Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Baatuli

JEHOVA u ezanga cwañi batu ba hae tota ha ba mu fulalela ni ku kala ku lapela milimu ya buhata? Ku cwañi haiba ba hana ku mu teeleza ni ku mu kupa fela tuso ha se ba ziyelehile? Kana Jehova wa lukisanga nzila ya kuli ba banduke niha ba ezize cwalo? Buka ya Baatuli i alaba lipuzo zeo ni ze ñwi za butokwa hahulu. Buka ya Baatuli ne i ñozwi ki mupolofita Samuele ibat’o ba ka 1100 B.C.E., i nyakisisa litaba ze ezahezi mwa lilimo ze bat’o ba ze 330—ku zwa fa shwela Joshua ku fitela fo ne ku ketezwi mulena wa pili wa Isilaele.

Ka ku ba kalulo ya Linzwi kamba lushango lwa Mulimu lo lu m’ata, buka ya Baatuli ki ya butokwa hahulu ku luna. (Maheberu 4:12) Litaba ze tabisa ze ñozwi mwateñi li lu tusa ku utwisisa butu bwa Mulimu. Ze lu ituta mwateñi li tiisa tumelo ya luna mi li lu tusa ku y’o amuhela “bupilo bo bu sa feli” mwa lifasi le linca la sepisize Mulimu. (1 Timotea 6:12, 19; 2 Pitrosi 3:13) Likezo za puluso zeo Jehova a ezeza batu ba hae li bonisa mbengenge ya puluso ye tuna ni ku fita ye ka taha ka Mwan’a hae, Jesu Kreste, kwapili.

KI KABAKALAÑI BAATULI HA NE BA TOKWAHALA?

(Baatuli 1:1–3:6)

Malena ba naha ya Kanana ha se ba tuzwi ki sicaba se ne si etelelwa ki Joshua, masika kaufela a Isilaele a ikela kwa linaha za ona ni ku yo li luwa. Kono Maisilaele ba palelwa ku koma naha. Ku palelwa k’o ku fetuha ku ba lilaba luli ku Isilaele.

Batu ba ne ba pepilwe hamulaho wa mazazi a Joshua ‘ha ba zibi Muñ’a Bupilo, kamba misebezi ya n’a ezelize bana ba Isilaele.’ (Baatuli 2:10) Hape batu bao ba kala ku nyalelana ni Makanana ni ku sebeleza milimu ya bona. Kacwalo, Jehova a fa Maisilaele mwa mazoho a lila za bona. Niteñi, buhateleli ha bu minyize, banna ba Isilaele ba kupa Mulimu wa niti kuli a ba tuse. Mwa muinelo wo wa za bulapeli, mupilelo o cwalo, ni lipolitiki zeo, ki mona mo ne ku simuluhile taba ya mundandwe wa baatuli bao Jehova a keta kuli ba yangwele batu ba hae kwa lila za bona.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:2, 4—Ki kabakalañi lusika lwa Juda ha ne lu ketilwe ku ba lwa pili ku luwa naha ye ne lu filwe? Ka swanelo, tohonolo yeo ne i ka fiwa kwa lusika lwa Rubeni, mweli wa Jakobo. Kono ha n’a li fa makateñi a ku shwa, Jakobo na polofitile kuli Rubeni n’a si ke a ba wa pili, bakeñisa kuli n’a lekisize tukelo ya hae ya ku ba mweli. Simioni ni Livi, ba ne ba ezize ka situhu, ne ba na ni ku hasanyezwa mwahal’a bana ba Isilaele. (Genese 49:3-5, 7) Kacwalo, ya n’a tatama mwa mundandwe ne li Juda, mwan’a Jakobo wa bune. Simioni, ya n’a ile ni Juda, n’a filwe tukalulo-kalulo twa ndao to ne tu icambile mwa naha ya Juda. *—Joshua 19:9.

1:6, 7—Ki kabakalañi minwana ye mituna ya kwa mazoho ni ya kwa mahutu a malena ba ba tuzwi ha ne i pumiwa? Mutu ya pumilwe minwana ye mituna ya kwa mazoho ni ya kwa mahutu ku bonahala kuli n’a sa koni ku lwana mwa ndwa. Lisole ha si na minwana ye mituna ya kwa mazoho, u kona ku swala cwañi mukwale kamba lilumo? Mi kutokwa minwana ye mituna ya kwa mahutu ne ku ka mu tahiseza buhole bwa ku sa kona ku yema hande.

