Singa nen karuman labat ya sankaebam so melag nin anak mo. Natan et man-tinedyer la—ugaw ni, balet nayarin ondalan la ed panmarmarikit o pambalbalolaki (puberty) antis ya magmaliw ya adulto.

Panon mon natulongan so anak mo ya arapen iyan mairap a talosan tan no maminsan et makapataktakot ni ingen ya pananguman?

Say panmarmarikit o pambalbalolaki et walay panaon to. Nayarin masakbay iyan onggapo diad edad ya walora tan no atrasado et labinlima odino onsulok ni. “Aliwan parepareho so karukey na panaon na panmarmarikit o pambalbalolaki,” kuan na libron Letting Go With Love and Confidence.

Nayarin wala ray tatakotan na saray manmarmarikit o manbalbalolaki. Saray walad ontan ya stage et nayarin apektadon maong ed no antoy nayarin isipen na arum ed sikara. “Naaaburido ak ya maong ed itsurak tan kiwas ko,” so nanonotan na kabataan ya si Jared. * “No wala ray kaulop ko, iisipen ko ya ompan say pakanengneng dad siak et aliwan normal.” Nayarin nababaingan ya onarap ed totoo so sakey no ontubo la ray kamuro ed lupa to. “Pakaliknak et singa aatakien so lupak!” so nanonotan na 17 años ya si Kellie. “Onaakis ak tan ibabagak ed sarilik ya pangit ak.”

Mas nairapan iramay asakbay ya ginmapo. Mas mairap ed saray bibii, ta nayarin sulon-sulonen ira no manguuman lay shape na laman da. “Main-inomay la ran napansin na saray mas matatken ya lalaki ya mas amta da lay nipaakar ed sex,” kuan na libron A Parent’s Guide to the Teen Years.

Agto labay ya ibagan makalakal lay sakey no manmarmarikit o manbalbalolaki la. “Inkatoo na saray ogogaw so panggawa ray aliwaliwa tan andi-kakanaan,” kuan na Probirbio 22:15 (Maung a Balita). Ag-itan nauman diad panmarmarikit o pambalbalolaki. Nayarin mature lay itsura na kabataan, balet aliwa itan ya pakapatnagan ya sarag to lay manggawa na maong iran desisyon, responsable la, walay kontrol tod sarili, odino arum  nin pakapatnagan ya makalakal la,” kuan na libron You and Your Adolescent.

Itongtong la ed anak antis ya onggapo ed panmarmarikit o pambalbalolaki. Ipaamta la ed anak no anto ray nagawa, a singa say panregla na bibii, tan saray lalaki et napapawayan ira no labi. Saraya et onggagapon bigla tan nayarin mairap a talosan tan makapataktakot ni ingen, aliwan singa ed arum ya pananguman ya kalkalnan nagawa. Magmaliw ya positibo no itotongtong iratan—ya saray pananguman ed panmarmarikit o pambalbalolaki et makatulong ed pagmaliw ya adulto.—Prinsipyo ed Biblia: Salmo 139:14.

Ipaliwawan maong. “Nen intongtong itan ed siak na saray ateng ko, paligoy-ligoy ni ra,” so nanonotan na kabataan ya si John. “Komon ta indiretsa da la.” Ontan met so alikna nen Alana, 17 años. Inkuan to: “Impaliwawa nen mommyk iray nagagawad laman ko, balet tinulongan da ak met komon ya nasarag itan na emosyon ko.” Antoy leksion? Anggano singa mairap, itongtong ed anak yo so amin ya kabiangan ed panmarmarikit o pambalbalolaki.—Prinsipyo ed Biblia: Gawa 20:20.

Mantepet pian ibaga na anak so nalilikna to. Igapo diad pangitongtong ed naeksperiensya na arum nen dinmalan irad satan. Singa bilang, no bii so anak mo nayarin itepet mo, “Walay kaklasem ya iyiistorya toy panreregla to?” “Walay naiimanom ya bibii ya eelek-elekan ta asakbay ya anguman so shape na laman da?” No laki so anak mo, nayarin itepet mo, “Wala ray nanenengneng mo ya susutilen da ta singa ag-ira ombabaleg?” No nibabaga da la no antoy epekto na satan ed arum, nayarin mainomay da lan ibaga so nalilikna da tan say mismon nagagawad sikara. No ibaga da itan, unoren so bilin na Biblia: “Nepeg ya aliston ondengel, agbengatbengat a mansalita.”—Santiago 1:19.

Tulongan so anak mon nawalaay “kakabatan tan pakatalos.” (Probirbio 3:21, Maung a Balita) Say panmarmarikit o pambalbalolaki et aliwa labat a pananguman ed pisikal tan emosyon. Legan na satan, onaaligwas met so abilidad ton mannonot ya ontulong pian makapanggawa na maong iran desisyon no adulto la. Natan lay panaon pian ibangat ed ananak yo iray maong ya prinsipyo.—Prinsipyo ed Biblia: Hebreos 5:14.

Ag-onsusuko. Dakel so kabataan ya singa agda labay so mitongtong ed atateng da nipaakar ed panmarmarikit o pambalbalolaki, balet agkayo palilingo. “Say tinedyer ya kunwarin ag-interesado, naboboring, nadidimla, o singa anggapoy narerengel to et nayarin tatandaan to so amin ya ibabaga yo,” kuan na libron You and Your Adolescent.