1, 2. ?Ngue ti yɛ mɛn nga nun tranlɛ’n ti kekle man Ɲanmiɛn i sufuɛ mun andɛ-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o kan like suanlɛ bo i bo lɛ’n.)

DƆƆTRƆ kpanngban be yo sran wie mɔ tukpacɛ ng’ɔ o be wun’n, ɔ sa’n be ayre. Ɔ maan, be nin tukpacifuɛ sɔ mun yɛ be o-ɔ. Sanngɛ, kɛ ɔ ko yo naan sran’m be wun tukpacɛ’n w’a saman be’n, ɔ fata kɛ be sasa be wun kpa. Sa kɛ ngalɛ sa’n o e mɔ e su Zoova’n e su wie. Yɛle kɛ, be nga e nun sunman e nin be e tran’n, annzɛ e nin be e di junman’n, be nzuɛn’n ti tɛ. I sɔ’n kwla yo kekle man e. I sɔ’n ti, ɔ fata kɛ e sasa e wun kpa.

² Mɛn’n i awieliɛ blɛ nga nun’n, sran sunman be kloman Ɲanmiɛn, yɛ be bumɛn i mmla’m be like fi. Kɛ akoto Pɔlu klɛ́ Timote i fluwa’n, ɔ kannin sran sɔ’m be nzuɛn’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ, kɛ mɛn’n kɔ́ i bue nuan’n, be nzuɛn’n yó tɛ dan trá laa’n. (An kanngan 2 Timote 3:1-5, 13 nun.) Akunndan nga sran sɔ’m be bu’n, ɔ nin ndɛ nga be kan’n, ɔ nin be ayeliɛ’n be yo e kɛnsrɛn. Sanngɛ, sɛ y’a nianman e wun kpa’n, ɔ cɛman naan y’a yo kɛ be sa. (Nyanndra Mun 13:20) I sɔ’n ti, like suanlɛ nga nun’n, é wá wún ngbaciɛ  ng’ɔ o sran sɔ mun nin Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be afiɛn’n. Kpɛkun, kɛ é úka be naan be si Zoova’n, like nga é yó naan y’a nianman be ayeliɛ’n su’n, é wún i wie.

3. ?Wan mun yɛ Pɔlu kannin be ndɛ 2 Timote 3:2-5 nun-ɔn?

³ Pɔlu seli kɛ, kɛ mɛn’n kɔ́ i bue nuan’n “lika’n ɔ́ yó kekle.” Ɔ kannin nzuɛn tɛtɛ 19 mɔ é wún be e blɛ liɛ nun’n be ndɛ. Sran nga Pɔlu kannin be ndɛ Timote fluwa’n nun’n, be nin be ng’ɔ kannin be ndɛ Rɔmfuɛ Mun 1:29-31 nun’n, be nzuɛn’n ti kun. Sanngɛ, wafa ng’ɔ kannin ndɛ’n Timote fluwa’n nun’n, b’a kɛnmɛn i sɔ Biblu’n i bue nga laa be klɛli i Glɛki nun’n, i lika uflɛ fi nun. Kɛ Pɔlu kán ndɛ’n, ɔ boli i bo kɛ ‘afin sran mun.’ I bla o, i yasua o, be ndɛ yɛ Pɔlu kan-ɔn. Sanngɛ, nán kɛ sran’m be kwlakwla yɛ be nzuɛn’n yó tɛ-ɔ. Afin, Klistfuɛ’m be nzuɛn’n timan sɔ.—An kanngan Malasi 3:18 nun.

4. ?Ngue yɛ be fa sie sran ng’ɔ tu i wun’n, i nzɔliɛ-ɔ?

