Kapitulo Siete

Uppat a Sao a Nangbalbaliw iti Lubong

1. Kasanot’ kabileg ti linaon ti uppat a sao a naisurat iti diding idi un-unana a tiempo?

UPPAT a simple a sao a naisurat iti napalitadaan a diding. Nupay kasta, dagitoy nga uppat a sao gistay pinagmauyongda ti maysa a mannakabalin nga agturay. Inyanunsioda ti pannakaikkat ti dua nga ari manipud tronoda, ti ipapatay ti maysa kadakuada, ken ti panagpatingga ti maysa a maingel a pannakabalin ti lubong. Dagidiay a sao nagresulta iti pannakaibabain ti mararaem a relihioso a grupo. Kangrunaanna, intan-okda ti nadalus a panagdayaw ken Jehova ket pinasingkedanda ti kinasoberanona iti tiempo a kaaduan a tattao dida inkankano ti uray ania kadagitoy. Wen, dagita a sao nangtedda pay ti lawag maipapan kadagiti pasamak ditoy lubong itatta! Kasano a dagiti uppat la a sao kabaelanda nga aramiden amin dagita? Kitaentayo.

2. (a) Aniat’ napasamak iti Babilonia kalpasan ti ipapatay ni Nabucodonosor? (b) Ania nga ari itan ti nagturay?

² Dinekdekadan ti naglabas nanipud napasamak dagiti nadeskribir iti maika-4 a kapitulo ti Daniel. Nagngudo ti 43 a tawen a panagturay ni napalangguad nga Ari Nabucodonosor iti Babilonia idi natay idi 582 K.K.P. Nagsasagadsad dagiti simmuno manipud iti pamiliana, ngem nagsasaruno a nagpatingga ti panagturayda gapu iti nasapa nga ipapatay wenno pannakagudasda. Kamaudiananna, adda agnagan Nabonidus a nagamgamna ti trono babaen iti iyaalsa. Anak ti nangato a babai a padi a ni Sin a dios a bulan, ni Nabonidus ket nabatad nga awan pannakikabagianna iti naarian a balay ti Babilonia. Adda dagiti autoridad a mangibaga nga inasawana ti balasang ni Nabucodonosor tapno agbalin a legal ti mismo a panagarina, sana pinagbalin ti anakda a ni Belsazar kas ka giddanna nga agturay, ket adda panawen a pinalubosanna a mangituray iti Babilonia iti adu a tawen. No kasta, agparang a ni Belsazar ket apoko ni Nabucodonosor. Kadagiti kapadasan ni lolona, naadalna ngata a ni Jehova ti Kangatuan a Dios, a kabaelanna nga ipababa ti uray asino nga ari? Pulos!—Daniel 4:37.

AGLABLABES A RAMBAK

3. Ania ti klasena a padaya ti inangay ni Belsazar?

³ Ti maika-5 a kapitulo ti Daniel mangrugi babaen iti maysa a bangkete. “No maipapan ken Belsazar nga ari, nangaramid iti dakkel a padaya maipaay iti sangaribu kadagiti natan-okna, ket iti sanguanan ti sangaribu umin-inum idi iti arak.” (Daniel 5:1) Kas mapattapattayo, nalabit nakalawlawa unay a salon daytoy a pagyanan amin dagitoy a lallaki, agraman dagiti segundario nga assawa ken kamkamalala ti ari. Kuna ti maysa nga eskolar: “Naranga dagiti bangkete dagiti taga Babilonia, nupay masansan a nagngudo dagita iti pannakabartekda. Ti arak, a naggapu iti sabali a daga, ken tunggal kita dagiti agkakangina a banag ti naidasar kadagiti lamisaan. Sumayamusom dagiti bangbanglo idiay salon; dagiti kumakanta ken tumutokar lininglingayda dagiti naummong a bisita.” Kas mangimaton a nakapuesto iti lugar a maimatangan ti isuamin a sangaili, awan sardayna ti panaginum ni Belsazar iti arak.

4. (a) Apay a kasla karkarna nga agramrambak dagiti taga Babilonia idi rabii ti Oktubre 5/6, 539 K.K.P.? (b) Aniat’ nabatad a gapu a nagkompiansa dagiti taga Babilonia uray no addan dagiti rumaut nga armada?

