IDONISIA
Vuavuaivinaka na Vunau e West Java
Theodorus Ratu
A kerea ena 1933 o Frank Rice me lai vukei koya ena vanua ni maroroi ivola e Jakarta o Theodorus (Theo) Ratu, dua na itaukei mai North Sulawesi. E nanuma lesu o Theo: “Au taleitaka dina na cakacaka ni Matanitu ni Kalou, au mani tomani Brother Rice ena vunau. Keirau gole kei Bill Hunter ena ilakolako vakavunau i Java, au veitomani tale ga ena soko ni Lightbearer i Sumatra.” E imatai ni itaukei me ciqoma na ka dina o Theo, qai vicasagavulu na yabaki nona painia voli e Java, North Sulawesi, kei Sumatra.
A solia o Bill Hunter na ivola Where Are the Dead? vei Felix Tan, dua na gonevuli e Jakarta. E lai vakaraitaka o Felix na ivola vua na tacina o Dodo ni lesu ina nodratou itikotiko e Bandung, West Java. Erau kurabui ni tukuni ena ivola ya ni sega ni bula tale tiko e dua na ka ena gauna e mate kina o Atama. (Vkte. 2:7) Ni rau via kila e levu na ka, rau lai vaqara eso tale na ivola ni isoqosoqo ena sitoa ni ivola e Bandung. Erau vakamacalataka tale ga vei ratou na nodrau vuvale na ka erau sa vulica. Ni rau wilika oti kece na ivola erau kunea, rau volavola sara ina vanua ni maroroi ivola e Jakarta. Erau kidacala ni kauta yani vei rau o Frank Rice na ivola vovou.
Na vuvale na Tan
Ni lesu ga o Brother Rice i Jakarta, erau gade sara yani i Bandung na veiwatini vou o Clem kei Jean Deschamp. Erau na tiko e kea me 15 na siga. E kaya o Felix: “A tarogi keitou vakavuvale o Brother Deschamp ke keitou via papitaiso. Keitou mani yalataka neitou bula vei Jiova keitou papitaiso sara, o yau, o Dodo, na ganequ o Josephine (Pin Nio), kei na tinaqu o (Kang Nio).” * Ni ratou papitaiso oti na le va qori, eratou tomani rau sara o Clem kei Jean ena dua na ilakolako vakavunau me ciwa na siga. E vakavulici ratou o Clem ena kena vakayagataki na tikidua ni vunau, e volai tu kina na itukutuku vakaivolatabu ena tolu na vosa. Toso na gauna a lai dua sara na ivavakoso na iwasewase lailai e Bandung, qori na ikarua ni ivavakoso e Idonisia.
Na iSala ni Tui Tabu
Era kauai na italatala ni lotu ni Veivanua vaKarisito ni sa toso vinaka na nodra vunau na tacida. Era vakavola e levu na itukutuku tabaki me vosavakacacataki kina na ka eda vakabauta kei na noda cakacaka. E kacivi Frank Rice tale ga na tabana ni matanitu e qarava na veika vakalotu me lai vakatarogi. Era lomavakacegu na vakailesilesi ena ka e tukuna, ra mani vakadonuya me caka tiko ga na vunau. *
E levu na vakailesilesi ena veiyabaki ni 1930 era sega ni kauaitaka na cakacaka vakavunau se ra nanuma ni na vakatubuleqa. Ia e vuki na uto ni sa tekivu vakilai e Urope na nodra veiliutaki na Nazi mai Jamani. Era sa saqati ira na tacida na vakailesilesi, vakabibi o ira na Katolika kaukaua. E nanuma lesu o Clem Deschamp: “E tarova e dua na vakailesilesi ni kasitaba e lotu Katolika na nodra iusausa ivola na tacida qai kaya ni volai tu kina eso na ka ca me baleti ira na Nazi. E gade tu na vakailesilesi qori niu lai vakaraitaka na neimami kudru ena Tabana ni Kasitaba. Na turaga a sosomitaki koya tiko ena siga ya e sega ni Katolika. E vakaraitaka vei au na iusausa ivola qai kaya: ‘Niu se bau tiko qo, kauta rawa na levu ga ni ivola o vinakata!’”
E kaya o Jean Deschamp: “Dua tale na gauna era kaya na vakailesilesi me kau tani e rua na itaba ena ivola na Enemies. Era sega ni taleitaka na itaba ni gata (Setani) kei na saqamua daumateni (lotu lasu), erau dara ruarua tu na * Keimami via veisoliyaka dina na ivola. Au mani lai dabe tu ena wavu ena todra ni siga kei na rua tale na tacida, me keitou saga me caka e dua na ka ena itaba ni nona isala na tui tabu. Vakasamataka, me keitou cakava qori ena vica vata na udolu na ivola!”
isala ni tui tabu.iTaba mai na ivola na Enemies era vinakata na vakailesilesi me boko
Ni vakarau cabolo e Urope na ivalu, e vakavotui tiko ga ena noda ivola na veivakaisini ni lotu Veivanua vaKarisito kei na nona siova na veika vakapolitiki. Sa qai kaukaua ga nodra vakacuruvosa na italatala vei ira na vakailesilesi me vakatabui na noda cakacaka kei na noda ivola.
