“Sining karon lang nagsulod ako sa balaligyaan para magtan-awtan-aw lang. Pero paggua ko, nakabakal ako sing mahal nga butang nga wala gid sa plano ko!”​—Colin.

 Ginabaton ni Colin nga nabudlayan sia sa pagkontrol sang iya paggasto. Amo ka man bala sina? Kon huo, ini nga artikulo makabulig sa imo.

•  Ngaa kontrolon ang imo paggasto?

•  Kon paano ini himuon

•  Ang ginasiling sang iban

 Sayop nga pagpati: Kon estriktuhan mo ang imo paggasto madula ang imo kahilwayan.

 Ang matuod: Ang pagkontrol sang imo paggasto makahatag sa imo sing dugang nga kahilwayan. “Kon kabalo ka maggamit sing kuarta, may bastante ka nga magamit para sa imo mga gusto subong kag sa ulihi,” siling sang libro nga I’m Broke! The Money Handbook.

 Pamensari ini: Kon kontrolon mo ang imo paggasto . . .

•   May bastante ka nga kuarta kon kinahanglan mo ini. “Gusto ko magkadto sa South America sa ulihi,” siling sang tin-edyer nga si Inez. “Ginadumdom ko gid ina nga goal kon nagasupot ako sing kuarta.”

•   Gamay lang ukon wala ka gid sing utang. Ang Biblia nagasiling: “Ang nagautang ulipon sang nagapautang.” (Hulubaton 22:7) Nagaugyon sa sini ang pamatan-on nga si Anna. “Puede ka malubong sa utang,” siling niya. “Kon wala ka sing utang makapokus ka sa imo mga goal.”

•   Ginapakita mo nga hamtong ka. Ang mga tawo nga nagakontrol sang ila paggasto mas handa kon adulto na sila. “Maayo gid ini nga paghanas para sa ulihi kon ako na lang ang mangabuhi,” siling sang 20 anyos nga si Jean. “Ginatinguhaan ko subong nga mangin responsable sa kuarta para madala ko ini nga batasan sa ulihi.”

 Ang punto: “Ang insakto nga paggamit sang imo kuarta amo ang una nga step para mangin independiente ka,” siling sang libro nga The Complete Guide to Personal Finance: For Teenagers and College Students. “Ang maayo nga paggamit sang imo kuarta isa ka abilidad nga mapuslan mo gid sa bilog mo nga kabuhi.”

 Hibalua ang imo mga kaluyahon. Kon pirme nagakaubos ang imo kuarta, hibalua kon diin ini nagakadto. Para sa iban, ang online shopping amo ang rason. Ang iban naman pirme nagagasto sing ginagmay lang pero amat-amat ini nga nagasupot amo nga pag-abot sang tapos bulan wala na sila sing kuarta!

 “Nagasupot man ang ginagmay nga gasto kada adlaw. Ang pagpanghatag sing gamay nga regalo, pagpangape, pagbakal sing dugang nga butang nga naka-sale sa grocery store, pag-abot sang tapos bulan, nagalibog ang ulo ko kon diin nagkadto ang akon 100 dollars!​—Hailey.

 Maghimo sing badyet. Ang Biblia nagasiling: “Ang mga plano sang mapisan pat-od nga magamadinalag-on.” (Hulubaton 21:5) Ang paghimo sing badyet makabulig sa imo nga indi magsobra ang imo gasto sa imo income.

 “Kon sobra ang imo ginagasto sangsa imo income, hibalua kon diin nagakadto ang imo kuarta kag indi magbakal sang mga butang nga indi mo kinahanglan. Buhini ang listahan sang imo galastuhan asta nga mas daku na ang imo income sangsa imo ginagasto.”​—Danielle.

 Sunda ang imo ginhimo nga badyet. May pila ka paagi nga maggamit mo sing maayo ang imo kuarta kag malikawan ang indi kinahanglanon nga gasto. Nangin epektibo para sa pila ka pamatan-on ang masunod nga mga paagi:

•  “Gina-deposit ko dayon ang akon kuarta sa banko para indi ako matentar nga gastuhon ini.”​—David.

•  “Kon magkadto ako sa balaligyaan, tamatama lang nga kuarta ang ginadala ko para indi sobra ang magasto ko.”​—Ellen.

•  “Kon maghulat ako sing mas malawig antes magbakal, mas mahunahuna ko sing maayo kon bala kinahanglan ko ini ukon indi.”​—Jesiah.

•  “Indi man kinahanglan nga ara ako sa tanan nga tinipontipon! OK lang nga mangindi ilabi na kon wala ako sing kuarta.”​—Jennifer.

 Ang punto: Ang paggamit sing kuarta isa ka serioso nga responsibilidad. Amo sina ang natun-an ni Colin nga ginsambit kaina. “Kon mangin ulo ako sang pamilya sa ulihi, indi ko dapat pag-uyangan ang kuarta!” siling niya. “Kon subong pa lang nga single ako indi na maayo ang paggamit ko sang kuarta, ano pa gid ayhan kon may asawa na ako.”