⁴ Kɛ Pɔlu kannin kɛ sran’m bé bú be bɔbɔ be wun akunndan’n, yɛ bé yó sika klofuɛ’n, ɔ kan guali su kɛ bé dí be nuan, bé tú be wun, yɛ bé dí tutre. Blɛ sunman’n, like nga sran sɔ’m be si i yo’n, annzɛ like nga be le i’n, annzɛ junman nga be di’n, annzɛ wafa nga be ti’n ti’n, be bu i kɛ be ti kpa tra be wiengu mun. Sran sɔ’m be klo dunman. Fluwa sifuɛ kun seli kɛ sɛ é kwlá sé’n, sran sɔ’m be koto be manman be bɔbɔ be wun. Sran wie’m be waan sran ng’ɔ tu i wun’n, i wun yo tɛ ngboko, naan kɛ be nga be tu be wun bɔbɔ’n be wun kɛ sran kun su tu i wun’n, be klomɛn i sɔ liɛ’n.

5. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zoova i sufuɛ nanwlɛfuɛ wie mun bɔbɔ’n be tuli be wun-ɔn?

⁵ Zoova kloman wun tufuɛ mun. Biblu’n se kɛ Ɲanmiɛn i ɲin ci tutre’n. (Nyanndra Mun 6:16, 17) Sran ng’ɔ tu i wun’n, ɔ kwlá fɛmɛn i wun mantanman Ɲanmiɛn. (Jue Mun 10:4) Mmusu’m be si Satan ti tutrefuɛ. (1 Timote 3:6) Zoova i sufuɛ wie mun bɔbɔ be tuli be wun. Be nun kun yɛle Zida famiɛn nga be flɛ i kɛ Oziasi’n. Famiɛn sɔ’n nin Ɲanmiɛn be nantili klanman afuɛ kpanngban kpa. Sanngɛ, Biblu’n se kɛ: “I nyrun b’ɔ nyɛnnin i’n ti’n, ɔ tuli i wun. Ɔ maan ɔ yoli sa tɛ. Ɔ fɔnnin Anannganman b’ɔ ti i Nyanmiɛn’n wun.” Oziasi wluli Ɲanmiɛn i sua’n nun lɔ, kpɛkun ɔ ko yrali ansan. Kusu nn, ɔ leman atin yomɛn i sɔ like’n. Famiɛn Ezekiasi m’ɔ nin Zoova be nantili klanman’n, ɔ wa tuli i wun wie. Sanngɛ, ɔ kacili i sa ndɛndɛ.—2 Be Nyoliɛ 26:16; 32:25, 26.

6. (a) ?Ngue ti yɛ Davidi kwla se kɛ ɔ́ tú i wun-ɔn? (b) ?Ngue ti yɛ ɔ yoli wun ase kanfuɛ titi-ɔ?

⁶ Kɛ sran wie’m be wun kɛ sran kpanngban si be’n, annzɛ be si jue to’n, annzɛ be ti klanman’n, annzɛ be le wunmiɛn’n, annzɛ sran’m be kan be wun ndɛ kpa’n, kpɛkun be su tu be wun. Davidi liɛ’n, w’a tumɛn i wun. Ɔ yoli wun ase kanfuɛ titi. Cɛn kun’n, kɛ Davidi kunnin Goliati’n, Famiɛn Saili seli Davidi kɛ ɔ jɛ i wa bla’n. Sanngɛ, Davidi tɛli i su kɛ: “?Nannan, n wolɛ nga n wo yɛ’n bɔ m bɔnman like fi’n niɔn, bɔ kusu min si i afiliɛ nin i awlo’n be lɛ-man nyrun Izraɛl mɛn’n nun nin-ɔn, n yo famiɛn’n  i sia-a, ɔ yo ye?” (1 Samiɛl 18:18) ?Ngue ti yɛ Davidi yoli wun ase kanfuɛ titi-ɔ? Ɔ si kɛ sɛ ɔ si like wie yo annzɛ ɔ le sa su’n, Ɲanmiɛn m’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n i ti-ɔ. (Jue Mun 113:5-8) Nanwlɛ, Davidi wunnin i wlɛ kɛ Zoova yɛ ɔ mɛnnin i like kwlaa-ɔ.—An nian 1 Korɛntfuɛ Mun 4:7.

