Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

A1

Paɣtʋ ndʋ tiɖiyiɣ Bibl ɖɛzʋʋ yɔ

Kiɖe tɛɛ lɛ, caanaʋ taa Ebree, Arameya nɛ Grɛɛkɩ kʋnʋmɩŋ taa paama Bibl. Sɔnɔ, kʋnʋmɩŋ weyi ɩ-taa Bibl tɩŋa yaa kɩ-hɔɔlʋʋ nakʋyʋ wɛɛ yɔ ɩcɛzɩ 3 000. Ɛyaa mba pakalɩɣ Bibl yɔ, pa-taa sakɩyɛ ɩɩnɩɣ caanaʋ taa kʋnʋmɩŋ ɛnɩ, nɛ pʋyɔɔ lɛ pakalɩɣ-kʋ kʋnʋmɩŋ lɛɛŋ weyi ɩ-taa pɛɖɛzɩ-kʋ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ pɛɖɛzɩɣ Bibl yɔ, paɣtʋ ndʋ yɔɔ pɩwɛɛ se pɔɖɔ? Nɛ ɛzɩma palabɩnɩ tʋmɩyɛ paɣtʋ ndʋ nɛ pɛɖɛzɩ Bibl—Ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ tɔm ɖɛzʋʋ?

Nabɛyɛ pɩzɩɣ nɛ pamaɣzɩ se ye pɛɖɛzɩ tɔm ndʋ paama kiɖe tɛɛ kʋnʋmɩŋ taa yɔ tɔm piye tɔm piye yɔ, pɩsɩɣnɩ Bibl kalɩyʋ nɛ ɛnɩɩ tɩ-taa nɛ pɩkɩlɩ. Ɛlɛ pɩfɛyɩ mbʋ paa ɛzɩmtaa. Iyele nɛ ɖɩna lɩmaɣza wena a-yɔɔ ɖɩyɔɔdʋʋ mbʋ yɔ a-taa naayɛ:

  • Kʋnʋŋ nakʋyʋ nɛ lɛɛkʋ patɩta. Paa kʋnʋŋ ŋgʋ lɛ, kɩ nɛ kɩ-paɣtʋ, kɩ-tɔm pee, nɛ ɛzɩma pɔcɔlʋʋ tɔm loyisi yɔ. Payaɣ Ebree kʋnʋŋ wɩlɩyʋ sɔsɔ nɔɔyʋ se S. R. Driver, ɛmawa se «pɩtasɩna se kʋnʋmɩŋ paɣtʋ nɛ ɖenɖe ɩ-tɔm pee lɩnaa yɔ pɩwɛ ndɩ ndɩ lɛ, . . . ɛzɩma pɔcɔlʋʋ lɩmaɣza tɔm loyisi taa yɔ pɩwɛ ndɩ ɖɔɖɔ.» Ɛzɩma pamaɣzɩɣ kʋnʋŋ nakʋyʋ taa yɔ, pɩwɛ ndɩ nɛ ɛzɩma pamaɣzɩɣ kʋnʋŋ lɛɛkʋ taa yɔ. Wɩlɩyʋ sɔsɔ Driver tasɩ yɔɔdʋʋ se «pʋyɔɔ lɛ, ɛzɩma pɔcɔlʋʋ tɔm tɔm loyaɣ nakɛyɛ taa kʋnʋŋ nakʋyʋ taa yɔ, pɩwɛ ndɩ nɛ ɛzɩma pɔcɔlʋʋ-tʋ kʋnʋŋ lɛɛkʋ taa yɔ.»

