Kana Mwan’a ka Wa Swanela ku Kena Sikolo?

NE KU ka ba cwañi kambe ha mu koni ku bala manzwi a fa likepe le? Ku cwañi kambe ha mu koni ku bulela puo ye itusiswa hahulu mwa naha ya mina? Ku cwañi kambe ne mu sa koni ku supa fo i inzi naha ya mina fa mapa ya lifasi? Banana ba bañata ba ka hula ba li mwa muinelo o cwalo. Mwan’a mina bo?

Kana mwan’a mina wa swanela ku kena sikolo? Mwa linaha ze ñata, bana kaufela ba na ni ku kena sikolo sa praimari ni sa sekondari mi hañata ha ba lifiswangi. Mukopano wa Litukelo za Mwana u li ku kena sikolo ki tukelo ya butokwa. Pampili ya Universal Declaration of Human Rights ni yona ya lumela cwalo. Kono mwa linaha ze ñwi, ku kena sikolo mwendi kwa lifiswanga mi mwendi bashemi ha ba na mali a ku lifa. Ha lu nyakisiseñi mo ne ba ka ezeza bashemi ba Sikreste ba ba bata kuli bana ba bona ba kone ku bala ni ku ñola, ibe ka ku kena sikolo kamba ka linzila ze ñwi.

Mitala ya mwa Bibele ya ku Ituta

Batanga ba bañata ba Mulimu ba ba bulezwi mwa Bibele ne ba kona ku bala ni ku ñola. Baapositola ba Jesu bo Pitrosi ni Joani ne li Majuda be ne ba li mandui, kono ne ba ñozi libuka za mwa Bibele mwa Sigerike, isiñi mwa puo ya bona ya kwa Galilea. * Ku bonahala kuli bashemi ba bona ne ba boni teñi kuli bana ba bona ne ba itutile niheba hanyinyani fela. Yo muñwi kwa bañoli ba Bibele ba ba cwalo ki Davida mulisana, Amosi mulimi, ni Juda munyan’a Jesu ku bom’ahe, y’o mwendi n’a li mubeti.

Jobo n’a kona ku bala ni ku ñola, mi buka ya mwa Bibele ye bizwa ka libizo la hae i bonisa kuli n’a na ni zibo ye ñwi ya sayansi. Mwendi hape n’a ziba ku ñola hande, kakuli lipulelo za hae ze ñozwi mwa buka ya Jobo li ñozwi ka litoko. Mi lwa ziba kuli Bakreste ba pili ne ba ziba ku bala ni ku ñola kakuli tutaba twa za Mañolo t’o mwendi ne ba ñolanga se li fumanwi fa mañetana.

Bakreste Ba Tokwa ku Ituta

Kuli ba tabise Mulimu, Bakreste kaufela ba tokwa ku ekeza kwa zibo ya bona ya Bibele. (Mafilipi 1:9-11; 1 Matesalonika 4:1) Ku tukufalelwa ku ituta Mañolo ni lihatiso ze tomile fa Bibele kwa kona ku tusa mutu ku zwelapili kwa moya. Bakeñisa kuli Mulimu u fanile Linzwi la hae le li ñozwi, u libelela balapeli ba hae kuli ba zibe hande ku bala ni ku ñola. Ku bala Bibele ka ku i utwisisa ku tusa mutu ku sebelisa kelezo ya yona. Kaniti, lu kana lwa tokwa ku bala likalulo za yona hañata-ñata kuli lu kone ku utwisisa hande lisupo ni kuli lu kone ku li yeya.—Samu 119:104; 143:5; Liproverbia 4:7.

Ka silimo, batu ba Jehova ba amuhelanga lihatiso ze ñata ze tusa ze lukisizwe ka ketelelo ya “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso.” (Mateu 24:45-47) Lihatiso ze cwalo li  ambola ka za bupilo bwa lubasi, lizo, bulapeli, sayansi, ni litaba ze ñwi ze ñata. Sa butokwa ni ku fita kikuli, li na ni kelezo ya mwa Bibele fa litaba za kwa moya. Haiba bana ba mina ha ba zibi ku bala, ha ba na ku ziba litaba ze ñata za butokwa.

Ku ituta litaba ze ezahezi kwa batu ku butokwa kakuli ku lu tusa ku utwisisa libaka Mubuso wa Mulimu ha u tokwahala. Ku ba ni zibo ya za linaha hape ni kona ki ko kunde. Bibele i bulela za libaka ze ñata, ze cwale ka Isilaele, Egepita, ni Greece. Kana mwan’a mina wa kona ku li supa fa mapa ya lifasi? Kana wa kona ku supa naha ya habo? Ku sa ziba libaka fa mapa mane kwa kona ku paleliswa mutu ku peta bukombwa bwa hae mwa sibaka s’a filwe.—2 Timotea 4:5.

