Kapitulo 7

Kontraen Kadit’ Biblia ti Sasawenna?

Masansan a pabasolenda ti Biblia gapu ta kontraenna kano ti sasawenna. Kadarato, dagidiay mangiruar itoy a pammabasol ket dida pay personal a nabasa ti Biblia; basta ulit-ulitenda laeng ti nangngegda. Ngem, dadduma kadagidiay nakatakkuat iti kasla pudno a panagsubang ket mariribukanda gapu kadagita.

1, 2. (Iramanyo ti introduksion.) (a) Aniat’ masansan a pammabasolda iti Biblia? (b) No pagdidiligentayo ti nagduduma a teksto iti Biblia, aniat’ laglagipentay koma? (c) Aniat’ makagapu nga adda naggiddiatan no dadduma ti wagas a panangireport ti dua a mannurat iti Biblia iti isu met laeng a pasamak?

NO TALAGA a Saot’ Dios dayta, natunos komat’ linaon ti Biblia, saan nga agsusubang. Apay, ngarud, a kasla agkokontra dagiti dadduma a tekstona? Kas sungbat, laglagipentay koma, a nupay ti Biblia ket Saot’ Dios, insurat dayta ti sumagmamano a tao iti las-ud ti nagadu a siglo. Dagitoy a mannurat nagdudumat’ kapadasanda, estilot’ panagsuratda, ken talentoda, ket amin dagitoy a nagdudumaanda nagparang kadagiti insuratda.

² Maysa pay, no dua wenno ad-adu pay a mannurat ti mangsalaysay iti isu met la a pasamak, maysa kadagita ti mangiraman kadagiti detalye nga inikkat daydiay sabali. Sa, ti nagduduma a mannurat nagduduma met a wagas ti panangidatagda iti dayta a suheto. Ti maysa mabalin nga isuratna ti agsasagadsad a pasamak, ngem ti maysa mabalin a sabali met nga urnos ti surotenna.  Iti daytoy a kapitulo, idatagmi dagiti ibagbagada a panagsubang idiay Biblia ket amirisentayo no kasanotay ida a mapagtutunos, a laglagipentayo dagiti nadakamat a banag ditoy ngato.

Di Nagkomplot a Saksi

3, 4. No maipapan iti opisial ti armada a nagsakit ti adipenna, aniat’ kasla nagdumaan ti salaysay ni Mateo ken ni Lucas, ken kasano a mapagtunos dagitoy a salaysay?

³ Rumsua dagiti “panagkinnontra” no addaantay dua wenno ad-adu pay a salaysay ti isu met la a pasamak. Kas pangarigan, iti Mateo 8:5 mabasatayo nga idi simrek ni Jesus idiay Capernaum, “immay kenkuana ti opisial ti armada, a nagpakpakaasi kenkuana,” a kiniddawna nga agasan koma ni Jesus ti adipenna. Ngem idiay Lucas 7:3, mabasatayo a daytoy nga opisial ti armada “imbaonna kenkuana dagiti panglakayen dagiti Judio tapno dawatenda [ken Jesus] nga umay koma ket agasanna ti adipenna.” Ti opisial ti armada isu ngata ti nakisao ken Jesus, wenno nangibaon kadagiti panglakayen?

⁴ Ti sungbat, nalawag, nga isu imbaonna dagiti panglakayen dagiti Judio. Apay, ngarud, a kuna ni Mateo nga isu a mismot’ nagpakaasi ken Jesus? Ngamin, ti napasamak, ti opisial nagpakaasi ken Jesus baeten kadagiti Judio a panglakayen. Dagidi panglakayen isudat’ pannakangiwatna.

5. Apay a kunaen ti Biblia a ni Salomon ti nangbangon iti templo, idinto ta nabatad a sabali ti aktual a nagtrabaho?

⁵ Tapno mailadawan daytoy, mabasatayo idiay 2 Cronicas 3:1: “Idin nangrugi ni Salomon a mangbangon ti balay ni Jehova idiay Jerusalem.” Kalpasanna, mabasatayo: “Iti kasta ni Salomon lineppasna ti balay ni Jehova.” (2 Cronicas 7:11) Personal kadi a binangon ni Salomon ti templo nanipud rugi ingga a nalpas? Talaga a saan. Ti aktual a panagbangon trinabaho dagiti umariwekwek  a nasigo nga agobra ken dagiti trabahador. Ngem ni Salomon ti nangorganisa iti trabaho, daydiay makinggapuanan iti dayta. Gapuna, kunat’ Biblia a binangonna ti balay. Iti kasta a wagas, ibaga kadatayo ti Ebanghelio ni Mateo a ti militar a komandante immasideg ken Jesus. Ngem innayon ni Lucas ti detalye nga immasideg ti komandante baeten kadagiti Judio a panglakayen.

