E curuma qai taura vakaukaua na vanua o Idonisia ena 1942 na mataivalu ni Japani. Era vakacakacakataki vakaukaua e levu na tacida mera ta gaunisala se kelikeli. Eso tale era lai vesu ena keba era vakararawataki kina nira sega ni tokona na ivalu. E tolu na tacida tagane eratou mate e valeniveivesu.

E kalougata e dua na tacida yalewa ni Necaladi o Johanna Harp, e vakaitikotiko ena dua na koro tu yawa e East Java, ni sega ni vesu ena imatai ni rua na yabaki ni ivalu. E vakadewataka sara ena gauna qori kei ratou na luvena  na ivola Salvation, kei na so na Vale ni Vakatawa ena vosa vakaNecaladi. * E kopitaki eso na ivola sa vakadewataki qai vakau vuni vei ira na mataveitacini e Java.

Era sota vakaiwasewase lalai o ira era sega ni vesu ra qai qaseqasetaka nodra vunau. E kaya o Josephine Elias (se Tan e liu): “Au saga meu vunau tawalokuci. Au dau kauta e dua na papa ni qito chess niu sikovi ira na tataleitaki me nanumi ga niu lai qito kei ira eso tale.” Ni rau vunau vakaveiwatini e veivale o Felix Tan kei Bola, e dau nanumi ni rau volitaki sovu. E kaya o Felix: “Era dau muri keirau na Kempeitai, na nodra yamata rerevaki na mataivalu ni Japani. E veiveisau na gauna ni neirau caka vuli iVolatabu me kua kina ni kidavi na neirau cakacaka. Eratou toso vinaka e ono na neirau vuli iVolatabu ratou qai papitaiso ena gauna ni ivalu.”

Nira se saga tiko na mataveitacini mera vakamatauni ira ena ituvaki dredre e lakovata mai na ivalu, sa basika e dua tale na veivakatovolei. Era vakarota na vakailesilesi ni Japani mera rejisitataki o ira era gole mai vanuatani. E tukuni mera yadua tale ga na ivakatakilakila era sainitaka kina nira na vakamalumalumu ina matanitu o Japani. Era lomatarotarotaka e levu na tacida ‘mera rejisita se kua, mera sainitaka na ivakatakilakila se kua.’

E kaya o Felix Tan: “Era tukuna vei keimami e Sukabumi na mataveitacini mai Jakarta me keimami kua ni sainitaka na ivakatakilakila. Ia keimami kerei ira na vakailesilesi me veisau na ka e volai ena ivakatakilakila. Na vanua e tukuni kina ‘o koya e saini sa bubuluitaka me tokona,’ me sa veisau me ‘o koya e saini ena sega ni  vakalatilati’ ena sasaga ni mataivalu ni Japani. Keimami kurabuitaka nira vakadonuya na vakailesilesi, keimami mani yadua na ivakatakilakila. Nira rogoca na mataveitacini mai Jakarta na ka keimami cakava, era kaya ni keimami vukitani, era sega tale ni via kilai keimami.”

E ka ni rarawa nira cakitaka nodra vakabauta eso na tacida era vesu e Jakarta. Ia e dua na tacida a sega ni via sainitaka na ivakatakilakila, dina ni sa veisau na kena ivolavolai. A qai bala e valeniveivesu kei André Elias. E kaya o André: “Keirau veitalanoataka na ka e baleta na rejisita, au qai vukei koya me donu na nona rai. A kerea me vosoti ni a sega ni via kilai keimami tale. Keirau dau veivakayaloqaqataki ena levu na gauna, ia e qai mate ena vuku ni veivakalolomataki e valeniveivesu.”

Era gumatua tiko ga na vunau na mataveitacini ni oti na ivalu ena 1945. A vola ina valenivolavola ni tabana mai Ositerelia e dua na tacida a vesu qai vakararawataki: “E va na yabaki rarawataki au donuya, ia au se dei tiko ga,  sega ni bau veisau noqu rai. Au sega vakadua ni guilecavi ira na mataveitacini ena veika rarawa au sotava. Kerekere, me vakau mada mai vei au eso na ivola.”

A vakau mai vakalalai na ivola, toso na gauna sa qai yaco mai na kena iusausa levu. E tekivu tale nodratou vakadewa na tini na dautukutuku e Jakarta ena vosa vakaIdonisia.

Era kacivaka ena 17 Okosita, 1945, na iliuliu kei Idonisia ni sa tugalala na nodra matanitu. A tekivu saqati e keri na nona veiliutaki o Necaladi e Idonisia. Era mate e vica vata na udolu, ra qai vakatalai e sivia na le vitu na milioni.

E sega ni cegu nodra vunau na tacida ena gauna e yaco tiko kina na vakaduduile. E kaya o Josephine Elias: “E kaukaua na yalo ni boletaki vanua, keimami vakasaurarataki me keimami cavuta na ‘Merdeka,’ kena ibalebale na ‘Tugalala.’ Ia keimami tukuna ni keimami tawaveitovaki ena veika vakapolitiki.” Oti e dua na gauna balavu, e vakasuka na veiliutaki o Necaladi ena 1949 ina Republic of the United States of Indonesia (sa kilai nikua me Republic of Indonesia). *

Me yacova na 1950, sa voleka ni tini na yabaki na nodra sotava voli na mataveitacini na ituvaki dredre. Ia e se vo levu na cakacaka. Era na rogoca vakacava na itukutuku vinaka na le vica vata na milioni e Idonisia? E rairai dredre toka qori mai na rai vakatamata! Ia e dei nodra vakabauta na mataveitacini, ra qai gumatua tiko ga na vunau nira nuidei ni na “tala mai eso tale na tamata cakacaka ina nona tatamusuki” o Jiova. (Maciu 9:38) A qai yaco dina qori.