Ukubombela Pamo no Mulinshi

“Pano apa kucefesha, mwe Shikulu, njiminina pe akasuba, kabili pano apa kulindila njiminina ubushiku no bushiku bonse.”—ESAYA 21:8.

1. Ni ku malayo nshi ayawamisha Yehova umwine abe nte?

YEHOVA aba ni Kapanga Mukalamba uwa Mifwaile. Malaika cipondoka uwaishileba Satana Kaseebanya tengacilima imifwaile Yakwe iikalamba iya kushishe ishina Lyakwe no kuleta ukuteka kwa Bufumu ukwa bukata pe sonde lya paradise. (Mateo 6:9, 10) Muli uku kuteka, abantunse bakapaalwa icine cine. Lesa “akamine mfwa ukumina kwa pe. Shikulu Yehova akafuuta ne filamba pa finso.” Abantunse abaikatana kabili aba nsansa bakaipakisha umutende no lubanda ku ciyayaya conse. (Esaya 25:8; 65:17-25) Yehova umwine abe nte kuli aya malayo yawamisha!

2. Ni nte nshi isha buntunse Yehova aimishe?

² Nangu cibe fyo, Kabumba Wakulisha alikwata ne nte sha buntunse. Ilyo kushilaba ubuKristu, “ikumbi lya nte,” ukutendekela pali Abele, babutwike mu mukoosha, ilingi line balolenkene na mafya yakalamba. Ifya kumwenako fyabo ifishaiwamina fikoselesha Abena Kristu ba bucishinka ilelo. Kristu Yesu aba ca kumwenako capulamo ica nte yashipa. (AbaHebere 11:1–12:2) Ku ca kumwenako, ibukisheni, ubunte bwa kulekelesha ashimike kuli Ponti Pilato. Yesu abilishe ati: “Pali ici e co nafyalilwe, kabili pali ici e co naishiile pano isonde, pa kuti nkeseshimike cine ubunte.” (Yohane 18:37) Ukufuma mu 33 C.E. ukufika muli uno mwaka wa 2000 C.E., Abena Kristu balikonka ica kumwenako ca kwa Yesu kabili balitwalilila ukucitilo bunte, ukubilisha mu kushipa “ifikalamba fya kwa Lesa.”—Imilimo 2:11.

Ifyakaniko fya Mipepele ya Babele

3. Ni shani fintu Satana akaanya ubunte pa lwa kwa Yehova no kufwaya kwakwe?

³ Pa makana ya myaka Icibambe cikalamba, Satana Kaseebanya, mu bubifi alikaanya ubunte bwa nte sha kwa Lesa. Pa kuba “wishi wa [bufi],” ici “cing’wena cikalamba . . . , icisoka cikote,” e “cilufya bonse abaikala mu calo conse.” Kaseebanya alitwalilila ukulwisha “ababaka amafunde ya kwa Lesa,” maka maka muli shino nshiku sha kulekelesha.—Yohane 8:44; Ukusokolola 12:9, 17.

4. Babele Mukalamba atuntwike kwi?

⁴ Imyaka nalimo 4,000 iyapita, pa numa ya Lyeshi lya mu nshiku sha kwa Noa, Satana aimishe Nimrode, “umubamfi uwakosa ku cinso ca kwa Yehova.” (Ukutendeka 10:9, 10) Umusumba ukalamba uwa kwa Nimrode, uwa Babele, wasangwike icifulo ca mipepele ya kupupe fibanda. Lintu Yehova afulungenye ululimi lwa balekuula icilupungu ca Babele, abantu balisalanganishiwe pano isonde ponse, kabili baile no kupepa kwabo ukwa bufi. E fyo ubuteko bwa calo conse ubwa kupepa kwa bufi, ubwitwa Babele Mukalamba mwi buuku lya Ukusokolola bwatuntwike pa Babele. Ili buuku lisobela ukonaulwa kwa uku kupepa ukwatendeke kale.—Ukusokolola 17:5; 18:21.

