1-3. (a) Bukin tera ngkai e taraia raoi te tina bwa e na itiaki natina ma n taraaraoi? (b) E aera Iehova ngkai e tangiriia taan taromauria bwa a na itiaki, ao tera ae kairira bwa ti na kani kateimatoa itiakira?

E KATAURAOA natina ae uarereke ae te mwaane te tina, imwaini mwanangan natina. E taraia raoi bwa e na tia n tebotebo ao n taraaraoi oneana ma n itiaki. E ataia ae e rangi ni kakawaki te kakaitiaki nakoni marurungin natina. E ataia naba ae taraakin natina, e na bon reke iai atongaia ana karo.

² E tangiriia ana toro Iehova are Tamara are i karawa bwa a na itiaki. E taku ana Taeka: “Ane Ko na kaotiko nakon ane itiaki ba Ko itiaki naba.” * (Taian Areru 18:26, BG) E tangirira  Iehova ao e ataia ae teimatoara n itiaki, bon te bwai ae rangi n tamaroa ibukira. E kantaningaira naba bwa ti na karekea atongana ae raoiroi ngkai ana tia Kakoaua ngaira. Ni koauana, taraakira ae itiaki ao aroarora ae raoiroi, e na karekea neboan Iehova ma arana ae tabu, ao tiaki kabuakakaana.—Etekiera 36:22; wareka 1 Betero 2:12.

³ E na kairira bwa ti na teimatoa n itiaki, ataakin ae te Atua e tangiriia aomata aika itiaki. Ti kani karekea atongana ae raoiroi n anuani maiura ibukina bwa ti tangiria. Ti kan teimatoa naba n tangiraki irouna. Mangaia ae ti na neneria bwa e aera ngkai ti riai n teimatoa n itiaki, tera ae nanonaki n te itiaki, ao ti na kanga ni kateimatoa itiakira. Rinanoakin anne e kona ni buokira n noria bwa tao iai itera ake ti riai ni kanakoraoi riki.

4, 5. (a) Tera bukina ae moan te kakawaki ae ti riai n teimatoa iai n itiaki? (b) E kanga ni kaotaki itiakin Iehova n ana karikibwai aika kona n noraki?

⁴ Te anga teuana ae e kairira iai Iehova, bon rinanon te katoto. Mangaia ae e kaumakira ana Taeka bwa ti na riki “bwa taani katotonga aron te Atua.” (I-Ebeto 5:1) Bukina ae te kabanea ni kakawaki ae ti riai n teimatoa iai n itiaki, bwa e itiaki ao e tabu n aaro nako, Iehova ae te Atua ae ti taromauria.—Wareka Nakoaia Ibonga 11:44, 45.

⁵ E kaotaki itiakin Iehova n ikotaki ma anuana ao arona aika bati, n ana karikibwai aika kona n noraki. (I-Rom 1:20) E karaoaki te aonnaba bwa te mwenga ae itiaki ibukia aomata. E bairea Iehova aroni mwakurin te aonnaba ae e na teimatoa ni kaitiaka te ea ao te ran. A riki maan tabeua aika rangi ni bingingi bwa kaanga te rabwata ae tabe ma te kaitiaki, ae onei maange aika bubuaka nakoni baika bongana aika aki karuanikai. A kabonganai maan tabeua aika rangi ni bingingi aikai taan rabakau ibukini kaitiakani mwin te oera  ae bwaro, ke bwaai riki tabeua aika kabarekaa te otabwanin, ake a reke man aia mwakuri ni bangaomata aomata ao n nanonrang. E teretere bwa e kakawaki te kakaitiaki iroun Teuare “karaoa aonaba.” (Ieremia 10:12, BG) E riai ni kakawaki naba iroura.

6, 7. E kanga te Tua Rinanoni Mote ni katuruturua ae a tangiraki taan taromauria Iehova bwa a na itiaki?