Ze Lu Ituta:

2:10-12. Lu lukela ku ba ni tukiso ya kamita  ya tuto ya Bibele ilikuli ‘lu si ke lwa libala lituso za Jehova.’ (Samu 103:2) Bashemi ba tokwa ku suña niti ya Linzwi la Mulimu mwa lipilu za bana ba bona.—Deuteronoma 6:6-9.

2:14, 21, 22. Jehova, ka mulelo u tuhelelanga lika ze maswe ku ezahala kwa batu ba hae ba ba sa utwi—kuli a ba kalimele, ku ba bolosola, ni ku ba susueza ku kutela ku yena.

JEHOVA U KETA BAATULI

(Baatuli 3:7–16:31)

Taba ye tabisa ya mo ne ba sebelelize baatuli i kalisa ka Otiniele ha felisa bukoba bo ne bu ngile lilimo ze 8 ku mulena wa kwa Mesopotamia. Ka mulwanelo o bundume, muatuli Ehudi u bulaya Egeloni, mulena ya nunile wa Mamoabi. Shamigari ya bundume u bulaya Mafilisita ba 600 a nosi ka muwayo wa ku sotezisa likomu. Ka ku susuezwa ki Debora ya li mupolofita wa musali, ni ka ku tusiwa ki Jehova, Baraki ni mpi ya hae ye si na hande lilwaniso ya banna ba 10,000 u fenya mpi ye m’ata ya Sisera. Jehova u keta Gidioni, mi u tusa Gidioni ni banna hae ba 300 ku tula Mamidiani.

Ka Jefita, Jehova u bandusa Isilaele kwa Maamoni. Tola, Jairi, Ibizani, Eloni, ni Abadoni ni bona ki ba bañwi ba banna ba 12 ba baatuli mwa Isilaele. Nako ya Baatuli bao i felela ku Samisoni, ya lwanisa Mafilisita.

Lipuzo Za mwa Manolo Za Alabiwa:

4:8—Ki kabakalañi Baraki ha tundamena kuli Debora mupolofita wa musali a ye ni yena kwa ndwa? Ku bonahala kuli, Baraki na ikutwile kuli ha koni ku ya ku yo lwanisa mpi ya Sisera a nosi. Ku ya ni mupolofita wa musali ne ku ka mu kolwisa yena ni banna ba hae kuli ne ba etelelwa ki Mulimu mi ne ku ka ba fa sepo. Kacwalo, ku tundamena kwa Baraki kuli Debora a mu sindekete, ne si sisupo sa bufokoli kono ne li sisupo sa tumelo ye tiile.

5:20—Linaleli ne li lwanezi cwañi Baraki kwa lihalimu? Bibele ha i buleli nji taba yeo ne i ama tuso ya mangeloi, macwe a n’a wile kwahalimu ao banna ba ba butali ba Sisera ne ba bulezi kuli a talusa kozi, kamba mwendi banuhi ba hae ba linaleli ne ba bushize. Kono kaniti, ku na ni mo kuñwi mwa n’a ezelize Mulimu.

7:1-3; 8:10—Ki kabakalañi Jehova ha na bulezi kuli banna ba Gidioni ba 32,000 ne li ba bañata hahulu kuli ba lwanise mpi ya lila za bona ba 135, 000? Libaka ne li la kuli  Jehova n’a fa Gidioni ni banna ba hae tulo. Mulimu na sa lati kuli ba nahane kuli ne ba tuzi Mamidiani ka m’ata a bona.

11:30, 31—Jefita ha n’a eza buitamo bwa hae, kana n’a na ni muhupulo wa ku eza mutu y’o muñwi sitabelo? Muhupulo o cwalo ne u li kwahule hahulu ni munahano wa Jefita, kakuli Mulao ne u ize: “Ku si ke kwa fumanwa haenu mutu ya fitisa mwan’a hae wa mushimani kamba wa musizana mwa mulilo.” (Deuteronoma 18:10) Kono Jefita n’a nahana mutu isiñi folofolo. Lifolofolo ze swanela ku fiwa sina sitabelo ne li sa bulukiwangi mwa mandu a Maisilaele. Mi folofolo ye ne ka fiwa ne i si ke ya ba ni tuso. Jefita n’a ziba kuli mutu ya n’a ka zwa mwa ndu ya hae ku to mu katanyeza n’a kana a ba mwan’a hae wa musizana. Yena yo n’a na ni ku fiwa sina “sitabelo sa ku cisa” ka ku neelwa fela kwa sebelezo ya Jehova kwa sibaka se si kenile.

