1, 2. 1) ¿Imataj Davidpa wasin karqa, imaynamantataj watejmanta sayarichisqa kanan karqa? 2) ¿Pikunataj khuska Diosta sirvishanku?

KAY 49 watapi, chay tiempopi Diospa llajtanta kamachejkuna Jerusalenpi uj tantakuyta ruwarqanku. Chay kutipi Santiago nerqa: “Ñapis Simón Pedro willawanchejña imaynatachus kay ñawpaj kutipi Diosqa mana judío kajkunata watukusqanta, paykuna ukhumantataj runasta ajllakusqanta paypata kanankupaj. Profetaspa parlasqankupis Pedroj nisqanwan kikinchakun, qhelqasqaman jina: Chaymantataj kutimuspa, Davidpa thuñisqa wasinta watejmanta sayarichisaj. Kikin thuñisqa raqaykunamanta ujtawan wasichasaj, ajinamanta wajkunapis Señorta maskʼanankupaj, tukuy naciones mana judío kajkunapis, pikunachus noqaypata kanku, chaykuna. Ajinata nin Señorqa, pichus kay imasta ruwananta unaymantapachaña rejsicherqa, chay” (Hech. 15:13-18).

² Santiagoqa Davidpa wasinmanta parlasharqa, nisunman familianmanta reyes rikhurisqankumanta. Chay wasitaj Sedequías rey kasqanmanta urmajtin thuñisqa karqa (Amós 9:11). Chaywanpis, chay wasitaqa watejmanta Jesús sayarichinan karqa, pichus Davidpa ayllun karqa, wiñaypajtaj kamachinan karqa (Eze. 21:27; Hech. 2:29-36). Chantapis Santiagoqa Reinopi herenciayoj kanankupaj, judiosta, mana judíos kajkunata ima tantakusqan, chay profeciata juntʼashasqanta nerqa. Kunanqa Jallpʼapiraj kaj ajllasqa cristianos, Jesuspa may chhika waj ovejasninmanta kajkuna ima cheqa yachachiykunata khuska willashanku (Juan 10:16).

3, 4. ¿Imataj Diospa llajtanta Babiloniapi kashajtin cheqa sonqollapuni kananpaj yanaparqa?

³ Judíos Babiloniaman apasqa kajtinku, Davidpa wasin  thuñisqa kasqan sutʼi karqa. Chay llajtapeqa llulla religión aswan atiyniyoj karqa, judiostaj 70 watasta chaypi qhepakunanku karqa, Jesús niraj jamushajtin 607 watamanta 537 watakama. ¿Imataj paykunata yanaparqa Diosman cheqa sonqollapuni kanankupaj? Diosmanta herenciata jina japʼisqanku. Kay sajra pachapipis chayllataj yanapawanchej (1 Juan 5:19).

⁴ Diospa Palabranqa chay herenciamanta ujnin. Babiloniaman apasqa judiospajqa mana tukuynin Biblia qhelqasqa karqarajchu. Jinapis Moisesman qokusqan Leyta, Chunka Kamachiykunata ima rejserqanku. Chantá “Sionpi” takisqanku takiykunata, aswan ñaupajta kausajkunamanta ima yacharqanku, astawanpis yachayniyoj nisqasta yuyarikoj kanku. Chayraykuchá llajtankupi yuyaspa waqarikoj kanku, Jehovamantapis mana qonqakorqankuchu (Salmo 137:1-6 leey). Paykunataqa Diosmanta herenciata japʼisqanku cheqa sonqollapuni kanankupaj yanaparqa, Babiloniapi llulla yachachiykuna, sajra ruwaykuna ima junt’a kajtinpis.

5. ¿Imataj rikuchin Babiloniapi, Egiptopi ima kinsa uyayoj diosmanta yachachikusqantaña?

⁵ Kinsa uyayoj diosmantaqa Babiloniapiña yachachikoj. Chay llajtapi kinsa uyayoj diosninkumanta ujnenqa Sin (dios Killa) sutikorqa, ujtaj Shamash (dios Inti), ujnintaj Istar (munakuypata, maqanakuypatawan china diosnin). Ñaupa Egiptopitaj kinsa uyayoj dioskunata yupaychaj kanku, ujnenqa tata karqa, ujnin mama, ujnintaj wawa. Chay dioskunataqa ujllapi kinsa uyayoj kajtinkupis mana kikinpajchu qhawakoj. Chay kinsa uyayoj diosmanta ujqa dios Osiris sutikorqa, ujtaj china dios Isis, ujnintaj wawan Horus.

6. ¿Imatataj cristiano nichikojkuna Diosmanta yachachinku, imaraykutaj chay llulla yachachiymanta jarkʼasqa kanchej?