  • Kʋnʋmɩŋ weyi pɔyɔɔdʋʋ sɔnɔ yɔ, ɩ-taa nakʋyʋ tɔm pee yaa paɣtʋ tɩmʋnɩ Ebree, Arameya, nɛ Grɛɛkɩ kʋnʋmɩŋ weyi ɩ-taa paama Bibl yɔ ɩ-tɔm pee nɛ ɩ-paɣtʋ ɖeyi ɖeyi; pʋyɔɔ lɛ, ye pɔtɔma se pɛɖɛzɩɣ Bibl taa tɔm tɔm piye tɔm piye yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele nɛ kɩ-taa ɛɛwɛɣ nɩʋ yaa halɩ kɩ-taa nɩʋ wɛɛ ndɩ nɛ tɔm ndʋ paama kiɖe tɛɛ yɔ.

  • Wɛtʋ ndʋ tɩ-taa palabɩnɩ tɔm piye yaa tɔm loyaɣ nakɛyɛ tʋmɩyɛ yɔ, tɩpɩzɩɣ tiyele nɛ kɔ-tɔbʋʋ nɩʋ lɛɣzɩ.

Tɔm ɖɛzɩyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛɖɛzɩ tɔm tɔm piye tɔm piye hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa nɛ tɩmʋnɩ tɔm pee wena paalabɩnɩ tʋmɩyɛ kiɖe tɛɛ yɔ, paa mbʋ yɔ pɩwɛɛ se ɛtɩlɩ labʋ.

Ye pɛɖɛzɩ tɔm tɔm piye tɔm piye yɔ, tɩ-taa nɩʋ pɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ ndɩ nɛ ndʋ paama kiɖe tɛɛ yɔ. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ:

  • Alɩwaatʋ ndʋ Masɩ lakɩnɩ tɔm piye «ɖom» tʋmɩyɛ yɔ, ɖom maɣmaɣ yaa sɩm tɔm sɩyɔɔdʋʋ. (Maatiyee 28:13; Tʋma Labʋ 7:60) Alɩwaatʋ ndʋ palakɩnɩ tɔm piye nɖɩ tʋmɩyɛ se pɔyɔɔdɩ sɩm tɔm yɔ, Bibl ɖɛzɩyaa pɩzɩɣ nɛ palabɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm loyaɣ ‘ɖo sɩm taa’ se pɩsɩnɩ sɔnɔ sɔnɔ Bibl kalɩyʋ nɛ pitaasidi-i.—1 Kɔrɛntɩ mba 7:39; 1 Tesalooniiki mba 4:13; 2 Pɩyɛɛrɩ 3:4.

  • Apostoloo Pɔɔlɩ labɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm loyaɣ nakɛyɛ Efɛɛzɩ mba 4:14 taa, nɛ ye pɛɖɛzɩ-kɛ tɔm piye tɔm piye yɔ kɔtɔŋ se «aleɣya wena a-taa ɛyaa tɔʋ pee yɔ.» Palakaɣnɩ tʋmɩyɛ tɔm loyaɣ ŋga caanaʋ taa se pɔyɔɔdɩ ɛzɩma pomulaɣ ɛyaa alɩwaatʋ ndʋ palakɩnɩ tʋmɩyɛ pee ana yɔ. Kʋnʋmɩŋ sakɩyɛ taa lɛ, ye pɛɖɛzɩ tɔm loyaɣ ŋga tɔm piye tɔm piye yɔ ka-taa ɛɛwɛɣ nɩʋ camɩyɛ. Ɛlɛ ye pɛɖɛzɩ tɔm loyaɣ ŋga se «ɛyaa cɛtɩm» yɔ, pʋ-tɔbʋʋ nɩʋ lakɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ kiɖe tɛɛ tɔm loyaɣ nɛ pɩkɩlɩ.

  • Roma mba 12:11 taa, palabɩnɩ tʋmɩyɛ Grɛɛkɩ tɔm loyaɣ nakɛyɛ nɛ ye pɛɖɛzɩ-kɛ tɔm piye tɔm piye yɔ kɔtɔŋ se «fezuu wasʋʋ taa.» Ye pɛɖɛzɩ-kɛ mbʋ Kabɩyɛ taa kɔyɔ, kalɩyʋ ɛɛnɩɣ tɔm ndʋ pañɩnɩɣ yɔɔdʋʋ yɔ tɩ-taa, pʋyɔɔ pɛɖɛzɩ-kɛ Bibl kʋnɛ kɩ-taa se «fezuu eyele nɛ ɩwɛɛ kpekpeka.»