Ze Lu Ituta:

3:10. Ku kondisa za kwa moya ha ku si ka itinga fa butali bwa butu, kono ku itingile fa moya wa Jehova.—Samu 127:1.

3:21. Ehudi n’a sebelisize mukwale wa hae ka bukwala ni ka bundume. Lu lukela ku ba ni bukwala ha lu itusisa “lilumo la moya, lona Linzwi la Mulimu.” Fo ki ku talusa kuli lu swanela ku itusisa Mañolo ka bundume mwa bukombwa bwa luna.—Maefese 6:17; 2 Timotea 2:15.

6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Buishuwo bwa Gidioni bu lu luta lika ze talu za butokwa: (1) Ha lu fiwa matohonolo a sebelezo, lu swanela ku nahanisisa fa buikalabelo bwa ona ku fita ku talima fela fa libubo kamba butumo bwa matohonolo ao. (2) Ha lu sebelisana ni ba ba tengamezi hahulu kwa likomano, ku bonisa buishuwo ki nzila ye butali. (3) Buishuwo bu lu sileleza kwa ku iyakatwa hahulu za ku bata mayemo a pahami.

6:17-22, 36-40. Ni luna lu lukela ku tokomela mi ‘lu si ke lwa lumela mioya kaufela.’ Kono, lu tokwa ku ‘lika mioya ku ziba kana i zwa ku Mulimu.’ (1 Joani 4:1) Kuli a ikolwise kuli kelezo ya bata ku fa i zwa fa Linzwi la Mulimu, eluda yo munca wa Sikreste u ka eza ka butali ha buza pili eluda ya cuukile hahulu.

6:25-27. Gidioni n’a itusisize maseme kuli a si ke a nyemisa ba ne ba mu hanyeza ku si na libaka. Ha lu kutaza taba ye nde, lu lukela ku tokomela ku sa nyemisa ba bañwi ku si na libaka ka mubulelelo wa luna.

7:6. Haiba lu bata ku sebeleza Jehova, lu swanela ku ba sina banna ba Gidioni ba 300—ba ba tona ni ku libelela.

9:8-15. Ku ikuhumusa ni ku ba ni takazo ya ku bata libubo kamba m’ata ki butoto luli!

 11:35-37. Mutala o munde wa Jefita kaniti ne u tusize hahulu mwan’a hae wa musizana ku ba ni tumelo ye tiile ni moya wa buitomboli. Bashemi kacenu ba kona ku tomela bana ba bona mutala o cwalo.

11:40. Ku babaza mutu ya bonisa moya wa buitateli mwa sebelezo ya Jehova kwa mu susueza.

13:8. Bashemi ha ba luta bana ba bona, ba swanela ku kupa ketelelo ya Jehova ka tapelo ni ku i latelela.—2 Timotea 3:16.

14:16, 17; 16:16. Ku tundamena mutu yo muñwi ka ku lila ni ku bilaela kwa kona ku sinya silikani.—Liproverbia 19:13; 21:19.

BUFOSI BO BUÑWI MWA ISILAELE

(Baatuli 17:1–21:25)

Kalulo ya mafelelezo ya buka ya Baatuli i na ni litaba ze peli ze ipitezi. Kalulo ya pili i bulela za munna ya bizwa Mika, ya toma siswaniso mwa ndu ya hae ni ku itusisa Mulivi ku ba muprisita wa hae. Hamulaho wa ku sinya munzi wa Laishi, kamba Leshemi, ba lusika lwa Dani ba yaha munzi wa bona mi ba u beya libizo la Dani. Ka ku itusisa siswaniso sa Mika ni muprisita wa hae, ba kalisa mufuta o muñwi wa bulapeli mwa Dani. Ku bonahala kuli munzi wa Laishi u hapiwa pili Joshua a si ka shwa kale.—Joshua 19:47.