⁶ Cristianos nichikojkunapis Tata, Churi, espíritu santo ima ujlla kasqankuta yachachinku. Chaytaj Jehovata mana tukuy atiyniyojta jinachu qhawachin. Chaywanpis llajtanqa chay llulla yachachiymanta jarkʼasqa kashan, imajtinchus kayta jap’ikun: “Israelitas, uyariychej ari: Señor Tata Diosmin Diosninchejqa; pay kʼatalla Señorqa” (Deu. 6:4). Jesusqa chay rimaykunata oqharillarqataj, cheqa cristianospis ajinallatataj yuyanchej (Mar. 12:29).

7. ¿Imatataj pillapis cheqa cristiano jina bautizakunanpaj creenan tiyan?

⁷ Jesús yachachisqasninman kamacherqa: “Tukuy laya runasta yachachisqasniyman tukuchimuychej, bautizaspa Dios Tataj sutimpi, Churej sutimpi, Santo Espíritoj sutimpiwan” (Mat. 28:19, 20, Qheshwa Biblia [QB]). Kay kamacheyqa, kinsa uyayoj dios kasqanta yachachiywan churanakun. Chayrayku pillapis cheqa cristiano jina bautizakunanpaj, Jehovaj testigontaj kananpaj, Tata Jehová aswan patapi kasqanta creenan tiyan, Jesustaj Churin kasqanta, pichus runasrayku kausayninta qorqa. Chantá espíritu santoqa mana uj Dioschu, manaqa Diospa kallpan kasqanta creenan tiyan (Gén. 1:2). Diosqa, kinsa uyayoj dios kasqanpi creejta mana allinpajchu qhawan. Diosmanta herenciata japʼisqanchejrayku chay llulla yachachiymanta jarkʼasqa kanchej, chayrayku mayta agradecekunchej.

8. ¿Imatataj babilonios creej kanku diosesmanta, supaykunamantawan?

⁸ Babiloniaj religionnenqa llulla yachachiymanta, lanti yupaychaymanta, sajra espiritusmanta, layqeriosmanta ima juntʼa karqa. Religionmanta parlaj uj libro nisqanman jina “babiloniosqa tukuynejpi dioses,  espiritus ima kasqanta creej kanku, wakenqa sajras, wakintaj kʼachas kasqankuta”. Chantapis, “paykuna onqoykunata rikhurichisqankuta nej kanku [...]. Onqoymanta qharqonapajqa imatapis ruwachej kanku, jampichej ima kanku [...]. Supaykunapeqa maytapuni creej kanku, paykunamanta kacharichikunankupaj librospis may chhika kaj”.

9. 1) Babiloniaman apasqa kasqankumanta qhepaman, ¿imaynamantataj judíos llulla yachachiykunawan chʼaukiyachikorqanku? 2) ¿Imaynatá Jehová supaykunawan parlayta munaymanta jarkʼawanchej?

⁹ May chhika judiosqa Babiloniaman apasqa kasqankumanta qhepaman, llulla yachachiykunawan chʼaukiyachikorqanku. Griegospa yachachiyninku tukuynejman chayasqanman jina ashkha judiosqa, sajra supaykuna, kʼacha supaykuna ima kasqanta creerqanku. Chaywanpis, Jehovaqa supaykunawan parlayta munay mana allinchu kasqanta sut’inchawanchej. Chayta yachasqanchej uj herencia jina kasqanrayku, Babiloniapi tukuy layqa ruwaykunata juchachasqanta yachanchej (Isa. 47:1, 12-15). Chayrayku, layqa ruwaykunamanta imatachus Dios nisqanta kasukunchej (Deuteronomio 18:10-12; Apocalipsis 21:8 leey).

10. ¿Imatataj Jatun Babiloniaj ruwaykunasninmanta, imaspichus creesqanmanta ima nisunman?

¹⁰ Kay tiempomanta llulla religionespis ñaupa tiempo Babilonia jinallataj layqa ruwaykunata ruwanku. Chayrayku, Bibliaqa tukuy chay llulla religiosnesta Jatun Babilonia nispa sutichan (Apo. 18:21-24). Chay religionesqa ñaupa Babiloniamanta religión jinapuni, imaraykuchus chaymanta llulla yachachiykuna, millay ruwaykuna ima jamun. Jatun Babiloniaqa layqa ruwaykunawan, lanti yupaychaywan, waj juchaswan ima juntʼa kashan. Chaywanpis tumpamantawanqa chinkachisqa kanqa (Apocalipsis 18:1-5 leey).

11. ¿Ima yuyaychaykunataj publicacionesninchejpi layqa ruwaykunamanta rikhurin?