Ia era vakadeitaka na tacida mera vunau tiko ga ra qai vakayagataka vinaka na misini ni tabaivola e kau mai Ositerelia. (Caka. 4:20) E kaya o Jean Deschamp me baleta e dua na iwalewale era muria: “Gauna kece e taba kina e dua na ivola se mekesini, me kau e dua na kena ilavelave vei ira na vakailesilesi me lai soli mai na veivakadonui. Ena itekitekivu ga ni macawa, sa na caka na tabaivola, veisoliyaki tale ga ena ivavakoso. Ia ena muanimacawa, sa na qai kau e dua na ilavelave ina ofisi ni vunilawa. Ke vakatabui na ivola, keimami na kureulu ga, keimami lesu totolo ina vanua ni tabaivola me lai taba e dua tale na ivola.”
E vaka mera dau pusi kalavo kei ira na ovisa na mataveitacini era veisoliyaka na ivola e vakatabui. Kena ivakaraitaki, e sega ni kila o Charles Harris ni tukituki tu ena nona vale na turaganiovisa ni vunau voli e Kediri, East Java.
E kaya sara o turaganiovisa: “Au vaqarai iko tu ena siga taucoko nikua. Wawa mada, meu lai raica mai na ivola cava e vakatabui moni tabaka se veisoliyaka.”
E kaya o Charles: “Ni lai vaqaqara mai lomanivale o turaganiovisa, au vunitaka na ivola e vakatabui ena taga ni noqu kote. Gauna e lesu mai kina, au solia vua e 15 na ivola e sega ni vakatabui. E solia mai na nona cau, au gole sara, au qai lai solia na ivola e vakatabui ena vica na iyatu vale e liu.”
Gauna Dredre ni Tabaivola
E tao na vakau ni ivola mai Necaladi i Idonisia ni sa tekivu na iKarua ni iValu Levu e Urope. Ia era sa siqema rawa na mataveitacini ni na yaco qori, ra mani tuvanaka me saumi e dua na kabani me tabaka na mekesini e Jakarta. A taba ena Janueri 1939 na imatai ni ilavelave vakaIdonisia ni Consolation (sa kilai nikua me Yadra!), oti sa qai taba na Vale ni Vakatawa vakaIdonisia. Era volia na mataveitacini e dua na misini lailai ni tabaivola qai tekivu taba sara na mekesini. A vakau mai Ositerelia ena 1940 e dua na misini levu ni tabaivola. E mai tabaki kina na ivola kei na mekesini vakaIdonisia kei na kena vakaNecaladi,
ra qai vakayagataka ga kina na tacida na nodra ilavo.iMatai ni misini ni tabaivola e Jakarta
Era vakatabuya na ivola kece ni isoqosoqo na vakailesilesi ena 28 Julai, 1941. E nanuma lesu o Jean Deschamp: “Au cakacaka tiko ena noqu ofisi ena dua na siga, eratou sa curu yani e tolu na ovisa kei na dua na vakailesilesi ni Necaladi e tokara tu na isulu e kilai kina nona itutu. Keitou sega ni kurabuitaka qori, keitou sa rogoca ena vica na siga sa oti ni sa vakarau vakatabui na neimami ivola. E wilika na vakailesilesi e dua na itukutuku balavu, qai vakarota me sogo na tabaivola. Ia e tukuna vua o watiqu ni sa bera, sa volitaki oti na misini!”
Ni sega ni vakatabui na iVolatabu, qori ga na ka era vakayagataka na tacida nira vunau e veivale kei na nodra caka vuli iVolatabu. E leqataki ni na yaco tale ga e Esia na ivalu, eratou mani vakasalataki na painia me ratou lesu i Ositerelia.
^ para. 1 Eratou qai iVakadinadina tale ga o tama i Felix kei na tolu na tacina. Na ganena o Josephine a vakawatitaki André Elias rau qai lai vuli ena Koronivuli o Kiliati. A tabaki na italanoa ni bula i Josephine ena ilavelave ni Yadra! Okotova, 2009.
^ para. 1 A lesu i Ositerelia o Frank ni oti na iKarua ni iValu Levu, lai vakawati sara. A vakacavara nona bula e vuravura o Brother Rice ena 1986.
^ para. 3 Na itaba e yavutaki ena Vakatakila 12:9 kei na wase 17:3-6.