Kezahalo ya bubeli i ezahala hamulahonyana wa ku zwa fa lifu la Joshua. Mulatu o mutuna wa buhule o ezizwe ki batu ba bañwi ba munzi wa Benjamine wa mwa Gibea u tahisa sinyeho ye bat’o sinya lusika kaufela lwa Benjamine—kwand’a banna ba 600 fela. Kono, tukiso ya ka nakonyana i ba lumeleza ku nyala basali, mi palo ya bona ya ekezeha hape ku bata ku fita fa lindwalume ze 60,000 ka nako ya n’a busa Davida.—1 Makolonika 7:6-11.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

17:6; 21:25—Kana taba ya kuli ‘mutu ni mutu n’a eza mwa n’a bonela ili yena kuli ku lukile,’ ne i tisize mifilifili? Kutokwa, kakuli Jehova na ezize litukiso ze likani za ku etelela ka zona batu ba hae. N’a ba file Mulao ni Baprisita kuli ba itute linzila za hae. Ka ku itusisa Urimi ni Tumimi, muprisita yo mutuna n’a kona ku buza Mulimu mwa litaba za butokwa. (Exoda 28:30) Munzi ni munzi hape ne u na ni ba bahulu ba ne ba kona ku fa kelezo ye nde. Muisilaele ha n’a latelela litukiso zeo, lizwalo la hae ne li mu etelela hande. Ku “eza mwa n’a bonela ili yena kuli ku lukile” ne ku tahisa bunde. Kwa neku le liñwi, haiba mutu a itibaza Mulao ka bomu ni ku ikezeza likatulo ka za muzamao ni bulapeli, ze n’e zwa mwateñi ne li ze maswe.

20:17-48—Ki kabakalañi Jehova ha n’a tuhelezi Mabenjamine ku tula masika a mañwi habeli, nihaike kuli bona Mabenjamine ne ba tokwa ku fiwa koto? Ka ku tuhelela masika a sepahala ku sinyehelwa hahulu kwa makalelo, Jehova n’a lika kuli a bone tundamo ya bona ya ku zwisa bumaswe mwa Isilaele.

Ze Lu Ituta:

19:14, 15. Moya wa batu ba Gibea wa ku hana ku amuhela baenyi ne u bonisa kuli ne ba na ni mikwa ye maswe hahulu. Bakreste ba elezwa ku ‘tundamena mwa ku amuhela baenyi.’—Maroma 12:13.

Punyuho Ye Kwapili

Ona cwale-cwale fa, Mubuso wa Mulimu o zamaiswa ki Kreste Jesu u ka sinya lifasi le li maswe ni ku tahisa punyuho ye tuna ku ba ba eza niti ni ba ba sa nyazahali. (Liproverbia 2:21, 22; Daniele 2:44) ‘Lila za Jehova kaufela li ka yunda mi ba ba mu lata ba ka swana sina lizazi ha li pazula, inze li lila ka m’ata.’ (Baatuli 5:31) Haike lu bone teñi kuli lwa swalisana ni ba ba lata Jehova ka ku sebelisa ze lu itutile mwa buka ya Baatuli.

Sisupo se situna sa niti se si kuta-kutezwi ku boniswa mwa litaba za Baatuli ki sa kuli: Ku utwa Jehova kwa fuyaulisa hahulu, ku sa utwa ku kona ku isa kwa kozi. (Deuteronoma 11:26-28) Ki kwa butokwa hahulu kuli lu ‘lumele ka pilu’ tato ya Mulimu ye patuluzwi!—Maroma 6:17; 1 Joani 2:17.

[Litaluso za kwatasi]

[Mapa ye fa likepe 25]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

‘Muñ’a Bupilo a ba tusa baatuli; mi bona ba ba lamulela mwa mazoho a ba ba ba swenya.’—Baatuli 2:16

BAATULI

1. Otiniele

2. Ehudi

3. Shamigari

4. Baraki

5. Gidioni

6. Tola

7. Jairi

8. Jefita

9. Ibizani

10. Eloni

11. Abadoni

12. Samisoni

DANI

MANASE

NAFETALI

ASERE

ZEBULONI

ISAKARE

MANASE

GADI

EFRAIMI

DANI

BENJAMINE

RUBENI

JUDA

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Mu itutileñi kwa taba ya Baraki ya ku tundamena kuli Debora a ye ni yena kwa ndwa?