⁴ Kasla karkarna ti panagragragsak dagiti taga Babilonia iti daytoy a rabii—Oktubre 5/6, 539 K.K.P. Makigubgubat ti nasionda, ket maat-atiwda. Kalkalpas ti pannakaabak ni Nabonidus kadagiti rimmaut a buyot ti Medo-Persia ket nagkamang sadi Borsippa, iti abagatan a laud ti Babilonia. Ket ita nagpakarson dagiti armada ni Ciro iti ruar a mismo ti Babilonia. Kaskasdi, kasla saan a madanagan da Belsazar ken dagiti panguluenna. Total, ti siudadda ket Babilonia a di mabalin a  serken! Dagiti nangangato a paderna linikmut dagiti nauneg a kanal a pinunno ti dakkel a Karayan Eufrates bayat a nagayus dayta iti tengnga ti siudad. Awan nagballigi a kabusor a nangrubbuot iti Babilonia iti naglabas a nasurok a sangaribun a tawen. Apay koma nga agdanagda? Nalabit impapan ni Belsazar a ti ringgor ti panagraragsakda iparangarangna kadagiti adda idiay ruar a kabusorda a sikokompiansada ket daytanto ti mangdismaya kadakuada.

5, 6. Aniat’ inaramid ni Belsazar idi nabarteken, ket apay a nakaro a pananginsulto daytoy ken Jehova?

⁵ Di nagbayag, simmamayen ken Belsazar ti napalalo a panagin-inumna. Kas kuna ti Proverbio 20:1, “ti arak mangrabrabak.” Iti daytoy a kaso, sigurado a ti arak ti nangituggod iti ari nga agaramid iti kadaksan a kita ti kinamaag. Imbilinna nga iruarda iti pagdadayaan dagiti sagrado a basehas a naggapu iti templo ni Jehova. Dagitoy a basehas, a sinamsam ni Nabucodonosor idi pinarmekna ti Jerusalem, mausarda la koma iti nadalus a panagdayaw. Uray dagiti Judio a papadi a naautorisaran a mangusar kadagita idiay templo ti Jerusalem idi immuna a panawen napakdaaranda a salimetmetanda a nadalus ti bagbagida.—Daniel 5:2; idiligyo ti Isaias 52:11.

⁶ Nupay kasta, nakarkaro pay a kinasubeg ti pampanunoten idi ni Belsazar. “Ti ari ken dagiti natan-okna, dagiti kamalalana ken dagiti segundario nga assawana . . . imminumda iti arak, ket indaydayawda ti didios a balitok ken pirak, gambang, landok, kayo ken bato.” (Daniel 5:3, 4) Inranta ngarud ni Belsazar nga itan-ok dagiti ulbod a didiosna a ringbawanda ni Jehova! Agparang a daytoy a kababalin ket gagangay kadagiti taga Babilonia. Linaisda dagiti Judio a kautibo, rinabrabakda ti panagdayawda ken dida inikkan ida iti namnama a makapagsubli iti ay-ayatenda a daga a nakayanakanda. (Salmo 137:1-3; Isaias 14:16, 17) Nalabit impapan daytoy nabarteken nga ari a ti pananglaisna kadagitoy a naidestiero ken pananginsultona iti Diosda isut’ mangitan-ok kenkuana iti imatang dagiti babbaina ken opisialna, tapno  agparang a kasla napigsa. * Ngem no adda man bileg a tinagiragsak ni Belsazar, apagbiit laeng dayta.

TI SURAT ITI DIDING

7, 8. Kasano a nasinga ti padaya ni Belsazar, ket aniat’ epekto daytoy iti ari?

⁷ “Iti dayta a kanito,” kuna ti naipaltiing a salaysay, “rimmuar dagiti ramay ti ima ti maysa a tao ket nagsursurat iti sanguanan ti pagsaadan ti pagsilawan iti palitada ti diding ti palasio ti ari, ket ti ari makitkitana ti likud ti ima nga agsursurat.” (Daniel 5:5) Anian a nakaam-amak a buya! Kellaat lattan a nagparang ti maysa nga ima, nga agtatapaw iti angin iti denna ti nasilawan a benneg ti diding. Agasenyo ti bigla a panagulimek ti padaya bayat a sisisiddaaw a binuya dagiti bisita dayta. Nangrugi a nangisurat ti ima iti misterioso a mensahe idiay palitada. * Nakadadanag unay ken di malipatan daytoy a karkarna a pasamak nga agingga itatta us-usaren dagiti tattao ti ebkas a “surat iti diding” a mangipasimudaag iti um-umay a pannakaduprak.