6, 7. Kasanotay a mapagtunos ti dua a naggiddiat a salaysay ti Ebanghelio maipapan iti kiddaw dagiti annak ni Zebedeo?

⁶ Adtoy pay ti umarngi nga ehemplo. Idiay Mateo 20:20, 21, mabasatayo: “Idin immay [ken Jesus] ti ina dagiti annak ni Zebedeo agraman dagiti annakna, a nagruknoy ket adda dinawatna kenkuana.” Ti dinawatna isu komat’ pannakagun-od dagiti annakna ti kasayaatan a saad inton dumteng ni Jesus iti Pagarianna. Sigun iti salaysay ni Marcos iti dayta met la a pasamak, mabasatayo: “Immasidegda [ken Jesus] da Santiago ken Juan, ti dua nga annak ni Zebedeo a kinunada kenkuana: ‘Mannursuro, tarigagayanmi nga aramidem koma kadakami ti dawatenminto kenka.’” (Marcos 10:35-37) Dagidiay kadi dua nga annak ni Zebedeo, wenno ni inada, ti nagdawat ken Jesus?

⁷ Nabatad, dagidiay dua nga annak ni Zebedeo ti nagdawat, kas kuna ni Marcos. Ngem nagdawatda baeten ken nanangda. Ni nanangdat’ pannakangiwatda. Suportaran daytoy ti report ni Mateo nga idi nadamag dagiti dadduma nga apostol ti inaramid ti ina dagiti annak ni Zebedeo, nagrurodda “kadagiti dua nga agkabsat,” imbes nga iti inada.​—Mateo 20:24.

8. Kasano a posible a ti dua a naggiddiat a salaysay ti isu met la a pasamak ket nagdumada ngem kaskasdi a parehoda a pudno?

 ⁸ Nagdengngegkay kadin iti panangestoria ti dua a tattao iti napasamak a nasaksianda a dua? No wen, nadlawyo kadi a tunggal maysa ket igunamgunamna daydiay detalye a nakatukay kenkuana? Ti maysa ilaksidna dagiti banag nga inraman daydiay maikadua. Ngem, agpadada nga agsasaot’ kinapudno. Kasta met laeng no iti salaysay ti uppat nga Ebanghelio no iti ministerio ni Jesus, agraman dagiti dadduma a historikal a pasamak nga inreport ti nasursurok ngem maysa a mannurat iti Biblia. Tunggal mannurat apaghusto nga impormasion ti insuratna uray no inramanna dagiti detalye nga inikkat daydiay sabali. No amirisenyo amin a salaysay, magun-odyo ti mas kompleto a pannakaawat iti napasamak. Dagiti kasta a panagduduma paneknekanda a di nagkomplot dagiti salaysay ti Biblia. Ket ti interamente a panagtutunosda paneknekanna a pudnoda.

Basaenyo ti Konteksto

9, 10. Kasano a tumulong kadatayo ti konteksto tapno maawatantayo ti nangalaan ni Cain iti asawana?

⁹ Masansan, dagiti kasla panagsisimparat maurnosda no la ket ta basaentayo ti kontekstona. Amirisenyo, kas pangarigan, ti kadarato a kuestionda maipapan iti asawa ni Cain. Idiay Genesis 4:1, 2 mabasatayo: “Idin [ni Eva] inyanakna ni Cain ket kinunana: ‘Nagun-odko ti maysa a lalaki gapu iti tulong ni Jehova.’ Ket inyanakna manen ni kabsatna nga Abel.” Kas pagaammo unay, ni Cain pinatayna ni Abel; ngem kalpasanna, mabasatayo a ni Cain naaddaan iti asawa ken annak. (Genesis 4:17) No dudua ti annak da Adan ken Eva, nangalaan ni Cain iti asawana?