Buikalabelo mwa Puteho

Maeluda ni batanga ba bukombwa ba Sikreste ba na ni buikalabelo bo buñata bo bu ama ku bala. Ka mutala, ku na ni lingambolo za ku itukiseza za mikopano ya puteho. Ku ñola za lihatiso ni linubu kwa tokwahala. Haiba mutu ha si ka ituta, ku ka mu bela hahulu t’ata ku peta hande buikalabelo b’o.

Babeleki ba baitateli ba sebeleza fa mahae a Betele lifasi kaufela. Kuli baitateli bao ba ambolisane hande ni ku peta buikalabelo bwa bona, inge cwalo bwa ku toloka lihatiso ni ku lukisa mishini, ba lukela ku kona ku bala ni ku ñola puo ye bulelwa hahulu mwa naha mo ba pila. Kuli bana ba mina nako ye ñwi ba ikole matohonolo a cwalo, ki ko kunde kuli ba itute nihaike hanyinyani fela. Ki afi mabaka a mañwi a mande mwan’a mina ha lukela ku kena sikolo?

Bubotana ni Litumelo Za Mioya

Babotana hañata ha ba koni ku itusa mwa miinelo ye miñwi. Kono fokuñwi, ku ituta ko ku likani kwa kona ku tusa luna ni bana ba luna ku sa tahelwa ki manyando a mañwi e lu kona ku tokolomoha. Batu ba bañata ba ba si ka ituta ba palelwa ku pila hande. Fokuñwi, bana mane ni bashemi ba shwa kakuli mali a manyinyani e ba fumana a ba palelwisa ku ya kwa sipatela. Hañata, batu ba ba si ka ituta hahulu kamba ba ba si ka ituta niheba hanyinyani ba katazwanga ki lukupwe ni ku ba ni maino a siyo hande. Ku ituta kamba ku kona niheba fela ku bala ni ku ñola ku kona ku tusa mwa miinelo ye cwalo.

Ku ba ya itutile hape ku tusa mutu ku sa lumela za mioya. Kaniti, litumelo zeo li atile hahulu kwa batu ba ba itutile ni ba ba si ka ituta. Kono ba ba si ka ituta ba kona ku pumiwa ka bunolo ni ku nyandiswa ki ba bañwi, kakuli ha ba koni ku bala litaba ze bonisa kuli litumelo zeo ki za buhata. Kacwalo, ba lumela hahulu za mioya ni ku lumela kuli ñaka wa kona ku ba folisa.—Deuteronoma 18:10-12; Sinulo 21:8.

Haki ku Itutela Fela Mubeleko

Ba bañata ba ikutwa kuli mulelo o mutuna wa ku ituta kikuli ba ipumanele mali. Niteñi, batu ba bañwi ba ba itutile ha ba beleki mi mali e ba fumana haki a likani kuli ba fumane ze tokwahala. Kacwalo, bashemi ba bañwi ba kana ba nahana kuli ha ku na tuso ku kenya mwana sikolo. Kono ku kena sikolo ha ku si ka lukisezwa fela kuli mutu a ipumanele  mali; ku bakanyeza bana bupilo luli. (Muekelesia 7:12) Haiba mutu wa kona ku bulela, ku bala, ni ku ñola puo ye bulelwa hahulu mwa naha mw’a pila, ku ambola ni madokota, babusi, kamba babeleki ba kwa panga ku ba bunolo ku fita ku ba ko ku sabisa.

Mwa libaka ze ñwi, banana ba ba si ka ituta ba kona ku fiwa ku mutu yo muñwi kuli ba itutele ku yena ku luba masitina, ku yamba, ku luka, kamba misebezi ye miñwi. Ku ituta musebezi o muñwi ki nto ye nde, kono haiba bana bao ha ba keni sikolo, mwendi ha ba na ku ituta hande ku bala ni ku ñola. Kaniti, ha ba na ku nyandiswa-nyandiswa fela mi ba ka pila hande haiba pili ba ya kwa sikolo mi kihona ba ituta musebezi o muñwi.

Jesu wa kwa Nazareta n’a li mubeti mi mwendi n’a lutiwanga ki ndat’ahe wa muañuli, Josefa. (Mateu 13:55; Mareka 6:3) Jesu hape n’a li ya itutile, kakuli mane niha n’a li wa lilimo ze 12, n’a kona ku ambola za ngana ni batu ba ba itutile kwa tempele. (Luka 2:46, 47) Ku Jesu, ku ituta musebezi o muñwi ne ku si ka mu palelwisa ku ituta ze ñwi.

Ku Cwañi ka za ku Luta Bana ba Basizana?