⁸ Aniat’ epektona iti daytoy naparammag nga ari a nangikagumaan a mangitan-ok iti bagina ken iti didiosna a mangringbaw ken Jehova? “Iti dayta a tiempo, no maipapan iti ari, ti mismo a maris ti langana nagbaliw kenkuana, ket dagiti bukodna a panunot nangrugi a mamagaliaw kenkuana, ket limmukay dagiti nagsuopan ti padingpadingna ket nagtinnim-og dagiti mismo a tumengna.” (Daniel 5:6) Kinalikaguman ni Belsazar ti agparang a nadayag ken natan-ok iti imatang dagiti iturayanna. Imbes ketdi, nagbalin a ladawan ti tinatakrut a panagalinggaget—bimsag ti rupana, nagkutukot dagiti padingpadingna, ket napalalo ti panagpigerger ti intero a bagina nga uray la nagtinnim-og dagiti tumengna. Wen, pudno ti sasao ni David a naiturong ken Jehova babaen iti  kanta: “Dagiti matam maibusorda kadagiti natangsit, tapno ipababam ida.”—2 Samuel 22:1, 28, NW; idiligyo ti Proverbio 18:12.

9. (a) Apay a ti panagalinggaget ni Belsazar saan a kapada ti nadiosan a panagbuteng? (b) Aniat’ intukon ti ari kadagiti mamasirib idiay Babilonia?

⁹ Laglagipenyo a ti panagbuteng ni Belsazar ket saan a daydiay nadiosan a panagbuteng, ti napalaus a panagraem ken Jehova, nga isu ti punganay dagiti amin a kinasirib. (Proverbio 9:10) Saan, ta daytoy ket tinatakrut a panagalinggaget, ket dina pinataud ti aniaman a kinasirib iti dayta agpigpigerger nga ari. * Imbes a dimmawat ti pammakawan iti Dios a kalkalpasna nga ininsulto, pinukkawanna iti natbag a timek “dagiti aran, dagiti Caldeo ken dagiti astrologo.” Imbagana pay: “Asinoman a tao a mangbasanto iti daytoy a surat ket iparangna kaniak ti mismo a kayuloganna, makawesanto iti purpura, nga adda kuentas a balitok a nayukkor iti tengngedna, ket agturayto kas maikatlo iti pagarian.” (Daniel 5:7) Ti maikatlo nga agturay iti pagarian ket talaga a mannakabalin, a sinaruno laeng dagiti dua nga agturturay nga ari, da Nabonidus ken Belsazar. Ti kasta a saad masansan a naireserba koma iti inauna nga anak ni Belsazar. Kasta ti kadesperado ti ari tapno mailawlawag la koma daytoy namilagruan a mensahe!

10. Aniat’ nagbanagan ti panangikagumaan dagiti mamasirib a mangipatarus iti surat iti diding?

¹⁰ Nagpila dagiti mamasirib iti dayta dakkel a salon. Agsobsobra ti kaaduda, ta ti Babilonia ket siudad a naigamer iti ulbod a relihion ken naruay dagiti templo. Sigurado a nakaad-adu ti lallaki nga agkuna a mabasada dagiti signo ken maibuksilanda dagiti misterioso a sursurat. Nalabit  naay-ayatan dagitoy a mamasirib iti gundaway a naituyang kadakuada. Tsansadan nga ipakat ti laingda iti saklang dagiti natatan-ok a tattao, tapno mateggedda ti pabor ti ari, ken maital-oda iti natan-ok a poder. Ngem anian a pannakapaayda! “Saan nga umdas ti pannakabaelda a mangbasa iti mismo a surat wenno mangipakaammo iti kayulogan iti ari.” *—Daniel 5:8.