¹⁰ Ti sungbat a ta da Adan ken Eva saan la a dudua ti annakda. Sigun iti konteksto, dakkel ti pamiliada. Idiay  Genesis 5:3 mabasatayo a ni Adan pinutotna ti sabali pay nga anak nga agnagan Set sa, iti sumuno a bersikulo, mabasatayo: “Pinutot [ni Adan] dagiti annak a lallaki ken babbai.” (Genesis 5:4) No kasta ni Cain mabalin a maysa kadagiti kabsatna a babai wenno kaanakanna ti inasawana. Idi a rugrugi ti historia ti tao, bayat nga asidegda pay laeng iti kinaperpekto, nabatad a ti kasta a panagasawa dina parnuayen ti peggad kadagiti annak a kas iti kinadelikadona itatta.

11. Aniat’ ibagbaga dagiti dadduma a kasla pagsuppiatan da Santiago ken ni apostol Pablo?

¹¹ Ti panangamiristay iti konteksto tumulong met kadatayo a makatarus ti ibagbaga dagiti dadduma a panagsuppiat da apostol Pablo ken ni Santiago. Idiay Efeso 2:8, 9, kuna ni Pablo a dagiti Kristiano maisalakanda gapu iti pammati, saan ket a gaput’ aramid. Kunana: “Naisalakankayo gapu iti pammati . . . saan nga aggapu kadagiti aramid.” Ngem, ni Santiago ipilitna ti kinanasken dagiti aramid. Insuratna: “Kas iti bagi nga awanan espiritu natay, kasta met ti pammati nga awanan aramid natay.” (Santiago 2:26) Kasano a pagtunosen dagitoy dua a teksto?

12, 13. Kasano a dagiti sao ni Santiago punnuanda imbes a kontraendat’ sinao ni apostol Pablo?

¹² No amirisentay ti konteksto dagiti sao ni Pablo, matakkuatantayo a ti maysa a teksto punnuanna daydiay maikadua. Ti tuktukoyen ni apostol Pablo isut’ kinasaet dagiti Judio a mangsalimetmet iti Mosaico a Linteg. Namatida a no salimetmetanda ti Linteg agraman amin a detalyena, agbalindanto a nalinteg. Intudo ni Pablo nga imposible daytoy. Ditay pulos kabaelan ti aglinteg​—satay maikari a maisalakan​—babaen kadagiti  bukodtayo nga aramid, yantangay nainkasigudantayo a managbasol. Satay la maisalakan gaput’ pammatitayo iti subbot a daton ni Jesus.​—Roma 5:18.

¹³ Ni Santiago, nupay kasta, inayonna ti nasken a punto a ti pammati no bukodna laeng ket awan serbina no di mapakuyogan ti aramid. Ti tao nga agkuna a patienna ni Jesus masapul koma a paneknekanna babaen iti aramidna. Ti inaktibo a pammati isut’ natay a pammati ket dinaka ituggod iti pannakaisalakan.

14. Ania dagiti teksto a mangipakita a ni Pablo anamonganna nga interamente ti prinsipio a ti sibibiag a pammati masapul nga iparangarangnat’ aramidna?

¹⁴ Anamongan unay ni apostol Pablo daytoy, ket masansan a dakamatenna ti kita dagiti trabaho a pakiramanan koma dagiti Kristiano a pangiparangaranganda iti pammatida. Kas pangarigan, kadagiti taga Roma insuratna: “Ta buyogen ti puso alagaden ti maysa ti pammatina para iti kinalinteg, ngem iti ngiwat aramiden ti maysa ti panangipaduyakyak iti publiko para iti pannakaisalakan.” Ti panangaramid iti “panangipaduyakyak iti publiko”​—nga iburaytay ti pammatitayo kadagiti sabali​—nasken tapno maisalakantayo. (Roma 10:10; kitaenyo pay ti 1 Corinto 15:58; Efeso 5:15, 21-33; 6:15; 1 Timoteo 4:16; 2 Timoteo 4:5; Hebreo 10:23-25.) Awan trabaho, nupay kasta, a maaramid ti Kristiano, ken lallalo pay ti kinasaet a mangtungpal iti Linteg ni Moises, a pakagun-odanna iti kalinteganna nga agbiag nga agnanayon. Isu daytoy “ti sagut nga itden ti Dios” kadagidiay mangalagad ti pammati kenkuana.​—Roma 6:23; Juan 3:16.