Uluko lwa Nte

5. Luko nshi Yehova ateyenye ukuba inte shakwe, lelo mulandu nshi asuminishishe ukuti lusendwe bunkole?

⁵ Imyaka nalimo 500 pa numa ya nshita ya kwa Nimrode, Yehova ateyenye intuntuko sha  kwa Abrahamu wa busumino ukubo luko lwa Israele pa kuti shingaba inte Shakwe pe sonde. (Esaya 43:10, 12) Abengi muli lulya luko babombele Yehova muli bucishinka. Nangu cibe fyo, pa myaka iingi, ifisumino fya bufi ifya nko ishina mupalamano fyalikoweshe Israele, kabili abantu abapingene icipingo na Yehova balimufutwike no kwalukila ku kupepa imilungu ya bufi. E ico, mu 607 B.C.E., imilalo ya Babele, iyaletungululwa na Nebukadnesari, yaonawile Yerusalemu ne tempele lya uko no kusenda abaYuda abengi bunkole ku Babele.

6. Ni mbila nsuma nshi umulinshi wa mu kusesema uwa kwa Yehova abilishe, kabili ni lilali yafikilishiwe?

⁶ Mwandi ukupepa kwa bufi kwalicimfishe! Lelo, ukusumbuka kwa Babele kwali kwa cimpelesha. Imyaka nalimo 200 ilyo tacilacitika, Yehova akambishe ati: “Kabiye, kemike [umulinshi, NW], ico amona alelongola.” Ni mbila nshi uyu mulinshi ali no kubila? “Nauwa, nauwa, Babele, na fyonse ifimpashanya fya milungu ya uko nafitobawilwa pa nshi.” (Esaya 21:6, 9) Ici calicitike, mu 539 B.C.E., kabili uku kusesema kwalifikilishiwe. Babele wa maka aliwile, kabili abantu abapingene icipingo na Lesa balibwelele ku calo cabo mu kwangufyanya.

7. (a) Cinshi ukusalapula kwa kwa Yehova kwasambilishe abaYuda? (b) Ni mu fiteyo nshi abaYuda bafumine muli bunkole baponene, kabili cinshi cafuminemo?

⁷ AbaYuda balebweluluka basambilishiwe ukuleka ukupepo tulubi no kupupe mipashi. Lelo, ilyo papitile imyaka iingi, baponene mu fiteyo na fimbi. Bamo baponene mu fiteyo fya mano ya buntunse aya baGriki. Bambi baishilekatamika icishilano ca bantu ukucila Icebo ca kwa Lesa. E lyo bambi balibelelekwe ku kulwila icalo cabo. (Marko 7:13; Imilimo 5:37) Ilyo Yesu afyelwe, ninshi uluko na kabili lwalifutukako ku kupepa kwasanguluka. Nangu cingati abaYuda bamo bamo balyankwileko ku mbila nsuma iyo Yesu abilishe, uluko lonse lwalimukeene, na muli fyo Yehova alilukeene. (Yohane 1:9-12; Imilimo 2:36) E co Israele alilekele ukuba inte ya kwa Lesa, kabili mu mwaka wa 70 C.E., Yerusalemu ne tempele lya uko alyonawilwe na kabili, pali iyi nshita aonawilwe ku mulalo wa bena Roma.—Mateo 21:43.

8. Ni bani baishileba inte sha kwa Yehova, kabili mulandu nshi ukusoka kwa kwa Paulo kuli iyi nte kwaishile pa nshita yalinga?

⁸ Pali iyi nshita, “Israele wa kwa Lesa” uwa Bwina Kristu alifyelwe, kabili nomba e waishileba inte ya kwa Lesa ku nko. (Abena Galatia 6:16) Mu kwangufyanya, Satana alipangile umungalato wa kukowesha ulu luko lupya ulwa ku mupashi. Ku mpela ya mwanda wa myaka uwa kubalilapo, ifyakaniko fyatendeke ukwambukila ifilonganino. (Ukusokolola 2:6, 14, 20) Ukusoka kwa kwa Paulo kwaishile pa nshita yalinga ukwa kuti: “Cenjeleni ukuti umuntu emubeleleka mu kutemwa amano ayali longolo lwa fye, umwalole cishilano ca bantu, umwalole mipashi ya kapona ya pano isonde, no mwalola Kristu iyo.”—Abena Kolose 2:8.