11. Apay ngata a dagiti mamasirib ti Babilonia dida nabaelan a basaen ti surat?

¹¹ Saan a masierto no dagidiay a mamasirib ti Babilonia ket mabasada wenno saan dayta a surat—dagiti mismo a letra. No dida mabasa, adda koma gundaway dagitoy saur a lallaki a mangimbento iti aniaman a kinukusit a patarus a nalabit uray pammagustoda laeng iti ari. Adda met posibilidadna a nalabit mabasada dagiti letra. Ngem, yantangay dagiti lenguahe a kas iti Aramaico ken Hebreo naisuratda nga awanan bokales, posible nga adu ti kaipapanan ti kada sao. No agpayso a kasta, nalabit narigatan dagiti mamasirib a mangdesidir no aniada a sao ti maitutop kadagita. Ket uray nabaelanda koma a desidiren, kaskasdi a dida maibuksilan ti kayulogan dagiti sao tapno maipatarusda koma. Iti aniaman a situasion, maysa a banag ti sigurado: napaay dagiti mamasirib ti Babilonia—nakapimpimanda!

12. Aniat’ pinaneknekan ti pannakapaay dagiti mamasirib?

¹² Naibutaktak ngarud a peke dagidiay a mamasirib, ken bugos ti mararaem a relihioso a grupoda. Makapaupayda! Idi nadlaw ni Belsazar nga ubbaw ti panagtalekna kadagitoy a relihionista, ad-adda manen a nagbuteng, lallalo a bimsag ti langana, ket “nariribukan” uray dagiti natan-okna. *—Daniel 5:9.

 NAPAAYABAN TI LALAKI NGA ADDAAN PANNAKAAWAT

13. (a) Apay nga insingasing ti reyna a mapaayaban ni Daniel? (b) Aniat’ kasasaad idin ti biag ni Daniel?

¹³ Iti daytoy kritikal a kanito, ti reyna—nalabit ina ti ari—simrek iti pagdadayaan. Nangngegna ti derraaw iti rambak, ket adda am-ammona a makaibuksil ti surat iti diding. Dinekdekada kasakbayanna, ni Nabucodonosor nga amana, insaadna ni Daniel a nangatngato ngem dagiti isuamin a mamasirib. Ti reyna nalagipna ni Daniel kas lalaki nga addaan “espiritu a nalablabes ngem iti gagangay ken ti pannakaammo ken ti nauneg a pannakaawat.” Tangay saan nga am-ammo ni Belsazar ni Daniel, nalabit naikkat ti mammadto manipud nangato a saadna iti gobierno kalpasan ti ipapatay ni Nabucodonosor. Ngem saan nga importante ken ni Daniel ti kinaprominente. Mabalin a nasurok a 90 ti tawenna idin, a simamatalek pay laeng nga agserserbi ken Jehova. Uray walo a dekadan a naidestiero idiay Babilonia, am-ammoda pay laeng ti Hebreo a naganna. Uray ti reyna, Daniel ti inyawagna kenkuana, ket dina inusar daydi Nababiloniaan a nagan a naited kenkuana. Wen, indagadagna iti ari: “Maayaban koma a mismo ni Daniel, tapno iparangna ti mismo a kayulogan.”—Daniel 1:7; 5:10-12.

14. Ania a problema ti naipasango ken Daniel idi makitana ti surat iti diding?

¹⁴ Pinaayabanda ni Daniel ket immay iti saklang ni Belsazar. Nakababain nga agpakaasida iti daytoy a Judio, idinto ta ti Diosna ti kalkalpas nga ininsulto ti ari. Kaskasdi, pinadas ni Belsazar a patiray-okan ni Daniel, nga intukonna met la dayta a gunggona—maikatlo a saad iti pagarian—no mabasa ken mailawlawagna dagiti misterioso a sao. (Daniel 5:13-16) Miningmingan ni Daniel daydiay a surat iti diding, ket ti nasantuan nga espiritu ti nangtulong kenkuana a mangtarus iti kaipapananna. Mensahe daytoy maipapan iti pannakadadael a naggapu ken Jehova a Dios! Kasano a mayanunsio ni Daniel a rupanrupa ti nakas-ang a pannakaukom daytoy natangsit nga ari—ken iti sanguanan dagiti assawa ken natan-ok  a tattaona? Agasenyo ti problema a naipasango ken Daniel! Naallukoy kadi kadagiti pammatiray-ok ti ari ken kadagiti intukonna a kinabaknang ken kinaprominente? Palag-anen kadi ti mammadto ti ballaag a naggapu ken Jehova?