7. ?Ngue yɛ é yó naan y’a kle kɛ e ti wun ase kanfuɛ-ɔ?

⁷ Andɛ’n, Zoova i sufuɛ’m be nian Davidi i ayeliɛ’n su. Yɛle kɛ, be mian be ɲin titi naan bé yó wun ase kanfuɛ. Kɛ e si kɛ Zoova bɔbɔ mɔ like fi nunmɛn i sin’n ɔ kɛn i wun ase’n, i sɔ’n yo e ɲɛnmɛn dan. Biblu’n se kɛ: “Maan sran’m be yo amun annvɔ, an yo be kpa, an yo amun wun aenvuɛ, an yo wɛtɛɛfuɛ, yɛ an blu sa’m be su.” (Kolɔsfuɛ Mun 3:12) E kunndɛ kɛ é nánti afɔtuɛ sɔ’n su titi. Asa ekun’n, e si kɛ sran m’ɔ klo sran’n, “ɔ di-man tutre, ɔ tu-mɛn i wun.” (1 Korɛntfuɛ Mun 13:4) Sɛ sran’m be wun kɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, be kwla kunndɛ kɛ bé sí Zoova. Wienun-ɔn, aniaan bla kun i wun’n suman Zoova. Sɛ bian’n wun kɛ aniaan bla’n i nzuɛn’n ti kpa’n, ɔ kwla se kɛ ɔ́ sú Zoova wie. I wafa kunngba’n, sɛ sran’m be wun kɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, be kwla se kɛ bé sú Zoova wie.—1 Piɛr 3:1.

8. (a) ?Akunndan benin yɛ andɛ sran sunman be bu-ɔ? (b) ?Ngue yɛ Biblu’n se ba mun kɛ be yo-ɔ?

⁸ Pɔlu kannin wafa nga sran sunman be nin be wiengu’m bé trán mɛn’n i awieliɛ blɛ nun’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ ba’m be ɲin su yiman be si nin be nin mun. Andɛ’n, fluwa nin flimun nga sran’m be yi be’n ti’n, ba’m be kwla bu i kɛ sɛ be ɲin yiman be si nin be nin mun’n, ɔ ti su. Sanngɛ, nga e si i’n yɛle kɛ, i sɔ ayeliɛ’n ti’n, awlobo’m be saci. Kɛ ɔ fɛ i lalafuɛ nun lele’n, sran’m be si sɔ. I sɔ’n ti, laa Glɛki’m be lɔ’n, kɛ sran kun bo i si annzɛ i nin’n, be mɛnmɛn i atin kɛ ɔ yo ninnge wie mun be nvle’n nun kun. Laa Rɔmunfuɛ’m be mmla kun se kɛ sɛ sran kun bo i si’n, like nga be fa yo sran ng’ɔ kun sran’n, i wie yɛ be fa yo i-ɔ. Biblu’n se ba mun kɛ maan be ɲin yi be si nin be nin.—Ezipt Lɔ Tulɛ 20:12; Efɛzfuɛ Mun 6:1-3.

9. ?Ngue yɛ maan bakanngan’m be ɲin kwla yi be si nin be nin-ɔn?

