o draonem aninit long wota. Jisas i talem se ol man we oli biaen long hem, oli mas baptaes. Ol Tok Blong Baebol oli tokbaot ol narafala baptaes tu, olsem hemia blong Jon baptaes, baptaes long tabu spirit, mo baptaes long faea.—Mt 3:11, 16; 28:19; Jon 3:23; 1Pi 3:21.

  • Bat.

    Wan mesamen blong ol samting we i wota. Ol man blong digim graon oli faenem sam haf blong ol jag we oli gat sem nem, mo oli ting se wan bat i samwe long 22 L. Long Baebol, bighaf blong ol mesamen blong narafala drae samting mo ol samting we oli wota, oli kaontem folem mak we oli ting se i stret long mesamen blong bat. (1Ki 7:38; Esi 45:14)—Yu luk Ap. B14.

  • Bielsebab.

    Wan nem we i go long Setan, we i prins o rula blong ol dimon. Maet fastaem hem i Balsebub, be oli jenisim i kam Bielsebab. Balsebub hem i god ya Bal we ol man Filistia long Ekron, oli stap wosipim.—2Ki 1:3; Mt 12:24.

  • Bigfala kaliko.

    Wan naesfala kaliko we oli wivim long ol naesfala tred, mo we oli somap pija blong ol jerubim long hem. Bigfala kaliko ya i stap insaed long tabenakel mo long tempol, mo i seraotem Rum We i Tabu long Rum We i Tabu We i Tabu. (Eks 26:31; 2Kr 3:14; Mt 27:51; Hib 9:3)—Yu luk Ap. B15.

  • Bigfala pos.

    Wan bigfala pos we i sapotem wan bilding, o i stanap stret. Ol man oli stanemap sam bigfala pos blong oli stap olsem memori blong wan samting we i hapen bifo, o blong makem wan impoten samting. Solomon i yusum ol bigfala pos olsem blong wokem tempol mo ol haos blong king. Ol man we oli wosipim ol giaman god, oli stanemap ol tabu ston we i joen wetem giaman skul blong olgeta, mo samtaem ol man Isrel tu oli mekem olsem olgeta. (Ja 16:29; 1Ki 7:21; 14:23)—Yu luk HED.

  • Bigfala trabol.

    Grik tok we oli tanem i kam “trabol,” i givim tingting blong trabol o harem nogud we i kamaot taem man i wari tumas from ol samting we oli stap hapen long laef blong hem. Jisas i tokbaot wan “bigfala trabol” we i neva hapen bifo, we bambae i kasem Jerusalem, mo bigfala trabol we bambae i kasem olgeta man long fiuja, taem hem i kam wetem “bigfala glori.” (Mt 24:21, 29-31) Pol i tokbaot trabol ya olsem jajmen we i stret nomo we God i mekem agensem “olgeta we oli no save God, mo olgeta we oli no obei long gud nius” long saed blong Jisas Kraes. Revelesen japta 19 i soemaot Jisas se hem i lidim ami blong heven, blong oli go faet agensem “wael animol mo ol king blong wol wetem ol ami blong olgeta.” (2Te 1:6-8; Re 19:11-21) Baebol i soemaot se “wan bigfala hip blong ol man” bambae oli laef tru long bigfala trabol ya. (Re 7:9,14)—Yu luk AMAGEDON.

  • Bokis blong kontrak.

    Wan bokis we oli wokem long wud blong akasia mo oli blokem long gol. Bokis ya i stap nomo long Rum We i Tabu We i Tabu long tabenakel, mo biaen long Rum We i Tabu We i Tabu long tempol we Solomon i wokem. Lid blong hem, oli wokem long gol mo antap long hem i gat tu jerubim we tufala i fesem tufala. Impoten samting we i stap insaed long bokis ya, hemia tufala flat ston blong ol Ten Komanmen. (Du 31:26; 1Ki 6:19; Hib 9:4)—Yu luk Ap. B15 mo B8.

  • Bul.

    Nem blong namba 8 manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, mo long narafala kalenda, hem i seken manis. Tok ya i kamaot long wan stamba tok we i minim “givim, o karem frut,” mo manis ya i stat long medel blong Oktoba i go kasem medel blong Novemba. (1Ki 6:38)—Yu luk Ap. B15.

D

  • Daerekta.

    I luk olsem se long lanwis Hibru, tok ya we i stap long Ol Sam, i go long man we i putumgud ol singsing mo i lidim ol man we oli sing long ol singsing ya, i tijim mo trenem ol Livaet we oli man blong singsing, mo i lidim ol so tu. Ol narafala Baebol oli transletem tok ya i kam “jif blong miusik” o “daerekta blong miusik.”—Sam 4:Sup; 5:Sup.

  • Dagon.

    Wan god blong ol man Filistia. I no sua se stamba blong tok ya i kamaot wea, be sam man blong stadi oli se tok ya i joen wetem Hibru tok ya dagh (fis).—Ja 16:23; 1Sa 5:4.

  • Darik.

    Wan gol koin blong Pesia we wet blong hem i 8.4 g. (1Kr 29:7)—Yu luk Ap. B14.

  • Dei Blong Atonmen.

    Wan tabu dei we i impoten moa long ol man Isrel i bitim ol narafala dei. Oli singaot dei ya tu se Yom Kipur (we i kamaot long Hibru tok ya yohm hak·kip·pu·rimʹ, “dei blong kavremap”), we oli mekem long namba 10 Etanim. Hemia wan dei ya nomo long wan yia we hae pris i go insaed long Rum Ya We i Tabu We i Tabu long tabenakel, mo biaen long tempol. Long ples ya, hem i givim blad blong sakrefaes from sin blong hem, sin blong ol narafala Livaet, mo sin blong ol man. Dei ya i wan dei blong tabu asembli mo fasting, mo i wan sabat tu, wan taem blong man i no mekem ol wok we i stap mekem oltaem.—Le 23:27, 28.

  • Dei Blong Jajmen.

    Hemia wan stret dei, o taem, we God bambae i jajem sam grup, nesen, o ol man. Hem i wan taem we bambae hem i kilim i ded olgeta we hem i bin jajem olgeta finis se bambae oli ded. Mo jajmen dei ya i givim janis long samfala blong oli sef mo kasem laef we i no save finis. Jisas Kraes wetem ol aposol blong hem oli tokbaot “Dei Blong Jajmen” we bambae i kamtru long fiuja, we i go long olgeta we oli laef yet i stap mo olgeta tu olgeta we oli ded finis.—Mt 12:36.

  • Deista.

    Hem i gat sem mining long “moningsta.” Hem i laswan sta we i kamaot long saed i go long is bifo we san i kam antap, mo i soemaot stat blong wan niufala dei.—Re 22:16; 2Pi 1:19.

  • Dekapolis.

    Wan grup blong ol taon blong Gris, we fastaem hem i ten taon (long lanwis Grik, deʹka, i minim “ten,” mo poʹlis, i minim “taon”). Mo tu hem i nem blong rijen long is blong Si Blong Galili mo Jodan Reva, we bighaf blong ol taon ya oli stap long hem. Ol taon ya oli stamba ples blong kastom mo bisnes blong ol man we oli toktok lanwis Grik. Jisas i pastru long eria ya, be Baebol i no talem sipos hem i go visitim wan long ol taon ya. (Mt 4:25; Mk 5:20)—Yu luk Ap. A7 mo B10.

  • Denarias.

    Wan silva koin blong Rom we wet blong hem i samwe 3.85 g. mo long wansaed blong hem i gat pija blong Sisa. Hem i pei we wan wokman i kasem long wan dei, mo koin ya nao ol man Rom oli stap askem long ol man Jiu blong oli pem takis long hem. (Mt 22:17; Lu 20:24)—Yu luk Ap. B14.

  • Devel.

    Wan nem blong Setan long Kristin Grik Haf Blong Baebol blong soemaot fasin blong hem, mo hem i minim “Man We i Giaman Blong Spolem Nem Blong Narafala.” Setan i kasem nem ya Devel from we hem i faswan man blong spolem nem blong Jehova, mo hem i stap talem ol giaman tok blong agensem Jehova, gudfala tok blong Hem, mo tabu nem blong Hem.—Mt 4:1; Jon 8:44; Re 12:9.

  • Drakma.

    Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, hem i wan silva koin blong Gris, we long taem ya wet blong hem i 3.4 g. Long Hibru Haf Blong Baebol, i gat wan haf we i tokbaot wan gol drakma we oli yusum long taem blong Pesia, we hem i sem mak long darik. (Neh 7:70; Mt 17:24)—Yu luk Ap. B14.

  • Dring ofring.

    Ofring blong waen we oli kafsaedem i go long olta mo oli givim i go wetem plante narafala ofring. Pol i yusum tok ya olsem pijatok blong soemaot se hem i rere blong givim laef blong hem from ol narafala Kristin.—Na 15:5, 7; Fil 2:17.

E

  • Edom.

    Wan narafala nem we oli givim long Esao, boe blong Aesak. Olgeta we oli kamaot biaen long Esao (Edom), oli tekem eria blong Seiri, mo rijen blong ol hil we i stap bitwin Ded Si mo Galf Blong Akaba. Taswe oli singaot ples ya se Edom. (Je 25:30; 36:8)—Yu luk Ap. B3 mo B4.

  • Efa.

    Wan mesamen blong ol drae samting mo nem blong kontena we oli yusum blong mesarem ol sid. Hem i sem mak long bat we oli yusum blong mesarem ol samting we i wota, so hem i 22 L. (Eks 16:36; Esi 45:10)—Yu luk Ap. B14.

  • Efod.

    Wan klos we i olsem wan epron, we ol pris oli stap werem. Hae pris i werem wan spesel efod we long fored blong hem, i gat spesel paos wetem 12 sas ston long hem. (Eks 28:4, 6)—Yu luk Ap. B15.

  • Efrem.

    Nem blong sekenbon boe blong Josef. Biaen nem ya i go long wan long ol traeb blong Isrel. Afta we Isrel i seraot long tu grup, Efrem we i wan impoten traeb, hem nao i representem ful kingdom blong ol ten traeb.—Je 41:52; Jer 7:15.

  • Elda; Olfala man.

    Wan man we i bigman finis, be long Ol Tok Blong Baebol, hem i wan man we i gat paoa antap long ol narafala, mo i gat responsabiliti long wan komuniti o wan nesen. Long buk blong Revelesen, tok ya i go tu long olgeta we oli stap long heven. Oli tanem Grik wod ya pre·sbyʹte·ros i kam “elda” taem i tokbaot olgeta we oli gat wok ya blong lidim kongregesen —Eks 4:29; Pro 31:23; 1Ti 5:17; Re 4:4.

  • Elul.

    Nem blong namba 6 manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, afta we ol man Babilon oli tekem ol man Isrel i go long Babilon, mo long narafala kalenda, hem i namba 12 manis. Hem i stat long medel blong Ogis i go kasem medel blong Septemba. (Neh 6:15)—Yu luk Ap. B15.

  • Enikaen doti fasin blong seks.

    Tok ya i kamaot long Grik tok ya por·neiʹa, we oli yusum blong tokbaot enikaen doti fasin blong seks we i agensem loa. Hemia i minim adaltri, wok blong prostitut, man mo woman we tufala i no mared be tufala i mekem seks, homoseksuol, mo man o woman we i mekem seks wetem animol. Long Revelesen, oli yusum tok ya olsem wan pijatok blong prostitut ya “Bigfala Babilon,” blong soemaot fasin blong hem blong stap joen wetem ol lida blong wol ya, blong kasem paoa mo ol rij samting. (Re 14:8; 17:2; 18:3; Mt 5:32; Wok 15:29; Ga 5:19)—Yu luk PROSTITUT.

  • Enjel.

    Hem i kamaot long Hibru tok ya mal·ʼakhʹ mo long Grik tok ya agʹge·los. Tufala tok ya i minim “mesenja,” be taem oli tokbaot ol mesenja we oli spirit, oli tanem i kam “enjel.” (Je 16:7; 32:3; Jem 2:25; Re 22:8) Ol enjel oli ol spirit we oli gat paoa, mo God i wokem olgeta longtaem bifo we i wokem ol man. Baebol i kolem olgeta tu se “plante taosen tabu enjel,” “ol pikinini blong God,” mo “ol moning sta.” (Du 33:2; Job 1:6; 38:7) Taem God i wokem olgeta, hem i no mekem se oli naf blong gat pikinini mo kam plante. Be hem i wokem olgeta wanwan. Namba blong olgeta i bitim wan handred milian. (Da 7:10) Baebol i soemaot se olgeta wanwan oli gat prapa nem blong olgeta mo prapa fasin blong olgeta, be yet tingting blong olgeta i stap daon mo oli no wantem se man i wosipim olgeta, mo plante long olgeta oli no wantem talem nem blong olgeta. (Je 32:29; Lu 1:26; Re 22:8, 9) Oli gat ol defdefren posisen mo ol defdefren wok tu, olsem mekem ol wok long fored blong tron blong Jehova, talemaot ol mesej blong hem, givhan long ol man blong Jehova long wol, panisim ol man we God i jajem olgeta, mo sapotem wok blong talemaot gud nius. (2Ki 19:35; Sam 34:7; Lu 1:30, 31; Re 5:11; 14:6) Long fiuja, bambae oli givhan long Jisas blong faet long bigfala faet blong Amagedon.—Re 19:14, 15.

  • Esia.

    Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, hem i nem blong wan provins blong Rom. Ol ples we oli stap long provins ya, hemia kantri we tede i wes blong Teki wetem sam aelan olsem Samos mo Patmos. Efesas i kapital blong provins ya. (Wok 20:16; Re 1:4)—Yu luk Ap. B13.

  • Etanim.

    Nem blong namba 7 manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, mo long narafala kalenda, hem i faswan manis. Hem i stat long medel blong Septemba i go kasem medel blong Oktoba. Afta we ol man Jiu oli aot long Babilon, nem blong manis ya i kam Tisri. (1Ki 8:2)—Yu luk Ap. B15.

F

  • Faea holda.

    Wan tul we oli wokem long gol, silva, o kopa, mo oli yusum long tabenakel mo long tempol, blong bonem insens mo tekemaot ol sakol long olta blong bonem sakrefaes, mo ol wik we oli bon long ples blong putum laet. Narafala nem blong hem sensa.—Eks 37:23; 2Kr 26:19; Hib 9:4.

  • Fasbon.

    Fasbon boe blong wan papa (be i no fasbon boe blong wan mama). Long taem we oli raetem Baebol, faswan boe i gat wan posisen insaed long famle we ol man oli ona long hem, mo hem nao i kam hed blong olgeta we oli stap long haos taem papa i ded. Tok ya i go tu long fasbon pikinini man blong ol animol.—Eks 11:5; 13:12; Je 25:33; Kol 1:15.

  • Fasfrut.

    Ol faswan frut long taem blong havest. Mo ol faswan samting we i kamaot long wan wok o wan laef samting. Jehova i askem nesen blong Isrel blong givim ol fasfrut blong olgeta i go long hem, nomata sipos i man, animol, o kakae blong graon. Ful nesen blong Isrel i givim ol fasfrut blong olgeta long God long Lafet Blong Bred We i No Gat Is, mo long Dei Blong Pentekos. Baebol i yusum tok ya “fasfrut” olsem wan pijatok blong tokbaot Kraes mo ol man blong hem we tabu spirit i makemaot olgeta.—1Ko 15:23; Na 15:21; Pro 3:9; Re 14:4.

  • Fasgud long God.

    Bigfala respek, wosip, mo wok we man i mekem blong Jehova God, mo i holemstrong long hae rul blong hem.—1Ti 4:8; 2Ti 3:12.

  • Fasting.

    Man i no kakae nating long wan smol period blong taem. Ol man Isrel oli fasting long Dei Blong Atonmen, long ol taem blong trabol, mo taem oli nidim blong God i givhan long olgeta. I gat fo taem long wan yia we ol man Jiu oli fasting blong tingbaot sam bigfala trabol we i kamaot long histri blong olgeta. Baebol i no talem se ol Kristin oli mas mekem fasting.—Esr 8:21; Aes 58:6; Lu 18:12.

  • Fatom.

    Wan mesamen blong makem se wota i dip olsem wanem. Wan fatom hem i 1.8 m. (Wok 27:28)—Yu luk Ap. B14.

  • Fero.

    Wan taetel we i go long ol king blong Ijip. Baebol i talem nem blong faef long olgeta (Sisak, So, Tihaka, Neko, mo Hofra), be hem i no talem nem blong ol narafala Fero, wetem olgeta ya tu we oli dil plante wetem Ebraham, Moses, mo Josef.—Eks 15:4; Ro 9:17.

  • Filistia; Ol man Filistia.

    Wan kantri we i stap klosap long solwota, long saot blong Isrel, we biaen i tekem nem ya Filistia. Olgeta we oli aot long Krit mo oli kam stap long ples ya, ol man oli singaot olgeta se ol man Filistia. Deved i winim olgeta ya long faet, be oli gohed blong stap independen mo oli enemi blong Isrel. (Eks 13:17; 1Sa 17:4; Am 9:7)—Yu luk Ap. B4.

  • Frangkinsens.

    Blad blong sam tri we oli kamaot long famle blong tri ya Boswellia. Blad ya oli draemap, mo taem oli bonem, smel blong hem i naes we i naes. Oli yusum blong wokem tabu insens we oli stap yusum long tabenakel mo long tempol. Mo oli putum tu wetem ol sid ofring we oli givim long God mo long tufala hip blong sobred we i stap insaed long Rum We i Tabu.—Eks 30:34-36; Le 2:1; 24:7; Mt 2:11.

  • Friman; Kam friman.

    Long rul blong Rom, wan “friman” i wan man we taem i bon, hem i fri mo i wan sitisen we i gat olgeta raet. Be wan man we i “kam friman,” hem i wan man we i bin wan slef, nao i kam fri. Wan man we gavman i mekem hem i kam friman, hem i save kam wan sitisen blong Rom, be hem i no gat raet blong mekem wok blong gavman. Be man we masta blong hem nomo i mekem hem i kam friman, hem i no moa slef, be hem i no gat olgeta raet we wan sitisen i gat.—1Ko 7:22.

G

  • Garanti blong kaon.

    Hemia wan samting we man we i kaon i givim long narafala blong soemaot se bambae hem i pembak kaon blong hem, mo samting ya we hem i givim i wan propeti blong hem. Long Loa blong Moses, i gat ol loa long saed blong garanti blong kaon, blong protektem olgeta we oli pua mo givhan long ol man blong ol nesen.—Eks 22:26; Esi 18:7.

  • Gehena.