¹¹ Uj kutipi Jehová nerqa: “Noqarí mana rikuyta atinichu [layqa ruwaykunata, NM]”, nispa (Isa. 1:13). Kay 1800 watas chaynejpi ashkha runas layqa ruwaykunata ruwaj kanku. Chayrayku La Torre del Vigía de Sión (Zion’s Watch Tower) nisqa revista 1885 watamanta mayo killapi nerqa: “Wañusqas wajnejpi chayri waj jinamanta kausashasqankuta creeyqa mana kunallanmantachu. Ñaupa religionña chayta yachachej, llulla yachachiykunataj chaymanta jamun”, nispa. Chantapis chay revistapeqa supaykuna wañusqa runapis kankuman jina rikuchikusqankuta nerqa, kausajkunawan parlayta munasqankutataj. Jinamanta supaykunaqa ashkha runasta chayman jina yuyanankupaj, ruwanankupaj ima chʼaukiyasqankuta. Aswan qhepamantaj inglespi “¿Qué dicen las Escrituras acerca del espiritismo?”, nisqa folleto kikillantataj yuyaycharqa. Kunallanraj orqhokoj publicacionesninchejpipis layqa ruwaykunamanta jarkʼakunata nillawanchejtaj.

12. ¿Imatataj Salomón Dios yuyaychasqanman jina wañusqasmanta nerqa?

¹² “Cheqa kajta tukuy” rejsejkunaqa wañusqas mana ñakʼarishasqankuta yachanku (2 Juan 1). Chayrayku Salomonpa nisqan cheqapuni kasqanta yachanchej, pay nerqa: “Uj kawsashaj alqoraj aswan allin wañusqa leonmanta nisqaqa. Kawsashajkunaqa wañunankuta yachakunku; wañusqasrí mana imatapis yachankuchu [...]. Imachus ruwanaykipaj tiyan, chayta tukuy kallpaykiwan ruway, imaraykuchus wañuspa maymanchus rinki, [chaypeqa, QB] manaña ima ruwanapis kanchu, ni yuyanapis, ni yachanapis, nitaj yachaypis”, nispa (Ecl. 9:4, 5, 10).

13. ¿Imapitaj judíos creeyta qallarerqanku?

¹³ Judiosqa imaynachus wañusqas kashasqankumanta cheqa kajta yacharqanku.  Chaywanpis, Alejandro Magnoj generalesnin Grecia suyuta tʼaqanakojtinku, griegospa religionninkunejta, costumbresninkunejta ima Judatawan Siriatawan ujchayta munarqanku. Chayraykutaj judiosqa llulla yachachiykunapi creeyta qallarerqanku, nisunman alma mana wañusqanpi, wajnejpi ñakʼarishasqankupi ima. Chaywanpis, almas wajnejpi mayta ñakʼarishasqankuta creeyqa mana Greciapichu qallarerqa. Uj libropi nisqanman jina, Babiloniapi tiyakojkunaña creej kanku atiyniyoj dioses, supaykuna ima almasta wajnejpi ñakʼarichisqankuta. Rikunchej jina, Babiloniapi tiyakojkunaqa alma mana wañusqanta creej kanku.

14. ¿Imatataj Job, Abraham ima wañuymanta, kausarimuymantapis yacharqanku?

¹⁴ Jobpa tiemponpeqa manaraj Biblia karqachu. Chaywanpis, imaynachus wañusqas kashasqankumanta cheqa kajta yacharqa. Chantapis Jehová munakuyniyoj kasqanta, wañupojtintaj kausarichiyta munasqanta yacharqa (Job 14:13-15). Abrahampis wañusqas kausarimunankupi creerqa (Hebreos 11:17-19 leey). Diospa chay cheqa sonqo kamachisnenqa mana creerqankuchu alma mana wañusqantaqa, jina kajtenqa mana kausarichiyta atikunmanchu. Jobtawan Abrahamtawanqa Diospa espiritun yanaparqa imaynachus wañusqas kashasqankuta entiendenankupaj, kausarimuypi creenankupaj ima. Chay cheqa yachachiykunataj noqanchejpajpis uj herencia jina.

15, 16. ¿Imaynamantataj wañuymanta, juchamanta ima kacharichisqa kanchej?

¹⁵ Diosqa wañuymanta, juchamanta ima kacharichinawanchejpaj imatachus ruwasqanta yachachiwanchej, chaymantataj mayta agradecekunchej (Rom. 5:12). Yachanchej jina, Jesusqa “mana sirvichikojchu jamorqa, astawanqa jamorqa runasta sirvej, kawsaynintataj qoj, ashkha runas salvasqa kanankupaj” (Mar. 10:45). “Cristo Jesusnejta  juchamanta kacharichisqa” kasqanchejta yachayqa may sumajpuni (Rom. 3:22-24).