⁶ Teuana riki bukina ae ti riai n teimatoa iai n itiaki, bwa e tangiria Iehova ae ara tia Tautaeka ae Moan te Rietata, bwa a riai n itiaki taan taromauria. N te Tua are e anga Iehova nakoia I-Iteraera, ao e rangi n irekereke te kakaitiaki ma te taromauri. E kateretereaki n te Tua bwa n te Bong ni Kabwarabure, e riai te ibonga ae rietata n tebotebo tiaki tii te taina, ma uatai. (Nakoaia Ibonga 16:4, 23, 24) A tangiraki ibonga ake a tei bwa a na teboki baia ma waeia imwain ae a angakarea nakon Iehova. (Te Otinako 30:17-21; 2 Rongorongo 4:6) E kaotaki n te Tua bwaai aika 70 tabun mwaitiia aika karekea te aki itiaki n te rabwata ao te aki itiaki ni kaineti ma te taromauri. N ana tai na aki itiaki te I-Iteraera, ao e aki kona ni karaoa te mwakuri ae irekereke ma te taromauri, bwa ngkana e karaoi bwaai tabeua ao e aki itiaki, ao e na katuuaaeaki ni kamateaki. (Nakoaia Ibonga 15:31) Ane rawa n rinanon te waaki ae tangiraki ibukini kaitiakan te aomata, n ikotaki ma tebokan rabwatana ao uaatian oneana, ao “e na teweaki nako . . . mai buakon te botaki.”—Warekaia Iteraera 19:17-20, BG.

⁷ E ngae ngke ti aki mena i aan te Tua Rinanoni Mote, ma e buokira te tua aei bwa ti na atai ana iango te Atua i aoni baikai. E oti raoi bwa e katuruturuaki n te Tua, bwa a tangiraki taan taromauria te Atua bwa a na itiaki. E aki bibitaki Iehova. (Maraki 3:6) E aki kona ni butimwaea ara taromauri, ma tii ngkana e ‘itiaki ara taromauri ao e aki kamwaraeaki.’ (Iakobo 1:27) Mangaia ae ti riai n ataia bwa tera ae e kantaningaia mairoura ni kaineti ma aei.

8. Itera raa ae e kantaningaira iai Iehova bwa ti na teimatoa n itiaki?

⁸ E bati riki ae nanonaki n te Baibara ni bwainan te itiaki, nakon ae tii kaitiakan te rabwata. E rotii iterani maiura ni kabane, te itiaki i matan te Atua. E kantaningaira Iehova bwa ti na teimatoa n itiaki n itera aika kakawaki aika aua, n ara taromauri, n aroaroni maiura, n ara iango, ao n rabwatara. Ti na rinanoni ngkai baika irekereke ma baikai n tatabeua nako.

9, 10. Tera ae nanonaki n te teimatoa n itiaki n ara taromauri, ao tera ae a rawa nako iai Kristian ni koaua?

⁹ Te itiaki n ara taromauri. Ni kabwarabwaraana, te teimatoa n itiaki n ara taromauri nanona bwa ti na aki rengana te taromauri ae koaua ma ae kewe. Ngke a kitana Baburon tibun Iteraera n okira Ierutarem, a riai ni mutiakina ana kaungaunga te Atua ae kangai: “Kam na oti nako mai ikanne, tai ringa te bwai teuana ae kamwara; . . . kam na itiaki.” (Itaia 52:11, BG) A okira mwengaia tibun Iteraera ibukini kaokan taromaurian Iehova. E riai n itiaki te taromauri anne, ao e aki riai ni kabarekaaki n ana reirei, ana mwakuri, ao ana katei, te Aro ni Baburon ae aki karinea te Atua.

¹⁰ Ni boong aikai, ti riai n taratara raoi ngkai Kristian ni koaua ngaira, bwa ti na aki kabarekaaki n te taromauri ae kewe. (Wareka 1 I-Korinto 10:21.) E kakawaki te iangoraoi ni kaineti ma aei ngkai e a taotira aia kariri Aaro aika kewe. N aaba aika bati, a irekereke katei aika kakaokoro, waaki, ao bukamaru, ma aia reirei Aaro aika kewe, n aron te iango are aongkoa iai te bwai ae maiu nako naba i nanora ngkana ti mate. (Te Minita 9:5, 6, 10) A rawa Kristian ni koaua nakoni katei aika irekereke ma aia koaua Aaro aika kewe. * Ti na aki kariaia reketaatira irouia tabemwaang, bwa e na kairira bwa  ti na kakeai ana kaetieti te Baibara ibukin te taromauri ae itiaki.—Mwakuri 5:29.

11. Tera ae irekereke ma te itiaki n aroaroni maiura, ao e aera ngkai e kakawaki te teimatoa n itiaki n te itera aei?

¹¹ Te itiaki n aroaroni maiura. Ngkana ti na teimatoa n itiaki n aroaroni maiura, e nanonaki naba iai te rawa nakon te wene ni bure n aekana nako. (Wareka I-Ebeto 5:5.) E kakawaki bwa ti na teimatoa n itiaki n aroaroni maiura. N aron ae ti na noria n te mwakoro ae imwina n te boki aei, ti riai ni “birinako man te wene ni bure” bwa ti aonga n teimatoa n tangiraki iroun te Atua. A “na aki karekea ana tautaeka n uea te Atua” taani wene ni bure ake a aki rairi nanoia. (1 I-Korinto 6:9, 10, 18) I matan te Atua ao a “koro n ribaaki [aomata akanne] ibukina bwa a kamwara.” E “na reke tibwangaia [ae] . . . te mate ae te kauoua,” ngkana a kabwaka ni kateimatoa itiakin aroaroni maiuia.—Te Kaotioti 21:8.