    Grik nem blong Vali Blong Hinom we i stap long saot mo saotwes blong Jerusalem bifo. (Jer 7:31) Baebol i yusum ples ya olsem profet tok blong tokbaot wan ples we ol dedbodi bambae oli stap olbaot long hem. (Jer 7:32; 19:6) I no gat wan samting i pruvum se oli bin sakem ol animol o ol man we oli laef i go long Gehena nao oli bonem olgeta, o oli mekem olgeta oli harem nogud. Taswe, Gehena i no minim wan ples we man i no save luk, we ol sol blong ol man oli stap harem nogud long hem blong olwe long faea. Be Jisas wetem ol disaepol blong hem, oli tokbaot Gehena olsem wan pijatok blong minim panis blong “seken ded.” Hemia i minim lus blong olwe o aotem.—Re 20:14; Mt 5:22; 10:28.

  • Gera.

    Wan wet we i sem mak long 0.57 g. Hem i sem mak long 1/20 sekel. (Le 27:25)—Yu luk Ap. B14.

  • Gilead.

    Wan eria long is blong Jodan Reva we graon blong hem i rij, mo eria ya i go kasem not mo saot blong Vali Blong Jabok. Be taem ol yia oli stap pas, tok ya i go long ful teritori blong ol man Isrel we i stap long is blong Jodan Reva, we traeb blong Ruben, traeb blong Gad, mo haf traeb blong Manase oli stap long hem. (Na 32:1; Jos 12:2; 2Ki 10:33)—Yu luk Ap. B4.

  • Gitit.

    Wan tok we oli yusum long miusik, be mining blong hem i no klia, mo i luk olsem se i kamaot long Hibru tok ya gath. Samfala oli ting se hemia wan singsing we i joen wetem ol singsing long taem we oli mekem waen, from we gath i blong tokbaot ples blong mekem waen.—Sam 81:Sup.

  • Glori.

    Tok ya i blong tokbaot eni samting we i mekem wan man o wan samting i kasem ona o bigfala paoa, olsem ol sas samting, posisen o gud nem. Hemia i min se samting ya i kasem haenem, ona, o i naes mo i flas gud.

  • Gref.

    Taem oli raetem tok ya long smol leta, hemia i minim gref blong wanwan man. Be taem fas leta blong hem i bigwan, hemia i minim gref blong ol man, we i sem mak long Hibru tok ya “Seol” mo Grik tok ya “Hades.” Long Baebol tok ya i pija blong wan ples we i no moa gat wok mo save long hem.—Je 47:30; Pri 9:10; Wok 2:31.

  • Grenadin.

    Wan frut we sep blong hem i olsem apol, mo i gat wan samting olsem hat blong king long wan en blong hem. Skin blong hem i strong, mo insaed long skin ya, i gat ol samting we oli fulap long jus, mo wanwan long ol samting ya i gat wan smol sid we i pink o i red. Long en blong blu kot we i no gat han blong hem, we hae pris i werem, oli flasem long ol frut blong grenadin we oli somap. Mo oli putum grenadin long tufala bigfala pos ya Jakin mo Boas, we i stap long fored blong tempol.—Eks 28:34; Na 13:23; 1Ki 7:18.

  • Grik.

    Lanwis we ol man Gris oli stap toktok long hem.

  • Gud nius.

    Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, hem i gud nius blong Kingdom blong God, mo blong God i sevem ol man we oli bilif long Jisas Kraes.—Lu 4:18, 43; Wok 5:42; Re 14:6.

H

  • Hades.

    Wan Grik tok we i gat sem mining long Hibru tok ya “Seol.” Long Baebol ya, oli tanem i kam “Gref” (fas leta i bigwan), blong mekem se hem i defren long gref blong wanwan man.—Yu luk GREF.

  • Hae ples.

    Wan ples blong wosip we i stap long top blong wan hil, o long wan bigfala hil, o long wan stej we man i wokem. Nating we samtaem oli yusum ol hae ples ya blong wosipim God, be plante taem tok ya i joen wetem wosip we ol hiten man oli mekem long ol giaman god.—Na 33:52; 1Ki 3:2; Jer 19:5.

  • Hae pris.

    Aninit long Loa blong Moses, hem i impoten pris we i representem ol man long fored blong God, mo tu, hem i lukaot long wok blong ol narafala pris. Oli singaot hem tu se “jif pris.” (2Kr 26:20; Esr 7:5) Hem nomo i gat raet blong go long Rum We i Tabu We i Tabu, hemia rum we i stap insaed olgeta long tabenakel mo biaen long tempol. Hem i mekem olsem wan taem nomo, hemia long Dei Blong Atonmen. Tok ya “hae pris” i go tu long Jisas Kraes.—Le 16:2, 17; 21:10; Mt 26:3; Hib 4:14.

  • Hed.

    Hemia top blong wan bigfala pos, mo top ya i flasem pos ya. I gat tu bigfala hed oli stap long top blong tufala bigfala pos ya Jakin mo Boas, we tufala i stanap long fored blong tempol blong Solomon. (1Ki 7:16)—Yu luk Ap. B8.

  • Heremes.

    Wan god blong ol man Gris, mo i boe blong Sus. Long Listra, ol man oli ting se Pol hem i god ya Heremes, nao oli singaot hem long nem ya, from we oli stap talem se god ya i mesenja blong ol god, mo i god blong gudfala fasin blong toktok.—Wok 14:12.

  • Herod.

    Nem blong wan famle we i rulum ol man Jiu blong plante yia. Gavman blong Rom nao i putumap ol man long famle ya blong oli rul. Ol man oli savegud Bigfala Herod from we hem i wokem bakegen tempol long Jerusalem, mo i givim oda blong oli kilim i ded ol pikinini, taem i traem blong kilim Jisas i ded. (Mt 2:16; Lu 1:5) Herod Akeleas mo Herod Antipas, tufala i boe blong Bigfala Herod. Gavman i putumap tufala blong tufala i rul long ol ples we papa blong tufala i bin lukaot long hem. (Mt 2:22) Antipas i wan distrik rula, mo ol man oli singaot hem se “king.” Mo hem i rul taem Jisas i stap mekem minista wok blong hem long wol ya blong tri yia haf, mo i rul gogo kasem ol taem we Ol Wok japta 12 i tokbaot. (Mk 6:14-17; Lu 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Wok 4:27; 13:1) Afta long hemia, Herod Agripa Wan we i smol bubu blong Bigfala Herod, hem i rul blong smoltaem nao biaen enjel blong God i kilim hem i ded. (Wok 12:1-6, 18-23) Boe blong hem, Herod Agripa Tu, i kam rula mo i rul go kasem taem we ol man Jiu oli rebel agensem Rom.—Wok 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32.

  • Hibru.

    Wan nem we fastaem i go long Ebram (Ebraham), blong mekem se hem i defren long ol neba blong hem, ol man Amoro. Biaen, tok ya i go long olgeta we oli kamaot biaen long Ebraham, tru long smol bubu blong hem Jekob, mo i go tu long lanwis blong olgeta. Long taem blong Jisas, i gat plante toktok long lanwis Arameik we oli stap long lanwis Hibru, mo lanwis ya nao we Kraes mo ol disaepol blong hem oli toktok long hem.—Je 14:13; Eks 5:3; Wok 26:14.

  • Higaion.

    Wan tok we oli yusum blong daerektem miusik. Olsem we oli yusum long Ol Sam 9:16, tok ya i save minim wan impoten tiun blong hap we saon blong hem i dip, o wan impoten taem we oli stop smol blong man i tingting dip.

  • Hin.

    Wan mesamen blong ol samting we i wota, mo nem blong kontena we oli yusum blong mesamen ya. Hem i sem mak long 3.67 L. (Eks 29:40)—Yu luk Ap. B14.

  • Hisop.

    Wan plant we ol branj mo ol lif blong hem oli smol. Long seremoni blong klinim samting, oli yusum hisop blong saksakem blad o wota long ol samting blong mekem oli kam klin bakegen. Maet plant ya hemia marjoram (Origanum maru; Origanum syriacum). Long Jon 19:29, maet hisop ya i marjoram we oli fasem long wan branj, o long plant ya dura we i famle blong ol plant ya sorghum (Sorghum vulgare), from we stik blong ol plant ya i longfala, mo maet oli yusum blong tekem sponj blong waen we i konkon, i go long maot blong Jisas.—Eks 12:22; Sam 51:7.

  • Homa.

    Wan mesamen blong ol drae samting, mo hem i sem mak long wan koro. Oli kaontem folem mak we oli ting se i stret long mesamen blong bat, we i 220 L. (Le 27:16)—Yu luk Ap. B14.

  • Hon.

    Hemia hon blong animol we ol man bifo oli yusum olsem kap blong dring, mo blong fulumap oel, o olsem kontena blong ink blong raet, o paoda blong fes. Mo oli yusum tu olsem wan instramen blong miusik o blong givim woning long ol man. (1Sa 16:1, 13; 1Ki 1:39; Esi 9:2) Plante taem Baebol i yusum tok ya “hon” olsem pijatok blong tokbaot wan samting we i gat paoa, i winim narafala, mo i winim faet.—Du 33:17; Mae 4:13; Sek 1:19.

  • Horeb; Hil Ya Horeb.

    Horeb i rijen blong ol hil we i stap raonabaot long Hil Ya Sinae. Hil Ya Horeb i narafala nem blong Hil Ya Sinae. (Eks 3:1; Du 5:2)—Yu luk Ap. B3.

I

  • Ilirikam.

    Wan provins blong Rom we i stap long notwes blong Gris. Taem Pol i stap prij, hem i go kasem ples ya, be Baebol i no talem sipos hem i prij long ples ya o i go kasem ples ya nomo. (Ro 15:19)—Yu luk Ap. B13.

  • Insens.

    Hemia drae blad blong ol tri we oli miksim wetem balsam, mo taem oli bonem, hem i stap bon sloslo mo smel blong hem i naes we i naes. I gat wan spesel insens we oli wokem long fo samting, blong yusum long tabenakel mo long tempol nomo. Insens ya, oli bonem evri moning mo evri naet long olta blong bonem insens we i stap long Rum We i Tabu. Mo long Dei Blong Atonmen, oli bonem insens ya insaed long Rum We i Tabu We i Tabu. Insens i wan saen we i soemaot se God i akseptem prea blong ol man we oli stap tru long hem. Baebol i no talem se ol Kristin oli mas yusum insens taem oli mekem wosip.—Eks 30:34, 35; Le 16:13; Re 5:8.

  • Is.

    Hemia wan samting we oli ademap long flaoa blong mekem i solap o long ol samting we i wota blong i tanem. Tok ya i go speseli long wan smol haf blong flaoa we oli bin miksim finis wetem is, mo oli putum gud i stap blong oli yusum bakegen. Plante taem Baebol i yusum tok ya blong minim sin mo samting we i save kam roten, mo blong soemaot wan samting we i haed be i stap kam bigwan mo kavremap evri ples.—Eks 12:20; Mt 13:33; Ga 5:9.

  • Isrel.

    Nem we God i givim long Jekob. Biaen nem ya i go long ful grup blong olgeta we oli kamaot biaen long hem. Plante taem Baebol i singaot olgeta we oli kamaot biaen long ol 12 boe blong Jekob se ol boe blong Isrel, haos blong Isrel, ol man Isrel, o ol laen blong Isrel. Baebol i yusum nem ya tu blong tokbaot kingdom blong ol ten traeb blong not we i seraot long kingdom blong saot. Mo biaen, tok ya i go tu long ol Kristin we tabu spirit i makemaot olgeta se “Isrel blong God.”—Ga 6:16; Je 32:28; 2Sa 7:23; Ro 9:6.

  • Itiopia.

    Wan nesen blong bifo we i stap long saot blong Ijip. Long nesen ya, i gat haf ya we tede hem i en blong saot blong Ijip mo not blong Sudan. Samtaem oli yusum tok ya blong talem Hibru tok ya “Kus.”—Est 1:1.

J

  • Jariot.

    Wan kat we i gat tu wil blong hem mo hos i pulum, oli yusum moa long taem blong faet.—Eks 14:23; Ja 4:13; Wok 8:28.

  • Jedutun.

    Wan tok we oli no savegud mining blong hem, mo i kamaot long supaskripsen blong Ol Sam 39, 62, mo 77. I luk olsem se ol supaskripsen ya oli ol instraksen we i go long ol man we oli yusum Ol Sam ya blong singsing, maet i blong soemaot wan stael blong miusik o wan instramen blong miusik. I gat wan Livaet we i wan man blong plei miusik, mo nem blong hem Jedutun, taswe stael blong miusik ya o instramen blong hem, maet i joen wetem man ya o ol boe blong hem.

  • Jehova.

    Hemia Bislama translesen blong Tetragramaton (ol fofala Hibru leta blong nem blong God), we i kamaot bitim 7,000 taem long Baebol ya.—Yu luk Ap. A4 mo A5.

  • Jekob.

    Wan boe blong Aesak mo Rebeka. Biaen, God i givim nem ya Isrel long hem, mo hem i kam bubu blong olgeta man Isrel (we Baebol i singaot tu se ol laen blong Isrel mo biaen ol man Jiu). Hem i papa blong 12 boe, mo ol boe ya wetem olgeta we oli kamaot biaen long olgeta, oli mekemap ol 12 traeb blong nesen blong Isrel. Baebol i gohed blong yusum nem ya Jekob blong tokbaot nesen ya o ol man Isrel.—Je 32:28; Mt 22:32.

  • Jerubim.

    Hemia enjel we i gat hae posisen mo i gat ol spesel wok. Ol jerubim oli defren long ol seraf.—Je 3:24; Eks 25:20; Aes 37:16; Hib 9:5.

  • Jif pris.

    Wan narafala nem blong “hae pris” we i stap long Hibru haf Blong Baebol. Long Kristin Grik Haf blong Baebol, i klia se tok ya “jif pris” i go long ol impoten man we oli laen blong ol pris, maet wetem eni hae pris we oli no moa mekem wok ya, mo olgeta we oli hed blong ol 24 grup blong ol pris.—2Kr 26:20; Esr 7:5; Mt 2:4; Mk 8:31.

  • Jiu.

    Wan tok we i go long ol man long traeb blong Juda, afta we kingdom blong ol ten traeb blong Isrel i foldaon. (2Ki 16:6) Afta we ol man Isrel oli aot long Babilon, tok ya i go long ol man Isrel blong defdefren traeb we oli gobak long ples blong olgeta. (Esr 4:12) Biaen, ol man long evri ples long wol oli yusum tok ya blong mekem se ol man Isrel oli defren long ol man blong ol narafala nesen. (Est 3:6) Aposol Pol i yusum tok ya tu olsem wan pijatok, taem hem i stap soemaot se fasin ya blong tinghae long wan kantri, i no save givhan long Kristin kongregesen.—Ro 2:28, 29; Ga 3:28.

  • Jubili.

    Hem i evri namba fifti yia. Oli stat blong kaontem taem ya, taem ol man Isrel oli go insaed long Promes Lan. Long yia blong Jubili, ol man oli mas lego graon blong olgeta i spel, mo oli mas letem ol slef we oli man Hibru oli gofri. Mo man we i salemaot graon blong ol olfala blong hem, bambae hem i kasembak graon ya. Jubili i olsem wan ful yia blong lafet, wan yia blong kamfri we i mekem se nesen blong Isrel i glad olsem fastaem, taem God i jes stanemap olgeta.—Le 25:10.

  • Juda.

    Namba 4 boe blong Jekob we waef blong hem Lea i bonem. Taem Jekob i rere blong ded, hem i talem wan profet tok se wan bigfala rula bambae i kamaot long laen blong Juda, mo bambae hem i rul blong longtaem. Taem Jisas i bon long wol ya, hem i bon long laen blong Juda. Nem ya Juda i go tu long traeb blong hem, mo biaen i go long kingdom ya Juda, we oli talem tu se kingdom blong saot. Long kingdom ya, i gat traeb blong Juda mo traeb blong Benjamin, wetem ol pris mo ol Livaet. Juda nao i stap long saed i go long saot blong kantri, wetem Jerusalem mo tempol tu.—Je 29:35; 49:10; 1Ki 4:20; Hib 7:14.

K

  • Kab.

    Wan mesamen blong ol drae samting, hem i 1.22 L. Oli kaontem folem mak we oli ting se i stret long mesamen blong bat. (2Ki 6:25)—Yu luk Ap. B14.

  • Kaen tumas.

    Hemia wan Grik tok we i givim tingting ya se wan man i glad nomo blong mekem samting, mo fasin blong hem i gud we i gud. Plante taem oli yusum tok ya blong tokbaot wan presen we man we i kaen tumas i givim, o wan man we i givim presen long fasin we i kaen tumas. Taem tok ya i go long God, hem i minim wan presen we God i glad blong givim fri nomo, mo hem i no gat tingting ya se man bambae i pembak hem. Taswe tok ya i soemaot se God i glad nomo blong givim samting we i no gat mak blong hem, mo i soemaot bigfala lav mo kaen fasin blong hem long ol man. Oli yusum Grik tok ya tu blong talem ol tok olsem “mekem samting blong narafala, nating se yu no nid blong mekem” mo “givim samting from we yu kaen.” Hemia i min se man i givim presen long narafala be narafala i no wok blong kasem presen ya, mo i no mekem wan samting we i stret blong i kasem presen ya. Be man ya i givim from we hem i glad nomo blong givim.—2Ko 6:1; Ef 1:7.

  • Kakae Blong Masta.

    Wan prapa kakae, mo kakae ya hem i bred we i no gat is long hem mo waen. Tufala samting ya i pija blong bodi mo blad blong Kraes; mo hem i wan memoriol blong ded blong Jisas. Baebol i talem se ol Kristin oli mas mekem kakae ya, taswe oli singaot kakae ya se “Memoriol.”—1Ko 11:20, 23-26.

  • Kaliko blong fasem long hed.

    Wan kaliko we oli fasem i goraon long hed mo i olsem wan hat. Hae pris i fasem gudfala kaliko ya linen raon long hed blong hem, mo i yusum wan blu rop blong fasem wan plet we oli wokem long gol, long fored blong kaliko ya. Mo king i fasem wan kaliko long hed blong hem, bifo we i putum hat blong king. Job i yusum tok ya olsem wan pijatok, taem hem i tokbaot se stret fasin blong hem i olsem kaliko we man i fasem long hed blong hem.—Eks 28:36, 37; Job 29:14; Esi 21:26.

  • Karemaot ol man oli go stap long nara kantri.

    Hemia taem ol man ples oli mas aot long kantri o haos blong olgeta, folem loa we haeman we i winim kantri ya, i putum. Tok ya long lanwis Hibru i minim “aot.” I gat tu taem we ol man Isrel oli mas aot long ples blong olgeta. Wan, hemia taem ol man Asiria oli kam holemtaet kingdom blong ol ten traeb blong not mo oli tekem olgeta oli go, mo sekenwan, hemia taem ol man Babilon oli holemtaet kingdom blong tufala traeb blong saot mo tekem olgeta oli go. Biaen, aninit long rul blong Saeras blong Pesia, smol grup blong tufala kingdom ya we i stap yet, oli kambak long kantri blong olgeta.—2Ki 17:6; 24:16; Esr 6:21.