15, 16. Ania a nasken a leksion iti historia ti di nasursuro ni Belsazar, ket kasano met a gagangay itatta ti kasta a di pannakaleksion?

¹⁵ Situtured a nagsao ni Daniel, a kinunana: “Dagiti sagutmo agpaayda koma kenka met laeng, ket dagiti rangkapmo itedmo iti sabsabali. Nupay kasta, basaekto ti mismo a surat iti ari, ket ipakaammokto kenkuana ti kayulogan.” (Daniel 5:17) Sumaganad, binigbig ni Daniel ti kinanaindaklan ni Nabucodonosor, ari a mannakabalin unay a nabaelanna a papatayen, kabilen, itan-ok, wenno ipababa ti asinoman a kayatna. Nupay kasta, impalagip ni Daniel ken ni Belsazar a ni Jehova, “ti Kangatuan a Dios,” isut’ nangaramid ken Nabucodonosor a naindaklan. Ni Jehova ti nangipababa iti dayta a mannakabalin nga ari idi nagbalin a natangsit. Wen, napilitan ni Nabucodonosor a mangammo a “ti Kangatuan a Dios isu ti Agturay iti pagarian ti sangatauan, ket daydiay kayatna, pagturayenna iti dayta.”—Daniel 5:18-21.

¹⁶ Ni Belsazar “ammo[na] amin daytoy.” Kaskasdi, saan a nakaadal iti leksion manipud iti historia. Kinapudnona, linab-awanna unay ti basol ni Nabucodonosor a kinatangsit ken agdadata ti pananginsultona ken Jehova. Imbutaktak ni Daniel ti basol ti ari. Sa, iti imatang ti ummong dagiti pagano, situtured nga imbagana ken Belsazar a dagiti ulbod a didiosen “awan makitada wenno awan mangngegda wenno awan ammoda.” Kinuna pay ti natured a mammadto ti Dios a no maidilig kadagiti awan serserbina a didiosen, ni Jehova isu ti Dios nga “iti imana adda ti angesmo.” Agingga ita, pagbalinen dagiti tattao a dios dagiti bambanag nga awanan biag, pagrukbabanda ti kuarta, karera, kinatan-ok, ken uray ragragsak. Ngem awan kadagitoy ti makaipaay ti biag. Ni Jehova laeng ti kakaisuna a nakautangantay amin iti mismo a kaaddatayo, a kenkuana agpannuray ti isuamin nga angestayo.—Daniel 5:22, 23; Aramid 17:24, 25.

 NARISUT TI BURBURTIA!

17, 18. Ania ti uppat a sao a naisurat iti diding, ket ania ti literal a kaipapananda?

¹⁷ Itan inaramiden ti lakay a mammadto ti banag nga imposible kadagiti amin a mamasirib ti Babilonia. Binasa ken impatarusna ti surat a nailanad iti diding. Daytoy dagiti sao: “ME’NE, ME’NE, TE’KEL ken PAR’SIN.” (Daniel 5:24, 25) Aniat’ kaipapananda?

¹⁸ No iti literal, dagiti sao kayatda a sawen “maysa a mina, maysa a mina, maysa a shekel, ken kagudua dagiti shekel.” Tunggal sao ket pangrukod iti kadagsen ti kuarta, a nailista manipud iti nangatngato ti gatadna agingga iti nababbaba. Nagrikut! Uray pay nabaelan koma dagiti mamasirib ti Babilonia a basaen dagiti letra, saan a nakaskasdaaw no apay a dida kabaelan nga ipatarus.