⁹ ?Ngue yɛ ba’m bé yó naan be ɲin w’a yi be si nin be nin-ɔn? Maan be bu like kwlaa nga be si nin be nin’m be yo mannin be’n, be akunndan. Sɛ be yo sɔ’n, be ɲin yí be. Ɔ fata kɛ gbanflɛn nin talua’m be wun i wlɛ wie kɛ Ɲanmiɛn m’ɔ ti e kwlakwla e Si’n se kɛ, maan e ɲin yi e si nin e nin mun. Sɛ be kan be si nin be nin’m be wun ndɛ kpa kle be janvuɛ mun’n, be janvuɛ sɔ’m be ɲin yí be si nin be nin liɛ mun wie. Sanngɛ, sɛ siɛ nin niɛn’m be bɔbɔ be kloman sran’n, be mma’m be ɲin su yiman be. Kɛ gbanflɛn  annzɛ talua kun wun kɛ i si nin i nin be klo i’n, i ɲin yi be sa’n kwlaa nun. Be flɛ aniaan gbanflɛn kun kɛ Ɔstɛn. Ɔ seli kɛ: “Ɔ ju wie’n, n kunndɛ kɛ ń yó ninnge mun kɛ n klo’n sa. Sanngɛ min si nin min nin be kpɛli mmla wie mun. Be su falɛ’n timan kekle. Kpɛkun, be yiyili sa nga ti yɛ be kpɛli mmla sɔ mun’n i nun kleli min. Yɛ be nin min koko yalɛ titi. I sɔ’n ti, min ɲin yi be. N wun kɛ min ndɛ lo be. Ɔ maan, n kunndɛ kɛ be klun jɔ min wun.”

10, 11. (a) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ sran sunman be kloman be wiengu-ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ Klistfuɛ’m be kle kɛ be klo sran-ɔn?

¹⁰ Pɔlu kannin nzuɛn wie mun ekun be ndɛ. Nzuɛn sɔ’m be kle kɛ sran’m be su kloman be wiengu. Kɛ ɔ kannin kɛ sran’m be “nyin su yi-man be si nin be nin” mun’n, i sin’n ɔ seli kɛ be su siman ye. Be nga be siman ye’n, be buman ninnge kpakpa nga be wiengu’m be yo man be’n i like fi. Asa ekun’n, Pɔlu kannin kɛ sran’m be ɲin su yiman Ɲanmiɛn. Be yo be sa-ɔ, be su yaci cɛman. Yɛle kɛ, sɛ ndɛ tɔ be nin be wiengu’m be afiɛn’n, be su kunndɛman kɛ be siesie. Bé sáci Ɲanmiɛn wun, yɛ bé yí be janvuɛ mun mán. Sran sɔ’m bé kán Ɲanmiɛn nin sran’m be wun ndɛ tɛtɛ. Yɛ bé dí abla. Yɛle kɛ, bé tɔ́n be wiengu’m be suɛn naan be dunman’n saci. *—An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.

¹¹ Zoova i sufuɛ’m be klo be wiengu. Be timan kɛ mɛn nunfuɛ mun sa. Zezi seli kɛ Moizi Mmla’n nun’n, mmla’n i nun dan’n yɛle kɛ maan e klo Ɲanmiɛn, naan mmla ng’ɔ su i su’n yɛle kɛ, maan e klo e wiengu. (Matie 22:38, 39) Asa ekun’n, Zezi seli kɛ like nga bé fá síe Klistfuɛ nanwlɛfuɛ’m be nzɔliɛ’n, yɛle kɛ bé kló be wiengu. (An kanngan Zan 13:34, 35 nun.) I kpa bɔbɔ’n, Klistfuɛ nanwlɛfuɛ’m be klo be kpɔfuɛ mun.—Matie 5:43, 44.

12. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zezi klo sran-ɔn?

¹² Zezi kleli kɛ ɔ klo sran. Ɔ ɔli klɔklɔ’m be su ɔ ko boli Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n kleli sran mun. Ɔ yoli aɲinsifuɛ mun, nin cɛcɛwafuɛ mun, nin kokowefuɛ mun, ɔ nin sutrefuɛ’m be juejue. Asa ekun’n, ɔ cɛnnin sran wie’m be nguan. (Lik 7:22) Sran kpanngban be kpɔli Zezi. Sanngɛ, ɔ fɛli i wun mannin naan cɛn wie lele’n sran’m be fite nun. Nanwlɛ, Zezi klo sran mun kɛ i Si sa. Asiɛ wunmuan’n su’n, Zoova i sufuɛ’m be nian Zezi i ayeliɛ’n su. Yɛle kɛ be klo sran.