  • Kasia.

    Wan samting we oli wokem long skin blong tri ya kasia (Cinnamomum cassia), we i sem famle long tri ya sinamon. Oli yusum kasia olsem wan senta, mo oli miksim wetem ol narafala samting, blong wokem tabu oel blong makemaot man.—Eks 30:24; Sam 45:8; Esi 27:19.

  • Kemos.

    Impoten god blong ol man Moab.—1Ki 11:33.

  • Kenan.

    Wan bubu blong Noa, mo hem i namba 4 boe blong Ham. Ol 11 traeb we oli kamaot biaen long Kenan oli go stap long rijen we i folem is blong Mediterenian Si, hemia bitwin Ijip mo Siria. Eria ya oli singaot se “kantri blong Kenan.” (Le 18:3; Je 9:18; Wok 13:19)—Yu luk Ap. B4.

  • Kingdom blong God.

    Baebol i yusum tok ya blong tokbaot hae rul blong God, we Kingdom gavman blong Pikinini blong hem Kraes Jisas, i representem.—Mt 12:28; Lu 4:43; 1Ko 15:50.

  • Kislef.

    Nem blong namba 9 manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, afta we ol man Jiu oli aot long Babilon, mo long narafala kalenda, hem i namba 3 manis. Hem i stat long medel blong Novemba i go kasem medel blong Disemba. (Neh 1:1; Sek 7:1)—Yu luk Ap. B15.

  • Kiubit.

    Wan mesamen we i stat long elbo i go kasem en blong medel fingga. Plante taem ol man Isrel oli yusum wan kiubit we i samwe long 44.5 sentimeta, be oli yusum tu wan longfala kiubit we oli ademap saes blong wan han long hem, hemia samwe long 51.8 sentimeta. (Je 6:15; Lu 12:25)—Yu luk Ap. B14.

  • Klin.

    Long Baebol, tok ya i go long fasin blong stap klin long bodi. Be i minim tu se man i lukaotgud blong fasin mo bilif blong hem i stap klin oltaem, blong i no gat mak o spot long hem, mo blong i no gat eni samting i spolem. Mo i minim samting we man i mekem blong fasin mo wosip blong hem i kam klin bakegen. Aninit long Loa blong Moses, tok ya i go long seremoni we man i mas mekem blong i kam klin.—Le 10:10; Sam 51:7; Mt 8:2; 1Ko 6:11.

  • Klinim wit; Ples blong klinim wit.

    Klinim wit, hemia fasin ya blong seraotem ol sid long stamba blong olgeta mo long skin blong olgeta, mo ples we oli mekem wok ya long hem, oli kolem se ples blong klinim wit. Oli mekem olsem, taem oli karem wan pis wud mo oli kilkilim ol wit long hem, be sipos i gat plante wit, oli yusum ol spesel tul olsem ol plang we oli joenem mo ol animol i pulum, o ol rola we ol animol oli pulum. Ol tul ya, ol animol oli pulum antap long ol wit we oli stap daon long floa. Plante taem floa ya i flat mo i raon, mo i stap long wan hae ples we i gat win long hem.—Le 26:5; Aes 41:15; Mt 3:12.

  • Klos blong faet.

    Ol soldia oli werem klos ya blong protektem olgeta. I gat hat blong faet, aean klos, strap, aean blong blokem leg, mo sil.—1Sa 31:9; Ef 6:13-17.

  • Klos we oli wokem long bag.

    Wan tik kaliko we oli yusum blong mekem ol bag long hem, olsem bag blong fulumap ol sid. Bag ya, plante taem oli wokem long hea blong nani we kala blong hem i dak. Ol man oli werem bag ya taem oli soem sore.—Je 37:34; Lu 10:13.

  • Koldia; Ol man Koldia.

    Fastaem, hem i nem blong ples mo ol man we oli stap long eria blong delta blong Taegris Reva mo Yufretes Reva. Be taem ol yia oli stap pas, oli yusum nem ya blong tokbaot olgeta ples blong Babilon mo ol man Babilon. Mo oli yusum nem ya tu blong tokbaot wan grup blong ol man we oli skul gud, we oli stadi long saens, histri, lanwis, mo ol sta, be oli stap mekem majik tu mo oli lukluk ol sta blong talemaot fiuja.—Esr 5:12; Da 4:7; Wok 7:4.

  • Kongregesen.

    Wan grup blong ol man we oli joen wanples from wan risen o blong mekem wan samting. Long Hibru Haf Blong Baebol, tok ya i go long nesen blong Isrel. Mo long Kristin Grik Haf Blong Baebol, hem i go long wanwan kongregesen blong ol Kristin, be plante taem i go long evri Kristin kongregesen nomo.—1Ki 8:22; Wok 9:31; Ro 16:5.

  • Kontrak.

    Wan agrimen bitwin God mo ol man, o bitwin tu man, blong oli mekem wan samting, o blong oli no mekem wan samting. Samtaem wan long tufala nomo i mas mekem samting we kontrak ya i talem (kontrak we wan man nomo i mekem, hemia i wan promes). Samtaem tufala tugeta i mas mekem samting we kontrak ya i talem (kontrak we i stap bitwin tu man). Baebol i tokbaot ol kontrak we God i mekem wetem ol man, mo i tokbaot kontrak we i stap bitwin ol man, ol traeb, ol nesen, mo ol grup blong ol man. Ol kontrak we oli mekem i gud long ol man blong plante yia, hemia kontrak we God i mekem wetem Ebraham, Deved, nesen blong Isrel (kontrak blong Loa), mo Isrel blong God (niufala kontrak).—Je 9:11; 15:18; 21:27; Eks 24:7; 2Kr 21:7.

  • Korel.

    Wan samting we i strong, mo i luk olsem ston. Ol bun blong ol smosmol animol blong solwota nao oli kam ol korel. Oli save faenem korel long solwota, mo hem i gat plante defdefren kala, olsem red, waet, mo blak. I gat plante plante korel long Red Si. Long taem blong Baebol, ol red korel oli sas we oli sas, mo oli yusum blong wokem ol bidbid mo ol samting blong flasem man long hem.—Pro 8:11.

  • Koro.

    Wan mesamen blong makem ol drae samting mo samting we i wota. Wan koro i sem mak long 220 L. Oli kaontem folem mak we oli ting se i stret long mesamen blong bat. (1Ki 5:11)—Yu luk Ap. B14.

  • Kraes.

    Taetel blong Jisas we i kamaot long Grik tok ya Khri·stosʹ. Hem i gat sem mining long Hibru tok we oli tanem i kam “Mesaea,” o “Man We God i Makemaot Hem.”—Mt 1:16; Jon 1:41.

  • Kristin.

    Nem we God i givim long ol man we oli biaen long Jisas Kraes—Wok 11:26; 26:28.

  • Kwin Blong Heven.

    Taetel blong wan woman god we ol man blong apostasi long Isrel oli stap wosipim, long taem blong Jeremaea. Samfala oli talem se hemia woman god blong Babilon we nem blong hem Ista (o Astate). Long Sumeria bifo, nem blong woman god ya i Inana, we i minim “Kwin Blong Heven.” Oli ting se hem i woman god blong heven, mo hem i woman god we i mekem man mo animol i gat plante pikinini, mo graon i givim plante kakae. Long wan toktok blong Ijip we oli katem long ston, oli singaot Astate se “Woman Blong Heven.”—Jer 44:19.

L

  • Laef bakegen.

    Hemia taem man we i ded i laef bakegen. Tok ya i kamaot long Grik wod ya a·naʹsta·sis we prapa mining blong hem se “girap; stanap.” Baebol i tokbaot naen man we oli laef bakegen, mo wan long olgeta hemia Jisas we Jehova i mekem hem i laef bakegen. Baebol i talem se Elaejah, Elisa, Jisas, Pita, mo Pol oli mekem ol narafala man ya oli laef bakegen, be i klia se paoa blong God nao i mekem se ol merikel ya oli hapen. Blong mekem se stamba tingting blong God i kamtru, “ol man we oli stret wetem ol man we oli no stret” oli mas laef bakegen long wol ya. (Wok 24:15) Baebol i tokbaot laef bakegen long heven tu, hemia “faswan” laef bakegen, we ol brata blong Jisas we tabu spirit i makemaot olgeta, oli joen long hem.—Fil 3:11; Re 20:5, 6; Jon 5:28, 29; 11:25.

  • Lafet Blong Bred We i No Gat Is.

    Faswan long ol tri bigfala lafet we ol man Isrel oli stap mekem evri yia. Hem i stat long namba 15 Nisan, hemia wan dei afta long Pasova, mo i gohed blong seven dei. Long lafet ya, oli kakae bred ya we i no gat is, blong tingbaot taem ya we ol olfala blong olgeta oli bin aot long Ijip.—Eks 23:15; Mk 14:1.

  • Lafet Blong Dedikesen.

    Oli holem lafet ya evri yia blong tingbaot taem ya we oli mekem tempol i kam klin bakegen, afta we Antiochus Epiphanes i mekem i kam doti. Lafet ya i stat long namba 25 Kislef mo i gohed blong eit dei.—Jon 10:22.

  • Lafet Blong Havest; Lafet Blong Ol Wik.

    Yu luk PENTEKOS.

  • Lafet Blong Ol Wansaed Haos.

    Narafala nem blong hem, Lafet Blong Ol Tabenakel, o Lafet Blong Karem Kakae i Kam Long Haos. Lafet ya i stap long namba 15 kasem 21 Etanim. Hemia lafet we ol man Isrel oli mekem taem oli havestem ol kakae blong olgeta long en blong olgeta wok we oli mekem long garen. Mo hemia i wan taem blong glad, mo wan taem blong talem tangkiu long Jehova from we hem i blesem ol garen blong olgeta. Long taem blong lafet ya, ol man oli slip nomo long ol wansaed haos, o ol selta we i stap long ruf blong haos blong olgeta, blong tingbaot taem ya we ol olfala blong olgeta oli bin aot long Ijip. Hemia wan long ol trifala lafet we loa i talem se olgeta we oli man oli mas go long Jerusalem blong mekem.—Le 23:34; Esr 3:4.

  • Lashaf blong sistem blong wol.

    Wan taem we i gat stat blong hem mo i gohed kasem en blong sistem blong wol o ol samting we Setan i rulum. Taem ya i kamtru long semtaem we Kraes i stap. Jisas bambae i lidim ol enjel blong ‘oli go tekemaot ol rabis man long ol stret man,’ mo spolem olgeta. (Mt 13:40-42, 49) Ol disaepol blong Jisas oli intres blong save se “lashaf” ya bambae i kam wetaem. (Mt 24:3) Bifo we hem i gobak long heven, hem i promes long olgeta we oli biaen long hem se bambae hem i stap wetem olgeta gogo kasem taem ya.—Mt 28:20.

  • Lavem man oltaem.

    Wan tok we plante taem i kamaot long Hibru tok ya cheʹsedh, we i minim lav we i pusum man blong mekem samting we hem i talem, blong i holemstrong long narafala, mo blong i fasgud long wan samting. Plante taem oli yusum blong tokbaot lav we God i gat long ol man, be i go tu long lav we ol man oli gat bitwin olgeta.—Eks 34:6; Ru 3:10.

  • Lek blong faea.

    Wan pijatok blong wan ples we “faea mo salfa i bon long hem,” mo Baebol i tokbaot ples ya tu se “seken ded.” Olgeta we oli stap mekem sin mo oli no tanem tingting blong olgeta, mo Devel Setan, bambae oli sakem olgeta i go long lek ya, mo bambae oli sakem ded mo Gref (o Hades) tu i go long ples ya. Setan i wan spirit, taswe faea i no save bonem hem, mo faea i no save bonem ded mo Hades tu, so hemia i soemaot se lek blong faea ya i wan pija nomo blong samting we bambae i lus olwe, be i no wan ples we man i harem nogud long hem blong olwe.—Re 19:20; 20:14,15; 21:8.

  • Leprosi.

    Wan sik blong skin we i nogud we i nogud. Leprosi we Baebol i tokbaot i defren long leprosi blong tede, from we i no stap long ol man nomo, be i go long ol klos mo long ol haos tu.—Le 14:54; Lu 5:12.

  • Lepton.

    Long taem we oli raetem Kristin Grik Haf Blong Baebol, hem i wan koin we i smol moa long ol narafala koin blong ol man jiu, mo oli wokem long kopa o long bras. (Mk 12:42; Lu 21:2; fut.)—Yu luk Ap. B14.

  • Leviatan.

    Wan animol blong wota, o maet sam animol we oli laef long wota. Long Job 3:8 mo 41:1, i luk olsem we i stap tokbaot krokodael o wan narafala animol blong wota we i bigwan tumas mo i gat paoa. Long Ol Sam 104:26, maet hem i wan kaen welfis. Long ol nara ples, Baebol i yusum olsem pijatok mo i no minim eni animol.—Sam 74:14; Aes 27:1.

  • Lid blong Bokis.

    Lid blong bokis blong kontrak, we hae pris i saksakem blad blong ofring blong sin long fored blong hem, long Dei Blong Atonmen. Hibru tok we oli tanem i kam “Lid blong Bokis,” hem i kamaot long stamba veb ya we i minim “blong kavremap (sin)” o maet “blong waepemaot (sin).” Lid ya oli wokem long gol, mo i gat tu jerubim antap long hem, wan long wan en, mo narawan long nara en. Samtaem oli singaot se “lid” nomo. (Eks 25:17-22; 1Kr 28:11; Hib 9:5)—Yu luk Ap. B15.

  • Livae; Livaet.

    Namba 3 boe blong Jekob we waef blong hem Lea i bonem. Mo hemia nem blong traeb blong hem tu. Livae i gat tri boe, mo trifala impoten grup blong ol Livaet oli kamaot long trifala boe ya. Samtaem, tok ya “Livaet” i go long ful traeb blong Livae, be plante taem tok ya i no go long famle blong Eron we ol pris oli kamaot long hem. Traeb blong Livae i no gat graon blong hem long Promes Lan, be God i givim long olgeta, 48 taon we i stap insaed long graon blong ol narafala traeb.—Du 10:8; 2Kr 6:1; Hib 7:11.

  • Loa.

    Taem faswan leta blong tok ya i stap long bigfala leta (Loa), hem i stap tokbaot Loa blong Moses o ol faef faswan buk blong Baebol. Be taem faswan leta blong tok ya i smol (loa), hem i stap tokbaot ol wanwan loa insaed long Loa blong Moses, o wan stamba rul blong loa.—Na 15:16; Du 4:8; Mt 7:12; Ga 3:24.

  • Loa blong Moses.

    Loa we Jehova i givim long ol man Isrel tru long Moses, long draeples blong Sinae long yia 1513 B.K.T. Plante taem oli singaot ol faef faswan buk blong Baebol, se Loa.—Jos 23:6; Lu 24:44.

  • Log.

    Wan mesamen blong ol samting we oli wota, mo hem i smol moa long ol narafala mesamen long Baebol. Long Talmud blong ol man Jiu, oli talem se log hem i 1/12 blong wan hin, so folem save ya, mesamen blong log hem i 0.31 L. (Le 14:10)—Yu luk Ap. B14.

  • Lokis.

    Wan kaen grasopa we oli hivap long ol bigfala grup taem oli flae long wan ples i go long narafala ples. Long Loa blong Moses, lokis i wan klin animol we man i save kakae. Taem ol lokis oli hivap long ol bigbigfala grup, oli kakae evri samting long rod blong olgeta, mekem se bigfala trabol i kamaot from.—Eks 10:14; Mt 3:4.

M

  • Mahalat.

    I luk olsem se hemia wan tok we oli yusum long miusik, mo i stap long supaskripsen blong Ol Sam 53 mo 88. Maet hem i joen wetem Hibru veb we i minim “kam slak; kam sik,” mo i givim tingting blong wan singsing we saon blong hem i soemaot se man i harem nogud o i sore, mo hemia i stret folem ol tok we oli stap long tufala singsing ya.

  • Majistret.

    Aninit long gavman blong Babilon, ol majistret oli ol ofisa blong taon we oli stap long ol provins, olgeta ya oli save loa mo oli gat sam raet. Long ol ples we Rom i rulum, ol majistret blong ol taon oli ol administreta blong gavman. Wok blong olgeta i blong mekem se oda i stap, oli kontrolem praes blong ol samting, oli jajem ol man we oli brekem loa, mo oli givim oda blong ol soldia oli panisim ol man.—Da 3:2; Wok 16:20.

  • Makemaot.

    Tok ya i kamaot long wan Hibru wod we i minim “yusum wan samting we i wota, blong rabem long wan man o wan samting.” Taem oli rabem oel long wan man o wan samting, hemia i wan saen blong soemaot se bambae oli yusum hem long wan spesel wok. Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, oli yusum tok ya tu blong tokbaot taem we tabu spirit i kamdaon long olgeta we God i jusumaot olgeta blong oli laef long heven.—Eks 28:41; 1Sa 16:13; 2Ko 1:21.

  • Malkam.

    Maet hem i sem mak long molek, impoten god blong ol man Amon. (Sef 1:5)—Yu luk MOLEK.

  • Mana.

    Men kakae we ol man Isrel oli kakae taem oli stap wokbaot long draeples blong 40 yia. Jehova nao i givim kakae ya. Evri moning, merikel i mekem se kakae ya i kamaot long graon, aninit long wota blong naet, be long moning blong Sabat nomo i no kamaot. Taem ol man Isrel oli luk kakae ya long faswan taem, oli askem se: “?Wanem samting ya?” o long lanwis Hibru se, “man huʼ?” (Eks 16:13-15, 35) Long ol narafala konteks, Baebol i singaot kakae ya se “ol sid blong heven” (Sam 78:24), “bred we i kam long heven” (Sam 105:40), mo “bred blong ol strong man” (Sam 78:25). Jisas i tokbaot mana tu long wan pijatok.—Jon 6:49, 50.

  • Man blong givhan.

    Wan tok we i kamaot long Grik tok ya di·aʹko·nos, we plante taem oli tanem i kam “minista” o “man blong wok.” Tok ya “Man blong givhan,” i go long man we i mekem ol wok blong givhan long ol elda long kongregesen. Hem i mas wokem ol fasin we Baebol i stanemap, blong hem i naf blong kasem blesing ya.—1Ti 3:8-10, 12.

  • Man blong lukluk sta.

