Kana Luli Lu Pila mwa “Mazazi a Maungulelo?”

KU NA ni likezahalo za mifuta ye mibeli ze lu tusa ku ziba seo Bibele i biza mazazi a maungulelo. Mañolo a sinula za likezahalo ze ne ka ezahala mwa nako ya “ku fela kwa lifasi.” (Mateu 24:3) Bibele hape i talusa za licinceho ze ama mikwa ni likezo za batu ba mwa “mazazi a maungulelo.”—2 Timotea 3:1.

Likezahalo za lifasi kacenu hamohocwalo ni moya ni mikwa ya batu li bonisa kuli lu pila mwa mazazi a maungulelo mi ni kuli Mubuso wa Mulimu u tuha u tiseza batu ba ba lata Mulimu limbuyoti za kamita. Ha lu kaleñi ka ku nyakisisa lisupo ze talu za na bulezi Jesu kuli ne li ka bonisa mazazi a maungulelo.

“Makalelo Fela a Manyando”

Jesu na ize: “Sicaba si ka lwanisa sicaba se siñwi, mubuso u lwanise mubuso o muñwi, mi litala li ka ba teñi, ni lizikinyeho za lifasi.” Mi a ekeza kuli: “Kono zeo kaufela li ka ba makalelo fela a manyando.” (Mateu 24:7, 8) Ha lu nyakisiseñi i liñwi ka i liñwi ya lika “zeo kaufela.”

Batu ba bañata ne ba bulailwe mwa lindwa ni mikwangalakanyi ya mikowa ye ne bile teñi mwa lilimo ze mwanda ze felile. Piho ye ñwi ye zwelela kwa kopano ya Worldwatch Institute i li: “Palo ya batu ba ne ba bulailwe mwa lindwa ze ne lwanilwe ku zwa mwa linako za baapositola ku to fita ni ka 1899 i kena halalu mwa palo ya batu ba ne ba bulailwe mwa lindwa za mwa lilimo za ma 1900.” Mwa buka ya hae ye bizwa Humanity—A Moral History of the Twentieth Century, Jonathan Glover na ñozi kuli: “Ku akalezwa kuli ku zwa ka 1900 ku tisa ka 1989, ndwa i tahisize mafu a batu ba ba eza 86 milioni. . . . Palo ya batu ba ba ba bulailwe mwa lindwa ze lwanilwe mwa lilimo za ma 1900 ki ye tuna hahulu kuli mane ha i koni ku utwisiswa. Lipalo ze pundiwanga kuli kona za batu ba ba bulailwe ha li si ka nepahala, ki za ku kabangisa fela, bakeñisa kuli mwa lindwa ze peli za lifasi ne ku bulailwe batu ba ba bat’o eza 58 milioni. Kono kambe batu bao ne ba bulaiwanga ka zazi mwa lilimo za ma 1900, u zibe lindwa ne li kabe li bulaile batu ba ba bat’o eza 2,500 ka zazi ni zazi, fo kikuli ne ku ka shwanga batu ba ba fitelela 100 ka hora ni hora, mi ona mukwa wo ne u ka zwelapili cwalo ka lilimo ze 90.” Mu nahane fela masitapilu ni matomola a ne ba bile ni ona bolule-lule ba bahabo ni balikani ba batu ba ne ba bulailwe.

Nihaike kuli mwa lifasi ku kutuliwa lico ze ñata, lisupo za mazazi a maungulelo li kopanyeleza ni litala. Bocaziba ba bulela kuli mwahal’a lilimo ze 30 ze fitile, kutulo ya lico i ekezehile hahulu ku fita kekezeho ya bayahi ba lifasi. Niteñi, mwa libaka ze tuna za lifasi ku na ni butata bwa litala mi libaka kikuli buñata bwa batu ha ba na lindao fa ku lima kamba masheleñi a likani a ku leka lico. Mwa linaha ze shebile, ibata iba batu ba 1.2 bilioni ba pilela fa pene ye sa fiteleli dola i liñwi ka zazi. Ku bona batu bao ba 780 milioni ba mwa lukupwe lo lu sa feli. Ka ku ya ka kopano ya World Health Organization, butuku bo bu tiswa ki tala sihulu kona bo bu bulayanga banana ba ba fitelela 5 milioni ka silimo.