Nagduma a Punto de Bista

15, 16. Kasano a husto nga agpadpada da Moises ken Josue idinto ta maysa kunana a “daytoy a ballasiw” ti karayan isut’ dayaen ti Jordan sa daydiay maysa kunana “idiay ballasiw”?

¹⁵ No dadduma pareho a pasamak ti insurat dagiti mannurat iti Biblia ngem nagdumat’ punto de bistada,  wenno nagduma a wagas ti panangidatagda. No amirisentay dagitoy a nagdumaan, nalakanton a marisut dagiti kasla panagsusubangda. Maysa nga ehemplo isut’ adda idiay Numeros 35:14, a sadiay nadakamat ni Moises ti teritoria idiay daya ti Jordan a kas “ditoy a ballasiw ti Jordan.” Ngem, ni Josue, idi nadakamatna ti daga a dayaen ti Jordan, inawaganna “idiay ballasiw ti Jordan.” (Josue 22:4) Ania kadagita ti umiso?

¹⁶ Kinapudnona, hustoda a dua. Sigun iti salaysay ti Numeros, dagiti Israelita dida pay naballasiw ti Karayan Jordan tapno sumrekda idiay Naikari a Daga, gapuna kadakuada ti daya ti Jordan ket “ditoy a ballasiw.” Ngem ni Josue naballasiwnan ti Jordan. Literal, nga itan, addan idiay laud ti karayan, idiay daga ti Canaan. No kasta, ti daya ti Jordan kenkuana, adda “idiay ballasiw.”

17. (a) Ania a panagsubang ti ibabagbagat’ dadduma iti umuna a dua a kapitulo ti Genesis? (b) Aniat’ kangrunaan a makagapu iti dayta maipappapan a pagdumaan?

¹⁷ Sa, ti pannakaputar ti estoria mangited met ti kasla panagkinnontra. Idiay Genesis 1:24-26, ipasimudaag ti Biblia a dagiti animal naparsuada sakbay ti tao. Ngem idiay Genesis 2:7, 19, 20, kasla kunaenna a ti tao naparsua sakbay dagiti animal. Apay nga agsubangda? Ngamin dagita a dua a salaysay ti panamarsua matmatanda dayta manipud dua a nagduma a punto de bista. Ti umuna deskribirenna ti pannakaparsua dagiti langit ken daga agraman amin a linaonda. (Genesis 1:1–​2:4) Ti maikadua naisentro iti pannakaparsua ti natauan a rasa ken ti panagbasolna.​—Genesis 2:5–​4:26.

18. Kasanotay a pagtunosen ti kasla nagdumaan ti dua a salaysay ti panamarsua kadagiti rugrugi a kapitulo ti Genesis?

¹⁸ Ti umuna a salaysay kronolohikal ti pannakaputarna, a nadibidir iti innem nga agsasagadsad nga “aldaw.” Ti maikadua naisurat sigun iti topikal a kinapategda. Kalpasan ti ababa a panglukat, nainkalintegan a  dagdagus a napan iti pannakaparsua ni Adan, yantangay isu ken ti pamiliana isudat’ suheto a sumaruno a masalaysay. (Genesis 2:7) Dagiti dadduma nga impormasion agsasarunodan a mainayon basta kasapulanen ida. Maammuantayo a kalpasan ti pannakaparsuana agtaeng ni Adan iti minuyongan ti Eden. Gapuna nadakamat itan ti pannakaimula ti minuyongan ti Eden. (Genesis 2:8, 9, 15) Ni Jehova ibaganan ken Adan a nagananna “tunggal atap nga animal iti tay-ak ken tunggal parsua nga agtaytayab sadi langit.” Itan, no kasta, ti tiempo tapno dakamatenna a “ni Jehova a Dios binukelna iti daga” amin dagitoy a parsua, nupay ti pannakaparsuada nangrugin a nabayag sakbay pay ti panagparang ni Adan dita.​—Genesis 2:19; 1:20, 24, 26.