19. Aniat’ kayulogan ti sao a “ME’NE”?

¹⁹ Babaen ti panangiturong ti nasantuan nga espiritu ti Dios, inlawlawag ni Daniel: “Daytoy ti kayulogan ti sao: ME’NE, ti Dios binilangna dagiti aldaw ti pagariam ket pinagpatinggana dayta.” (Daniel 5:26) Dagiti konsonante ti umuna a sao ipaulogna nga agpada ti sao a “mina” ken maysa a porma ti Aramaico a sao para iti “nakuenta,” wenno “nabilang,” depende kadagiti bokales nga innayon ti mangbasa. Pagaammo unay ni Daniel a dandanin agngudo ti pannakaidestiero dagiti Judio. No iti naipadto a 70-tawen a kawatiwatna, 68 a tawen ti nalpasen. (Jeremias 29:10) Ti Naindaklan a Manangoras, ni Jehova, binilangnan dagiti aldaw ti panagturay ti Babilonia kas pannakabalin ti lubong, ket ti panungpalanna as-asidegen ngem ti impagarup ti siasinoman iti dayta bangkete ni Belsazar. Kinapudnona, nagpatinggan—saan laeng a ni Belsazar no di pay ket ni Nabonidus nga amana. Nalabit dayta ti gapu a namindua a naisurat ti sao a “ME’NE”—tapno iyanunsiona ti panagpatingga dagitoy dua a kinaari.

20. Aniat’ pannakailawlawag ti sao a “TE’KEL,” ket kasano a nagaplikar ken Belsazar dayta?

²⁰ Ngem, ti “TE’KEL,” naminsan laeng a naisurat ken agsolsolo  ti pormana. Mabalin nga ipasimudaagna a nangnangruna a naiturong daytoy ken Belsazar. Ket maikanatad daytoy, ta personal nga imbabainna ni Jehova. Ti sao a mismo kaipapananna ti “shekel,” ngem dagiti konsonantena kaipapananna met ti sao a “natimbang.” Gapuna, kinuna ni Daniel ken Belsazar: “TE’KEL, natimbangka iti gagantingan ket nasarakanka a nagkurang.” (Daniel 5:27) Iti biang ni Jehova, dagiti amin a nasion kasla laeng nalapat a tapok iti pagtimbangan ti kabassitda. (Isaias 40:15) Awan pannakabalinda a mangtubeng kadagiti panggepna. Ania ket ngarud ti kaes-eskanna ti maysa nga arogante nga ari? Pinadas ni Belsazar a ringbawan ti Soberano ti uniberso. Daytoy maysa la a tao naituredna nga insultuen ni Jehova ken laisen ti nadalus a panagdayaw ngem ‘nasarakan a nagkurang.’ Wen, maikari unay ni Belsazar iti umad-adanin a pannakadusa!

21. Kasano a ti “PAR’SIN” ket buklen ti sasao a nagkatlo ti kaipapananna, ket aniat’ impasimudaag daytoy a sao maipapan iti masanguanan ti Babilonia kas sangalubongan a pannakabalin?

²¹ “PAR’SIN” ti maudi a sao iti diding. Binasa ni Daniel dayta kas agsolsolo a porma a, “PE’RES,” nalabit gapu ta maymaysa nga ari ti kasarsaritana bayat ti kaawan daydiay kaduana. Daytoy a sao ti tampok ti dakkel a burburtia ni Jehova a buklen ti sasao a nagkatlo ti kaipapananna. No iti literal, ti “par’sin” kaipapananna ti “kagudua ti shekel.” Ngem dagiti letra mabalin met nga ipatarus iti dua pay a kaipapanan—“pannakabingbingay” ken “dagiti Persiano.” Impadto ngarud ni Daniel: “PE’RES, ti pagariam nabingbingayen ket naited kadagiti Medo ken kadagiti Persiano.”—Daniel 5:28.

22. Aniat’ reaksion ni Belsazar idi narisut ti burburtia, ket aniat’ mabalin a ninamnamana?

²² Gapuna narisut ti burburtia. Ti nabileg a Babilonia dandanin rippuogen dagiti buyot ti Medo-Persia. Nupay masmasnaayan gapu iti daytoy nga anunsio ti pannakadadael, tinungpal ni Belsazar ti saona. Binilinna dagiti adipenna a kawesanda ni Daniel iti purpura, nga iyukkorda kenkuana ti balitok a kuentas, ket inwaragawagda nga isun ti maikatlo nga agturay iti pagarian. (Daniel 5:29) Inawat ni Daniel dagitoy a  pammadayaw, a binigbigna nga imparangarangda ti dayaw a maikari ken Jehova. Siempre, ninamnama siguro ni Belsazar a makissayan ti pannusa ni Jehova kenkuana no padayawanna ti mammadtona. No pudno a kasta, naladaw unayen ket awanen ti epekto dayta.