Bashemi fokuñwi ba kenyanga bana ba bona ba bashimani likolo kono isiñi ba basizana. Mwendi bashemi ba bañwi ba nahana kuli ku tula hahulu ku kenya bana ba bona ba basizana likolo ni kuli ne ba ka tusa hahulu  bom’a bona ha ne ba ka inanga fela fa lapa. Kono ku sa kena sikolo ku ka ziyeza mwan’a musizana. Hatiso ye ñwi ya katengo ka United Nations Children’s Fund (UNICEF) i li: “Lipatisiso ze ñata se li bonisize kuli ku luta basizana ki nzila ye ñwi ye nde ka ku fitisisa ya ku felisa ka yona bubotana.” (Poverty and Children: Lessons of the 90s for Least Developed Countries) Basizana ba ba itutile ba kona ku tiyela matata a mwa bupilo ni ku eza likatulo ze nde, ili ku tusa cwalo bote mwa lubasi.

Patisiso ya za mafu a banana mwa Benin, ye kwa Wiko wa Africa, ne i bonisize kuli ku bome ba ba si ka ituta ba 1,000, ba 167 ba shwelwanga ki bana ba lilimo ze mwatas’a 5, hailif’o kwa basali ba 1,000 ba ba fitile kwa sekondari, ki ba 38 ba ba shwelwanga ki bana. Katengo ka UNICEF ka ungula kuli: “Kacwalo, ku sa ituta ku ekeza kwa mafu a banana mwa Benin, sina ha ku li cwalo mwa lifasi kaufela.” Kacwalo, ku kenya bana ba mina ba basizana sikolo ku kona ku tusa mo kuñata.

Kana Litopa Ze Luta ku Bala ni ku Ñola Li Likani?

Ha ku tokwahala, Lipaki za Jehova ba tomanga litopa ze tusa ba mwa puteho ba ba sa koni ku bala. * Litopa ze tusa zeo li tusa batu ku ituta ku bala, hañata mwa puo ya bona. Kana litopa zeo za kona ku yola ku kena  sikolo? Kana puteho ya lukela ku libelelwa ku luta bana ba mina niha ku na ni likolo?

Nihaike litopa za ku luta batu ku bala ni ku ñola ki tukiso ye nde ye lukisizwe ki liputeho za Lipaki za Jehova, mulelo wa zona ki ku tusa ba bahulu be ne ba si ka kena sikolo kwa bwanana. Mwendi bashemi ba bona ne ba sa zibi butokwa bwa ku ituta, kamba mwendi ne ku si na likolo. Batu ba ba cwalo ba kona ku tusiwa ka ku fumaneha kwa litopa za ku ituta ku bala ni ku ñola ze ezezwa mwa liputeho. Kono litopa zeo ha li yoli ku kena sikolo mi ha li si ka lukisezwa ku fa lituto za kwa sikolo. Lituto ze cwale ka sayansi, lipalo, ni za kwaikale ha li lutiwi mwa litopa zeo. Kono za kona ku lutiwa kwa likolo.

Mwa Africa, litopa zeo hañata li eziwanga mwa puo ya ka sipepo mi ki ka siwela li eziwa mwa puo ye bulelwa hahulu mwa naha. Kono ku kena sikolo hañata ku eziwanga mwa puo ye bulelwa hahulu mwa naha. Ku kena likolo zeo hape ku tusa bana kakuli libuka ze ñata ni ze ñwi cwalo za ku bala li fumaneha mwa puo yeo. Hailif’o litopa za kwa puteho za ku luta ku bala ni ku ñola za kona ku ekeza kwa tuto ya mwana, ha li koni ku yola ku kena sikolo. Kacwalo, haiba kwa konahala luli, kana bana ha ba swaneli ku kenywa sikolo?

Buikalabelo bwa Mushemi

Banna ba ba etelela mwa ku tokomela za kwa moya za puteho ba lukela ku ba Bakreste ba ba toma mutala o munde. Ba lukela ku busa “hande” ba ndu ya bona ni bana ba bona. (1 Timotea 3:4, 12) Ku busa “hande” ku kopanyeleza ku ezeza bana ba luna ze konahala kaufela ze ka ba tusa ku sa ziyeleha kwapili.

Mulimu u file bashemi ba Sikreste buikalabelo bo butuna. Ba lukela ku uta bana ba bona ka ku ya ka Linzwi la hae ni ku ba tusa ku ba ba ba “lata zibo.” (Liproverbia 12:1; 22:6; Maefese 6:4) Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Mutu h’a sa babaleli banabahabo, sihulu ba ndu iliñwi ni ya hae, ki ya latuzi tumelo, mi u fitwa ki ya si ka lumela.” (1 Timotea 5:8) Bana ba luna hape ba lukela ku fiwa tuto ye swanela ya kwa sikolo.