12, 13. Tera irekereken te iango ma karaoan te mwakuri, ao ti na kanga ni kateimatoa itiakin ara iango?

¹² Te itiaki n ara iango. E kairiri te iango nakoni karaoan te mwakuri. Ngkana ti kariaia bwa a na taonakinako ara iango ao nanora ni baika ti iaiangoi aika bure, ti na bae ni karaoi mwakuri aika aki itiaki n te tai ae waekoa ke rimwi riki. (Mataio 5:28; 15:18-20) Ma ngkana ti kaon ara iango n iango aika itiaki, ti kona ni kairaki iai bwa ti na kateimatoa te aroaro ae itiaki. (Wareka I-Biribi 4:8.) Ti na kanga ni kateimatoa itiakin ara iango? Te bwai teuana, ti riai n rawa nakon aeka ni kaakibotu aika kona ni kabaarekai ara iango. * Irarikina, ti kona ni kaon ara iango ni baika itiaki n arora n rereirei n Ana Taeka te Atua.—Taian Areru 19:8, 9.

¹³ Ngkana ti na teimatoa n tangiraki iroun te Atua, e kakawaki bwa ti na kateimatoa itiakira n ara taromauri, n aroaroni maiura, ao n ara iango. A kabwarabwaraaki riki iteran te  kakaitiaki aikai ni mwakoro tabeua n te boki aei. Ti na nenera ngkai te kaaua n itera ae taekan te itiaki n te rabwata.

14. E aera ngkai e aki riai te aomata n tii iangoa oin ana kantaninga ni kaineti ma te itiaki n te rabwata?

¹⁴ E irekereke te kakaitiaki n te rabwata ma kaitiakan rabwatara ao baika otabwaninira. Te koaua bwa bairean te itiaki aei e tii kaineti nakoia aomata n tatabemania nako, n akea irekerekena ma temanna riki? Tiaki anne ae nanonaki ibukia taan taromauria Iehova. N aron ae e a tia n taekinaki, e tabe Iehova ma itiakin rabwatara tiaki tii ibukina bwa e tamaroa ibukira, ma ibukin naba atongana iai. Iangoa te kabotau are taekinaki mai moa. Tiaki bwa noran te teei ae baareka n taai nako ke ae aki tataraaraoi e kairiko bwa ko na iangoiia ana karo? Ti aki tangira te bwai teuana n taraakira  ke n anuani maiura, bwa e na karekea kabuakakaan Tamara are i karawa, ke e na kamangora te rongorongo ae ti tataekinna. E taku Ana Taeka te Atua: “Ti aki karaoa te bwai teuana ae e na bwaka iai temanna, bwa e kaawa n tiribureaki ara mwakuri ni minita. Ma ti kaotiotira bwa ana minita te Atua ngaira n aanga nako.” (2 I-Korinto 6:3, 4) Ti na kanga ngkanne ni kateimatoa itiakin rabwatara?

15, 16. Tera ae irekereke ma te kakaitiaki ae riai, ao tera ae riai ni kaotaki n arora ni kunnikainira?

¹⁵ Arora ni kakaitiaki ao taraakira. E ngae ngke a kakaokoro katei ma aron te maiu n te aba teuana ma teuana, ma ti boni kona ni karekea te ran ma te tobu ae tau ibukin te tebotebo n taai nako, ao n taraia raoi bwa ti na itiaki ma natira. E irekereke bwainan te kakaitiaki ae riai, ma te tebobai n te ran ma te tobu imwain te amwarake, ke imwain tauan te amwarake, imwini kabonganaan te roki, ao imwin tebokan te teei ke onean ana betaake. E kona n totokoa te aoraki te tebobai n te ran ma te tobu, ao e boni kona ni kawakina te maiu. E totokoi butinakoni maninnaoraki aika kamamate, mangaia ae a kona ni kawakinaki aomata man aoraki aika karika te bekanako. N taabo ike angiin aia roki aomata a aki toma ma bwaibu ake a katikaanako te nakotaari, tao e kona ni kaakaki te nakotaari n taunaki n aron are karaoaki i Iteraera rimoa.—Te Tua-Kaua 23:12, 13.