13. ?Sɛ sran’m be wun kɛ e klo be’n, ngue yɛ bé yó-ɔ?

¹³ Kɛ sran’m be wun kɛ e klo be’n, be kwla kunndɛ kɛ bé sí e Si Ɲanmiɛn. Tailandi lɔ’n, bian kun ɔli aɲia dan kun bo. Kɛ ɔ wunnin wafa nga aniaan’m be klo be wiengu’n, ɔ yoli i ɲɛnmɛn dan. Kɛ ɔ sɛli i sin awlo’n, ɔ seli Zoova i Lalofuɛ mun kɛ lemɔcuɛ kwlaa nun’n, be kle i Biblu’n nun like kpɛ nɲɔn. Kpɛkun, ɔ boli jasin fɛ’n kleli i osufuɛ’m be kwlakwla. Kɛ anglo nsiɛn sinnin’n, be mɛnnin i junman kɛ ɔ di i Ɲanmiɛn Sielɛ sua’n nun lɔ. Yɛle kɛ, ɔ kanngannin Biblu’n nun nzrafuɛ’m be ɲrun. ?Yɛ e li, e wiengu’m be wun kɛ e klo be? Maan e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?N tu min klun n  uka min awlofuɛ mun, nin min niaan Klistfuɛ mun, nin be nga be tran e jasin fɛ bowlɛ’n nun’n? ?Wafa nga Zoova bu min wiengu mun’n, i sɔ yɛ n bu be-ɔ?’

14, 15. (a) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ mɛn’n i awieliɛ blɛ nga nun’n, sran’m be nzuɛn’n ti tɛ-ɔ? (b) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ sran wie’m be kacili be nzuɛn’n niɔn?

¹⁴ Mɛn’n i awieliɛ blɛ nga nun’n, sran sunman be kpɔ sran kpa mun ɔ nin sa ng’ɔ ti kpa’n. Sran sɔ’m be yo wlɛ, be siman be wun su nian, yɛ bé yó like-ɔ be bumɛn i akunndan. Kɛ bé yó like’n, wafa nga i bo gúa mán be wiengu mun’n, be bumɛn i akunndan.

¹⁵ Sran wie’m be yo wlɛ laa. Sanngɛ, be kacili be nzuɛn’n. Biblu’n kan kɛ sran wie’m bé yó sɔ sakpa. (An kanngan Ezai 11:6, 7 nun.) Ɔ kan kɛ nnɛn wlɛfuɛ kɛ gboklo nin asɔmɔli sa’n, be nin klɔ nnɛn kɛ bua ng’ɔ w’a kpɛ cro’n nin nannin ba sa’n, bé trán likawlɛ. Sa nga ti yɛ bé trán likawlɛ sɔ’n, Biblu’n yiyi nun. Ɔ se kɛ: “Asiɛ’n wunmuan’n su sran’m bé sí Anannganman lelele.” (Ezai 11:9) Nnɛn’m be kwlá suanman Biblu’n nun like naan b’a si Zoova. Ɔ maan, sran nga be kaci be nzuɛn’n, be ndɛ yɛ Biblu’n kan-ɔn.

16. ?Wafa sɛ yɛ Biblu’n yoli sran wie’m be ye-ɔ?