  • MAATIYEE 5:3

    Piye piye: «kʋñɔndɩnaa pa-maɣzɩm taa»

    Pʋ-tɔbʋʋ: «mba panawa se pɩpɔzʋʋ-wɛ fezuu taa wondu yɔ»

    Yesu yɔɔdaɣ tɔm Pʋʋ yɔɔ lɛ, ɛlabɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm loyaɣ nakɛyɛ, nɛ ɖoŋ ɖoŋ lɛ, pɛɖɛzɩɣ-kɛ se «Koboyaɣ tɩnaa kɛlɛ mba pɛkɛ kʋñɔndɩnaa pa-maɣzɩm taa yɔ.» (Maatiyee 5:3, Takayaɣ Kiɖeɖea, Kinshasa, Verbum Bible, 1997) Ɛlɛ kʋnʋmɩŋ sakɩyɛ taa lɛ, ye pɔtɔma se pɛɖɛzɩɣ tɔm loyaɣ ŋga tɔm piye tɔm piye yɔ ka-taa nɩʋ wɛɣ kaɖɛ. Kʋnʋmɩŋ nɩɩyɩ taa lɛ, ye pɛɖɛzɩ tɔm loyaɣ ŋga tɔm piye tɔm piye se «mba pɛkɛ kʋñɔndɩnaa pa-maɣzɩm taa» yɔ, papɩzɩɣ nɛ panɩɩ ka-taa se mba pa-ñʋʋ taa fɛyɩ ɖeyi ɖeyi yɔ, yaa mba pɛwɛnɩ ɛjandʋ yɔ, yaa mba papɩtɩɣ yɔ. Ɛlɛ hɔɔlʋʋ kʋnɛ kɩ-taa lɛ, Yesu kaawɛɛ nɛ ɛwɩlɩɣ ɛyaa se pɩtɩkɛ po-tomnaɣ yɔɔ kɩcɛyɩm ɖeɖe cɔnʋʋ pɩsɩɣnɩ-wɛ koboyaɣ tɩnaa, ɛlɛ ye peɖiɣzinaa se pɩcɛyaa se Ɛsɔ eɖiyi-wɛ yɔ, ɖɩnɛ ɛlɛ pɛkɛɣ koboyaɣ tɩnaa. (Luka 6:20) Ye mbʋ, ye pɛɖɛzɩ tɔm ndʋ se «mba panawa se pɩpɔzʋʋ-wɛ fezuu taa wondu yɔ» yaa «mba panawa se pɩpɔzʋʋ-wɛ Ɛsɔ» yɔ piyeki nɛ kalɩyʋ nɩɩ tɔm ndʋ paama kiɖe tɛɛ yɔ tɩ-taa nɛ pɩkɩlɩ.—Maatiyee 5:3; The New Testament in Modern English.

  • Hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa lɛ, Ebree tɔm piye nɖɩ pɛɖɛzɩɣ se «sʋsɩ» yɔ, ɖɩ-tɔbʋʋ nɩʋ labɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɛzɩma panɩɣ ɖɩ-taa Kabɩyɛ taa sɔnɔ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ se pana wena ɛyʋ mʋʋnɩ ɛ-taabalʋ alɩwaatʋ ndʋ ɛnaɣ se ɛlɛ labɩ-ɩ mbʋ pɩfɛyɩ siɣsiɣ yɔ, yaa ɛsɩyɛ ɖʋʋ lalaa wondu yɔɔ. (Aduwa 6:34; Izaayii 11:13) Ɛlɛ Ebree tɔm piye kʋɖʋmɖɩyɛ nɖɩ, ɖɩwɩlɩɣ ɖɔɖɔ wɛtʋ kɩbandʋ natʋyʋ. Papɩzɩɣ nɛ palabɩnɩ-ɖɩ tʋmɩyɛ nɛ pɔyɔɔdɩ «kpekpeka» tɔm, yaa ɛzɩma Yehowa kandɩyɩɣ ɛ-sɛyaa yɔɔ nɛ kpekpeka yɔ pɩ-tɔm, yaa ɛzɩma «ɛñɩnɩɣ se pɔñɔɔnɩ e-ɖeke koŋ yɔ» pɩ-tɔm. (Ejipiti Lɩʋ 34:14; 2 Awiya 19:31; Ezekɩyɛɛlɩ 5:13; Zakarii 8:2) Papɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ palabɩnɩ-ɖɩ tʋmɩyɛ nɛ pɔyɔɔdɩ «kpekpeka» ŋga Ɛsɔ sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa wɛnɩ ɛ-yɔɔ nɛ ɛ-sɛtʋ yɔɔ yɔ kɔ-tɔm, yaa pɔyɔɔdɩ ɛzɩma ɛ-sɛyaa ‘lakɩ sʋsɩ ɛ-yɔɔ yɔ’ pɩ-tɔm.—Keɣa 69:9; 119:139; Kɩgalʋʋ 25:11.

  • Ðoŋ ɖoŋ lɛ, pɛɖɛzɩɣ Ebree tɔm piye yadh se «nesi,» ɛlɛ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa palabɩnɩ-ɖɩ tʋmɩyɛ yɔ, tɩpɩzɩɣ tiyele nɛ pɛɖɛzɩ tɔm piye nɖɩ se ‘kewiyitu ɖoŋ,’ ‘kʋjɔʋ labʋ,’ «ɖoŋ» yaa pɛɖɛzɩ-ɖɩ ɖɔɖɔ nɛ tɔm pee lɛɛna

    Ebree tɔm piye nɖɩ palakɩnɩ tʋmɩyɛ ɖoŋ ɖoŋ nɛ pɔyɔɔdʋʋ ɛyʋ nesi tɔm yɔ ɖɩwɛnɩ tɔbʋʋ nɩʋ ndɩ ndɩ. Papɩzɩɣ nɛ pɛɖɛzɩ tɔm piye nɖɩ se ‘kewiyitu ɖoŋ,’ ‘kʋjɔʋ labʋ’ yaa «ɖoŋ.» (2 Samɩyɛɛlɩ 8:3; 1 Awiya 10:13; Aduwa 18:21) Toovenim taa lɛ, tɔm pee ndɩ ndɩ pakpaɣaa nɛ pɛɖɛzɩnɩ tɔm piye kʋɖʋmɖɩyɛ nɖɩ Bibl—Ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ tɔm ɖɛzʋʋ taa.

Lɩmaɣza ana a-yɔɔ lɛ, Bibl ɖɛzʋʋ tɩkɛna se ye pana kiɖe tɛɛ tɔm piye naɖɩyɛ lɛ, paa ɛzɩmtaa lɛ pɛɖɛzɩɣ-ɖɩ nɛ tɔm piye kʋɖʋmɖɩyɛ ɖeke. Pɩwɛɛ se tɔm ɖɛzɩyʋ ɛmaɣzɩ ɛ-ñʋʋ taa camɩyɛ nɛ ɛlɩzɩ tɔm pee wena amʋnaa nɛ pɩkpaɖɩ yɔ, nɛ ɛpɩzɩ nɛ ɛɖɛzɩ kiɖe tɛɛ lɩmaɣza ɛ-kʋnʋŋ taa. Pɩtasɩ lɛ, pɩwɛɛ se pɔcɔlɩ tɔm pee tɔm loyisi taa nɛ pɩmʋnɩ kʋnʋŋ ŋgʋ kɩ-taa peɖiɣni ɖɛzʋʋ Bibl yɔ kɩ-paɣtʋ nɛ sɩ-kalʋʋ wɛɛ kɛlɛʋ.