Basaen a Siaannad ti Salaysay

19. Aniat’ rumsua a kasla makatikaw a salaysay ti Biblia no iti pannakaparmek ti Jerusalem?

¹⁹ No dadduma, ti laeng masapulyo tapno marisut dagiti kasla panagsubang isut’ panangbasayo a siaannad iti salaysay ket utobenyo ti naited nga impormasion. Kastat’ kaso no amirisentayo ti panangparmek dagiti Israelita iti Jerusalem. Nailista ti Jerusalem kas paset ti tawid ti Benjamin, ngem mabasatayo a ti tribo ti Benjamin dina naparmek dayta. (Josue 18:28; Oc-ocom 1:21) Mabasatayo pay a ti Juda dina naparmek ti Jerusalem​—a kasla dayta ket paset ti tawid dayta a tribo. Idi agangay, inabak ti Juda ti Jerusalem, a pinuoranda iti apuy. (Josue 15:63; Oc-ocom 1:8) Ginasut a tawen kalpasanna, nupay kasta, nairekord met a ni David pinarmekna ti Jerusalem.​—2 Samuel 5:5-9.

20, 21. No usigen a siaannad amin a nasken a detalye, aniat’ agminar a historia ti panangala dagiti Hebreo iti siudad ti Jerusalem?

²⁰ No damoyo a basaen, kasla makatikaw amin daytoy, ngem talaga nga awan agsusubang dita. Kinapudnona, ti nagbedngan ti tawid ti Benjamin ken Juda  lasatenna ti Ginget ti Hinnom, ket gudduaenna ti kadaanan a siudad ti Jerusalem. Daydiay naawagan idi agangay a Siudad ni David nagsaad a mismo iti teritoria ti Benjamin, a kas sinao ti Josue 18:28. Ngem nalabit ti Jerusalem a siudad dagiti Jebuseo limmas-ud iti ballasiw ti Ginget ti Hinnom ket iti kasta nasaknapanna ti dadduma a teritoria ti Juda, gapuna a ti met Juda, inkapilitan a gubatenna dagiti Canaanita a nagtaeng dita.

²¹ Ti Benjamin dina naparmek dayta a siudad. Naminsan, ti Juda naparmekna ti Jerusalem sana pinuoran. (Oc-ocom 1:8, 9) Ngem masinunuo a pimmanaw dagiti buyot ti Juda, ket dadduma kadagiti orihinal a nagnaed dita nagamgamda ti siudad. Idi kuan, nakapundoda ditan ket di nabaelan ti Juda wenno Benjamin a pagtalawen ida. Gapuna, dagiti Jebuseo nagtalinaedda dita Jerusalem ingga a pinarmek ni David dayta a siudad ginasut a tawen kalpasan dagita a pasamak.

22, 23. Asinot’ nangawit iti kayo a pagtutuokan ni Jesus ingga idiay lugar a pakatayanna?

²² Adda maikadua a kasta nga ehemplo a masarakantayo kadagiti Ebanghelio. Maipapan iti panangitulodda ken Jesus tapno mapapatay, mabasatayo sigun iti Ebanghelio ni Juan: “Rimmuar a sibabaklay ti kayo a pagtutuokan.” (Juan 19:17) Nupay kasta, mabasatayo idiay Lucas: “Ket idi impanda, tinengngelda ni Simon, a taga Cirene, a naggapu iti away, ket impabaklayda kenkuana ti kayo a pagtutuokan tapno isurotna ken Jesus.” (Lucas 23:26) Ni kadi Jesus ti nangawit iti kayo a nakatayanna, wenno inawit ni Simon para kenkuana?

²³ Umuna, nabatad nga inawit ni Jesus ti bukodna a kayo a pagtutuokan, kas imbaga ni Juan. Ngem idi kuan, kas pinasingkedan da Mateo, Marcos, ken Lucas, binilinda ni Simon a taga Cirene tapno ituloyna nga  awiten dayta para kenkuana agingga iti lugar a pakatayanna.

Prueba a Dida Nagkokomplot

24. Apay a ditay masdaaw a makatakkuat ti sumagmamano a kasla panagsisimparat ti Biblia, ngem ania komat’ ditay ipapan gapu itoy?