TI PANNAKARPUOG TI BABILONIA

23. Ania a nagkauna a padto ti madama idin a matungtungpal uray pay idi maang-angay ti padaya ni Belsazar?

²³ Bayat a da Belsazar ken dagiti basaliona iyin-inumanda dagiti didiosda ken lalaisenda ni Jehova, maang-angay ti dakkel a drama idiay kasipngetan iti ruar ti palasio. Madaman a matungtungpal ti impadto ni Isaias gistay dua a siglo kasakbayanna. Maipapan iti Babilonia, impakauna ni Jehova: “Amin a sainnekna pinasardengko.” Wen, isuamin a panangirurumen dayta a nadangkes a siudad iti ili a pinili ti Dios manungpalen. Kasano? Kuna met la dayta a padto: “Sumang-atka, O Elam! Lumakubka, O Media!” Nagbalin ti Elam a paset ti Persia kalpasan ti kaaldawan ni mammadto nga Isaias. Idi madama ti rambak ni Belsazar, nga impakauna met la dayta a padto ni Isaias, talaga a nagsugpon ti buyot ti Persia ken Media a ‘simmang-at’ ken ‘limmakub’ iti Babilonia.—Isaias 21:1, 2, 5, 6.

24. Aniada a detalye maipapan iti pannakarpuog ti Babilonia ti impakpakauna ti padto ni Isaias?

²⁴ Kinapudnona, naipadto ti mismo a nagan ti lider dagitoy a buyot, agraman dagiti kangrunaan a plano ti pannakibakalna. Agarup 200 a tawen kasakbayanna, impadto ni Isaias a pulotan ni Jehova ti maysa nga agnagan Ciro nga umayto a bumusor iti Babilonia. Bayat ti narungsot nga irarautna, maiwalin amin a tubeng iti sanguananna. “Agmaga” dagiti danum ti Babilonia, ken mabaybay-an a nakalukat dagiti dadakkel a ruanganna. (Isaias 44:27–45:3) Ket kasta ti napasamak. Insiasi ti armada ni Ciro ti danum ti Karayan Eufrates, agingga a nages-es tapno makalasatda iti karayan. Dagiti naliway a guardia nabaybay-anda a silulukat dagiti ruangan ti pader ti Babilonia. Patien dagiti historiador a naraut ti siudad  bayat a nagrambak dagiti agnanaed. Naparmek ti Babilonia a gistay awan aniaman a panaglalaban. (Jeremias 51:30) Nupay kasta, adda maysa a prominente a natay. Impadamag ni Daniel: “Iti dayta met laeng a rabii napapatay ni Belsazar nga ari dagiti Caldeo ket ni Dario a Medo inawatna a mismo ti pagarian, nga agarup innem a pulo ket dua ti tawenna idi.”—Daniel 5:30, 31.

MAKAADAL MANIPUD SURAT ITI DIDING

25. (a) Apay a maitutop ti kadaanan a Babilonia a simbolo ti sangalubongan a sistema ti ulbod a relihion itatta? (b) Kasano a kinautibo idi ti Babilonia dagiti moderno nga adipen ti Dios?

²⁵ Dakkel ti kaipapananna kadatayo ti naipaltiing a salaysay ti Daniel kapitulo 5. Kas sentro dagiti ulbod a reli hioso nga aramid, ti kadaanan a Babilonia maitutop a simbolo ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion. Kas balangkantis a mawaw iti dara a nailadawan iti Apocalipsis, daytoy sangalubongan a nagpupuniponan ti allilaw ket naawagan “Babilonia a Dakkel.” (Apocalipsis 17:5) Gapu ta dina impangpangag dagiti amin a pakdaar maipapan kadagiti mangibabain iti Dios nga ulbod a doktrina ken ar-aramidna, indadanesna dagidiay mangikaskasaba iti kinapudno ti Sao ti Dios. Kas kadagidi nagnaed iti kadaanan a Jerusalem ken Juda, dagiti matalek a natda dagiti napulotan a Kristiano ket pudno a naidestieroda iti “Babilonia a Dakkel” idi a ti panangidadanes nga insungsong dagiti klero gistay pinasardengna ti trabaho a panangikasaba iti Pagarian idi 1918.

