Forma të mahnitshme te bimët

A KENI vënë re ndonjëherë se shumë bimë rriten në formë spiraleje? Për shembull, ananasi mund të ketë 8 shkallë spirale që shkojnë përqark në një drejtim, dhe 5 ose 13 që shkojnë në drejtim të kundërt. (Shih figurën 1.) Nëse shihni farat e një luledielli, mund të dalloni 55 dhe 89 spirale, a mbase më shumë, që kryqëzohen njëra mbi tjetrën. Mund të gjeni spirale edhe te lulelakra. Kur filloni t’i vini re spiralet, atëherë mund t’ju duket më interesante të shkoni në tregun e fruta-perimeve. Pse rriten bimët në këtë mënyrë? A ka ndonjë domethënie numri i spiraleve?

Si rriten bimët?

Shumica e bimëve i formojnë organet e reja, si për shembull kërcejtë, gjethet dhe lulet, nga një pikë e vogël rritjeje në qendër, që quhet meristemë. Çdo strukturë e re, e quajtur primordium, zhvillohet e rritet nga qendra dhe merr drejtim tjetër, duke formuar një kënd me primordiumin e mëparshëm. * (Shih figurën 2) Te shumë bimë, primordiumet, ose bisqet e reja, krijojnë një kënd të veçantë, kënd që formon spirale. Çfarë këndi është ky?

Imagjinoni sikur keni këtë punë të vështirë: duhet të projektoni një bimë, në mënyrë të tillë që bisqet e reja të vendosen ngjeshur përqark pikës së rritjes, pa lënë hapësirë mes tyre. Supozojmë sikur vendosni që çdo bisk i ri të rritet duke formuar me biskun e mëparshëm një kënd sa dy të pestat e rrethit të plotë. Do ta kishit të vështirë, pasi çdo bisk i pestë do të rritej nga e njëjta pikë dhe në të njëjtin drejtim. Ato do të formonin rreshta me hapësira boshe mes tyre. (Shih figurën 3.) E vërteta është se çdo kënd që është thyesë e thjeshtë e këndit të plotë, nuk e mbush dot gjithë hapësirën, por krijon rreshta. Vetëm këndi që është quajtur «këndi i artë», afërsisht 137,5 gradë, bën që bisqet të vendosen ngjeshur në mënyrën  ideale. (Shih figurën 5) Çfarë e bën këtë kënd kaq të veçantë?

Këndi i artë është ideal sepse nuk mund të shprehet si një thyesë e thjeshtë e këndit të plotë. Thyesa 5/8 është afër me të, 8/13 është edhe më afër, 13/21 është edhe më afër akoma, por asnjë thyesë nuk shpreh saktësisht pjesën e artë të këndit të plotë. Prandaj, kur një bisk i ri në meristemë zhvillohet fiks në këtë kënd në lidhje me biskun e mëparshëm, nuk do të ketë kurrë dy bisqe që rriten saktësisht në të njëjtin drejtim. (Shih figurën 4.) Si pasojë, në vend që të vendosen si rreze që dalin nga një pikë qendrore, bisqet formojnë spirale.

Është për t’u përmendur se një imitim kompjuterik i rritjes së bisqeve nga një pikë qendrore, formon spirale të dukshme vetëm nëse këndi mes bisqeve është fiks me këndin e artë. Duke devijuar nga këndi i artë, sikur edhe një e dhjeta gradë, nuk krijohet forma ideale.—Shih figurën 5.

Sa petale ka një lule?

Është interesante se, kur rritja ndodh sipas këndit të artë, numri i spiraleve është zakonisht numër nga një seri që quhet seria Fibonaçi. Kjo seri u përshkrua për herë të parë nga matematikani italian i shekullit të 13-të, Leonardo Fibonaçi. Në këtë progresion, çdo numër pas 1-shit, është i barabartë me shumën e dy numrave që ka para—1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, e kështu me radhë.

Shpesh numri i petaleve te lulet e shumë bimëve që rriten në formë spiraleje, është një numër nga seria Fibonaçi. Sipas disa vëzhguesve, është karakteristike që zhabinat kanë 5 petale, gjakataret kanadeze 8, pulithat 13, asterët 21, lulebardhat 34, dhe një lloj asteri 55 ose 89. (Shih figurën 6.) Frutat dhe perimet shpesh kanë forma që korrespondojnë me numrat Fibonaçi. Bananet, për shembull, kur i pret tërthorazi krijojnë një formë me pesë cepa.

«E ka bërë të bukur çdo gjë»

Artistët e kanë kuptuar prej kohësh që këndi i artë është më i bukuri për sytë tanë. Ç’gjë i bën bimët që t’i nxjerrin bisqet e reja saktësisht në këtë kënd kaq interesant? Shumë veta arrijnë në përfundimin se ky është veç një shembull tjetër i një projekti inteligjent që vërehet te qeniet e gjalla.

Kur ndalemi e meditojmë se si janë projektuar gjallesat dhe se ne jemi të aftë të gjejmë kënaqësi nga kjo, dallojmë në gjithë këtë dorën e një Krijuesi, i cili do që ta gëzojmë jetën. Për Krijuesin tonë, Bibla thotë: «E ka bërë të bukur çdo gjë në kohën e vet.»—Eklisiastiu 3:11.

[Shënimi]

[Diagramet në faqet 24, 25]

Figura 1

(Shiko botimin)

Figura 2

(Shiko botimin)

Figura 3

(Shiko botimin)

Figura 4

(Shiko botimin)

Figura 5

(Shiko botimin)

Figura 6

(Shiko botimin)

[Figura në faqen 24]

Pamje nga afër e meristemës

[Burimi]

R. Rutishauser, University of Zurich, Switzerland

[Burimi i figurës në faqen 25]

Lulja e bardhë: Thomas G. Barnes @ USDA-NRCS PLANTS Database