Fokuñwi, likolo za palelwanga ku luta hande kabakala ku ba ni bana ba likolo ba bañata, kutokwa masheleñi a likani, kamba ku ba ni baluti ba ba si na tabo, ba ba sa lifiwi hande. Kacwalo, ku butokwa kuli bashemi ba iyakatwe hahulu ze ba ituta bana ba bona kwa sikolo. Ki ko kunde ku zibana ni baluti, sihulu kwa makalelo likolo ha li kwalula, mane ni ku ba buza m’o bana ba kona ku bela baituti ba bande ni ku fita. Kacwalo, baluti ba kona ku ikutwa kuli ba itebuhiwa mi ba susuezwa ku tusa hahulu bana ku ituta hande.

Ku ituta ki kalulo ya butokwa ya ku hula kwa mwana. Liproverbia 10:14 i li: “Ba ba butali ba ipulukela zibo ya bona.” Taba yeo ki ya niti sihulu ha ku taha kwa zibo ye mwa Bibele. Batu ba Jehova—banana ni ba bahulu—ba lukela ku ba ba ba itutile ka mo ba konela kaufela ilikuli ba tuse ba bañwi kwa moya ni kuli ba ‘itahise ku Mulimu inze ba lumelelwa, ba li babeleki ba ba sa nyazwi, ba ba aba Linzwi la niti ka mukwa o lukile.’ (2 Timotea 2:15; 1 Timotea 4:15) Kacwalo, kana bana ba mina ba lukela ku kena sikolo? Ku si na kuliñi, mu ka lumela kuli ba lukela, nihaike ku ka itinga hahulu ku ze konahala mwa naha mo mu pila. Kono bashemi ba Sikreste ba tokwa ku alaba puzo ya butokwa ni ku fita ye, ye li, ‘Kana bana ba ka ba swanela ku ituta?’ Ku si na taba kuli mu pila kai, kana ha mu lumeli kuli bana luli ba swanela ku ituta?

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 12, 13]

Haiba Ku Kena Sikolo Ku Pala

Ku kena sikolo kwa palanga mwa miinelo ye miñwi. Ka mutala, magazini ye bizwa Refugees ne i bihile kuli kwa bana ba 5 kwa babalehi, ki a li muñwi fela ya kona ku kena sikolo. Fokuñwi, baluti ha ba ñala ku beleka, likolo za kwaliwanga ka nako ye telele. Mwendi likolo li kwahule hahulu kamba mwendi ha li yo mwa libaka ze ñwi. Ku nyandiswa kwa Bakreste hape ku kona ku tahisa kuli banana ba lundulwe kwa likolo.

Mu kona ku tusa cwañi bana ba mina mwa miinelo ye cwalo? Mu kona ku ezañi haiba mu na ni bana ba bañatanyana mi mu pila mwa sibaka m’o litifo li mi palelwisa ku ba kenya sikolo kaufel’a bona? Kana mwa kona ku kenya sikolo mwan’a mina a li muñwi kamba ba babeli ba sa ziyelehi kwa moya? Haiba mwa kona, mwendi ba kona ku tusa ku luta bana ba mina ba bañwi ze ba sweli ku ituta kwa sikolo.

Mwa linaha ze ñwi, ku na ni litukiso za ku itutela fa ndu. * Mwa tukiso yeo, yo muñwi wa bashemi hañata u tandanga lihora ze sikai ka zazi ku luta mwana. Mwa miteñi ya kwaikale, bashemi ne ba konanga ku luta bana ba bona. Mwendi bakeñisa ku lutwa hande ki ndat’ahe, Josefa mwan’a Jakobo n’a kona ku okamela ba bañwi ha n’a sa li mwanana.

Ku kena sikolo ku kona ku ba t’ata inge cwalo mwa libaka za babalehi, kono bashemi ba kona ku itusisa lihatiso ze hatisizwe ki Lipaki za Jehova kwa ku luta. Ka mutala, Buka Ya Ka ya Makande a Bibele ya kona ku tusa kwa ku luta banana. Magazini ya Awake! i na ni litaba ze ambola fa litaba ze shutana-shutana. Buka ya Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? ya kona ku itusiswa kwa ku luta litaba za sayansi. Buka ya Yearbook of Jehovah’s Witnesses i na ni mapa ye nyinyani mi i ambola ka za bupilo ni mikutalezo ya mwa linaha ze fitana-fitana.

Mu kona ku peta ze ñata haiba mu itukiseza hande lituto ze mu luta mwana, ni ha mu li lukisa ka ku ya ka mwa utwisiseza mwana. Ha ba zwelapili ku bala ni ku ituta, ku ka ba bela bunolo ku kena sikolo ha ne si ka fumaneha. Ka ku nahanisisa ni ka buikatazo, mwa kona ku tusa bana ba mina ku ituta hande, mi ku eza cwalo kwa kona ku tusa luli!

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso]

Mu kona ku ezañi haiba mu pila mwa sibaka m’o bana ba mina ba sa koni ku kena sikolo?