26. (a) Kasano a narpuog ti “Babilonia a Dakkel” idi 1919? (b) Ania a pakdaar ti masapul nga ipangag ken iranudtayo kadagiti sabsabali?

²⁶ Ngem pagammuan ta narpuog ti “Babilonia a Dakkel”! Anian, gistay awan nangngegan nga arimekmek iti pannakarpuogna—no kasano a ti kadaanan a Babilonia gistay awan nangngegan a ringgor iti pannakarpuogna idi 539 K.K.P. Ngem kaskasdi a nangduprak daytoy simboliko a pannakarpuog. Naangay idi 1919 K.P. idi a nawayawayaan ti ili ni Jehova manipud pannakakautiboda iti Babilonia ket nabendisionanda iti nadiosan nga anamong. Daytoy ti namagpatingga iti panangimameg ti “Babilonia a Dakkel” iti ili ti Dios ket isut’ nangrugian ti publiko a pannakaibutaktakna kas di mapagtalkan a manangallilaw. Saanen a mabaliwan daydi a pannakarpuog, ket asideg unayen ti ultimo a pannakaduprakna. Gapuna, irakrakurak dagiti adipen ni Jehova ti pakdaar: “Rummuarkayo kenkuana, tattaok, no dikay kayat ti makiraman kenkuana kadagiti basolna.” (Apocalipsis 18:4) Impangagyo kadin dayta a pakdaar? Iranranudyo met la kadi dayta kadagiti sabsabali? *

27, 28. (a) Ania a nasken a kinapudno ti di pulos linipatan ni Daniel? (b) Aniat’ pammaneknektayo a dandanin agtignay ni Jehova maibusor iti nadangkes a lubong itatta?

 ²⁷ No kasta nakalanad itattan ti surat iti diding—ngem saan laeng a para iti “Babilonia a Dakkel.” Laglagipenyo ti nasken a kinapudno a naitampok iti libro ni Daniel: Ni Jehova ti Soberano iti Uniberso. Isu, wen, is-isu laeng ti adda kalinteganna a mangisaad iti agturay iti sangatauan. (Daniel 4:17, 25; 5:21) Aniaman a mangtubeng kadagiti panggep ni Jehova maikkatto. Tiempo laengen ti ur-urayen sakbay nga agtignay ni Jehova. (Habacuc 2:3) No iti kaso ni Daniel, kamaudiananna dimteng dayta a tiempo idi maikasangapulo a dekada ti panagbiagna. Nakitana ngarud ti panangikkat ni Jehova iti sangalubongan a pannakabalin—daydiay nangirurumen iti ili ti Dios nanipud pay kinaubing ni Daniel.

²⁸ Adda makakombinsir a pammaneknek nga impasdeken ni Jehova a Dios idiay nailangitan a trono ti maysa nga Agturay iti sangatauan. Ti di panangikankano ti lubong iti daytoy nga Ari ken panangbusorda iti kinaturayna isut’ sigurado nga ebidensia a dandanin ikisap ni Jehova amin a bumusbusor iti turay ti Pagarian. (Salmo 2:1-11; 2 Pedro 3:3-7) Agtigtignaykayo kadin maitunos iti kinaganat ti tiempotayo ken agtaktaklinkayon iti Pagarian ti Dios? No kasta, talaga a nakaadalkayo manipud surat iti diding!

[Footnotes]

ANIA TI NAAWATANYO?

• Kasano a nasinga ti padaya ni Belsazar idi rabii ti Oktubre 5/6, 539 K.K.P.?

• Aniat’ kayulogan ti surat iti diding?

• Ania a padto maipapan iti pannakarpuog ti Babilonia ti matungtungpal bayat a maang-angay ti padaya ni Belsazar?

• Aniat’ kayulogan ti surat iti diding no iti kaaldawantayo?

[Salsaludsod]

 [Ladawan iti panid 98]

 [Ladawan iti panid 103]