9. Nga fintu Paulo asokele, finshi fyalengele ukuti kubeko Kristendomu?

⁹ Kuli pele pele, amano ya buntunse aya baGriki, imfundo sha mipepele ya Babele, na pa numa “amano” ya buntunse pamo nga imfundo ya kusanguka no kulengulula fyakoweshe ukupepa kwa bengi abaleitunga ukuba Abena Kristu. Cali nga fintu Paulo asobele ati: “Ine ninjishibo kuti nga nafumapo ine, ikesa muli imwe imimbulu ikali iishakashepo umukuni; kabili kukema aba muli imwe bene, abantu abakalalande fya kupuulula ku kukulapo abasambi babakonke.” (Imilimo 20: 29, 30) Ubu busangu e bwalengele kubeko imipepele ya Kristendomu.

10. Finshi ifyacitike fyalangilile ukuti te bonse banakileko ku kupepa kwakowela ukwa mu Kristendomu?

¹⁰ Abaipeelesha icine cine ku kupepa kwasanguluka bali no ‘kulwile icitetekelo icapeelelwe limo na limo ku bashila.’ (Yuda 3) Bushe ukucitilo bunte ukupepa kwasanguluka na Yehova kwali no kulofiwa pe sonde? Iyo. Ilintu inshita yapaleme iya konaula cipondoka Satana ne milimo yakwe yonse, caishileilanga apabuuta ukuti te bonse banakileko ku kupepa kwa busangu ukwa mu Kristendomu. Ku kupwa kwa mwanda wa myaka uwalenga 19, ibumba lya basambi ba Baibolo abafumaluka lyaliteyanishiwe mu Pittsburgh, ku Pennsylvania, ku United States kabili lyaishileba icitendekelo ce bumba lya nte sha muno nshiku isha kwa Lesa. Aba Bena Kristu balandile pa bushinino bwa mu Malembo ubwa kuti ukusondwelela kwa bwikashi buno kwalipaleme. Uku kusesema kwa mu Baibolo kwalifikilishiwe, “ukusondwelela” kwa bwikashi buno kwatendeke mu 1914, kabili ici calangililwe ku nkondo ya calo iya kubalilapo iyabalamwike. (Mateo 24:3, 7, NW) Kwaliba ubushinino bwine bwine ubwa kuti Satana ne fibanda fyakwe balitamfiwe mu muulu pa numa ya mwaka ulya wine. Umwanda wa myaka uwalenga 20 uwaisulamo amafya walilangilila bwino ifyo Satana alebomba kabili walilangilila bwino ukufikilishiwa kwa cishibilo ca kubapo kwa cifumu ukwa kwa Yesu mu kuteka kwa Bufumu ukwa ku muulu. —Mateo, ifipandwa 24 na 25; Marko, icipandwa 13; Luka, icipandwa 21; Ukusokolola 12:10, 12.

11. Matukuto nshi Satana acitile kabili yafililwe shani?

¹¹ Mu June 1918, Satana alyeseshe na maka ukulofya abasambi ba Baibolo, abo pali ilya nshita abaleshimikila mu fyalo ifingi. Na kabili afwaile ukonaula icibombelo cabo ica mwi funde, ica Watch Tower Bible and Tract Society. Abalashi ba Society balipooselwe mu cifungo pa numa ya kubabepesha umulandu wa kwimina ubuteko, nga fintu bacitile na Yesu mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. (Luka 23:2) Lelo mu 1919, aba balashi balikakwilwe, na muli fyo balitwalilile no butumikishi bwabo. Pa numa tababasangile no mulandu nangu umo.