Ku cwañi ka za lizikinyeho ze ne polofitilwe? Ka ku ya ka patisiso ye ezizwe ki ba U.S. Geological  Survey, ku zwa fela ka silimo sa 1990, ka avareji ku bile ni lizikinyeho ze 17 ze kona ku sinya miyaho ka silimo. Mi ka average, ka silimo ku bile ni zikinyeho i liñwi ye m’ata hahulu ye kona ku shandaulelela miyaho. Mi hatiso ye ñwi i li: “Lizikinyeho li bulaile batu ba bañata hahulu mwa lilimo ze 100 ze felile.” Libaka le liñwi le li tisa cwalo ki la kuli ku zwa ka 1914, buñata bwa libaka mo ku yahile batu ze hula ka bubebe se li fumaneha mwa libaka ze sabelelwa hahulu ki lizikinyeho.

Likezahalo Ze Ñwi Ze Ipitezi

Jesu na ize: ‘Ku ka ba ni lincwa mwa mabaka a mañata.’ (Luka 21:11, NW) Kacenu se ku na ni zwelopili ye tuna ku za milyani ku fita nako kaufela ya kwamulaho. Kono matuku a kale ni a manca a sa zwelapili ku unjama batu. Hatiso ya ba U.S. National Intelligence Council i li: “Matuku a 20 a zibahala hande—ku kopanyeleza TB, malaria, ni kolera—sa yambile hahulu mwa libaka ze ñata za lifasi ku zwa ka 1973, mi hañata matuku ao a banga a buhali hahulu mi ha utwangi likalafo. Mi ku zwa ka 1973, se ku fumanwi mifuta ya tukokwani to tu tisa matuku to tu bat’o eza 30, to tu cwale ka tukokwani twa HIV, twa Ebola, twa Hepatitis C, ni tukokwani twa Nipah, ili to tu si na kalafo.” Ka ku ya ka piho ya ba Red Cross ya la June 28, 2000, palo ya batu ba ne ba bulailwe ki likozi za ka taho mwa silimo sa 1999 i minahana ha 160 mwa palo ya ba ne ba bulailwe ki matuku a yambukela mwa 2000.

Sisupo se siñwi se si ipitezi sa mazazi a maungulelo ki sa ‘ku ekezeha hahulu kwa bumaswe.’ (Mateu 24:12) Mwa libaka ze ñata za lifasi kacenu, batu ha ba siyangi fela likwalo za mandu a bona li si ka pakiwa mi ha ba ikutwangi ku lukuluha ha ba zamaya mwa makululu busihu. Mi hape ku na ni ku silafazwa kwa moya, mezi, ni mubu, mi sihulu silafalo yeo i tiswa ki likezo ze si za ka mulao. Mi ni yona miinelo yeo i taleleza seo Bibele ne i sinuzi. Buka ya Sinulo i bulela za nako ya Mulimu ye tomilwe ya ku “yundisa ba ba shandaula lifasi.”—Sinulo 11:18.

Moya ni Mikwa ya Batu ba mwa Mazazi a Maungulelo

Shangwe ha mu apule Bibele ya mina kwa 2 Timotea 3:1-5 mi mu bale. Muapositola Paulusi u ñola kuli: “Mwa mazazi a maungulelo, ku ka taha linako ze tata.” Kihona cwale a kolohanya mikwa ye 20 ye ne ba ka bonisa batu ba ba sa lateleli likuka za Mulimu. Kana mu iponezi yona mikwa yeo kwa batu ba ba pila mwa silalanda sa mina? Ha mu teeleze ku ze bulezwi cwanoñu fa ka za batu ba miteñi ye.

“Baitati.” (2 Timotea 3:2) Mutende wa kwa England o bizwa Financial Times, u li: “Kacenu [batu] ba ñañelela ku eza lika za bona beñi ku fita sapili. Ba ikunga ku ba ba batuna mi ba libelela ku ngiwa ona cwalo.”

“Ba ba lata mali.” (2 Timotea 3:2) Mutende wa kwa Indonesia, wa Jakarta Post, u li: “Mwa lilimo za cwanoñu fa, ku bata hahulu maluwo ka buitati se ku anyize moya wa ku pila bupilo bo bu itikanelezi. Haiba u sa bonwi sina mutu ya fumile mwa nyangela, u zibe bupilo bwa hao ha bu na taluso.”

“Ba ba sa utwi bashemi ba bona.” (2 Timotea 3:2) Magazini ya kwa United States ya American Educator, i li: “Bashemi ba komoka hahulu ha ba bona mwan’a bona wa lilimo ze ne ha eza lika inge Mulena ni h’a laela bashemi ba hae, kamba mwan’a bona wa lilimo ze 8 ha ba hanyaukela kuli, ‘ha ni mi lati!’”