¹⁶ Be nga be yo wlɛ kɛ gboklo’n sa’n, andɛ’n be nun kpanngban be ti e niaan Klistfuɛ. Yɛ be ti wɛtɛɛ. Be nun wie’m be su ndɛ’n o jw.org su ndɛ akpasua nga be flɛ i kɛ “Ɲanmiɛn ndɛ’n maan sran’m be  kaci” i nun. E niaan sɔ’m be fali “nzuɛn uflɛ b’ɔ fa Nyanmiɛn liɛ’n.” Ɔ maan, be yo “i klun sa.” (Efɛzfuɛ Mun 4:23, 24) Be timan kɛ be nga be yo be wun kɛ be sro Ɲanmiɛn mɔ sanngɛ, be lafimɛn i su’n sa. Sran sɔ’m be se be wun kɛ be su Ɲanmiɛn, sanngɛ be ayeliɛ’n kleman sɔ. Kɛ sran’m be suan Biblu’n nun like mɔ be si Ɲanmiɛn’n, be wun i wlɛ kɛ ɔ ti cinnjin kɛ be nanti i mmla’m be su. I sɔ’n ti, be kaci be nzuɛn’n, nin akunndan nga be bu’n, ɔ nin be ayeliɛ’n. I sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ. Sanngɛ, Ɲanmiɛn fɛ i wawɛ’n suan be nga be kunndɛ kɛ i klun jɔ be wun’n, be bo.

17. ?Ngue yɛ é yó naan y’a nianman sran tɛtɛ’m be ayeliɛ’n su-ɔ?

¹⁷ Ngbaciɛ ng’ɔ o be nga be su Ɲanmiɛn nin be nga be sumɛn i’n be afiɛn’n, i wlɛ wunlɛ timan kekle kun. Ɔ fata kɛ e nian e wun su kpa naan y’a nianman be nga be suman Ɲanmiɛn’n be ayeliɛ’n su. Maan e nanti atin nga Zoova kle e’n su. Yɛ nán e nin be nga 2 Timote 3:2-5 kan be ndɛ’n e san nun. E kwlá seman kɛ e faman e wun mantanman be nga be nzuɛn’n ti tɛ’n mun mlɔnmlɔn. Afin, e nin be e di junman likawlɛ, annzɛ e nin be e kɔ suklu kunngba’n nun, annzɛ e tran lika kunngba’n nun. Sanngɛ, e kwla se kɛ e buman akunndan nga be bu’n wie, naan e yoman sa nga be yo’n wie. I sɔ’n ti, maan e nin Zoova e afiɛn mantan kpa. I lɛ nun’n, ɔ fata kɛ e suan Biblu’n nun like titi, yɛ e tra sran nga be klo Zoova’n be janvuɛ.

18. ?Ngue yɛ e kwla yo naan sran’m b’a kunndɛ kɛ bé sí Zoova-ɔ?

¹⁸ E kunndɛ kɛ e wiengu’m be si Zoova wie. I sɔ’n ti, maan e yo like kwlaa nga e kwla yo naan y’a bo jasin fɛ’n y’a kle be’n. Yɛ maan e srɛ Zoova naan e kan ndɛ ng’ɔ ti i su’n, blɛ ng’ɔ ti su’n i su. Maan e se sran mun kɛ e ti Zoova i Lalofuɛ. I liɛ’n, sɛ sran’m be wun e nzuɛn kpa’n, bé yí Ɲanmiɛn i ayɛ, be su yiman e bɔbɔ e ayɛ. Zoova waan maan “e yaci sa b’ɔ yo-man Nyanmiɛn fɛ’n nin mɛn nun ninnge nga e nyin blo be su’n, naan blɛ nga e o nun yɛ’n, e yo sa ng’ɔ ti i nuan su’n, nin sa ng’ɔ ti kpa’n, yɛ e sro Nyanmiɛn.” (Tit 2:11-14) Sɛ e nian Zoova i ayeliɛ’n su naan e yo like ng’ɔ se e kɛ e yo’n, sran’m bé síe i nzɔliɛ. Ɔ maan, be nun wie’m bé sé kɛ: “E nin amun yɛ é kɔ́-ɔ, afin e tili i kɛ Nyanmiɛn’n wo amun sin.”—Zakari 8:23.