    Wan man we i stadi long fasin we san, mun, mo ol sta oli muv, blong talemaot ol samting we bambae oli hapen long fiuja.—Da 2:27; Mt 2:1.

  • Man blong luk vison.

    Wan man we God i mekem se hem i naf blong luksave wil blong hem, mo i wan man we God i openem ae blong hem blong i luk o i kasemsave ol samting we ol man oli no naf blong kasemsave. Tok ya i kamaot long wan Hibru tok we stamba mining blong hem se “blong lukluk,” we i minim se man i lukluk long prapa ae blong hem, o i kasemsave wan samting. Wan man blong luk vison, hem i wan man we ol narafala oli go luk hem blong i givim waes advaes long saed blong ol problem blong olgeta.—1Sa 9:9.

  • Man blong wokem graonpot.

    Wan man we i wokem ol sospen, ol plet, mo ol narafala samting olsem ol bol mo kap long graon. Long lanwis Hibru, prapa mining blong tok ya se “man we i sepem.” Man blong wokem graonpot i gat raet blong jenisim klei we hem i yusum blong i kam eni samting we hem i wantem, taswe Baebol i yusum samting ya olsem pijatok, blong tokbaot raet we Jehova i gat blong rul antap long ol man wanwan mo long ol nesen.—Aes 64:8; Rom 9:21.

  • Man Gris.

    Wan man we i bon long Gris, o wan man we famle blong hem i kamaot long Gris. Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, tok ya i go long ol narafala man tu, hem i go long evri man we oli no man Jiu, o olgeta man we oli toktok lanwis Grik mo oli folem kastom blong ol man Gris.—Joe 3:6; Jon 12:20.

  • Man we i folem tijing blong Stoik.

    Wan Grik skul blong ol man blong stadi, we oli bilif se blong stap glad, man i mas folem samting we tingting blong hem i wantem, mo i mas tingbaot se evri samting oli hapen from wan risen. Mo oli stap talem se wan trufala waes man, hem i wan man we i no wantem save se hem i harem gud o i safa.—Wok 17:18.

  • Man we i stap talemaot fiuja.

    Wan man we i stap talem se hem i save talemaot samting we bambae i kamtru long fiuja. Long olgeta ya, i gat ol pris we oli stap mekem majik, ol man we oli wok wetem ol rabis spirit blong talemaot mining blong ol samting, ol man blong lukluk ol sta, mo ol narafala we Baebol i tokbaot olgeta.—Le 19:31; Du 18:11; Wok 16:16.

  • Man ya we i rabis.

    Wan tok we i go long Devel Setan, we i agensem God mo ol stret rul blong hem.—Mt 6:13; 1Jo 5:19.

  • Maredem waef blong brata.

    Wan kastom, we biaen oli putum long Loa blong Moses. Kastom ya se wan man i mas maredem wido blong brata blong hem, sipos wido ya i no gat boe, olsem nao wido ya i save gat ol pikinini blong oli holemtaet laen blong brata blong man ya.—Je 38:8; Du 25:5.

  • Masedonia.

    Wan rijen long not blong Gris we i kam bigwan long taem blong Bigfala Aleksanda, mo i no gat man i rul long hem gogo kasem taem we ol man Rom oli winim hem. Taem Pol i go visitim Yurop blong faswan taem, Masedonia i wan provins blong ol man Rom. Pol i visitim ples ya tri taem. (Wok 16:9)—Yu luk Ap. B13.

  • Maskil.

    Wan Hibru tok we mining blong hem i no klia gud, mo i stap long supaskripsen blong 13 sam. Maet hem i minim “poem blong tingting dip.” Samfala oli ting se wan tok we i sem mak long hemia, we oli transletem se “wok long fasin we i waes,’ maet i gat sem mining nomo long tok ya Maskil.—2Kr 30:22; Sam 32:Sup.

  • Medel man.

    Wan man we i stap long medel blong tu grup blong man, blong mekem oli joen gud bakegen. Long Ol Tok Blong Baebol, Moses mo Jisas nao i stap long medel blong God mo ol man, blong givim Loa blong kontrak mo niufala kontrak long ol man.—Ga 3:19; 1Ti 2:5.

  • Mekem natamap.

    Stret mining blong hem se wan man we oli katemaot bolbol blong hem. Plante taem king i yusum ol man olsem blong oli wok blong hem o blong oli lukaot long kwin mo ol narafala woman blong king. Tok ya i save go tu long wan man we oli no katemaot bolbol blong hem, be hem i gat hae posisen long haos blong king. Baebol i yusum tok ya olsem wan pijatok blong tokbaot man we i bos long tingting blong hem nao hem i save joen fulwan long wok blong God.—Mt 19:12; Est 2:15; Wok 8:27.

  • Mekemrere Ol Samting.

    Hemia nem blong dei bifo long Sabat. Long dei ya, ol man jiu oli mekemrere ol samting we oli mas mekem bifo long Sabat. Dei ya i finis taem san i stat blong godaon long dei we tede yumi singaot se Fraede, mo long taem ya nao Sabat i stat. Folem dei blong ol man Jiu, wan dei i stat taem san i godaon gogo kasem taem we san i godaon long nekis dei.—Mk 15:42; Lu 23:54.

  • Memoriol tomb.

    Wan ples we oli putum dedbodi blong man long hem. Tok ya i kam long Grik tok ya mne·meiʹon, we i kamaot long veb ya “blong tingbaot,” we i givim tingting ya se oli tingbaot man ya we i ded.—Jon 5:28, 29.

  • Merodak.

    Impoten god blong taon blong Babilon. Afta we Hamurabi we i king blong Babilon mo i man blong putumap ol loa, i mekem Babilon i kam kapital blong Babilonia, Merodak (o Marduk) i kam wan impoten god, nao i tekem ples blong ol god blong bifo mo i kam wan god we i impoten moa long ol narafala god blong ol man Babilon. Taem ol yia oli pas, oli jenisim nem ya Merodak (o Marduk) i kam “Belu” (“Ona”), mo ol man oli stap singaot Merodak se Bel.—Jer 50:2.

  • Mesaea.

    Wan tok we i kamaot long Hibru tok we oli tanem i kam “makemaot” o “man we oli makemaot hem.” Sem tok ya long lanwis Grik, hemia “Kraes.”—Da 9:25; Jon 1:41.

  • Miktam.

    Wan Hibru tok we oli yusum long supaskripsen blong sikis sam (Sam 16, 56-60). Tok ya, mining blong hem i no klia, be oli ting se maet hem i joen wetem tok ya “tok we oli katem long ston o aean.”

  • Milkom.

    Wan god we ol man Amon oli wosipim, maet i sem god ya Molek. (1Ki 11:5, 7) Klosap long en blong rul blong Solomon, hem i wokem ol hae ples blong wosip, blong giaman god ya.—Yu luk MOLEK.

  • Mina.

    Long Esikel oli singaot tu se maneh. Mina i nem blong wet mo blong mane. Folem ol pruf we ol man blong digim graon oli faenem, wan mina i sem mak long 50 sekel, mo wet blong wan sekel hem i 11.4 g. Mina we Hibru Haf Blong Baebol i tokbaot, wet blong hem i 570 g. Mo tu, maet i gat wan kaen mina we i blong king, olsem kiubit. Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, wan mina i sem mak long 100 drakma. Wet blong hem i 340 g. Sikisti mina i sem mak long wan talen. (Esr 2:69; Lu 19:13)—Yu luk Ap. B14.

  • Mir.

    Blad blong sam kaen tri we oli gat nidel o sam smol tri we nem blong olgeta Commiphora. Mir i wan long ol samting we oli miksim wetem ol narafala samting blong wokem tabu oel ya blong makemaot man. Oli yusum mir blong mekem ol klos o bed i smel gud, mo oli ademap long oel blong masaj mo long ol krim blong rabem long bodi. Oli yusum mir tu blong mekemrere dedbodi bifo we oli berem.—Eks 30:23; Pro 7:17; Jon 19:39.

  • Molek.

    Wan god blong ol man Amon, maet i sem god ya Malkam, Milkom, mo Molok. Maet Molek i wan taetel be i no wan prapa nem blong wan god. Loa blong Moses i talem se man we i givim pikinini blong hem blong mekem sakrefaes long Molek, man ya i mas ded.—Le 20:2; Jer 32:35; Wok 7:43.

  • Molok.

    Yu luk MOLEK.

  • Moningsta.

    Yu luk DEISTA.

  • Mut-laben.

    Wan tok we i stap long Supaskripsen blong Sam Japta 9. Long kastom blong olgeta, tok ya i minim “long saed blong ded blong boe.” Samfala oli talem se hemia wan nem, o maet faswan tok blong statem wan singsing we ol man oli savegud, taem oli singsing long Sam ya.

N

  • Nad.

    Wan oel we i sas we i sas, mo smel blong hem i gud tumas. Oel ya i laet red, mo oli wokem long plant ya spikenard (Nardostachys jatamansi). From we oel ya i sas tumas, samtaem oli miksim wetem ol narafala oel we oli no gud tumas, nao oli salem, mo samtaem sam man oli wokem sam oel we i luk olsem nad, be oli giaman nomo. I gud blong makem we Mak mo Jon, tufala tugeta i talem se nad ya we wan woman i kafsaedem long Jisas, “oli no miksim wetem narafala samting.”—Mk 14:3; Jon 12:3.

  • Namba 10 hip (Taet).

    Hemia namba 10 hip we man i mas givim, speseli blong mekem wosip. Oli singaot hip ya tu se “taet.” (Mal 3:10; Du 26:12; Mt 23:23) Long Loa blong Moses, evri yia ol man Isrel oli mas seraotem ol kakae long garen, ol buluk mo ol sipsip blong olgeta, i go long ten hip, mo oli givim namba 10 hip blong hem long ol Livaet blong givhan long olgeta. Nao ol Livaet bambae oli seraotem hip ya i go long ten hip bakegen, mo givim namba 10 hip blong hem long ol pris long laen blong Eron, blong givhan long olgeta. I gat sam narafala taet tu. Baebol i no talem se ol Kristin oli mas givim taet.

  • Nambawan Man.

    Long lanwis Grik, stamba mining blong tok ya i “Nambawan Lida.” Tok ya i tokbaot impoten wok we Jisas Kraes i mekem, blong tekemaot ol man blong God long paoa blong sin mo blong lidim olgeta i go long laef we i no save finis.—Wok 3:15; 5:31; Hib 2:10; 12:2.

  • Narafala woman.

    Hemia narafala woman we wan man i tekem olsem waef blong hem, mo plante taem hem i wan slef gel.—Eks 21:8; 2Sa 5:13; 1Ki 11:3.

  • Nasarin.

    Wan nem we i go long Jisas, se hem i kamaot long taon ya Nasaret. Maet tok ya i joen wetem Hibru tok ya “niufala gru” we i stap long Aesea 11:1. Biaen tok ya i go tu long olgeta we oli biaen long Jisas.—Mt 2:23; Wok 24:5.

  • Nasiraet.

    Wan tok we i kamaot long Hibru lanwis, mo we i joen wetem ol tok ya, “Man We Oli Jusumaot,” “Man We i Dediketem Laef Blong Hem,” mo “Man We i Seraot Long Ol Narafala.” I gat tu kaen Nasiraet: I gat olgeta we oli volontia blong stap olsem, mo i gat olgeta we God nao i putumap olgeta. Eni man o woman i save mekem wan spesel promes long Jehova, blong kam wan Nasiraet blong sam taem. Ol volontia we oli mekem strong promes ya, oli mas folem tri rul: Oli no mas dring alkol mo kakae eni samting we oli wokem long grep, oli no mas katem hea blong olgeta, mo oli no mas tajem wan dedbodi. Be olgeta we God i putumap olgeta, oli Nasiraet long ful laef blong olgeta, mo Jehova nao i talemaot samting we oli mas mekem.—Na 6:2-7; Ja 13:5.

  • Nefilim.

    Ol pikinini blong ol enjel we oli slip wetem ol gel blong ol man, bifo we Bigfala Wota i ron. Ol pikinini ya oli haf man mo haf enjel, mo oli raf we oli raf.—Je 6:4.

  • Nehilot.

    Wan tok we oli no save gud mining blong hem, mo i kamaot long supaskripsen blong Sam japta 5. Samfala oli bilif se tok ya i go long wan instramen blong win, oli se i joen wetem stamba blong Hibru tok ya cha·lilʹ (flut). Be maet tok ya i go tu long wan miusik.

  • Netinim.

    Ol man we oli no laen blong Isrel mo oli man blong wok long tempol, o ol minista blong tempol. Prapa mining blong Hibru tok ya, hemia “Olgeta We Oli Givim Olgeta,” mo hemia i givim tingting se oli givim olgeta blong oli mekem ol wok long tempol. I klia se plante long ol Netinim ya oli kamaot biaen long ol man Gibeon, hemia olgeta we Josua i bin putumap olgeta blong ‘oli katem faeawud mo karem wota blong ol man Isrel mo i go long olta blong Jehova.’—Jos 9:23, 27; 1Kr 9:2; Esr 8:17.

  • Nisan.

    Niufala nem blong manis Abib afta we ol man Babilon oli tekem ol man Isrel i go long Babilon. Long tabu kalenda blong ol man Jiu, Abib i faswan manis, mo long narafala kalenda, hem i namba 7 manis. Hem i stat long medel blong Maj i go kasem medel blong Eprel. (Neh 2:1)—Yu Luk Ap. B15.

  • Niu mun.

    Faswan dei blong ol manis long kalenda blong ol man Jiu, wan dei we ol man Jiu oli joen wanples, oli mekem lafet, mo oli givim ol spesel sakrefaes. Long ol yia biaen, ful nesen i luk dei ya olsem wan impoten dei blong lafet, mo ol man oli no wok long dei ya.—Na 10:10; 2Kr 8:13; Kol 2:16.

  • No gat is.

    Tok ya i go long bred we oli no putum is long hem.—Du 16:3; Mk 14:12; 1Ko 5:8.

  • Nogud fasin we man i no sem blong mekem.

    Toktok ya i kamaot long Grik tok ya a·selʹgei·a, wan toktok we i go long ol bigbigfala samting we man i mekem blong brekem ol loa blong God, mo i soemaot se hem i no sem nating mo i no fraet blong mekem olsem. Man we i gat fasin ya, hem i no gat respek long olgeta we oli hed, mo long ol loa mo ol rul, mo i ting nating long olgeta. Toktok ya i no go long ol smosmol rong.—Ga 5:19; 2Pi 2:7.

  • No klin.

    Maet hemia i blong tokbaot bodi blong man se i doti, o long man we i brekem ol loa long saed blong ol klin fasin. Be long Baebol, plante taem tok ya i go long samting we i no stret nating, o i no klin folem Loa blong Moses. (Le 5:2; 13:45; Mt 10:1; Wok 10:14; Ef 5:5)—Yu luk KLIN.

O

  • Ofring blong pis.

    Wan sakrefaes we man i givim i go long Jehova, blong askem blong gat pis wetem hem. Olgeta we oli joen blong kakae ofring ya, i gat man we i mekem wosip wetem olgeta long haos blong hem, pris we i lukaot long wok, mo ol pris we oli wok long dei ya. Mo samting we Jehova i kasem, hemia gudfala smok blong ol gris we oli bonem. Mo blad we i representem laef, oli givim i go long hem tu. Hemia i olsem we ol pris mo ol man we oli mekem wosip, oli sidaon blong kakae wetem Jehova, oli gat pis wetem hem.—Le 7:29, 32; Du 27:7.

  • Ofring blong talem tangkiu.

    Wan ofring blong pis we man i givim blong presem God from ol samting we hem i givim mo from lav ya we hem i gat oltaem. Long taem ya, oli kakae mit blong animol blong ofring wetem bred we i gat is mo bred we i no gat is. Mo oli mas kakae mit ya long sem dei ya nomo.—2Kr 29:31.

  • Ofring blong tekemaot fol.

    Wan sakrefaes we man i mekem from prapa sin blong hem. Hem i defren smol long ol narafala ofring blong sin, from we i givhan long man blong kasembak sam raet we hem i bin lusum long saed blong kontrak taem hem i mekem wan sin, mo ofring ya i mekem hem i fri long panis blong sin ya.—Le 7:37; 19:22; Aes 53:10.

  • Ofring blong sin.

    Wan sakrefaes we man i mekem from sin we hem i no minim blong mekem, we i kamaot from slak fasin blong hem. Ol man oli save yusum defren kaen animol blong mekem sakrefaes, i stat long bul i go kasem pijin, mo hemia i dipen long posisen mo laef blong man we i wantem kasem fogif from sin blong hem.—Le 4:27, 29; Hib 10:8.

  • Ofring we i bon fulwan.

    Wan sakrefaes blong animol (bul, man sipsip, man nani, sotleg, o yang pijin olsem nawimba) we oli bonem long olta olsem wan ofring we oli givim fulwan long God. Ol man blong wosip oli bonem animol ya fulwan, i no gat wan haf blong hem we oli kipim i stap.—Eks 29:18; Le 6:9.

  • Ofring we oli givim blong mekem wan strong promes.

    Wan ofring we man i glad nomo blong givim, we i joen wetem strong promes we hem i mekem.—Le 23:38; 1Sa 1:21.

  • Ofring we oli muvum i go i kam.

    Blong givim ofring ya, pris i putum tufala han blong hem aninit long tufala han blong man we i kam mekem wosip mo we i holem sakrefaes we hem i wantem givim, mo pris i muvum tufala han ya i go i kam; o maet pris nomo i muvum sakrefaes ya i go i kam. Aksen ya i soemaot se oli givim ofring ya long Jehova.—Le 7:30.

  • Ol boe blong Eron.

    Hemia olgeta we oli kamaot biaen long Livae, we i smol bubu blong Eron, man ya we God i jusumaot hem blong i kam faswan hae pris aninit long Loa blong Moses. Ol boe blong Eron oli mekem wok blong pris long tabenakel mo long tempol.—1Kr 23:28.

  • Ol bred we oli blong God.

    Yu luk SOBRED.

  • Ol dimon.

    Ol rabis spirit we man i no save luk olgeta be oli gat bigfala paoa i bitim paoa blong man. Taem God i mekem olgeta, oli no rabis, from we long Jenesis 6:2, Baebol i singaot olgeta se “ol pikinini blong tru God,” mo long Jud 6, “ol enjel.” Be ol enjel ya nomo oli mekem se oli kam enemi blong God, taem oli no obei long hem long taem blong Noa, nao oli joen wetem Setan blong agensem Jehova.—Du 32:17; Lu 8:30; Wok 16:16; Jem 2:19.

  • Ol Farisi.