“Ba ba hana za Mulimu.” (2 Timotea 3:2) Magazini ya kwa United States, ye bizwa Wilson Quarterly, i li: “Palo ye tuna ya banna ba ba yubeka basali ni bana ba bona ka bomu mwendi kona cinceho ye tuna ya likuka za mupilelo wa batu ye bile teñi mwa [lilimo ze felile ze 40].”

“Ba ba si na lilato la taho.” (2 Timotea 3:3) Magazini ya kwa United States ya Journal of the American Medical Association, i li: “Mifilifili ya mwa lubasi se i itimbile milala mwa lilalanda ze ñata za batu mwa lifasi.”

“Ba ba sa koni ku iswala.” (2 Timotea 3:3) Mutende wa kwa Thailand wa Bangkok Post, u li: “Makande a mañata a ñolwanga fa likepe la pili la pampili ya makande kakusasana ni  kakusasana a bonisanga moya wa batu ba ba na ni ñole, ba ba si na likuka ze nde za muzamao, ni ba ba si na sishemo kwa batu ba bañwi mane ni ku bona beñi ka sibili. . . . Haiba luna batu lu zwelapili ku fa laluwe moya wa bubangoki sina mo ku inezi kacenu le, u zibe lu ka fita fa kutokwa nihaiba hanyinyani likuka ze nde za mupilelo.”

“Ba ba na ni buhali.” (2 Timotea 3:3) Mutende wa kwa South Africa wa Business Day, u li: “Kacima-cima ka ka sa weli likamba ni mabifi a sa kaupiwi [za] iponelwa kwa bamatisi ba limota fa mikwakwa, kwa ku toliswa ko ku ezwa mwa mabasi, . . . ni [mwa] mifilifili ye sa swaneli, ili yeo hañata i zamaelelanga hamoho ni bukebenga. Mifilifili ha i libelelwangi, mi i siyanga batu inge ba ikutwa ku ba mwa buinosi ni ku ba ba ba kona ku sabelelwa hahulu ki likozi.”

“Ba ba lata minyaka, isi Mulimu.” (2 Timotea 3:4) Magazini ya fa Intaneti ya Boundless i li: “Kacenu le batu se ba bata hahulu tukuluho ya ku ikezeza fela buhule, mi ona muhato wo u lwanisana ni muzamao wa Sikreste.”

“Ba ba eza mukwa wa bulumeli, kono se si eza mata a bulumeli ba si latuzi.” (2 Timotea 3:5) Mutende wa kwa United States wa National Catholic Reporter, u li: “[Musali yo muñwi ya na banga lihule kwa Netherlands] na itumelezi kuli sihulu ki likwata za bulapeli ze lwanisanga ku lumelezwa ka mulao [kwa buhule bwa lipisinisi]. Musali yo a kutumana, mi a menya ni ku bulela kuli ha na banga lihule, ne li ba bahulu ba bulapeli ba ne ba yanga hahulu ku yena. A ikashaula ku seha, mi a li: ‘Mahule hañata ba bulelanga kuli ba ba yanga hahulu ku bona ki balapeli.’”

Nako ya Kwapili Ikaba Cwañi?

Sina mo ne i sinulezi cimo Bibele, lifasi kacenu li yowami mwa matata. Kono bupolofita bwa ‘sisupo sa ku ba teñi kwa Jesu ni sa ku fela kwa lifasi’ bu na ni sisupo se si tabisa. Jesu na ize: “[Taba ye nde] ye ya mubuso i ka bulelwa mwa lifasi kaufela, ibe bupaki mwa macaba kamukana; kihona ku ka taha mafelelezo.” (Mateu 24:3, 14) Taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu i kutazwa mwa linaha ze fitelela 230. Batu ba ba fitelela 6 milioni ba ba zwa mwa “macaba kaufela, ni mwa mishobo, ni mwa masika, ni mwa lipuo kaufela” ba patehile mwa musebezi wa ku shaela za Mubuso. (Sinulo 7:9) Musebezi wa bona wa ka tukufalelo u petileñi? Musebezi wo u petile ze latelela: U bonisize lushango lwa Mubuso, ni se u ka peta Mubuso wo, mi u bonisize kuli ibata iba mañi ni mañi ya pila fa lifasi wa kona ku fumana limbuyoti za ona. Kaniti luli, ‘zibo ya niti i ekezehile mwa nako ya maungulelo.’—Daniele 12:4.