“Umulinshi” Aba Uwalola

12. Ni bani baba libumba lya mulinshi ilya kwa Yehova ilelo, kabili mibele nshi bakwata?

¹² Lintu “inshita ya ku mpela” yatendeke, Yehova na kabili alikwete umulinshi, uwa kusoka abantu pa lwa fintu ifyalecitika ukukuma ku kufikilishiwa kwa mifwaile Yakwe. (Daniele 12:4; 2 Timote 3:1) Ukufika kuli buno bushiku, ili bumba lya mulinshi, e kutila, Abena Kristu basubwa, Israele wa kwa Lesa—lyalibomba ukulingana ne fyo Esaya alondolola umulinshi wa mu kusesema ati: “Ukupeepeka leka apeepekeshe. E lyo abilikisha kwati ni nkalamo, ati, Pano apa kucefesha, mwe Shikulu, njiminina pe akasuba, kabili pano apa kulindila njiminina ubushiku no bushiku bonse.” (Esaya 21:7, 8) Uyu mulinshi alyangwako sana ku mulimo wakwe!

13. (a) Bukombe nshi umulinshi wa kwa Yehova abilisha? (b) Mulandu nshi cingasoselwa ukuti Babele Mukalamba nawa?

¹³ Cinshi ico uyu mulinshi amwene? Na kabili, umulinshi wa kwa Yehova, ibumba lyakwe ilya nte, abilishe ati: “Nauwa, nauwa, Babele, na fyonse ifimpashanya fya milungu ya uko nafitobawilwa pa nshi.” (Esaya 21:9) Pali iyi nshita, pa numa ya Nkondo ya Calo iya Kubalilapo, ni Babele Mukalamba, ubuteko bwa calo conse ubwa kupepa kwa bufi, e wawile pa bufumu bwakwe. (Yeremia 50:1-3; Ukusokolola 14:8) Te ca kupapa ukuti Inkondo Ikalamba, nga fintu yaleitwa pali ilya nshita, yatendekele mu Kristendomu, ilyo bashimapepo mu mabumba ayalelwa basokeleshe inkondo ukupitila mu kukoselesha abalumendo ukuya ku nkondo. Kwena ca museebanya sana! Mu 1919, Babele Mukalamba alifililwe ukucilima Abasambi ba Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova shaleitwa pali ilya nshita, ukufuma mu mibele ya kukanabomba no kutendeka kampeni wa kucitilo bunte mwi sonde lyonse uucili aletwalilila. (Mateo 24:14) Ico cali cishibilo ca kuti Babele Mukalamba aliwile, nga fintu ukulubulwa kwa Israele mu mwanda wa myaka uwalenga 6 B.C.E. kwali cishibilo ca kuti Babele wa pa kale aliwile.

14. Ni magazini nshi ibumba lya mulinshi ilya kwa Yehova libomfya sana, kabili ni shani Yehova apaala uyu magazini?

¹⁴ Ibumba lya mulinshi lyonse libomba umulimo wabo mu kupimpa no mupampamina wa kucita  icalungama. Mu July 1879, Abasambi ba Baibolo batendeke ukulemba uno magazini, pali ilya nshita uwaishibikwe nga Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Bamagazini bonse ukutendekela pa lwa mu 1879 ukufika ku lwa December 15, 1938, balembelwe pa nkupo ya ku ntanshi amashiwi ya kuti “‘We mulinshi, ubushiku ni shani?’—Esaya 21:11.” * Muli bucishinka, pa myaka 120, Ulupungu lwa kwa Kalinda lwaliceeceeta ificitika mwi sonde na fintu ukusesema kulandapo pali fyene. (2 Timote 3:1-5, 13) Ibumba lya mulinshi ilya kwa Lesa pamo ne “mpaanga shimbi” balibomfya uno magazini mu kubilisha mu kushipa ku bantunse ukuti ukwebelwa kwa bumulopwe bwa kwa Yehova ukupitila mu Bufumu bwa kwa Kristu nakupalama. (Yohane 10:16) Bushe Yehova alipaala ubunte bwa uno magazini? Ee, pantu ukufuma pa makope 6,000 aya kubalilapo mu 1879, Ulupungu lwa kwa Kalinda lwalilunduluka ukufika ku makope 22,000,000 ayananishiwa mwi sonde lyonse mu ndimi 132—indimi 121 pali ishi shifumina pa nshita imo ine. Mwandi cili icalinga ukuti magazini wa fya mipepele uwananishiwa sana pe sonde alingile ukuba ni magazini uusumbula ishina lya kwa Lesa wa cine, Yehova!