Ɛlɛ pɩwɛɛ se tɔm ɖɛzɩyʋ ɛkpa ɛ-tɩ nɛ ɛtaakɩlɩ lɛɣzʋʋ kiɖe tɛɛ tɔm pee wena paama Bibl taa yɔ. Tɔm ɖɛzɩyʋ weyi ɛɖɛzɩɣ Bibl taa tɔm ɛzɩ ɛ-maɣmaɣ ɛnɩʋ tɩ-taa yɔ, ɛpɩzɩɣ nɛ ɛlɛɣzɩ tɔm ndʋ pañɩnɩɣ se ɛyaa ɩnɩɩ tɩ-taa yɔ. Ɛzɩma tɩyɛ? Pɩpɩzɩɣ piyiɣdi tɔm ɖɛzɩyʋ nɛ ɛsɔzɩ ɛ-maɣmaɣ ɛ-lɩmaɣza wena atɩtʋʋzɩ yɔ kiɖe tɛɛ tɔm ndʋ paamawa yɔ tɩ-yɔɔ, yaa ɛpɩzɩɣ nɛ ɛlɩzɩ lɩmaɣza wena a-tɔm cɛyaa yɔ. Ye ɛyʋ ɛɖɛzɩ Bibl ɛzɩ ɛ-maɣmaɣ ɛnɩʋ kɩ-taa yɔ, paa kɩ-kalʋʋ ɛpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ kɛlɛʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele nɛ kalɩyʋ ɛɛnɩɣ kiɖe tɛɛ tɔm ndʋ pañɩnɩɣ se ɛnɩɩ yɔ.

Tisuu mbʋ tɔm ɖɛzɩyʋ wɛna yɔ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛnɩ ɖoŋ ɛ-tʋmɩyɛ yɔɔ kɛlɛʋ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Maatiyee 7:13 yɔɔdʋʋ se: «Nʋmɔʋ ŋgʋ kɩwɛ yɛlɛlɛ yɔ, kiwokini ɖɩzʋʋ taa.» Mbʋ ɛzɩ tɔm ɖɛzɩyaa nabɛyɛ kaaɖɛzɩ Grɛɛkɩ tɔm ndʋ palabɩnɩ tʋmɩyɛ mayaɣ kanɛ ka-taa yɔ ɖeyi ɖeyi se «ɖɩzʋʋ» lɛ, pɩtɩla tisuu mbʋ pɛwɛna yɔ mbʋ wɛnɩnɩ ɖoŋ pɔ-yɔɔ nɛ pɛɖɛzɩ-tʋ se «miŋ maatɛŋ.»

Pɩwɛɛ se Bibl ɖɛzɩyʋ ɛtɔzɩ se pamaɣaɣ Bibl lɛ, palabɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm pee wena ɛyaa hɔɔlʋʋ sɔsɔʋ ɛzɩ haɖaa, ninɖiɣyaa nɛ kpakpasɩ kpayaa lakaɣnɩ tʋmɩyɛ paa ɖooye yɔ. (Nehemiya 8:8, 12; Tʋma Labʋ 4:13) Ye mbʋ, Bibl ŋgʋ pɛɖɛzɩ-kʋ camɩyɛ yɔ, laŋa kɩbana tɩnaa nɩɣ kɩ-taa kɛlɛʋ, paa palabɩ sukuli yaa patɩlabɩ-kʋ yɔ. Tɔm pee wena a-taa tʋ kpayɩ kpayɩ nɛ ɛyaa sakɩyɛ lakɩnɩ-yɛ tʋmɩyɛ ɖoŋ ɖoŋ, nɛ a-taa nɩʋ wɛ kɛlɛʋ yɔ, ana pɩwɛɛ se palabɩnɩ tʋmɩyɛ Bibl taa, ɛlɛ pɩtaakɛ tɔm pee wena ɛyaa sakɩyɛ ɩɩlakɩnɩ-yɛ tʋmɩyɛ yɔ.