    Wan bigfala sekt long skul blong ol man Jiu, we oli stap long taem blong ol fas Kristin. Olgeta oli no kamaot long laen blong ol pris, be oli strong blong folem Loa mo evri smosmol samting insaed long Loa ya, mo oli mekem kastom blong ol olfala blong olgeta i kam impoten olsem Loa. (Mt 23:23) Olgeta oli agensem eni kastom mo fasin blong ol man Gris. Olgeta oli stadi gud long Loa mo ol kastom, taswe oli gat bigfala paoa antap long ol man. (Mt 23:2-6) Sam oli memba blong Sanhedrin. Plante taem oli agensem Jisas from Sabat, ol kastom, mo from we hem i stap joen wetem ol man blong mekem sin mo ol man blong takis. Sam long olgeta oli kam Kristin, olsem Sol blong Tasas.—Mt 9:11; 12:14; Mk 7:5; Lu 6:2; Wok 26:5.

  • Ol hil blong Lebanon.

    Wan long tufala grup blong ol bigfala hil long kantri blong Lebanon. Grup blong ol bigfala hil blong Lebanon i stap long saed i go long wes, mo narafala grup we oli kolem Anti-Lebanon i stap long is, mo i gat wan longfala vali we i seraotem tufala grup ya, mo graon long vali ya i rij. Ol bigfala hil ya oli stap klosap long Mediterenian Si, mo hae blong olgeta daon kasem top blong olgeta i stap bitwin 1,800 m. mo 2,100 m. Long taem bifo, Lebanon i fulap long ol bigbigfala tri ya sida, taswe ol kantri raonabaot oli laekem tri ya tumas. (Du 1:7; Sam 29:6; 92:12)—Yu luk Ap. B7.

  • Ol hon blong olta.

    Hemia fo samting we oli olsem hon blong animol, we oli stap long ol fo kona blong sam olta. (Le 8:15; 1Ki 2:28)—Yu luk Ap. B15 mo B8.

  • Ol jaj.

    Ol man we Jehova i putumap olgeta, blong oli sevem ol man blong hem taem i no gat ol king long Isrel yet.—Ja 2:16.

  • Ol las dei.

    Tok ya mo ol narafala tok we oli klosap sem mak, olsem “lashaf blong ol dei,” oli stap long ol profet tok we oli tokbaot taem we ol samting bambae oli kasem en blong olgeta. (Esi 38:16; Da 10:14; Wok 2:17) Taem ya i save tekem sam yia no plante yia wantaem, hemia i dipen nomo long ol profet tok. I gud blong makem se Baebol i yusum tok ya long saed blong “ol las dei” blong sistem blong wol ya, taem Jisas i stap mo ol man oli no naf blong luk hem.—2Ti 3:1; Jem 5:3; 2Pi 3:3.

  • Ol man Media; Media.

    Ol man we oli kamaot biaen long boe blong Jafet, Madae. Olgeta ya oli stap long ol bigfala levelples antap long ol bigfala hil blong Iran we i kam kantri blong Media. Ol man Media oli joen wetem Babilon blong winim Asiria. Long taem ya, Pesia i wan provins we i stap aninit long Media, be Saeras i rebel nao Media i joen wetem Pesia, ale rul blong tufala i kam Media-Pesia, mo oli winim Babilon long yia 539 B.K.T. Long dei blong Pentekos long yia 33 K.T., ol man Media tu oli stap long Jerusalem. (Da 5:28, 31; Wok 2:9)—Yu luk Ap. B9.

  • Ol man Sameria.

    Fastaem nem ya i go long ol man Isrel we oli blong kingdom blong ol ten traeb long not. Be long yia 740 B.K.T., taem ol man Asiria oli winim Sameria long faet mo oli tekem ol man blong ol narafala nesen oli kam long Sameria, ol man ya tu oli tekem nem ya. Long taem blong Jisas, ol man oli no tingbaot nem ya se i joen wetem wan laen blong man o politik, be i go long ol man blong wan sekt we i stap klosap long ples we bifo hem i Sekem mo Sameria. Sekt ya i gat sam bilif we i defren olgeta long bilif blong skul blong ol man Jiu.—Jon 8:48.

  • Ol man we oli folem tijing blong Epikuras.

    Ol man we oli folem tijing blong man Gris ya Epikuras (we i laef long ol yia 341 kasem 270 B.K.T.). Tijing blong olgeta i stanap long tingting ya se ol man oli mas mekem evri samting long laef blong olgeta blong oli harem gud.—Wok 17:18.

  • Ol merikel.

    Ol aksen o ol samting we oli hapen, we i bitim paoa we man i gat mo i joen wetem samting we man i no naf blong mekem. Samtaem, Baebol i yusum ol tok olsem “saen,” “man we i talemaot samting we bambae i kamtru,” mo “samting blong sapraes,” blong tokbaot ol samting we i joen wetem ol merikel.—Eks 4:21; Wok 4:22; Hib 2:4.

  • Ol presen blong sore.

    Hemia ol presen we man i givim blong givhan long narafala we i gat nid. Toktok ya i no kamaot stret long Hibru Haf Blong Baebol, be Loa i talem klia ol samting we ol man Isrel oli mas mekem long ol puaman.—Mt 6:2.

  • Ol sip blong Tasis.

    Fastaem, tok ya i go long ol sip we oli stap travel i go long Tasis bifo (tede hemia Spen). I luk olsem se biaen, tok ya i go long ol bigfala sip we oli naf blong travel long longfala distens. Solomon mo Jehosafat i yusum ol kaen sip olsem blong mekem bisnes.—1Ki 9:26; 10:22; 22:48.

  • Ol spesel ston.

    Sam smol ston o smol pis wud we ol man bifo oli stap yusum taem oli mas mekem ol desisen. Oli putum ol ston ya long wan klos o long wan samting olsem kap, ale oli seksekem. Mo ston we i foldaon o i kamaot, hemia nao ston we oli jusum. Plante taem oli prea bifo we oli mekem samting ya. Tok ya “spesel ston,” oli yusum tu olsem pijatok blong minim “samting” we man i kasem.—Jos 14:2; Sam 16:5; Pro 16:33; Mt 27:35.

  • Ol taon blong haed.

    Ol taon blong ol Livaet, we man we i mestem nao i kilim narafala i ded, hem i save go haed long hem blong man we i gat raet blong givimbak i no kilim hem i ded. I gat sikis taon blong haed we oli stap olbaot long Promes Lan, mo Jehova i lidim Moses mo biaen Josua blong oli jusumaot. Taem wan man i kasem wan taon blong haed, hem i mas talemaot kes blong hem long ol elda long get blong taon ya, mo olgeta oli mas welkamem gud hem. Blong blokem ol man we oli minim nomo blong kilim man i ded mo yusum rod ya blong haedem rong blong olgeta, man we i ronwe i go long taon blong haed i mas pas long kot long taon we hem i kilim man i ded long hem, blong pruvum se hem i no gat fol. Sipos hem i pruvum se hem i no gat fol, bambae oli tekem hem i gobak long taon blong haed, mo bambae i stap long ples ya long ful laef blong hem, o go kasem we hae pris i ded.—Na 35:6, 11-15, 22-29; Jos 20:2-8.

  • Ol Tok Blong Baebol.

    Ol tabu tok we oli stap insaed long Tok blong God. Tok ya i kamaot nomo long Kristin Grik Haf Blong Baebol.—Lu 24:27; 2Ti 3:16.

  • Olta.

    Wan ples we i hae o wan platfom we oli wokem long graon, o long plante ston, o long wan bigfala ston, o long wud we oli kavremap long aean. Mo antap long hem, oli bonem ol sakrefaes o insens blong mekem wosip. Long faswan rum blong tabenakel mo blong tempol, i gat wan smol “olta we oli wokem long gol,” we i blong bonem insens. Oli wokem long wud mo oli blokem long gol. Aotsaed long yad, i gat wan bigfala “olta we oli wokem long kopa,” blong bonem ol sakrefaes we oli bon fulwan. (Eks 27:1; 39:38, 39; Je 8:20; 1Ki 6:20; 2Kr 4:1; Lu 1:11)—Yu luk Ap. B15 mo B8.

  • Oma.

    Wan mesamen blong ol drae samting, we i sem mak long 2.2 L, o long wan haf blong efa we oli seraotem i go long ten haf. (Eks 16:16, 18)—Yu Luk Ap. B14.

  • Onikis.

    Wan ston we i no sas tumas, mo i famle blong ston ya agat be hem i strong, o hem i gat plante kala long hem, olsem ston ya kalsedoni. Ston ya onikis i gat ol waet laen long hem wetem ol narafala kala olsem blak, braon, red, grei, mo grin. Oli putum ston ya long spesel klos blong hae pris.—Eks 28:9, 12; 1Kr 29:2; Job 28:16.

  • Open han.

    Wan mesamen we klosap i sem mak long spes we i stap bitwin long en blong bigfala fingga mo en blong smol fingga, taem yu openem han blong yu. Taem oli kaontem folem kiubit we i 44.5 sentimeta, oli ting se longfala blong wan open han i 22.2 sentimeta. (Eks 28:16; 1Sa 17:4)—Yu luk Ap. B14.

  • Ovasia.

    Wan man we faswan wok blong hem i blong lukaot gud long kongregesen, olsem we man i lukaot long ol sipsip. Stamba tingting we i kamaot long Grik tok ya e·piʹsko·pos, hemia se protektem mo lidim wok. Tok ya “ovasia” mo “elda” (pre·sbyʹte·ros) tufala i minim sem posisen long Kristin kongregesen, be tok ya “elda” i soemaot se man we i mekem wok ya, hem i bigman long ol Kristin fasin, mo tok ya “ovasia” i pulum tingting i go long ol wok we wan elda i mekem.—Wok 20:28; 1Ti 3:2-7; 1Pi 5:2.

  • Oven.

    Wan ples we oli bonem eni aean we oli jes digimaot long graon, blong klinim o blong mekem i ronaot. Oli yusum tu blong bonem ol graonpot mo bonem ol samting we i nidim wan strong faea. Long taem we oli raetem Baebol, oli wokem ol oven long brikis o long ston.—Je 15:17; Da 3:17; Re 9:2.

P

  • Papiras.

    Wan kaen waelken we i gru long wota, mo oli yusum blong wokem ol samting olsem basket, ol kontena, mo ol bot. Oli yusum tu blong wokem ol samting blong raet long hem, we oli sem mak long pepa, mo oli yusum blong mekem plante skrol.—Eks 2:3.

  • Paradaes.

    Wan naesfala pak, o wan naesfala garen we i olsem wan pak. Faswan ples we i olsem, hemia Iden we Jehova i mekem blong faswan man mo woman. Taem Jisas i stap toktok long man blong brekem loa we i hang long pos klosap long hem, hem i soemaot se wol ya bambae i kam wan paradaes. Long 2 Korin 12:4, tok ya i minim wan paradaes we bambae i kamtru long fiuja, mo long Revelesen 2:7, hem i tokbaot wan paradaes long heven.—Sng 4:13; Lu 23:43.

  • Pasova.

    Wan lafet we oli mekem evri yia long namba 14 dei blong manis Abib (we biaen oli singaot se Nisan), blong tingbaot taem ya we ol man Isrel oli aot long Ijip. Long lafet ya, oli kilim wan smol sipsip (o nani) mo oli rusum, nao oli kakae wetem ol lif we i konkon mo bred we i no gat is.—Eks 12:27; Jon 6:4; 1Ko 5:7.

  • Pati we i sapotem Herod.

    Oli singaot tu se Ol Man Blong Herod. Olgeta oli wan pati we i strong blong sapotem kantri blong olgeta mo i sapotem ol tingting blong politik we ol Herod oli wantem kasem long rul blong olgeta. Sam Sadusi tu oli joen long pati ya. Ol Man Blong Herod oli joen wetem ol Farisi blong agensem Jisas.—Mk 3:6.

  • Pentekos.

    Seken wan long ol trifala bigfala lafet blong ol man Jiu, we ol papa mo ol man oli mas go long Jerusalem blong mekem. Pentekos i minim “Namba 50 (Dei)” mo hem i nem we oli yusum long Kristin Grik Haf Blong Baebol blong tokbaot Lafet Blong Havest, o Lafet Blong Ol Wik, we i stap long Hibru Haf Blong Baebol. Blong mekem lafet ya, oli kaontem ol dei stat long 16 Nisan i go, mo long namba 50 dei oli mekem lafet ya.—Eks 23:16; 34:22; Wok 2:1.

  • Pesia; Ol man Pesia.

    Wan kantri mo nem blong ol man we oltaem oli tokbaot olgeta wetem ol man Media, mo i luk olsem se oli famle. Folem stat blong histri blong ol man Pesia, olgeta oli holem nomo saotwes blong bigfala flatples antap long ol hil blong Iran. Mo aninit long rul blong Bigfala Saeras (sam man blong stadi long histri oli se papa blong Saeras i blong Pesia mo mama blong hem i blong Media), ol man Pesia oli gat paoa antap long ol man Media, nating se olgeta oli gohed blong stap olsem tu defren grup. Long 539 B.K.T. Saeras i winim rul blong Babilon, nao i letem ol man Jiu we oli kalabus oli gobak long kantri blong olgeta. Mo rul blong Pesia i kam bigwan moa, i stat long Indus Reva long is i go kasem Aejin Si long wes. Ol man Jiu oli stap aninit long rul blong Pesia, go kasem we Bigfala Aleksanda i winim Pesia long yia 331 B.K.T. Daniel i bin luk wan vison long saed blong rul blong Pesia, we i stap long ol buk blong Baebol, long Esra, Nehemaea, mo Esta. (Esr 1:1; Da 5:28)—Yu luk Ap. B9.

  • Pikimap ol sid.

    Man i pikimap eni kakae long garen we ol man blong havest oli lego i stap o oli mestem. Loa blong Moses i talem se ol man oli no mas tekemaot evri kakae we oli stap long saed saed blong garen blong olgeta, o tekemaot evri frut blong olif mo grep. Mo God i givim raet long ol puaman, olgeta we man i mekem i nogud long olgeta, ol man blong narafala kantri we oli stap wetem olgeta, ol pikinini we papa blong olgeta i ded, mo ol wido, blong oli pikimap ol haf kakae afta we ol man blong havest oli pas.—Ru 2:7.

  • Pikinini blong Deved.

    Wan tok we plante taem i go long Jisas, blong makemgud se hem nao Pikinini ya we kontrak blong Kingdom i stap tokbaot se bambae i kamtru long wan man long laen blong Deved.—Mt 12:23; 21:9.

  • Pikinini blong man.

    Wan tok we i kamaot samwe 80 taem long ol Gospel. Tok ya i go long Jisas Kraes, mo i soemaot se taem hem i bon long wol ya, hem i kam wan man, be i no wan spirit we i jenisim bodi blong hem i kam man. Tok ya i soemaot tu se Jisas bambae i mekem profet tok we i stap long Daniel 7:13, 14 i kamtru. Long Hibru Haf Blong Baebol, tok ya i go long Esikel mo Daniel, blong soemaot we tufala i man nomo we tufala i save ded, mo tufala i defren long God ya we i Stamba blong mesej we tufala i stap talemaot.—Esi 3:17; Da 8:17; Mt 19:28; 20:28.

  • Pim.

    Wan wet, be hem i praes tu we ol man oli mas pem sipos oli wantem ol man Filistia oli sapenem ol defren tul blong olgeta. Sam ston blong skelem samting we ol man blong digim graon oli faenem long Isrel, i gat ol Hibru leta long olgeta we i minim “pim.” Wet blong ol ston ya hem i 7.8 g. we i samwe long 2 haf blong wan sekel we oli seraotem long 3 haf.—1Sa 13:20, 21.

  • Ples blong mekem waen.

    Plante taem hemia tu hol (wel) we oli katem long laem ston we wan i hae moa long narawan, mo wan smol janel i joenem tufala. Taem ol man oli stap purumbut long ol grep long hol we i stap antap, jus blong hem i ron i go insaed long hol ya we i stap daon. Baebol i yusum tok ya olsem pijatok blong tokbaot jajmen blong God.—Aes 5:2; Re 19:15.

  • Ples we oli jajem man long hem.

    Wan platfom we i stap aotsaed, mo i gat ol step blong go antap long hem. Ol haeman we oli jaj, oli sidaon long ples ya blong oli save toktok long ol hip man, mo talemaot desisen blong olgeta. Tok ya “ples we God i jajem man long hem” mo “ples blong Kraes blong jajem ol man” oli pija blong plan we Jehova i mekem blong jajem ol man.—Ro 14:10; 2Ko 5:10; Jon 19:13.

  • Porneia.—

    Yu luk ENIKAEN DOTI FASIN BLONG SEKS.

  • Pos.

    Wan wud we i stanap stret, mo we oli fasem wan man long hem. Sam nesen oli hangem ol man long pos blong kilim olgeta oli ded, o oli hangem wan dedbodi long pos blong soemaot long olgeta man olsem wan woning, o blong mekem ol man oli sem. Ol man Asiria bifo oli raf we oli raf. Taem oli winim wan faet, oli tekem ol man we oli holemtaet olgeta mo oli stikim wan stik we i sap i gotru long ol gat blong ol man ya mo i kamaot long jes blong olgeta, mo oli hangem olgeta oli stap olsem. Long loa blong ol man Jiu, man we i mekem wan sin we i nogud we i nogud, olsem i tok nogud long God, o i wosipim ol aedol, fastaem oli stonem hem i ded o yusum wan narafala rod blong kilim hem i ded, nao biaen oli hangem dedbodi blong hem long wan pos o wan tri, blong givim woning long ol narafala. (Du 21:22, 23) Ol man Rom, samtaem oli jes fasem wan man long pos mo oli livim hem i stap. Taem oli mekem olsem, maet man i laef blong sam dei, biaen i ded from i safa tumas, i tosta, i hanggri, mo san i kilim hem. Be samtaem oli nilim ol han mo leg blong man long pos, olsem we oli mekem long Jisas. (Lu 24:20; Jon 19:14-16; 20:25; Wok 2:23, 36) Grik tok ya stau·rosʹ, i minim wan wud we i stanap stret, olsem hemia we Jisas i ded long hem. I no gat wan pruf we i soemaot se tok ya stau·rosʹ i minim kros, we sam skul we oli no wosipim God, oli yusum olsem saen blong wosip blong olgeta plante handred yia bifo long taem blong Kraes. Jisas tu i yusum tok ya “pos” blong minim safa, harem nogud, mo sem we ol man blong hem bambae oli fesem.—Mt 16:24; Hib 12:2.

  • Praetorian Gad.

    Wan grup blong ol soldia blong Rom we oli putumap olgeta blong oli kam bodigad blong empera blong Rom. Ol gad ya oli gat bigfala paoa long politik, oli save sapotem empera mo oli save tekemaot hem long paoa.—Fil 1:13.

  • Prifek.

