Misalamat Lapud Uran

URAN! Panon to la kasi no anggapo iya? Tua, say alablabas ya uran et nayarin manresulta’d makadesyang iran delap. Ontan met, parad saray totoon manaayam ed pasen ya ambetel tan mabetbet so uran odino diad saray kliman singa ontan, nayarin agda naynay a panliliketan so uran. (Esdras 10:9) Balet, panon to iramay minilyon a totoon manaanos ed ngalngali interon taon a tiagew tan ampetang a klima? No onsabi lay uran, seguradon narepreskoan iran maong!

Ontan so situasyon na saray lugar ya abitla ed Biblia, singa say interyor na Asia Minor, a nanmisioneroan nen apostol Pablo. Legan a walad satan a pasen, oniay imbaga nen Pablo ed saray taga Licaonia nensaman: “[Say Dios] agto kinaindan ya anggapo so makatasi ed sikato, a nanggawa na maong, tan inikdan to kayo na saray uran a nanlapu ed tawen tan mabunga a panaon, a pinano to so saray kapusoan yo na tagano tan gayaga.” (Gawa 14:17) Imanoen ya inmunan binitla nen Pablo so uran, ta no anggapo iya et anggapoy ontubo tan anggapo so “mabunga a panaon.”

Dakel so ibabaga na Biblia nipaakar ed uran. Say Hebreo tan Griegon salita parad uran et masulok a sanlasus a danay a nausar ed Biblia. Labay mo kasi nawalaan na kaaruman ya impormasyon nipaakar ed sayan alay abig a regalo? Tan labay mo met kasin napabiskeg so pananisiam ed inkasusto na Biblia no nipaakar ed siensia?

No Antoy Ibabaga na Biblia Nipaakar ed Uran

Impaimano nen Jesu-Kristo so bengatlan importante pian niwala so uran. “[Say] Ama yon wala ed tawen,” so inkuan nen Jesus, “pabutayen to so banwa [odino agew] to ed saray mauges tan maong, tan papelagen toy uran ed saray matunong tan aliwan matunong.” (Mateo 5:45) Naimano yo kasi ya inmunan binitla nen Jesus so banwa insan say uran? Duga itan lapud aglabat mangiiter so agew na enerhiya pian ombaleg iray tanaman, noagta mamapaandar met itan ed sikulo na danum. On, lapud petang na agew, diad tinaon et manga 400,000 kubikon kilometro na danum na dayat so onsesengaw bilang danum a tabang. Lapud si Jehova so amalsa ed agew, manepeg labat sirin ya ibagan sikato so mangaasol na danum pian gawaen ya uran.

Oniay impaneskribe na Biblia nipaakar ed sikulo na danum: “Say Dios . . . ibuntatok to so saray tedter na danum, ya onimey ed uran a manlapu ed alingasew to. Ya ikalbo na saray nanleleetan ed tagey tan itedter da ed too ed daakan.” (Job 36:26-28) Diad loob na nilibon taon kayarin insulat irayan salita a mipakna ed siensia, dakel lan panaon so inusar na totoo pian talosan so sikulo na danum. “Diad kaplesan,” so kuan na 2003 a libron Water Science and Engineering, “agni malinew so amin a detalye no panon a natitibukel so uran.”

Amta na saray sientista a say tedter na uran et onggagapo’d melmelanting a particle a nanengneng labat ed mikroskopyo, tan saya so magmamaliw a nucleus na angkekelag a butil na danum diad saray lurem. Balang sakey ed sarayan angkekelag a butil et nepeg ya ombaleg na sakey milyon a danay odino onsulok ni pian magmaliw a sakey a tedter na uran. Sayan komplikado tan masoliwet a proseso et ombayag ed manga pigaran oras. Onia so imbaga na libro nipaakar ed siensia, a Hydrology in Practice: “Walaray pigaran teorya no panon a magmamaliw a tedter na uran so angkekelag a butil na danum ed lurem, tan say panaanap ed posible iran eksplinasyon no panon  a napoporma so tedter na uran et mantutultuloy nin aaralen na saray researcher.”

Say Angiletneg ed proseso na uran et sarag toy mangitepet ed lingkor ton si Job na onia: “Walaan ta so uran na ama? Odino siopa so angilalak ed saray tedter na linaew? Siopa so angiyan na kakabatan ed saray bandad dalem a kabiangan [na lurem]? . . . Siopa so makabilang ed saray lurem ed panamegley na kakabatan? Odino siopa so makapangibung na saray poronggo [odino buyog] na tawen?” (Job 38:28, 36, 37) Manga 3,500 taon lay linmabas, balet siansia nin nanairapan iray sientista a mananap na ebat ed sarayan mairap a tepet.

Panon a Nagagaway Proseso na Sikulo na Danum?

Imbangat na saray Griegon iskolar a say panlalapuay danum na ilog et aliwan say uran, noagta say danum na dayat ya onaagus ed dalem na dalin patatdang ed toktok na saray palandey, a magmamaliw a subol ya onagus paleksab. Ibabaga na sakey a komentaryo ed Biblia ya ontan met kuno so papanisiaan nen Solomon. Imanoen pa iyan impuyan ya imbaga nen Solomon: “Amin iray ilog ombatik ira ya onla ed dayat, anggan ontan say dayat sikato so agnapano; ed pasen a nanlapuan na saray ilog, diman onla ra lamet.” (Eclesiastes 1:7) Labay kasin ibaga nen Solomon a manlapud dayat ya anggad toktok na palandey et walay singa tubo a mangitatatdang ed danum ya onaagus lamet pian panlapuan na saray ilog? Pian naebatan itan a tepet, nengnengen tayo no antoy papanisiaan na saray kabaleyan nen Solomon. Lingo kasi panmoria ra nipaakar ed sikulo na danum?