¹⁶ E kainnanoaki naba n taai nako uaatian ara kunnikai, bwa a aonga n itiaki ma n taraaraoi. Tiaki nanona bwa e riai ni bobuaka kunnikain te Kristian ke te kakaraoi ae boou, ma e riai n taraaraoi, n itiaki, ao na aki kabwakabwaka. (Wareka 1 Timoteo 2:9, 10.) Na aki ongeia bwa ti mena ia, ma ti kani “karekea kamoamoaan ana reirei ara tia Kamaiu ae te Atua,” n taraakira.—Tito 2:10.

17. E aera ngkai e riai n itiaki ao n taraaraoi mwengara ma rarikina?

¹⁷ Mwengara ao rarikina. Tao e aki rangi n riao katamaroaani mwengara ke ni bobuaka bwaina, ma e riai n itiaki ao n taraaraoi n aron ae kona n reke. N aron anne, ngkana ti  kabongana te kaa ibukini baora nakon te taromauri ao n te mwakuri ni minita, ti kona ni kabanea ara kona ni kateimatoa itiakin nanona ma tinanikuna. Ti aki riai ni mwaninga ae te mwenga ae itiaki ma rarikina, boni bwaai ni kaotioti ibukin te Atua ae ti taromauria. Irarikina, ti reireinia aomata bwa Iehova bon te Atua ae itiaki, ao e na ‘kamaunaia te koraki ake a urua te aonnaba,’ ao e na waekoa ana Tautaeka n Uea ni bita mwengara ae te aonnaba nakon te bwaretaiti. (Te Kaotioti 11:18; Ruka 23:43) Ni koauana, ti tangira taraani mwengara ma ara bwai, bwa a na kaotia nakoia aomata ae ti karikirakea ngkai naba anuara ae te kakaitiaki, ae te anua ae riai ni bwainaki n te waaki ae boou ae nangi roko i aon te aba.

18. Ti na kanga ni kaota karinean ara Tabo n Taromauri?

¹⁸ Ara tabo n taromauri. E kairira tangiran Iehova bwa ti na kaota karinean ara Tabo n Taromauri, ae nnen te taromauri ni koaua n ara tabo. Ngkana a roko aomata aika boou n te tabo n taromauri, ti tangiria bwa e na anaaki nanoia n ara tabo ni bobotaki. E kainnanoaki te kaitiaki ao te onobwai n taina ae riai nakon te tabo n taromauri, bwa e aonga n teimatoa taraaraoina. Ti kaota karinean ara Tabo n Taromauri ni kateimatoaan itiakina n aron ae ti kona. Bon te tibwanga ae kakawaki, ara anganano n ara tai ibukini buokani kaitiakan ao ‘karaoan uruakin’ ara tabo n taromauri. (2 Rongorongo 34:10, BK) A kaineti naba booto n reirei akanne nakon te Tabo ni Botaki Ibukin te Runga are ti bobotaki iai, ke te tabo ni botaki riki teuana ibukin ruunga ao bwabwaro.

19. Tera ae ti riai n rawa nako iai ngkana ti kani kateimatoa itiakin rabwatara, ao e kanga te Baibara ni buokira n aei?

¹⁹ Ngkana ti na kateimatoa itiakin rabwatara, ti riai n rawa nakon aroaro ma mwakuri aika kamwara, n aron  te moko, kabonganaan te kamanging n te aro ae riao, ao kabonganaan bwaai ni kamanging tabeua aika tautoronira ke n rotii ara iango. A aki karinanaki n te Baibara mwakuri ao aroaro ni kabane aika aki itiaki ma ni kammaira aika taabangaki ngkai, ma iai i nanona booto n reirei ake a na buokira n ataa aron ana namakin Iehova ni kaineti ma baikai. E na kairira tangiran Iehova bwa ti na rinea ae e na kukurei iai, ngkai ti ataa arona n iangoi baikai. Ti na rinanoi ngkai ana boto n reirei te Baibara aika nimaua.

20, 21. Aeka ni mwakuri raa ake e tangirira Iehova bwa ti na rawa nako iai, ao tera bukina ae kakawaki ae ti riai n ongeaba iai?

²⁰ “Ngkami aika kam tangiraki, kioina ngkai iai iroura berita aikai, ti na kaitiakira mani kamwaraan nako te rabwata ma te nano, ma ni kororaoi n te itiaki ni maakan te Atua.” (2 I-Korinto 7:1) E tangirira Iehova bwa ti na rawa nakoni mwakuri aika kabaarekai rabwatara ao a rotakibuaka iai nanora, ae te nano ae kaira ara iango. Mangaia ae ti riai n rawa nakon aroaro aika ti na tautoronaki iai, ake a ataaki bwa a urua marurungin te rabwata ao te iango.

