1, 2. (a) Onaini oshali hai kala i na ongushu inene kwoove pauhandimwe? (b) Omolwashike taku dulu okutiwa kutya ekulilo olo oshali i na ongushu ya shiya ko oyo to dulu okumona?

OSHALI inenenene yomeeshali adishe odo wa pewa oilipi? Oshali kai na okukala yondilo opo i kale ya fimana. Doshili, ongushu yashili yoshali ihai ufwa naanaa komuvalu woimaliwa oyo tai kosho. Ponhele yaasho, ngeenge oshali otai ku etele ehafo ile tai wanifa po omhumbwe elela monghalamwenyo yoye, oi na ongushu inene kwoove pauhandimwe.

² Mokati keeshali adishe odo to kala wa hala okupewa, ope na imwe oyo ya tongomana i dule dikwao adishe kokule. Oyo oshali oyo Kalunga a pa ovanhu. Jehova okwe tu pa oinima ihapu, ndele oshali inenenene oyo e tu pa oyo ekuliloyambo lOmona waye, Jesus Kristus. (Mateus 20:28) Ngaashi hatu ke shi mona metukulwa eli, ekulilo olo oshali i na ongushu ya shiya ko oyo to dulu okumona, molwaashi otali dulu oku tu etela ehafo linenenene notali dulu okuwanifa po eemhumbwe doye da fimanenena. Ekulilo olo lela euliko linenenene lohole yaJehova yoku ku hola.

3. Ekulilo oshike, noshike twa pumbwa okushiiva opo tu ude ko kutya ekulilo oli na ongushu inene?

³ Oku shi popya paunafangwa, ekulilo olo efiloshisho laJehova lokumangulula ile okuxupifa ovanhu moulunde nefyo. (Ovaefeso 1:7) Opo tu ude ko eityo lehongo lOmbibeli olo, otwa pumbwa okudiladila kwaasho sha ningilwe po moshikunino shaEden. Ohatu dulu ashike okuuda ko kutya ekulilo oli li oshali i na ongushu kufye, ngeenge otu shii osho Adam a kanifa eshi a nyona.

4. Omwenyo wopanhu wa wanenena owa li tau ti shike kuAdam?

⁴ Eshi Jehova a shita Adam, okwa li e mu pa oshinima shi na ondilo lela — omwenyo wopanhu wa wanenena. Diladila kutya osho osha li tashi ka tya shike kuAdam. Molwaashi okwa li a shitwa nolutu nomadiladilo a wanenena, ka li ngeno ta ka ehama nandenande, ta ka kulupa ile a fye. E li omunhu a wanenena, okwa li e na ekwatafano le likalekelwa naJehova. Ombibeli otai ti kutya Adam okwa li ‘waKalunga.’ (Lukas 3:38) Onghee hano, Adam okwa li e na ekwatafano lopofingo naJehova Kalunga, ngaashi olo hali kala pokati komonamati naxe omunahole. Jehova okwa li ha popi nomonamati waye wokombada yedu, Adam, eshi a li te mu pe oilonga ihafifa noku mu shiivifila osho kwa li a teelela kuye. — Genesis 1:28-30; 2:16, 17.

5. Ombibeli oya hala okutya ngahelipi eshi tai ti kutya Adam okwa li a shitwa ‘oshifeka shaKalunga’?

⁵ Adam okwa li a shitwa ‘oshifeka shaKalunga.’ (Genesis 1:27) Osho kasha li sha hala okutya Adam okwa li e na eholokepo la fa laKalunga. Ngaashi twe lihonga mEtukulwa 1 lembo eli, Jehova oku li omhepo ihai monika. (Johannes 4:24) Onghee hano, Jehova ke na olutu lopambelela. Okushitwa kwaAdam oshifeka shaKalunga osha hala okutya okwa li a shitwa e na omaukwatya a fa oo aKalunga, a kwatela mo ohole, ounongo, ouyuki nosho yo eenghono. Adam okwa li a fa Xe monghedi imwe vali ya fimana, molwaashi okwa li e na emanguluko lokuninga omatokolo. Onghee hano, Adam  ka li a fa eshina olo hali dulu ashike okuninga osho la nuninwa ile osho la shitelwa li ninge. Ponhele yaasho, okwa li ta dulu okuninga omatokolo opaumwene, okuhoolola pokati kaasho shi li mondjila naasho sha puka. Ngeno okwa hoololele okudulika kuKalunga, ngeno okwa dula okukala nomwenyo fiyo alushe mOparadisa kombada yedu.