    Long gavman blong Babilon, prifek i wan ofisa we rang blong hem i daon moa long wan satrap. Long Baebol, ol prifek oli gat moa paoa i bitim ol waes man we oli stap long kot blong Babilon. Baebol i tokbaot ol prifek tu long taem blong rul blong King Darias blong Media.—Da 2:48; 6:7.

  • Pris.

    Wan man we i representem God long fored blong ol man we hem i wok blong olgeta. Hem i mekem olsem taem i tijim olgeta long saed blong God mo ol loa blong hem. Ol pris oli representem ol man tu long fored blong God, oli bonem ol sakrefaes, mo tu oli askem long God blong i fogivim ol man, mo oli askem strong long God blong i givhan long olgeta. Taem i no gat Loa blong Moses yet, hed blong famle nao i mekem wok ya blong pris long famle blong hem. Biaen, aninit long Loa blong Moses, ol boe long famle blong Eron long traeb blong Livae, olgeta nomo oli pris, mo olgeta narafala boe long traeb blong Livae oli stap givhan long olgeta. Taem God i stanemap niufala kontrak, Isrel blong God i kam wan nesen blong ol pris, mo Jisas Kraes hem i Hae Pris.—Eks 28:41; Hib 9:24; Re 5:10.

  • Profet.

    Wan man we God i soemaot ol tingting blong hem long hem. Ol profet oli toktok long bihaf blong God, oli talemaot samting we bambae i kamtru, be i no hemia nomo, oli talemaot tu ol tijing, ol komanmen, mo ol jajmen blong Jehova.—Am 3:7; 2Pi 1:21.

  • Profet tok.

    Wan mesej we i kamaot long tabu spirit. Mesej ya, maet i blong soemaot wil blong God, o blong talemaot wil ya. O maet mesej ya i wan tijing we God i givim long saed blong fasin, o maet i wan oda o wan jajmen we i kam long God. O maet mesej ya i blong talemaot samting we bambae i kamtru long fiuja.—Esi 37:9, 10; Da 9:24; Mt 13:14; 2Pi 1:20, 21.

  • Prokonsul.

    Hed gavman blong wan provins we Kot blong Rom i lukaot long hem. Hem i gat paoa blong jajem man mo i gat paoa long ol ami. Mo nating se Kot i mas jekem ol samting we hem i mekem, be hem i gat olgeta paoa long provins we hem i lukaot long hem.—Wok 13:7; 18:12.

  • Proselaet.

    Wan man we i jenisim bilif blong hem. Long Ol Tok Blong Baebol, tok ya i go long wan man blong narafala kantri we i joen long skul blong ol man Jiu, mo long saed blong olgeta we oli man, hemia i min se oli mas sakomsaes.—Mt 23:15; Wok 13:43.

  • Prostitut.

    Wan man o woman we i mekem seks wetem narafala we i no hasban o waef blong hem, mo hem i mekem olsem blong kasem mane. (Long lanwis Grik, tok ya hem i porʹne, mo stamba mining blong hem se “blong salem.”) Plante taem, tok ya i go long woman, be Baebol i tokbaot se i gat sam man tu we oli mekem fasin ya. Loa blong Moses i putum tabu long wok blong prostitut, mo pei we wan man i kasem from wok ya, hem i no save putum long tabu ples blong Jehova olsem wan kontribusen. Hemia i defren olgeta long ol giaman wosip, we oli yusum ol tempol prostitut olsem stamba rod blong kasem mane blong olgeta. (Du 23:17, 18; 1Ki 14:24) Baebol i yusum fasin ya olsem pijatok blong tokbaot ol man, ol nesen, o ol oganaesesen we oli stap wosipim ol aedol mo long semtaem oli talem se oli stap wosipim God. Eksampol, Revelesen i tokbaot “Bigfala Babilon,” se hem i wan prostitut from we hem i stap joen wetem ol rula blong wol ya, blong kasem paoa mo ol rij samting.—Re 17:1-5; 18:3; 1Kr 5:25.

  • Proveb.

    Wan waestok o wan sot stori we i tijim man long wan lesen, o i talemaot tok we i tru long sot tok nomo. Samtaem wan proveb long Baebol i save kamaot long tok we man i no kasemsave long hem o long wan ridel. Wan proveb, hemia tok we man i talem blong soemaot samting we i tru, plante taem long wan pijatok. Sam long ol tok ya we man i yusum oltaem, i kam olsem ol tok blong jik o tok blong lukluk nogud long sam man.—Pri 12:9; 2Pi 2:22.

  • Purim.

    Lafet we oli mekem wan taem long wan yia, long namba 14 mo namba 15 blong manis Adara. Lafet ya i blong tingbaot taem we ol man Jiu oli kam fri long ol trabol we oli kasem long taem blong Kwin Esta. Tok ya pu·rimʹ i no wan Hibru tok, mo i minim “ol ston.” Lafet Blong Purim, o Lafet Blong Ol Ston, i wan nem we i kamaot long samting we Haman i mekem, taem hem i sakem spesel ston ya Pur blong faenemaot dei we bambae oli mekem plan blong hem i kamtru, hemia plan blong kilim ol man Jiu oli ded.—Est 3:7; 9:26.

  • Putum han long.

    Oli mekem olsem long wan man blong putumap hem long wan spesel wok, o blong jusumaot hem blong i kasem wan blesing, blong oli hilim hem, o blong i kasem wan presen blong tabu spirit. Samtaem oli putum han antap long ol animol, bifo we oli yusum olgeta blong mekem sakrefaes—Eks 29:15; Na 27:18; Wok 19:6; 1Ti 5:22.

R

  • Rahab.

    Wan tok we oli yusum olsem pijatok long buk blong Job, Ol Sam, mo Aesea. Long buk blong Job, konteks blong hem i givhan long yumi blong luk Rahab olsem wan bigfala animol blong solwota. Mo long ol narafala konteks, bigfala animol ya blong solwota, i pija blong Ijip.—Job 9:13; Sam 87:4; Aes 30:7; 51:9, 10.

  • Ransom.

    Wan praes we man i pem blong mekem narafala i kam fri long kalabus, long panis, long samting we i stap mekem hem i safa, long sin, o long wan wok. Praes ya maet i mane o ol narafala samting tu. (Aes 43:3) Baebol i tokbaot plante defren samting we man i mas givim ransom from. Eksampol, long Isrel, evri fasbon boe mo evri man animol we i fasbon oli blong Jehova, mo hem i yusum olgeta long wok blong hem nomo. Be sipos wan man i wantem tekemaot wan boe o wan animol olsem long Jehova, hem i mas pem wan ransom fastaem. (Na 3:45, 46; 18:15, 16) Sipos wan bul we i rabis i stap aotsaed long fenis nao i kilim wan man i ded, loa i talem se ona blong bul ya tu i mas ded. Be ona ya i save pem wan ransom blong hem i no kasem panis ya. (Eks 21:29, 30) Be sipos wan man i minim nomo blong kilim narafala man i ded, hem tu i mas ded, hem i no save pem wan ransom blong hem i no ded. (Na 35:31) Baebol i tokbaot wan ransom we i moa impoten, hemia ransom we Kraes i pem taem hem i ded olsem wan sakrefaes, blong mekem ol man we oli obei oli kam fri long sin mo ded.—Sam 49:7, 8; Mt 20:28; Ef 1:7.

  • Rod Blong Masta.

    Wan tok we Baebol i yusum olsem wan pijatok blong tokbaot aksen we Jehova i agri o i no agri long hem. Ol Tok Blong Baebol oli tokbaot olgeta we oli kam ol man blong Jisas Kraes, se oli blong “Rod Blong Masta,” hemia i min se fasin blong laef blong olgeta i stanap long bilif we oli gat long Jisas Kraes, mo oli folem eksampol blong hem.—Wok 19:9.

  • Rum We i Tabu.

    Faswan rum long tabenakel o long tempol. Rum ya i bigwan moa long narafala rum we i stap insaed olgeta, hemia Rum We i Tabu We i Tabu. Long tabenakel, insaed long Rum We i Tabu i gat wan ples blong putum laet we oli wokem long gol, wan olta blong insens we oli wokem long gol, tebol blong sobred, mo ol narafala samting olsem plet mo kap we oli wokem long gol. Mo long tempol, long rum ya i gat olta we oli wokem long gol, ten ples blong putum laet we oli wokem long gol, mo ten tebol blong sobred. (Eks 26:33; Hib 9:2)—Yu luk Ap. B15 mo B8.

  • Rum We i Tabu We i Tabu.

    Rum insaed olgeta long tabenakel mo long tempol. Bokis blong kontrak i stap long rum ya nao. Oli singaot rum ya tu se Tabu Ples We i Tabu Tumas. Folem Loa blong Moses, hae pris nomo i gat raet blong go insaed long rum ya, mo hem i mekem olsem wan taem long wan yia, hemia long Dei Blong Atonmen.—Eks 26:33; Le 16:2, 17; 1Ki 6:16; Hib 9:3.

S

  • Sabat.

    Tok ya i kamaot long wan Hibru tok we i minim “spel, o stop.” Hem i namba 7 dei long wik blong ol man Jiu (i stat taem san i draon long Fraede go kasem we san i draon long Sarede). Sam narafala dei blong lafet we oli mekem long wan yia, mo namba 7 yia mo namba 50 yia, oli singaot olgeta tu se ol sabat. Long Sabat dei, man i no mas mekem wan wok, ol pris nomo oli gat raet blong mekem wok blong olgeta long tabu ples. Long ol Sabat yia, oli mas letem graon i spel, mo oli no mas fosem wan man Hibru blong i pembak kaon blong hem. Long Loa blong Moses, i no gat tumas samting we i mekem se i had blong man i folem loa ya blong Sabat. Be sloslo ol lida blong skul oli ademap sam moa loa long hem, mekem se long taem blong Jisas, ol man oli harem se i had blong folem loa blong Sabat.—Eks 20:8; Le 25:4; Lu 13:14-16; Kol 2:16.

  • Sadusi.

    Wan bigfala sekt long skul blong ol man Jiu, we insaed long hem i gat plante rijman we oli gat hae posisen, mo ol pris we oli gat bigfala paoa long ol wok long tempol. Olgeta ya oli sakemaot plante kastom we ol Farisi oli stap folem, wetem plante narafala bilif blong ol Farisi. Olgeta oli no bilif long laef bakegen, mo long ol enjel, mo oli agensem Jisas.—Mt 16:1; Wok 23:8.

  • Saen.

    Wan samting, wan aksen, o wan narakaen samting we i hapen, we i minim wan defren samting we maet bambae i hapen naoia o long fiuja.—Je 9:12, 13; 2Ki 20:9; Mt 24:3; Re 1:1.

  • Saeon; Hil Ya Saeon.

    Nem blong strongfala taon ya Jebus, we i taon blong ol man Jebus, mo hem i stap long hil blong Jerusalem long saed i go long saotis. Afta we Deved i holemtaet taon ya, hem i wokem haos blong king long ples ya, mo biaen oli singaot ples ya se “Taon Blong Deved.” (2Sa 5:7, 9) Saeon i kam wan bigfala hil we i tabu, speseli long lukluk blong Jehova, taem Deved i karem bokis blong kontrak i go long ples ya. Biaen, nem ya i go tu long eria blong tempol long Hil Ya Moria, mo samtaem i go long ful taon blong Jerusalem. Long Kristin Grik Haf Blong Baebol oli yusum tok ya plante taem olsem pijatok.—Sam 2:6; 1Pi 2:6; Re 14:1.

  • Sakomsaes.

    Fasin blong katemaot skin blong tabu pat blong man. Hemia wan loa we Ebraham wetem olgeta we oli kamaot biaen long hem oli mas folem, be i no wan samting we ol Kristin oli mas folem. Mo tu, Baebol i yusum tok ya sakomsaes olsem pijatok blong tokbaot ol defdefren samting.—Je 17:10; 1Ko 7:19; Fil 3:3.

  • Sakrefaes.

    Wan ofring we man i givim i go long God, olsem wan saen blong talem tangkiu, o blong luksave se hem i gat fol, mo blong i frengud bakegen wetem God. Stat long Ebel, ol man oli givim ol defdefren sakrefaes we olgeta nomo oli glad blong givim, wetem ol animol tu. Be taem Loa blong Moses i kamtru mo God i mekem kontrak wetem ol man Isrel, sakrefaes i kam wan loa we olgeta man Isrel oli mas mekem. Afta we Jisas i givim prapa laef blong hem olsem wan sakrefaes we i stret gud olgeta, ol man oli no moa nidim blong kilim animol blong mekem sakrefaes. Be ol Kristin oli gohed nomo blong givim sam samting blong wosipim God, mo hemia i olsem ol sakrefaes we oli givim long hem.—Je 4:4; Hib 13:15, 16; 1Jo 4:10.

  • Sam.

    Wan singsing blong presem God. Oli putum ol toktok blong Ol Sam i go long ol miusik, mo olgeta we oli wosipim God nao oli singsing long hem. Hemia i minim long taem ya tu we olgeta man oli kam long tempol blong Jehova God long Jerusalem blong wosipim hem.—Lu 20:42; Wok 13:33; Jem 5:13.

  • Sameria.

    Kapital taon blong kingdom blong ol ten traeb blong Isrel long not, blong 200 yia. Mo tu, hem i nem blong ful teritori blong ol ten traeb ya. Taon ya, oli wokem long wan bigfala hil we i karem nem ya. Long taem blong Jisas, Sameria i nem blong wan distrik we i stap bitwin Galili long not, mo Judia long saot. Taem Jisas i stap go prij long ol defdefren ples, hem i no go prij long Sameria, be samtaem hem i pastru long ples ya mo i toktok long ol man blong ples ya. Pita i yusum seken ki blong Kingdom taem ol man Sameria oli kasem tabu spirit. (1Ki 16:24; Jon 4:7; Wok 8:14)—Yu luk Ap. B10.

  • Samting blong holem wik blong laet.

    Wan tul we oli wokem long gol, maet hem i sem mak long ol tongs, we oli bin yusum long tabenakel mo long tempol, blong mekem laet i ded.—Eks 37:23.

  • Samting we oli tekemaot.

    Hemia olting blong wan man o ol samting long haos blong man, ol animol, o ol sas samting we ol man oli tekemaot long ol enemi blong olgeta afta we oli winim olgeta.—Jos 7:21; 22:8; Hib 7:4.

  • Sanhedrin.

    Hae kot blong ol man Jiu we i stap long Jerusalem. Long taem blong Jisas, i gat 71 memba blong kot ya. Long olgeta ya, i gat hae pris mo olgeta we bifo oli bin mekem wok blong hae pris, mo olgeta we oli kamaot long famle blong hae pris, ol elda, olgeta we oli hed long traeb blong olgeta, olgeta we oli hed long famle blong olgeta, mo ol skraeb.—Mk 15:1; Wok 5:34; 23:1, 6.

  • Sas ston.

    Agat–Hem i gat plante defren kala, mo samfala, man i save luk tru long olgeta be samfala nogat. Ametis–Kala blong hem i pepol. Beril–Plante taem hem i yelo mo grin, be samtaem i gat defren kala, mo samtaem hem i no gat kala. Emeral–Hem i grin mo man i save luk tru long hem. Jaspa–Hem i gat defdefren kala blong hem, mo i luk olsem se man i save luk tru long hem. Sam man oli talem se tok ya long lanwis Grik i stap tokbaot daeman. Jed–Plante taem kala blong hem i grin, be i gat ol narafala kala tu. Samfala, man i save luk tru long olgeta be samfala nogat. Kalsedoni–Man i save luk tru long hem, be hem i gat plante kala. Krisolaet–Man i save luk tru long hem, mo kala blong hem i yelo o grin. Krisopres–Man i save luk tru long hem, kala blong hem i grin olsem kala blong apol. Rubi–Hem i red. Samfala, man i save luk tru long olgeta be samfala nogat. Sadius–Man i save luk tru long hem, kala blong hem i red braon. Sadoniks–Sam haf blong hem i waet olsem melek, mo sam narafala haf oli red, o gol, o braon, mo man i save luk tru long hem. Safaea–I luk olsem se hem i blu. Ston ya lesem–Hemia wan sas ston we man i no save, maet hem i ston ya amba, yasin, opal, o tumalen. Takwoes–Plante taem kala blong hem i blu mo i grin lelebet. Topas–Samfala oli no gat kala, mo samfala oli gat plante kala. Be plante taem, kala blong hem i yelo olsem waen. Yasin–Hem i dak blu.

  • Satrap.

    Wan hed gavman blong wan provins long rul blong Babilon mo long Pesia. Wan satrap i wan man we king i putumap hem blong i kam wan bigfala rula.—Esr 8:36; Da 6:1.

  • Sebat.

    Nem blong namba 11 manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, afta we ol man Babilon oli tekem ol man Isrel i go long Babilon, mo long narafala kalenda, hem i namba 5 manis. Hem i stat long medel blong Jenuware i go kasem medel blong Februari. (Sek 1:7)—Yu luk Ap. B15.

  • Sekel.

    Hibru nem blong wet mo blong amaon blong mane. Wet blong wan sekel i sem mak long 11.4 g. Tok ya “sekel we oli yusum long holi ples,” maet i blong makem se wet we oli yusum i mas stret, o i mas folem stamba wet we i stap long tabenakel. Mo maet i gat sekel blong king (we i defren long sekel we ol man oli stap yusum), o wan stamba wet we i stap long pales blong king.—Eks 30:13.

  • Sekt.

    Wan grup blong ol man we oli folem wan tijing o wan lida, mo oli folem prapa bilif blong olgeta. Tok ya i go long tu impoten branj blong skul blong ol man Jiu, hemia ol Farisi mo ol Sadusi. Olgeta we oli no Kristin tu oli singaot Kristin skul se wan “sekt” o “sekt ya blong ol Nasarin,” maet from we oli luk olgeta olsem brekawe blong skul blong ol man Jiu. Taem ol yia oli pas, i gat ol sekt oli kamaot long Kristin kongregesen; Revelesen i tokbaot klia “sekt blong Nikolas.”—Wok 5:17; 15:5; 24:5; 28:22; Re 2:6; 2Pi 2:1.

  • Selah.

    Wan tok we oli yusum long miusik o wan tok we man i talem strong, mo i stap long Ol Sam mo Habakuk. Tok ya i save minim taem we singsing o miusik i stop blong smoltaem, o taem we tufala tugeta i stop blong smoltaem, blong mekem se ol man oli stap kwaet mo tingting dip, o blong mekem se filing we oli jes singsing long hem, i kamaot klia. Long Grik Septuagin, oli yusum tok ya di·aʹpsal·ma, we i minim “taem we miusik i stop smol.”—Sam 3:4; Hab 3:3.

  • Seminit.