Bibl ɖɛzɩyaa sakɩyɛ labɩ mbʋ pɩtɩmʋna yɔ: Pakpaɣ lɩmaɣzɩyɛ pa-tɩ yɔɔ nɛ palɩzɩ Ɛsɔ hɩɖɛ «Yehowa» Biblwaa mba pɛɖɛzɩ-wɛ ɖa-alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa yɔ pa-taa, ŋgʋ hɩɖɛ nɖɩ, ɖɩɩwɛ Bibl takayɩsɩ kɩbɩnzɩ taa. (Cɔnɩ Tɔm kɩsɔzɩtʋ A4.) Tɔm ɖɛzɩyaa sakɩyɛ lɛɣzɩ hɩɖɛ nɖɩ ɖi-lone taa hɩla kɩsɛsɛna ɛzɩ «Kɩbaɣlʋ» mbʋ yɔ, nɛ halɩ lalaa ñeyeba nɛ pɩwɛɛ kaɖɛ se ɛyʋ ɛtɩlɩ se Ɛsɔ wɛnɩ hɩɖɛ. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ: Yesu adɩma wena pama Yohanɛɛsɩ 17:26 taa yɔ, Biblwaa nabɛyɛ taa lɛ, pɛɖɛzɩ-yɛ se: «Meyeba nɛ patɩlɩ-ŋ.» Nɛ ɛ-adɩma wena pama Yohanɛɛsɩ 17:6 taa yɔ, pɛɖɛzɩ-yɛ se: «Malɩzɩ-ŋ nɛ mawɩlɩ ɛyaa mba ŋcɛlɩ-m yɔ.» Ɛlɛ ye pɩwɛɛ se pɛɖɛzɩ Yesu adɩma ana ɖeyi ɖeyi yɔ, pɛɖɛzɩɣ-yɛ se: «Meyeba nɛ patɩlɩ ña-hɩɖɛ,» nɛ «Meyeba nɛ ɛyaa mba ŋlɩzɩ ɛjaɖɛ yɔɔ nɛ ŋcɛlɩ-m yɔ, patɩlɩ ña-hɩɖɛ

Ɛzɩ pɔyɔɔdʋʋ kajalaɣ Ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ tɔm ɖɛzʋʋ Bibl ŋgʋ pɛɖɛzɩ Aŋglɛɛ taa yɔ kɩ-kɔɔnɔɔ tɔm taa yɔ: «Ðɩɩɖɛzɩɣ Masɩ taa tɔm ɛzɩ ɖa-maɣmaɣ ɖɩnɩʋ sɩ-taa yɔ. Ðɩñaɣ pana paa ɛzɩmtaa nɛ ɖɩɖɛzɩ tɔm tɔm piye tɔm piye ɖenɖe Aŋglɛɛ kʋnʋŋ ŋgʋ pɔyɔɔdʋʋ sɔnɔ yɔ kɩhaɣ nʋmɔʋ se pala mbʋ yɔ, nɛ ɖenɖe pɩ-labʋ yeki se panɩɩ tɔm taa yɔ.» Pʋyɔɔ Ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ Bibl ɖɛzʋʋ kɔɔmiite ñaɣ pana nɛ kɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm pee nɛ tɔm loyisi nzɩ sɩmʋnɩ kiɖe tɛɛ ñɩnzɩ yɔ, ɛlɛ kɩñaɣ pana ɖɔɖɔ nɛ kɩtɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm pee wena apɩzɩɣ ayele nɛ pɩcɔɔ kalɩyʋ ñʋʋ taa kpɛɛɛ yaa ayeki se ɛtaanɩɩ tɔm taa yɔ. Nɛ piyeba nɛ kɩ-kalʋʋ wɛɛ kɛlɛʋ, nɛ kɩ-kalɩyʋ taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se Ɛsɔ Tɔm ndʋ tɩwɛ kɩ-taa yɔ pɛɖɛzɩ-tʋ ɖeyi ɖeyi.—1 Tesalooniiki mba 2:13.