²⁴ Wen, adda dagiti kasla panagsisimparat idiay Biblia a narigat a risuten. Ngem ditay koma ipapan a sigurado a panagkikinnontra dagita. Masansan maigapu la dayta iti kinakurang ti impormasiontayo. Ti Biblia mangipaay iti umdas a pannakaammo tapno mapennek ti naespirituan a kasapulantayo. Ngem no itdenna koma amin a detalye iti tunggal pasamak a nadakamat, agbalinton a dakkel, napadiwakal a libraria, imbes ket a daytay naingpis, nalag-an a tomo a kas ita.

25. Aniat’ kuna ni Juan no iti rekord ti ministerio ni Jesus, ket kasano a tumulong kadatayo daytoy a mangtarus no apay a ti Biblia dinatay inikkan ti amin a detalye iti tunggal pasamak?

²⁵ No maipapan iti ministerio ni Jesus, maikanatad ti sobra a panangisao ni Juan: “Adu pay, kinapudnona, dagiti sabali a banag nga inaramid ni Jesus, a no maisuratda koma a detaliado, pagarupek, nga uray ti lubong saanna a malaon dagiti libro a pakaisuratanda koma.” (Juan 21:25) Ad-adda man koman nga imposible no irekord amin a detalye ti naunday a historia ti ili ti Dios nanipud kadagiti patriarka ingga iti immuna a siglo a Nakristianuan a kongregasion!

26. Ti Biblia naglaon ti umdas nga impormasion tapno masiertotayo ti ania a nasken a kinapudno?

²⁶ Kinapudnona, ti Biblia ket milagro no iti panangpaababa. Umdas ti impormasion a linaonna tapno mabigbigtayo a dayta saan a basta surat ti tao. Aniaman a nagdumaan a linaonna paneknekanna a talaga a di nagkokomplot a saksi dagidi nagsurat. Iti sabali a dasig, ti karkarna a panagtutunos ti Biblia​—nga isuntot’ detaliado a pagsasaritaantayo iti sabali a kapitulo​—iparangarangna nga awan duadua a nadibinuan ti namunganayanna. Saot’ Dios dayta, saan nga iti tao.

[Salsaludsod]

[Blurb iti panid 89]

Dagiti kasla pagdudumaan ti Biblia paneknekanda a dagiti mannurat talaga a saksida nga awan komplotda

[Blurb iti panid 91]

Ti panangamiris iti konteksto masansan a tumulong tapno marisut ti ibagbagada a panagsusubang

 [Kahon iti panid 93]

“Dagiti Nagdumaan” Dina Kaipapanan ti Panagkinnontra

Ni Kenneth S. Kantzer, a teologo, inladawannat’ naminsan no kasano a ti dua a report ti isu met la nga isu a pasamak kasla agkontrada ngem kaskasdi parehoda a pudno. Insuratna: “Di pay nabayag natay ti nanang ti maysa a nasinged a gayyemmi. Ti damo a nakadamaganmit’ ipapatayna isu iti matalek a gayyem a nangibaga a ti nanang ti gayyemmi sitatakder iti kanto nga agur-uray ti bus, sa binangga ti sabali a limmabas a bus, ket nakarot’ sugatna, ket natay sumagmamano a minuto kalpasanna.”

Di nagbayag kalpasanna, nadamagna ti naigiddiat unay a report. Kunana: “Nadamagmi iti apo ti natay a baket nga isu ket nairaman iti panagbinnangga, naipalladaw manipud kotse a naglugananna, ket dagdagus a natay. Sigurado ti ubing a kastat’ napasamak.

“Idi agangay . . . nagusisakami tapno agtutunos dagita. Naammuanmi a ti lolada agur-uray iti bus, sa binangga ti sabali a bus, ket nakarot’ sugatna. Adda sabali a kotse a nangilugan kenkuana tapno itarayda idiay ospital, ngem gaput’ panagapurada, ti kotse a nangilugan kenkuana nga agpa-ospital nakidinnungpar iti sabali pay a kotse. Naipalladaw ti baket manipud kotse ket natay a dagdagus.”

Wen, ti dua a salaysay ti isu met la a pasamak mabalin a pudnoda a pareho nupay kasla agsuppiatda a dua. Kasta met lat’ Biblia. Dagiti saksi nga awan panagkokomplotda deskribirenda ti nagduduma a detalye ti isu met la a pasamak. Imbes nga agkinnontrada, nupay kasta, agpinnunno ti insuratda, ket no amirisentay amin dagita a salaysay, nasaysayaat ti pannakatarustayo iti napasamak.