Ukusangulula Panono Panono

15. Kusangulula nshi ukwa panono panono kwatendeke ilyo fye na 1914 tailafika?

¹⁵ Mu myaka nalimo 40 ukufika ku kutendeka kwa kuteka kwa mu muulu ukwa kwa Kristu mu 1914, Abasambi ba Baibolo balilubwilwe ku fifundisho ifingi ifishili fya mu Baibolo ifya Kristendomu, pamo nga ukubatisha utunya, bumunshifwa bwa mweo, umutwala, ukulungulushiwa mu mulilo wa helo, na Bulesa Butatu. Lelo calisendele inshita iyalundwako pa kuti bengaleka imfundo shonse ishalubana. Ku ca kumwenako, muli ba 1920 Abasambi ba Baibolo abengi balefwala ica kumanika pa fya kufwala ica musalaba ne cilongwe, kabili balesefya Krisimasi ne nshiku shimbi isha mwikalwe isha busenshi. Nangu cibe fyo, pa kuti ukupepa kube ukwasanguluka, fyonse ifyaampana no kupepo tulubi fifwile ukupooswa. Icebo ca kwa Lesa, Baibolo wa Mushilo, cifwile ukuba e shintililo fye lyeka ilya citetekelo ca Mwina Kristu ne mikalile yakwe. (Esaya 8:19, 20; Abena Roma 15:4) Calilubana ukulundako ku Cebo ca kwa Lesa nelyo ukufumyako.—Amalango 4:2; Ukusokolola 22:18, 19.

16, 17. (a) Ni mfundo nshi iya bufi ibumba lya mulinshi lyasuminemo pa myaka iingi? (b) “Icipailo” ne “caimikwa” mu “Egupti,” kuti fyalondololwa shani mu kulungika?

¹⁶ Ica kumwenako cimo calalangilila ifyo ici cishinte cacindama. Mu 1886 lintu C.T. Russell asabankenye icitabo icaleitwa The Divine Plan of the Ages. Muli ici citabo mwali charti uwalelangilila ifyo inkulo sha bantunse shaampana ne Nshishi Ikalamba iya ku Egypt. Basumine ukuti inshishi ya kwa Farao Khufu yali e caimikwa calumbulwa pali Esaya 19:19, 20 apatila: “Muli ubo bushiku mukabe ciipailo kuli Yehova mu kati ka calo ca Egupti, ne caimikwa kuli Yehova pa mbali ya mupaka wa ciko. Ici cikabela Yehova wa milalo iciishibilo kabili ubunte mu calo ca Egupti.” Bushe inshishi ya kwa Farao kuti yaampana shani na Baibolo? Ku ca kumwenako, pali ilya nshita basumine ukuti ubutali bwa mpito sha mu Nshishi Ikalamba shalelangilila inshita ilyo “ubucushi bukalamba” ubwa pali Mateo 24:21 bukatendeka. Abasambi ba Baibolo bamo batendeke fye no kulapima imbali shalekanalekana isha iyi nshishi ya kwa Farao pa kuti bengeshiba fimo fimo pamo nga ubushiku bali no kuya ku muulu!

 ¹⁷ Iyi nshishi ya kwa Farao iyo baleita abati Baibolo ya mwi Bwe yalikatamikwe pa myaka iingi, ukufikila lintu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa ciNgeleshi ulwa November 15 no lwa December 1, 1928, lwalondolwele bwino ukuti pa kushininkisho bunte bwa mu Baibolo, Yehova talekabila ukubomfya icaimikwa ca mabwe icakuulilwe na bafarao abasenshi kabili icalembwapo ifishibilo fya kupupe fibanda ne fya kulengule ntanda. Lelo, bamwene ukuti ukusesema kwa muli Esaya kwali no kubomfiwa mu nshila ya ku mupashi. Nga fintu calumbulwa pa Ukusokolola 11:8, “Egupti” emininako icalo ca kwa Satana. “Icipailo kuli Yehova” citwibukisha amalambo yapokelelwa ayo Abena Kristu basubwa bapeela ilyo bacili abalebeshi muli cino calo. (Abena Roma 12:1; AbaHebere 13:15, 16) Icaimikwa “pa mbali ya mupaka [wa Egupti]” cilangilila ukuti icilonganino ca Bena Kristu basubwa, caba “lupanda kabili ishintililo ifya cine” kabili caba bunte mu “Egupti,” e kutila, icalo ico bali no kusha nomba line.—1 Timote 3:15.