Kacwalo mwa swanela ku ba ni yona zibo ye. Ha mu nyakisise ze ka ezahala taba ye nde ha se i kutalizwe ka mwa tokwela Jehova. Jesu na ize: “Kihona ku ka taha mafelelezo.” (Mateu 24:14) Ikaba nako ya Mulimu ya ku tanyela bumaswe kaufela fa lifasi. Liproverbia 2:22 i li: “Kono ba ba maswe ba ka kauhelwa mwa lifasi, ba ba pila ka bupumi ba zwiswe mwateñi.” Kono ku ka ezahalañi ku Satani ni kwa badimona ba hae? Ba ka kunupelwa mwa mukoti, mo ba ka tuheliswa ku ya ku ile kuli ba si ke ba puma macaba. (Sinulo 20:1-3) Ku tuha fo, ‘ba ba eza niti ni ba ba sa nyazahali ba ka ina’ mwa lifasi. Mi ba ka ikola limbuyoti za Mubuso ze tabisa.—Liproverbia 2:21; Sinulo 21:3-5.

Mu Tokwa ku Ezañi?

Ki taba ya niti. Maungulelo a lifasi la Satani a fakaufi hahulu. Ba ba itibaza bupaki bo bu bonisa kuli lu pila mwa mazazi a maungulelo ba ka patiswa ba si ka itukiseza muta mafelelezo a taha. (Mateu 24:37-39; 1 Matesalonika 5:2) Kona libaka Jesu ha na bulelezi bateelezi ba hae kuli: “Mu tokomele kuli lipilu za mina li si ke za sinyiwa ki ku ca maswe, ni ku kolwa bucwala, ni ku bilaela za bupilo; mane lizazi leo li t’o mi tulukela mu si ka itukisa; kakuli li ka wela ba ba yahile mwa lifasi kaufela sina sikwela. Kifohe, mu tone mi mu lapele kamita, kuli mu kone ku banduka ku zeo kaufela ze ka bonahala, ni ku yema fapil’a Mwan’a mutu.”—Luka 21:34-36.

Ki bao fela ba ba ka ba ni mayemo a amuheleha ku Mwan’a mutu, yena Jesu, ba ba ka ba ni  sepo ya ku punyuha maungulelo a lifasi le. Kacwalo ki kwa butokwa hahulu he kuli lu itusise yona nako ye siyezi ye kuli lu bate ku lumelelwa ki Jehova Mulimu ni Jesu Kreste! Ha na lapela ku Mulimu, Jesu na ize: “Mi bupilo bo bu sa feli, kikuli ba ku zibe, Wena, Mulimu a nosi wa niti, ni y’o lumile, yena Jesu Kreste.” (Joani 17:3) Kacwalohe, mu ka eza hande hahulu ku ituta ze ñata ka za Jehova Mulimu ni za tokwa. Lipaki za Jehova ba mwa silalanda sa mina ba ka tabela ku mi tusa kuli mu utwisise ze i luta Bibele. Lwa mi mema ka pilu kaufela kuli mu bonane ni bahatisi ba magazini ye kamba mu ba ñolele.

[Mbokisi/Maswaniso a fa likepe 7]

LISUPO ZA MAZAZI A MAUNGULELO

LIKEZAHALO ZE TUNA:

▪ Lindwa.—Mateu 24:6, 7.

▪ Litala.—Mateu 24:7.

▪ Lizikinyeho.—Mateu 24:7.

▪ Lincwa.—Luka 21:11, NW.

▪ Ku ekezeha kwa bumaswe.—Mateu 24:12.

▪ Ku shandaula lifasi.—Sinulo 11:18.

BATU:

▪ Baitati.—2 Timotea 3:2.

▪ Ba ba lata mali.—2 Timotea 3:2.

▪ Ba ba ikuhumusa. —2 Timotea 3:2.

▪ Ba ba sa utwi bashemi. —2 Timotea 3:2.

▪ Ba ba si na buitumelo. —2 Timotea 3:2.

▪ Ba ba hana za Mulimu. —2 Timotea 3:2.

▪ Ba ba si na lilato la taho.—2 Timotea 3:3.

▪ Ba ba sa koni ku iswala.—2 Timotea 3:3.

▪ Ba ba na ni buhali. —2 Timotea 3:3.

▪ Ba ba lata minyaka. —2 Timotea 3:4.

▪ Balapeli ba baipi. —2 Timotea 3:5.

BALAPELI BA NITI:

▪ Zibo ya bona i ka ekezeha. —Daniele 12:4.

▪ Ba ka kutaza taba ye nde mwa lifasi kamukana.—Mateu 24:14.

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

UNITED NATIONS/Photo by F. GRIFFING