    Wan tok we oli yusum long miusik, we prapa mining blong hem “namba 8” we maet i minim miusik we tiun blong hem i no strong tumas. Long saed blong ol instramen, maet tok ya i go long ol instramen we tiun blong olgeta, hem i bes. Mo long saed blong ol singsing, i luk olsem se tok ya i go long olgeta we voes blong olgeta i dip.—1Kr 15:21; Sam 6:Sup; 12:Sup.

  • Seol.

    Wan Hibru tok we i sem mak long Grik tok ya “Hades.” Oli transletem se “Gref” (we fas leta i bigwan), blong makem se hem i gref blong olgeta man be i no gref blong wanwan man.—Je 37:35; Sam 16:10; Wok 2:31 (fut.).

  • Septa.

    Wan wud o stik we wan rula i holem, blong soemaot se hem i gat paoa blong king.—Je 49:10; Hib 1:8.

  • Seraf.

    Ol spirit we oli stanap raon long tron blong Jehova long heven. Prapa mining blong Hibru tok ya sera·phimʹ se “olgeta we oli laet.”—Aes 6:2, 6.

  • Setan.

    Wan tok long lanwis Hibru we i minim “Man Blong Agens.” Long Baebol, plante taem tok ya i go long Devel Setan, bigfala enemi blong God.—Job 1:6; Mt 4:10; Re 12:9.

  • Sia.

    Wan mesamen blong ol drae samting. Folem amaon blong ol samting we i wota we i stap insaed long mesamen blong bat, hemia bambae i sem mak long 7.33 L. (2Ki 7:1)—Yu luk Ap. B14.

  • Sif.

    Faswan nem blong seken manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, mo long narafala kalenda, hem i namba 8 manis. Hem i stat long medel blong Eprel i go kasem medel blong Mei. Long Talmud blong ol man Jiu mo long det blong ol narafala wok we i hapen afta we ol man Babilon oli tekem ol man Isrel oli go long Babilon, oli kolem manis ya se Iya. (1Ki 6:37)—Yu luk Ap. B15.

  • Sik ya mildiu.

    Enikaen sik blong ol plant we i kamaot long wan kaen masrum (fungi). Ol man oli bin talem se taem Baebol i tokbaot sik ya, hem i stap minim ol plant we stamba blong olgeta i blak (Puccinia graminis).—1Ki 8:37.

  • Sinagog.

    Wan tok we i minim “kam wanples; wan asembli,” be long plante vas long Baebol, hem i wan bilding o wan ples we ol man Jiu oli hivap long hem blong ridim Tok Blong God, kasem advaes, prij, mo prea. Long taem blong Jisas, evri smosmol taon oli gat wan sinagog, mo ol bigfala taon oli gat moa long wan sinagog.—Lu 4:16; Wok 13:14, 15.

  • Singaot trabol.

    Tok we man i talem blong mekem trabol i kasem wan man o wan samting. Yumi no mas miksim wetem fasin ya we man i tokswea o i kros bigwan. Taem man i singaot trabol, plante taem hem i stap talemaot wan nogud samting we bambae i kam. Taem God o wan man we i gat raet blong mekem olsem, i singaot trabol, hemia i wan profet tok mo i gat paoa.—Je 12:3; Na 22:12; Ga 3:10.

  • Singsing Blong Go Antap.

    Supaskripsen blong Ol Sam 120-134. Nating se i gat ol defdefren tingting long saed blong mining blong tok ya, be plante oli bilif se ol man Isrel we oli stap go blong wosip, oli singsing ol 15 sam ya wetem bigfala glad, taem oli stap “go antap” long Jerusalem, we i stap antap long ol bigfala hil blong Juda. Oli stap go blong mekem trifala bigfala lafet we oli stap mekem evri yia.

  • Singsing sore.

    Wan poem we man i talem nomo olsem, o i singsing long hem, blong soem bigfala sore blong hem from ded blong wan fren o wan famle blong hem; wan krae.—2Sa 1:17; Sam 7:Sup.

  • Siria; Ol man Siria.

    Yu luk ARAM; Ol MAN ARAM.

  • Siritis.

    Tu bigfala galf long solwota long Libia, long Not Afrika, we tufala i no dip tumas. Ol boskru bifo oli stap fraet blong pas long tufala ples ya from ol sanbij we taet i stap hivimap olbaot long ples ya. (Wok 27:17)—Yu luk Ap. B13.

  • Sisa.

    Nem blong wan famle blong Rom, we biaen i kam taetel blong ol empera blong Rom. Baebol i talem nem blong Ogastas, Taebirias, mo Klodias. Mo nating se i no talem nem blong Nero, be taetel ya i go long hem tu. Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, tok ya “Sisa” i minim gavman mo man we i gat paoa blong rul.—Mk 12:17; Wok 25:12.

  • Sistem blong wol.

    Wan tok we i kamaot long Grik tok ya ai·onʹ taem i go long wan samting we i stap hapen long stret taem ya, o ol samting we oli soemaot wan period blong taem. Baebol i tokbaot “sistem blong wol naoia,” blong minim samting we i stap hapen naoia long wol mo laef blong wol ya. (2Ti 4:10) Tru long kontrak blong Loa, God i statem wan sistem blong wol we samfala oli singaot se taem blong ol man Isrel o ol man Jiu. Mo tru long ransom sakrefaes, God i yusum Jisas Kraes blong statem wan defren sistem blong wol, we i joen wetem kongregesen blong olgeta we tabu spirit i makemaot olgeta. Hemia i makem stat blong wan niufala taem, we kontrak blong Loa i sado blong hem. Taem tok ya i blong tokbaot plante samting, tok ya i go long ol defdefren kaen sistem blong wol we oli bin hapen finis o we bambae oli hapen yet.—Mt 24:3; Mk 4:19; Ro 12:2; 1Ko 10:11.

  • Sivan.

    Nem blong namba 3 manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, afta we ol man Babilon oli tekem ol man Isrel i go long Babilon, mo long narafala kalenda, hem i namba 9 manis. Hem i stat long medel blong Mei i go kasem medel blong Jun. (Est 8:9)—Yu luk Ap. B15.

  • Skin blong wit.

    Ol skin blong sid we oli seraotem long ol kakae blong hem, taem oli klinim ol sid. Baebol i yusum skin blong wit olsem pijatok blong minim samting we i nating nomo mo we God i no laekem.—Sam 1:4; Mt 3:12.

  • Skin botel.

    Wan botel we oli wokem long ful skin blong animol olsem nani o sipsip, mo oli fulumap waen long hem. Oli stap fulumap waen long niufala skin botel, from we taem waen i stap longtaem moa, hem i wokem gas ya kabon daeoksaed we paoa blong hem i stap mekem skin botel i bigwan. Sipos niufala waen i go long skin botel we i niu, gas ya bambae i mekem i kam bigwan, be sipos niufala waen ya i go long skin botel we i olfala finis, gas ya bambae i mekem i bosta.—Jos 9:4; Mt 9:17.

  • Skraeb.

    Wan man we i stap raetemdaon ol kopi blong Hibru Haf Blong Baebol. Long taem ya we Jisas i kam long wol, tok ya i go long wan grup blong ol man we oli savegud Loa. Ol man ya oli agensem Jisas.—Esr 7:6, fut.; Mk 12:38, 39; 14:1.

  • Skrol.

    Wan longfala pepa we oli wokem long skin blong animol o long gras ya papiras, mo oli raet long wan saed blong hem, mo oli rolem raon long wan stik. Oli raetem Ol Tok Blong Baebol long ol skrol, mo ol kopi blong hem tu oli raetem long ol skrol. Hemia nao buk we ol man oli stap yusum long taem we oli stap raetem Baebol.—Jer 36:4, 18, 23; Lu 4:17-20; 2Ti 4:13.

  • Skrol long skin blong animol.

    Skin blong sipsip, nani, o smol buluk we oli rerem blong i kam wan samting blong raet long hem, nao oli mekem i kam ol skrol blong Baebol. Hem i save stap longtaem moa i bitim skrol we oli wokem long papiras. Ol skrol long skin blong animol, we Pol i askem Timoti blong i karem i go long hem, maet hem i sam long ol Hibru Haf Blong Baebol. Sam long ol Ded Si Skrol, oli wokem long skin blong animol.—2Ti 4:13.

  • Sling.

    Oli wokem sling ya long skin blong animol we oli katem i longlongfala, o oli wivim ol bigfala string blong animol, o ol gras ya ras, o ol hea. Mo oli mekem medel blong hem i flat blong oli save putum ston o wan narafala samting we oli wantem slingim. Nao man i fasemtaet wan en blong sling ya long han blong hem mo narafala en, hem i holem nomo, mo i letem i go taem i slingim sling ya. Long taem bifo, ol nesen oli pem ol man blong slingim ston long sling, blong oli joen long ami blong olgeta.—Ja 20:16; 1Sa 17:50.

  • Smol Hil.

    Hibru tok ya “Milo” i kamaot long wan tok we stamba mining blong hem, hemia “fulumap.” Baebol ya Septuagin i transletem tok ya i kam “hedkwota.” I klia se tok ya i go long ples we Taon Blong Deved i stap long hem o i soemaot se Taon Blong Deved i olsem wanem, be ol stret save long saed blong tok ya, yumi no save.—2Sa 5:9; 1Ki 11:27.

  • Sobred.

    Hemia 12 bred we oli stakemap 6 long wansaed mo 6 long narasaed, long tebol ya we i stap long Rum We i Tabu long tabenakel mo long tempol. Baebol i kolem tu se “ol bred we oli stakemap” mo “ol bred we oli blong God.” Long evri Sabat, oli jenisim ol bred ya wetem ol niuwan. Ol pris nomo oli gat raet blong kakae ol bred ya we oli tekemaot. (2Kr 2:4; Mt 12:4; Eks 25:30; Le 24:5-9; Hib 9:2)—Yu luk Ap. B15.

  • Sol.

    Tok we i kamaot long Hibru tok ya neʹphesh mo long Grik tok ya psy·kheʹ. Taem yumi lukluk gud long fasin blong Baebol blong yusum tok ya, yumi luksave klia nomo se tok ya i minim (1) ol man, (2) ol animol, o (3) laef blong man o animol. (Je 1:20; 2:7; Na 31:28; 1Pi 3:20; mo ol fut.) Plante skul oli yusum tok ya “sol” long plante samting, mo samting we oli talem i defren long samting we Baebol i talem. Baebol i soemaot se tufala tok ya neʹphesh mo psy·kheʹ, tufala i joen wetem ol laef samting long wol ya, hemia ol samting we man i save tajem, luk, mo we i save ded. Long Baebol ya, plante taem long ol ples we tufala tok ya i kamaot long hem, oli tanem folem mining blong hem long konteks we stori ya i stap tokbaot, maet oli yusum ol tok olsem “laef,” “laef samting,” “man,” o tok ya “mi,” we man i yusum blong minim hem wan (eksampol, tok ya se “sol blong mi” hem i “mi”). Long plante ples, oli putum “sol” long futnot. Nomata se oli yusum tok ya “sol” long vas o long futnot, yumi mas kasemsave olsem we oli eksplenem antap. Taem Baebol i talem se man i mekem samting wetem olgeta sol blong hem, hem i min se man i mekem wetem olgeta hat mo olgeta laef blong hem. (Du 6:5; Mt 22:37) Long sam konteks, oli yusum tufala tok ya blong tokbaot man we i wantem tumas wan samting, o i hanggri tumas. Tufala tok ya i save minim tu wan man we i ded, o wan dedbodi.—Na 6:6; Pro 23:2; Aes 56:11; Hag 2:13.

  • Sore.

    Hemia aksen we man i mekem blong soemaot se hem i sore tumas long man we i ded, o from wan narafala bigfala trabol. Ol man we oli laef long taem we oli raetem Baebol, oli gat wan kastom, hemia blong soem sore blong sam dei. Ol man blong soem sore oli krae mo singsingaot bigwan, mo tu oli werem ol spesel klos, oli putum asis long hed blong olgeta, oli terem klos blong olgeta, mo oli kilkilim jes blong olgeta. I gat sam man we wok blong olgeta i blong soem sore olsem, mo samtaem ol man oli invaetem olgeta blong oli kam long wan ded.—Je 23:2; Esr 4:3; Re 21:4.

  • Spelt.

    Wan kaen wit (Triticum spelta) we i no gud tumas, from we i had blong seraotem ol kakae blong hem long skin blong hem.—Eks 9:32.

  • Spesel paos.

    Paos ya, ol sas ston oli fas long hem, mo hae pris blong Isrel i stap hangem long jes blong hem taem i go insaed long Rum We i Tabu. Baebol i kolem tu se “spesel paos blong jajmen,” from we Yurim mo Tumim i stap long hem. Oli stap yusum Yurim mo Tumim ya blong faenemaot jajmen blong Jehova. (Eks 28:15-30)—Yu luk Ap. B15.

  • Spesel ring.

    Wan kaen stamp we i stap long wan ring mo oli werem long fingga, o oli putum long wan rop we maet man i hangem long nek blong hem. Spesel ring ya i saen blong paoa blong wan rula o wan ofisa. (Je 41:42)—Yu luk STAMP.

  • Spirit.

    Hibru tok ya ruʹach mo Grik tok ya pneuʹma, plante taem oli tanem i kam “spirit,” mo i gat plante mining blong hem. Olgeta evriwan oli minim wan samting we man i no save luk, be i gat pruf se paoa blong hem i stap wok. Oli yusum Hibru mo Grik tok ya blong tokbaot (1) win, (2) paoa we i stap wok long ol laef samting long wol ya, (3) paoa we i kamaot long tingting mo filing blong wan man mo i pulum hem blong talem o mekem wan samting, (4) tok we man i kasem long tabu spirit, be hem i no luk man we i stamba blong tok ya, (5) wan spirit, mo (6) paoa blong God we i stap wok, o tabu spirit.—Eks 35:21; Sam 104:29; Mt 12:43; Lu 11:13.

  • Stamp.

    Wan samting we i gat mak long hem, mo oli yusum blong stampem mak ya long wan samting (plante taem long klei o long waks), blong soemaot se samting ya i blong hu, i tru, o i wan agrimen. Oli wokem ol olfala stamp blong bifo long wan samting we i strong (ston, tut blong elefen, o wud), mo ol mak long stamp ya oli ol leta we oli katem, o ol pija, mo oli katem long fasin we i olsem se oli tanem ol pija ya. Baebol i yusum wan stamp olsem pijatok blong soemaot samting we i tru, o blong soemaot se samting ya i blong hu, o blong soemaot wan samting we i haed o wan sikret.—Eks 28:11; Neh 9:38; Re 5:1; 9:4.

  • Stap.

    Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, long sam konteks tok ya i tokbaot taem we King Jisas Kraes i stap. Taem ya i stat long taem we oli putumap hem olsem Mesaea King long heven, mo i kam kasem ol las dei blong sistem blong wol ya. Taem ya we Kraes i stap, i no min se Kraes i kam mo i gobak kwiktaem nomo, be hem i wan period blong taem we i gat stat blong hem mo en blong hem.—Mt 24:3.

  • Stik we i sap.

    Wan longfala stik we i gat wan sap aean long en blong hem, we ol fama oli yusum blong stikim wan animol blong i wokbaot i go. Baebol i soemaot se stik ya i sem mak long tok blong wan waes man, hem i save pusum man we i lesin blong i folem ol advaes we oli waes. Tok ya “kikbak long stik we i sap,” i kamaot long aksen we wan stronghed bul i mekem, taem hem i kikbak long aean we i stap stikim hem, ale hem i kasem kil from.—Wok 26:14; Ja 3:31.

  • Stok.

    Wan tul we oli yusum blong mekem man we bambae oli panisim hem, i no moa muv. Sam long ol tul ya oli lokem leg blong man nomo, be sam narafala maet oli lokem ol leg, ol han mo nek, mekem se bodi i stap long wan posisen we i no stret nating.—Jer 20:2; Wok 16:24.

  • Ston blong granem sid.

    Wan raon ston we i smut, we oli putum antap long wan narafala raon ston, mo oli tanem blong granem ol sid oli kam flaoa. Mo i gat wan stik long medel blong ston ya we i stap daon, hemia i blong mekem se i isi blong tanem ston ya we i stap antap. Long taem we oli raetem Baebol, long plante haos, ol woman oli stap yusum ol smol ston blong granem sid. Ol famle oli dipen long smol ston ya, from we oli stap kasem bred blong olgeta evri dei long hem. From samting ya, Loa blong Moses i blokem ol man blong oli no tekem smol ston blong granem wit olsem garanti blong wan kaon, o blong tekemaot flat ston we i stap antap long hem. I gat ol ston blong granem wit olsem, be oli bigwan moa, mo ol animol nao oli stap tanem.—Du 24:6; Mk 9:42.

  • Ston long kona.

    Wan ston we oli putum long kona blong wan bilding we tu wol i joen long hem. Ston ya i impoten from we i joenem tufala wol ya i kam wan mo i holemtaet tufala. Ston long kona we i impoten moa, hemia ston long kona blong fandesen. Taem oli wokem wan haos blong pablik i yusum o wan stonwol blong taon, oli yusum wan ston we i strong blong i kam ston long kona. Baebol i yusum tok ya olsem pijatok blong tokbaot taem we ol man oli stat blong bon long wol, mo hem i tokbaot Jisas olsem “ston long kona blong fandesen” blong Kristin kongregesen. Hem i olsem wan haos long saed blong spirit.—Ef 2:20; Job 38:6.

  • Stret fasin.

    Long Ol Tok Blong Baebol, hemia ol samting we oli stret folem rul we Jehova i putumap long saed blong fasin we i stret mo fasin we i no stret.—Je 15:6; Du 6:25; Pro 11:4; Sef 2:3; Mt 6:33.

  • Strong promes.

    Wan strong promes we man i mekem blong soemaot se wan samting i tru, o wan spesel promes we man i mekem blong soemaot se bambae hem i mekem o i no mekem wan samting. Plante taem hemia wan promes we man i mekem long wan haeman, speseli long God. Jehova i mekem wan strong promes blong mekem kontrak blong hem wetem Ebraham i strong moa.—Je 14:22; Hib 6:16, 17.

  • Strong sik.

    Eni sik we i save spred kwik nomo mo i naf blong kavremap wan bigfala eria we ol man oli stap long hem, mo i save kilim man i ded. Plante taem tok ya i joen wetem jajmen blong God we i kasem ol man.—Na 14:12; Esi 38:22, 23; Am 4:10.

  • Supaskripsen.

    Smol toktok we i stap long stat blong wan sam. Smol toktok ya i talemaot man we i raetem japta ya, i givim moa infomesen, i givim ol instraksen blong miusik, o i tokbaot risen blong sam ya.—Yu luk supaskripsen blong Ol Sam 3, 4, 5, 6, 7, 30, 38, 60, 92, 102.