18. (a) Ni shani Yehova atwalilila ukulenga abasambi ba Baibolo abafumaluka ukumfwikisha icine? (b) Nga Umwina Kristu camukosela ukumfwikisha ubulondoloshi bumo ubwa mu Malembo, cintu nshi ica mano engacita?

¹⁸ Mu kupita kwa myaka, Yehova alitwalilila ukulenga icine ukumfwika, ukusanshako icebo cakwe ica kusesema. (Amapinda 4:18) Mu myaka ya nomba line, twalikoseleshiwa ukubebeta cipya cipya no kumfwikisha sana fimo pamo nga inkulo iishakapite ilyo impela ishilaisa, umulumbe wa mpaanga ne mbushi, ica muselu na lintu cikeminina umuntu mwashila, icipingo cipya, ukwaluka kwa kwa Yesu, ne cimonwa ce tempele ica mwi buuku lya kwa Esekiele. Limo limo kuti catukosela ukumfwikisha ubulondoloshi bupya ubwa musango yo, lelo tulabumfwikisha mu kupita kwa nshita. Nga ca kuti Umwina Kristu taleumfwikisha ubulondoloshi bupya ubwe lembo limo, kuti cawama lintu mu kuicefya akonka amashiwi ya  kwa kasesema Mika uwatile: “Nakulalindila Lesa we pusukilo lyandi.”—Mika 7:7.

19. Abashalapo basubwa ne fibusa fyabo aba mpaanga shimbi balangisha shani ukushipa kwati ni nkalamo muli shino nshiku sha kulekelesha?

¹⁹ Ibukisheni ukuti umulinshi “abilikisha kwati ni nkalamo, ati, Pano apa kucefesha, mwe Shikulu, njiminina pe akasuba, kabili pano apa kulindila njiminina ubushiku no bushiku bonse.” (Esaya 21:8) Abashalapo basubwa balilangisha ukushipa kwati ni nkalamo mu kusansalika ukupepa kwa bufi no kulanga abantu inshila ya kulubukilamo. (Ukusokolola 18:2-5) Pamo ngo “musha wa cishinka kabili uwashilimuka,” balipayanya amaBaibolo, bamagazini, ne mpapulo shimbi mu ndimi ishingi—e kutila balipayanya “ifya kulya mu nshita iyene.” (Mateo 24:45) Balitungulula umulimo wa kulonganika “ibumba likalamba . . . abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi.” Aba na bo balisangululwa ku mulopa wa cilubula uwa kwa Yesu kabili balangisha ukushipa kwati ni nkalamo mu ‘kubombela Lesa akasuba no bushiku.’ (Ukusokolola 7:9, 14, 15) Fisabo nshi ibumba linono ilyashalapo ilya Nte sha kwa Yehova shasubwa ne fibusa fyabo, ibumba likalamba balobolwele uyu mwaka wapwile? Icipande cikonkelepo calatweba.

[Amafutunoti]

Bushe Kuti Mwaibukisha?

• Ni nte nshi Yehova aimishe pa myaka iyapita?

• Babele Mukalamba atuntwike kwi?

• Mulandu nshi Yehova asuminishe Yerusalemu, umusumba wa bwangalishi uwa luko lwakwe ulwa nte ukonaulwa mu 607 B.C.E.? mu 70 C.E.?

• Mibele nshi ibumba lya mulinshi ilya kwa Yehova ne fibusa fyabo balangisha?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 7]

“Pano apa kucefesha, mwe Shikulu, njiminina pe”

[Ifikope pe bula 10]

Ibumba lya mulinshi ilya kwa Yehova lyalyangwako sana ku mulimo wabo