²¹ E anganira te Baibara bukina ae kakawaki ae “ti na kaitiakira [iai] mani kamwaraan nako te rabwata.” Noria bwa e moanaki 2 I-Korinto 7:1 ni kangai: “Kioina ngkai iai iroura berita aikai.” Baikara berita akanne? N aron are e taekinaki ni kiibu ake imwaina, e berita Iehova ni kangai: “N na butimwaeingkami. Ao N na riki bwa tamami.” (2 I-Korinto 6:17, 18) Iangoia: E berita nakoim Iehova bwa e na kamanoko ao n tangiriko n aron ae e kakaraoia te tama nakon natina te mwaane ke te aine. Ma e na kakoroi bukin ana berita aikai Iehova, tii ngkana ko rawa nakoni baika kamwaraea te “rabwata ma te nano.” Ai nanobabara ngkanne, kariaiakan te aroaro ke te mwakuri ae kammaira, bwa e na katikiko nako man am iraorao ae kaan ma Iehova, ae rangi ni kakawaki!

22-25. Baikara ana boto n reirei te Baibara aika kona ni buokira n rawa nakon aroaro ao mwakuri aika aki itiaki?

 ²² “Ko riai n tangira Iehova ae Atuam ma nanom ni kabanea, maium ni kabanea ao am iango ni kabanea.” (Mataio 22:37) E rinea te tua aei Iesu, bwa ngaia ae moan te kakannato i buakon tuua. (Mataio 22:38) E bon tau n tangiraki Iehova iroura, n aron anne. Ngkana ti na tangiria ma nanora, maiura ao ara iango ni kabane, ti riai n rawa nakoni mwakuri ake a na kakimototoi maiura ke ni kauarerekei ara konabwai n iango ake ti anganaki iroun te Atua.

²³ E “anga [Iehova] te maiu ma te ikeike ao bwaai ni kabane nakoia aomata nako.” (Mwakuri 17:24, 25) Bon te bwaintangira te maiu mairoun te Atua. Ti tangira teuare te tia Anga, mangaia ae ti kani kaota karinean te bwaintangira aei. Ti rawa nakon aroaro ke mwakuri aika urui marurungira, bwa ti ataia ae a kaota te aki karinerine ae korakora nakon te bwaintangira ae te maiu.—Taian Areru 36:9.

²⁴ “Ko riai n tangira raom n aomata n aron tangiram i bon iroum.” (Mataio 22:39) E aki tii rorotaki te tia karaoi aroaro ao mwakuri aika aki itiaki, ma a rotaki naba aomata ake i rarikina. N te katoto, a kona n rotakibuaka aomata aika aki momoko n ikeikenakin bubun te moko. Te aomata are kaaorakiia te koraki ake i rarikina, e urua ana tua te Atua are ti na tangiriia raora n aomata. E kakewea naba iai ae e tangira te Atua.—1 Ioane 4:20, 21.

²⁵ ‘Aantaeka ao ongeaba nakon taian tautaeka ao mwaaka n tautaeka.’ (Tito 3:1) N aaba aika bati, uouotakin ke kabonganaan taian drug tabeua, bon uruan te tua. Ngkai Kristian ni koaua ngaira, ti aki uouotii ke ni kabonganai taian drug aika taburoroko n te tua.—I-Rom 13:1.

26. (a) Ngkana ti na teimatoa n tangiraki iroun te Atua, tera ae ti riai ni karaoia? (b) E aera ngkai kateimatoaan te itiaki i matan te Atua bon te maiu ae te kabanea n raoiroi?

²⁶ Ngkana ti na teimatoa n tangiraki iroun te Atua, ti riai  n teimatoa n itiaki, tiaki tii n te bwai teuana ke uoua, ma ni bwaai ni kabane. E bae na aki bebete kitanan ao kararoaan aroaro ao mwakuri aika kamwara, ma e boni kona n reke. * Akea te aro ae raoiroi riki nakon aei ae ti kona ni maiuakinna, bwa e aki toki Iehova n reireinira baika ti na kabwaia iai. (Wareka Itaia 48:17.) Ma ae moan te kakawaki, ti kona ni karekea te raunnano ni kateimatoaan itiakira, n ataakin ae ti karekea iai kamoamoaan te Atua are ti tangiria, ao ngkanne ti na teimatoa n tangiraki irouna.