¹⁶ Ñaupa cristianospa tiemponkupeqa judíos, waj nacionesmanta runas ima, juchasninkumanta pesachikunanku karqa, Jesuspa wañuyninpitaj creenanku karqa. Mana chayta ruwajtinkoqa juchasninku mana pampachasqachu kanman karqa. Kay tiempopipis kikillantaj (Juan 3:16, 36). Pipis llulla yachachiykunallapipuni nisunman kinsa uyayoj dios kasqanpi chayri alma mana wañusqanpi creen chayqa, Jesuspa wañuyninwan mana yanapachikuyta atinmanchu. Noqanchejrí atinchej, imaraykuchus Diospa Churinmanta cheqa kajta yachanchej “chay Churimpi kaspa, preciowan kacharichisqa kanchej, juchasninchejtaj pampachasqa kanku” (Col. 1:13, 14).

17, 18. ¿Maypitaj Diospa llajtanmanta astawan yachakusunman, imaynatataj chayta yachay yanapawanchej?

¹⁷ May chhikataraj parlasunman cheqa yachachiykunamanta, Diospa kamachisnin imaspichus rikukusqanchejmanta, bendicionesta japʼisqanchejmanta ima. Sutʼincharinapaj, ashkha watastaña Anuario nisqa libropi Jallpʼantinpi willasqanchejmanta parlan. Chantapis, Historia de fe viva (partes 1, 2) nisqa videospi, Los testigos de Jehová, proclamadores del Reino de Dios nisqa libropi ima, imaynatachus Diospa llajtan rikhurisqanta willashan. Revistasninchejpitaj hermanosninchejpa kausayninkumanta parlallanpuni.

¹⁸ Jehovaj llajtan imaynatachus rikhurisqanmanta yachayqa mayta yanapawanchej, imaynatachus israelitasta Jehová Egiptomanta kacharichisqanmanta yachasqanku yanaparqa ajinata (Éxo. 12:26, 27). Moisesqa machituña kashaspa israelitasman yuyaycharqa: “Unay tiemposmanta yuyarikuychej; ñawpa wata miraykunapi unanchaychej. Tatasniykichejta, ñawpa kurajkunaykichejtapis tapukuychej, paykunataj willasonqachej”, nispa (Deu. 32:7). Diospa kamachisnenqa payta kusiywan jatunchanchej, tʼukuna imasta ruwasqanmantataj wajkunaman willarinchej (Sal. 79:13). Chantapis, imaynatachus Diospa llajtan rikhurisqanta yachayqa payta yupaychanallapajpuni yanapawasun.

19. Kʼanchaypi jina kasqanchejrayku, ¿imatá ruwananchej tiyan?

¹⁹ Llulla yachachiykunawan mana laqhapi jina kasqanchejmanta, astawanpis kʼanchaypi jina kasqanchejmanta mayta kusikunchej (Pro. 4:18, 19). Chayrayku, Diospa Palabranta allinta ukhunchana, cheqa kajmanta willanapajtaj mayta kallpachakuna. Ajinamanta salmista jina ruwasun, pichus nerqa: “Tukuy Atiyniyoj Señor Tata Diosníy, willarasaj qan jatuchaj imasta ruwasqaykimanta. Willarasaj qanlla cheqan kasqaykita. Diosníy, qan yachachiwarqanki wayna kasqaymantapacha. Kunankamapis willashallanipuni jatuchaj imasta ruwasqaykimanta. Allin machituña yuraj umaña kashajtiypis, amapuni saqerpariwaychu, Tata Dios, jatun atiyniykimanta kunan runa mitasman, qhepa runa mitasmampis willanaykama”, nispa (Sal. 71:16-18).

20. ¿Imatataj Jehovaman cheqa sonqo kaspa rikuchinchej, imatataj qan ruwanki?

²⁰ Jehovaman cheqa sonqo kaspaqa paylla kamachej kasqanta, payllata yupaychananchej kasqanta ima creesqanchejta rikuchinchej (Apo. 4:11). Jehovaj espíritu santonpa yanapayninwantaj allin sonqoyoj runasman sumaj willaykunata willanchej, llakisqastataj sonqochanchej (Isa. 61:1, 2). Satanasqa ni jaykʼaj Diospa llajtanta, tukuy runasta ima kamachiyta atenqachu. Diosmanta herencianchejtaj, cheqa sonqollapuni kanapaj, Jehovaj qayllallanpipuni kanapaj ima yanapawasun. Ajinamanta, kunanmantapacha wiñaypaj payta yupaychayta atisun (Salmo 26:11; 86:12, 13 leey).