  • Sus.

    God ya Sus i hae moa long olgeta god blong ol man Gris. Long Listra, ol man oli gat rong tingting se Banabas i god ya Sus. Ol man oli faenem sam raeting blong bifo klosap long Listra we i talem se “ol pris blong Sus” mo “Sus we i god blong san.” Long sip we Pol i travel long hem blong go long Molta, i gat pija ya “Ol Pikinini Blong Sus” long hem, we hemia tufala twin brata ya Kasto mo Polakis.—Wok 14:12; 28:11.

T

  • Tabenakel.

    Wan tent blong wosip we ol man Isrel oli yusum afta we oli kamaot long Ijip. Tent ya oli save karem wetem olgeta long eni ples we oli go long hem. Insaed long tabenakel ya, i gat Bokis blong kontrak blong Jehova we i soemaot se God i stap wetem olgeta, mo hem i wan ples blong mekem sakrefaes mo wosip. Samtaem oli singaotem tabenakel ya se “tent blong miting.” Oli yusum wud blong wokem ol frem blong tent ya, mo oli kavremap long ol linen kaliko we oli somap pija blong ol Jerubim long hem. Mo oli seraotem tabenakel ya i go long 2 rum, faswan hemia Rum We i Tabu, mo sekenwan hemia Rum We i Tabu We i Tabu. (Jos 18:1; Eks 25:9)—Yu luk Ap. B15.

  • Tabu.

    Hemia wan fasin blong Jehova. Olgeta fasin blong hem oli klin fulwan mo oli tabu. (Eks 28:36; 1Sa 2:2; Pro 9:10; Aes 6:3) Taem tok ya i go long ol man (Eks 19:6; 2Ki 4:9), ol animol (Na 18:17), ol samting (Eks 28:38; 30:25; Le 27:14), ol ples (Eks 3:5; Aes 27:13), ol taem (Eks 16:23; Le 25:12), mo ol wok (Eks 36:4), olfala Hibru tok we oli tanem i kam “tabu” i givim tingting blong wan samting we oli seraotem, samting we i hae we i hae, o oli mekem i tabu mo givim long God ya we i tabu. Hemia wan samting we oli jusumaot blong oli yusum long wok blong Jehova. Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, tok we oli tanem i kam “tabu,” i soemaot samting we oli seraotem se i blong God. Mo oli yusum tu blong tokbaot ol man we oli stap klin long fasin blong olgeta.—Mk 6:20; 2Ko 7:1; 1Pi 1:15, 16.

  • Tabu ples.

    Wan ples we oli seraotem long ol narafala ples blong yusum long wosip, wan holi ples. Plante taem, tok ya i go long tabenakel o long tempol long Jerusalem. Oli yusum tok ya tu blong tokbaot ples we God i stap long hem, hemia long heven.—Eks 25:8, 9; 2Ki 10:25; 1Kr 28:10; Re 11:19.

  • Tabu pos.

    Tok ya i kamaot long wan Hibru tok (ʼashe·rahʹ) we i go long (1) wan tabu pos we i representem Asera, wan woman god blong ol man Kenan we i mekem man mo animol i gat plante pikinini mo graon i givim plante kakae, o tok ya i go long (2) wan pija blong woman god ya Asera. Ol pos ya oli stanap stret, mo wan haf blong hem oli wokem long wud. Samtaem oli ol pos we man i no katem pija long hem, o samtaem oli ol tri tu.—Du 16:21; Ja 6:26; 1Ki 15:13.

  • Tabu saen blong dedikesen.

    Wan saen plet we oli wokem long gol mo oli raetem ol tok ya long Hibru se: “Jehova i stamba blong olgeta samting we i tabu.” Mo oli putum plet ya long fored blong kaliko we hae pris i fasem long hed blong hem. (Eks 39:30)—Yu luk Ap. B15.

  • Tabu spirit.

    Paoa we God i yusum blong mekem wil blong hem i kamtru. Paoa ya, man i no save luk. Hem i tabu from we i kamaot long Jehova we i klin mo i stret gud olgeta. Mo hem i tabu from we God i yusum hem blong mekem ol samting we oli tabu.—Lu 1:35; Wok 1:8.

  • Tabu ston.

    Wan pos we i stanap stret, we oli wokem long ston, mo i klia se hem i saen blong seks blong god ya Bal o blong ol narafala giaman god.—Eks 23:24.

  • Tabu tokhaed.

    Wan samting we i joen wetem stamba tingting blong God, mo God nomo i stamba blong tabu tokhaed ya. Hem i stap haed gogo kasem stret taem blong hem, mo God i soemaot long olgeta nomo we hem i jusum blong soemaot long olgeta.—Mk 4:11; Kol 1:26.

  • Tabu wok.

    Minista wok, o wok we i tabu, we i joen wetem wosip we man i mekem long God.—Ro 12:1; Re 7:15.

  • Takis.

    Pei we wan kantri o wan rula i givim i go long wan narafala kantri, blong soemaot se i stap aninit long hem, blong oli save gat pis o blong kasem proteksen. (2Ki 3:4; 18:14-16; 2Kr 17:11) Tok ya i go tu long ol takis we wanwan man i mas givim.—Neh 5:4; Rom 13:7.

  • Talen.

    Nem blong wan wet mo amaon blong mane blong ol man Hibru we i hevi moa i bitim ol narawan. Hevi blong hem i 34.2 kg. Be wan talen blong ol man Gris i smol moa long hem, hevi blong hem i 20.4 kg. (1Kr 22:14; Mt 18:24)—Yu luk Ap. B14.

  • Tamus.

    (1) Nem blong wan god we ol woman Hibru long Jerusalem we oli apostasi, oli stap krae i go long hem. Ol man oli bin talem se fastaem Tamus i wan king, be afta we hem i ded, oli mekem hem i kam wan god. Long hanraet blong ol man Sumeria, oli singaot Tamus se Dumuzi, mo oli tokbaot hem se i hasban o man we i slip wetem woman god ya Inana (we long Babilon hemia Ista) we i stap mekem ol man mo ol animol oli gat plante pikinini, mo graon i givim plante kakae. (Esi 8:14) (2) Hemia nem blong namba 4 manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, afta we ol man Babilon oli tekem ol man Isrel i go long Babilon, mo long narafala kalenda, hem i namba 10 manis. Hem i stat long medel blong Jun i go kasem medel blong Julae.—Yu luk Ap. B15.

  • Tanem tingting.

    Baebol i yusum tok ya blong minim man we i jenisim tingting blong hem, i rigret from samting we hem i bin mekem o from ol aksen blong hem we oli no stret, o from samting we hem i sud mekem be i no mekem. Man we i rili tanem tingting blong hem, hem i jenisim olgeta fasin blong hem, nao ol man oli luksave jenis ya long laef blong hem.—Mt 3:8; Wok 3:19; 2Pi 3:9.

  • Taon Blong Deved.

    Nem we oli givim long taon ya Jebus, afta we Deved i winim taon ya mo i wokem haos blong king long hem. Narafala nem blong hem Saeon. Hemia wan haf blong Jerusalem, we i stap long saed i go long saot is mo we i olfala moa.—2Sa 5:7; 1Kr 11:4, 5.

  • Tataros.

    Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, hem i wan samting we i olsem wan kalabus. Long taem blong Noa, God i sakem ol enjel we oli no obei, oli go long ples ya. Long 2 Pita 2:4, tok ya tar·ta·roʹo (we i minim “sakem i go long Tataros”) i no minim se oli sakem ‘ol enjel we oli mekem sin’ i go long Tataros folem kastom stori blong ol nesen we oli no bilif long God (hemia se i wan prisen we i stap aninit long graon, mo i wan ples we i tudak mo ol god we oli no impoten oli stap long hem). Be tok ya i soemaot se God i tekemaot olgeta long posisen blong olgeta long heven mo long ol privilej we oli gat, nao oli stap longwe long bigfala laet ya we i joen wetem stamba tingting blong God. Nao i olsem we tingting blong olgeta i stap long tudak we i tudak. Tudak ya i soemaot tu se bambae oli lus blong olwe olsem we Ol Tok Blong God i soemaot, wetem rula blong olgeta, Devel Setan. Taswe Tataros i wan tok blong soemaot se ol enjel ya we oli rebel, oli lusum posisen we oli gat bifo. Tok ya i no sem mak long “abys” we Revelesen 20:1-3 i tokbaot.

  • Tebet.

    Nem blong namba 10 manis long tabu kalenda blong ol man Jiu, afta we ol man Babilon oli tekem ol man Isrel i go long Babilon, mo long narafala kalenda hemia namba 4 manis. Hem i stat long medel blong Disemba i go kasem medel blong Jenuware. Plante taem oli jes talem nomo se “namba 10 manis.” (Est 2:16)—Yu luk Ap. B15.

  • Tekemaot sin.

    Yu luk ATONMEN.

  • Tempol.

    Wan bilding we i stap oltaem long Jerusalem. Hem i tekem ples blong tabenakel, mo hem i stamba ples we ol man Isrel oli stap mekem wosip long hem. Solomon i bildim faswan tempol mo ol man Babilon oli brekemdaon. Mo Serubabel i bildim sekenwan afta we ol man Isrel oli aot long Babilon oli kambak, mo sam yia biaen Bigfala Herod i bildim bakegen. Long Ol Tok Blong God, plante taem oli jes singaot tempol se “haos blong Jehova.” (Esr 1:3; 6:14, 15; 1Kr 29:1; 2Kr 2:4; Mt 24:1)—Yu luk Ap. B8 mo B11.

  • Tent blong miting.

    Wan tok we i go long tent blong Moses mo long tabu tabenakel we oli stanemap taem oli stap long draeples.—Eks 33:7; 39:32.

  • Terafim.

    Ol god o ol aedol blong ol famle, mo samtaem ol man oli yusum blong faenem saen blong wan samting. (Esi 21:21) Sam long ol terafim ya, saes mo sep blong olgeta i olsem blong man, mo sam narafala oli smol moa. (Je 31:34; 1Sa 19:13, 16) Ol man blong digim graon oli faenem sam samting long Mesopotamia, we i soemaot se man we i gat ol pija blong terafim, hem nao bambae i kasem olting blong papa blong hem. (Maet hemia nao risen from wanem Rejel i tekem terafim blong papa blong hem.) Be ol man Isrel, oli no folem fasin ya, nating se ol man oli stap yusum finis ol terafim long taem blong ol jaj mo blong ol king, mo taem gudfala king ya Josaea i spolem ol aedol, hem i spolem ol terafim tu.—Ja 17:5; 2Ki 23:24; Ho 3:4.

  • Tisri.

    Yu luk ETANIM mo Ap. B15.

  • Trampet.

    Wan instramen we oli wokem long aean, mo oli stap blo long hem blong singaot ol man mo plei miusik. Folem Namba 10:2, Jehova i givim instraksen blong oli wokem tu trampet long silva we bambae oli yusum blong blo long ol defdefren saon, olsem saon blong singaot ol man oli kam wanples, saon blong oli tekemaot kamp blong olgeta, o saon blong talemaot se i gat faet. I luk olsem se ol trampet ya oli stret nomo, oli no ol trampet ya “hon” we oli ben, we oli wokem long ol hon blong animol. Ol narafala trampet tu we ol man oli wokem folem tingting blong olgeta nomo, oli yusum long tempol olsem ol instramen blong miusik. Plante taem, saon blong ol trampet i joen wetem ol mesej blong jajmen we i kamaot long Jehova, o wan narafala impoten samting we i hapen, we God i stamba blong olgeta.—2Kr 29:26; Esr 3:10; 1Ko 15:52; Re 8:7–11:15.

  • Tri blong laef.

    Wan tri we i stap long garen blong Iden. Baebol i no talem se frut blong tri ya i gat ol samting long hem we oli givim laef, nogat. Be hem i representem promes blong God blong givim laef we i no save finis long olgeta we hem i letem olgeta oli kakae frut blong tri ya.—Je 2:9; 3:22.

  • Tri blong save samting we i gud mo samting we i nogud.

    Wan tri long garen blong Iden, we God i yusum olsem saen blong soemaot se hem i gat raet blong putumap ol rul. Hemia ol rul blong man i folem, long saed blong wanem i “gud” mo wanem i “nogud.”—Je 2:9, 17.

  • Tru God.

    Tok ya i kamaot long wan Hibru tok we i minim “God.” Plante taem, oli yusum tok ya long ol Hibru teks blong makem se Jehova i defren long ol giaman god, Hem nomo i tru God. Long ol konteks, tok ya “tru God” i wan tok we i holemtaet ful mining blong Hibru tok ya.—Je 5:22, 24; 46:3; Du 4:39.

V

  • Vranda blong Solomon.

    Long tempol long taem blong Jisas, i gat wan vranda long is blong yad aotsaed. Plante man oli bilif se vranda ya hem i smol haf blong tempol blong Solomon. Jisas i bin wokbaot long vranda ya long “koltaem,” mo ol fas Kristin oli stap mit long ples ya, blong wosip. (Jon 10:22, 23; Wok 5:12)—Yu luk Ap. B11.

  • W

    • Wadi.

      Wan vali o wan krik we i drae, be taem i ren, i gat wota long hem. Samtaem tok ya i go tu long smol reva long krik ya. I gat sam krik we ol springwota nao oli mekem se i ron, nao oli gohed nomo blong ron. Mo long sam konteks, tok ya wadi hem i minim “vali.”—Je 26:19; Na 34:5; Du 8:7; 1Ki 18:5; Job 6:15.

    • Waelken.

      Wan tok we oli yusum blong tokbaot ol plant we oli gru long ol ples we oli wetwet. Plant we oli yusum plante taem hemia Arundo donax. (Job 8:11; Aes 42:3; Mt 27:29; Re 11:1)—Yu luk WAELKEN BLONG MESAREM SAMTING.

    • Waelken blong mesarem samting.

      Wan waelken we longfala blong hem i 6 kiubit. Folem kiubit we ol man oli stap yusum, saes blong hem i 2.67 m. Mo folem longfala kiubit, hem i 3.11 m. (Esi 40:3, 5; Re 11:1)—Yu luk Ap. B14.

    • Wajman.

      Wan man we i gad long ol man o long wan propeti, blong trabol i no kam spolem olgeta. Plante taem hem i gad long naet, mo hem i mekem saon blong woning taem i gat denja. Plante taem ol wajman oli stanap antap long ol stonwol blong taon mo long ol taoa, blong oli save wajemgud ol man we oli stap longwe, bifo we oli kam klosap. Long ami, plante taem oli singaot wan wajman se wan gad o wan sentri. Baebol i yusum pijatok ya se ol profet oli wok olsem ol wajman blong nesen blong Isrel, from we oli givim woning long saed blong bigfala trabol we bambae i kamtru.—2Ki 9:20; Esi 3:17.

    • Wipim.

      Long Kristin Grik Haf Blong Baebol, tok ya i go long fasin ya blong yusum wan wip we oli fasem ol en blong olgeta, o we i gat ol smol sap aean long en blong hem, blong kilim o wipim ol man.—Jon 19:1.

    • Wok blong kleva.

      Fasin ya blong yusum paoa we i kamaot long ol rabis spirit.—2Kr 33:6.

    • Wok wetem ol rabis spirit.

      Wok ya i joen wetem bilif ya se spirit blong ol dedman i laef yet i stap, mo i save toktok wetem ol man we oli laef yet, speseli tru long wan man (wan kleva) we spirit ya i gat paoa long hem. Grik tok ya phar·ma·kiʹa we oli tanem i kam “wok wetem ol rabis spirit,” prapa mining blong hem i joen wetem fasin blong tekem drag. Hemia from we long taem bifo, ol man oli yusum drag taem oli wantem kasem paoa blong ol dimon, blong oli save mekem wok blong kleva.—Ga 5:20; Re 21:8.

    • Womwud.

      Wan tok we i go long plante defren kaen plant we oli konkon we i konkon mo smel blong olgeta i strong. Baebol i yusum tok ya olsem pijatok blong tokbaot konkon samting we i kamaot biaen long fasin blong mekem enikaen doti fasin blong seks, slef, fasin we i no gat jastis, mo apostasi. Long Revelesen 8:11, tok ya “womwud” i pija blong wan samting we i konkon mo i posen.—Du 29:18; Pro 5:4; Jer 9:15; Am 5:7.

    Y

    • Yad.

      Open eria we i stap raonabaot long tabenakel, we fenis i goraon long hem. Mo biaen, hem i eria we i stap raonabaot long tempol mo we stonwol i goraon long hem. Olta blong ofring we i bon fulwan i stap long yad blong tabenakel, mo long yad blong tempol, hemia yad insaed. (Yu luk Ap. B15, B8, B11.) Long Baebol, tok ya i go tu long yad blong ol haos mo blong ol pales.—Eks 8:13; 27:9; 1Ki 7:12; Est 4:11; Mt 26:3.

    • Yok.

      Wan wud we man i putum long solda blong hem mo i hangem sam hevi samting long tufala en blong hem, o i wan frem we oli wokem long wud, mo oli putum long nek blong tu animol blong holem tufala i stap wanples (plante taem hem i buluk), blong tufala i pulum wan tul blong wokem garen, o wan kat. Plante taem ol slef oli stap yusum yok blong karem ol hevi baden, taswe Baebol i yusum tok ya olsem pijatok blong tokbaot fasin ya we man i slef, o i stap daon aninit long wan narafala, o fasin ya we man i stap mekem i strong tumas long narafala, o mekem i safa. Taem oli talem se oli karemaot yok o oli brekem yok, hemia i min se wan man i kam fri long man we i bos long hem, o long man we i stap mekem i strong long hem, o long man we i stap ravem hem.—Le 26:13; Mt 11:29, 30.

    • Yufretes.

      Reva we i longfala moa mo i impoten moa long ol narafala reva blong saotwes Esia, mo hem i wan long tufala bigfala reva long Mesopotamia. Nem ya i kamaot faswan taem long Jenesis 2:14, we i tokbaot se hem i wan long ol fo reva long Iden. Plante taem Baebol i kolem hem se “Reva.” (Je 31:21) Hem i boda long not blong teritori ya we God i givim long Isrel. (Je 15:18; Re 16:12)—Yu luk Ap. B2.

    • Yurim mo Tumim.

      Ol samting we hae pris i yusum long sem fasin we i yusum ol spesel ston blong faenemaot wil blong God, taem nesen i gat ol impoten kwestin mo oli nidim ansa blong Jehova. Oli putum Yurim mo Tumim insaed long spesel paos we hae pris i werem taem i kam insaed long tabenakel. Oli stop blong yusum Yurim mo Tumim taem ol man Babilon oli spolem Jerusalem.—Eks 28:30; Neh 7:65.