Ngalngali sanlasus taon kayari impanbilay nen Solomon, impanengneng na propeta na Dios a manngaray Elias ya amta to no iner a direksion so panlalapuan na uran. Legan na panaon to, naeksperiensya na Israel so graben kelang lapud masulok a taloy taon ya ag-inmuran. (Santiago 5:17) Intarok nen Jehova a Dios iyan kalamidad ed saray totoo to lapud sikatoy impulisay da, tan nandayew ira ed si Baal, say dios na uran na saray Canaanita. Balet tinulongan nen Elias iray Israelita a magbabawi, kanian impikasi to ya onuran la. Legan a manpipikasi si Elias, imbaki toy lingkor to ya onnengneng “ed dapit dayat.” Nen impaamta’d sikato na lingkor to a walay “lurem a  manlapu ed dayat, a singa kamelag na lima na too,” amta nen Elias a naebatan lay pikakasi to. Kabebekta, “saray tawen binmilunget ed saray lurem tan dagem, tan wala so baleg ya uran.” (1 Ar-ari 18:43-45) Kanian ipapabitar na satan a pamilyar si Elias ed sikulo na danum. Amta ton saray lurem et napoporma diad petek na dayat insan itan isisiplog na dagem paarap ed Insipan a Dalin, diad bukig. Anggad natan et ontan ni so proseso no panon a nauuran itan a pasen.

 Manga sanlasus a taon kayari impangipikasi nen Elias ed uran, sakey ya ordinaryon dumaralos a manngaray Amos so angidanet ed importantin detalye nipaakar ed sikulo na danum. Si Amos et imbaki na Dios a manpropesiya sumpad saray Israelita lapud impamairap da ed saray pobri tan diad impandayew da’d palso iran dirios. Pian ag-ira deralen na Dios, pinaseseg ira nen Amos ya ‘anapen da si Jehova, pian manbilay ira.’ Insan impaliwawa nen Amos a si Jehova labat so nepeg a dayewen lapud ta sikatoy Amalsa: “[Si Jehova so] manawag na saray danum ed dayat, insan to ikalbo ed tapew na dalin.” (Amos 5:6, 8) Inulit lamet nen Amos iyan makapakelaw a katuaan nipaakar ed proseso na sikulo na danum. (Amos 9:6) Ipapanengneng sirin nen Amos a say dayat so manunan panlalapuay uran.

Nen 1687 et apaneknekan nen Edmond Halley a sayan katuaan et mipakna ed siensia. Balet, linmabas ni pigaran panaon insan inawat na arum so ebidensya nen Halley. “Nansiansia anggad kagapoy koma 18 siglo so ideyan walaray singa pinagkatubo ed dalem na Dalin, a mangisesegep ed danum na dayat diad toktok na saray kapalandeyan insan diman ompaway,” so inkuan na Encyclopædia Britannica Online. Natan, say katuaan nipaakar ed sikulo na danum et kabkabat la. Onia ni so impaliwawa na satan: “Say danum na dayat et onsengaw, magmaliw a lurem ed atmospera, ompelag ed dalin bilang uran, insan onagus ed saray ilog tan ompawil ed dayat.” Malinew sirin, a saray imbaga nen Solomon nipaakar ed sikulo na uran ya akasulat ed Eclesiastes 1:7, et ontutukoy ed saya met lanlamang a proseso.

Pakiwasen Ka na Saya a Gawaen so Anto?

Say dugarugan impaneskribe na nanduruman managsulat na Biblia nipaakar ed sikulo na danum et sakey ed saray dakel a paneknek a say Biblia et impuyan na say Amalsa ed saray totoo, si Jehova a Dios. (2 Timoteo 3:16) Tua, ompatnag a lapud lingon panangusar na totoo ed dalin et naapektaan laingen so klima, a manreresulta’d graben delap ed arum a pasen tan kelang ed arum a lugar. Balet, say Angiletneg ed sikulo na danum, si Jehova a Dios, et abayag to lan insipan a sikatoy onsalet ‘pian bagbagen to so saray mamagbag ed dalin.’​—Apocalipsis 11:18.

Ingen, antis a nagawa itan, panon mon nipanengneng so apresasyon mo ed saray regalo na Dios, a singa say uran? Nagawaan mo itan diad panaral na Salita to, say Biblia, tan diad pangiyaplikam ed naaralan mo. Diad ontan et nawalaan kay ilalon manbilay ed balon mundo na Dios, a ditan et napanliketan mo ed andi-angga so amin a palangkap odino regalo na Dios. On, “amin a maong a palangkap tan amin ya ayadyarin palangkap” et manlalapu ed Mangiiter na uran, si Jehova a Dios.​—Santiago 1:17.

[Diagram/Litrato ed pahina 16, 17]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

← ← MAGMALIW ←

A LUREM

↓ ↑ ↑

URAN LINGET NA TANTANAMAN SENGAW

↓ AG-AGOS NA DANUM ↑

SUBO-SUBOL ↓

↓ → →

[Saray litrato ed pahina 16]

Legan a manpipikasi si Elias, akabantag so aripen to “ed dapit dayat”