6. Eshi Adam ina dulika kuKalunga, okwa kanifa shike, nongahelipi oludalo laye la kumwa?

⁶ Hano osha yela kutya, eshi Adam ina dulika kuKalunga nokwa li a tokolelwa efyo, okwa kanifa oshinima shi na ondilo inene. Enyono laye ole mu kanififa omwenyo waye wopanhu wa wanenena nosho yo omanangeko noupuna aeshe ao. (Genesis 3:17-19) Mupya munene, Adam ine likanifila ashike omwenyo oo u na ondilo, ndele okwe u kanifila yo oludalo laye lomonakwiiwa. Eendjovo daKalunga otadi ti: “Oulunde wa etwa mounyuni komunhu umwe [Adam], nefyo okoulunde, osho nee efyo ole uya movanhu aveshe, shaashi aveshe va nyona.” (Ovaroma 5:12) Heeno, atusheni otwa fyuulula oulunde kuAdam. Hano Ombibeli otai ti kutya okwe ‘lilandifa’ po ye mwene nosho yo oludalo laye moupika woulunde nefyo. (Ovaroma 7:14) Adam naEva kava li ve na vali eteelelo, molwaashi ova nyonena owina kuKalunga. Ndele mbela ongahelipi shi na sha noludalo lavo, nafye twa kwatelwa mo?

7, 8. Oshitya ekulilo osha kwatela mo omaityo opavali elipi?

⁷ Jehova okwa katuka onghatu opo a xupife ovanhu okupitila mekulilo. Ekulilo oshike? Oshitya ekulilo osha kwatela mo omaityo opavali. Shotete, ekulilo olo ofuto oyo hai yandjwa okumangulula omunhu ile okulanda ko oshinima. Otali dulu okuyelekanifwa nofuto oyo hai yandjwa okumangulula onghwate yomoita. Oshitivali, ekulilo olo ofuto oyo hai yandjwa okufutila po oshinima. Ola faafana nofuto oyo hai futile po oshinima osho sha nyonwa po. Pashihopaenenwa, ngeenge omunhu okwa etifa oshiponga, oku na okufuta omuvalu oo wa yeleka filufilu ongushu yoshinima osho sha nyonwa po.

 ⁸ Okwa li tashi ka shiiva ngahelipi okufutila po oinima aishe oyo twa kanifilwa kuAdam noku tu mangulula moupika woulunde nefyo? Natu kundafane ekulilo olo Jehova a yandja nosho yo osho tali ti kufye.

9. Oikulila ya tya ngahelipi ya li ya pumbiwa?

⁹ Molwaashi opa li pa kanifwa omwenyo wopanhu wa wanenena, kapa li nande omwenyo womunhu ina wanenena kwa li tau dulu oku u kulila. (Epsalme 49:8, 9) Osho sha li sha pumbiwa osha li ekulilo li na ongushu i fike pwaasho sha kanifwa. Osho oshi li metwokumwe nefinamhango li na sha nouyuki wa wanenena, olo tali hangwa mEendjovo daKalunga, tali ti: ‘Omwenyo omomwenyo.’ (Deuteronomion 19:21) Hano oshike kwa li tashi dulu okufutila po ongushu yomwenyo wopanhu wa wanenena oo wa kanifwa kuAdam? Opa li pa pumbiwa omwenyo wopanhu wa wanenena u kale “oikulila ya wana po.” — 1 Timoteus 2:6, NW.

10. Jehova okwa li a longekida ngahelipi ekulilo?

¹⁰ Jehova okwa li a longekida ngahelipi ekulilo? Okwa li a tuma kombada yedu umwe wovanamati vaye vopamhepo va wanenena. Ndele Jehova ina tuma ashike oshishitwa shopamhepo keshe. Okwa li a tuma oo a li e na ondilo inene kuye, Omona waye ewifa. (1 Johannes 4:9, 10) Omona oo okwa li a fiya po onhele yaye yomeulu nehalo liwa. (Ovafilippi 2:7) Ngaashi twe lihonga metukulwa la tetekela lembo eli, Jehova okwa longa oshikumwifilonga eshi a lundululila omwenyo wOmona waye oo moshidalelo shaMaria. Okupitila momhepo iyapuki yaKalunga, Jesus okwa li a dalwa e li omunhu a wanenena noka li e na oulunde washa. — Lukas 1:35.

11. Ongahelipi omunhu umwe ta dulu okukala ekulilo lovanhu omamiliyona?

¹¹ Ongahelipi omunhu umwe kwa li ta dulu okuninga ekulilo lovanhu vahapu, ekulilo lovanhu omamiliyona? Osha enda ngahelipi opo ovanhu omamiliyona va kale ovalunde? Dimbuluka kutya eshi Adam a nyona, okwa kanifa oshiniwe  shi na ongushu, sha hala kutya, omwenyo wopanhu wa wanenena. Onghee hano, kali ta dulu oku u tambekida koludalo laye. Ponhele yaasho, okwe va etela ashike oulunde nefyo. Jesus oo Ombibeli tai mu ifana “Adam ou axuuninwa,” okwa li e na omwenyo wopanhu wa wanenena, noina nyona sha nandenande. (1 Ovakorinto 15:45) Kungaha, Jesus okwa pingena po Adam opo e tu xupife. Okupitila mokuyamba po omwenyo waye wa wanenena nokudulika kuKalunga filufilu, Jesus okwa yandja oikulila omolwokunyona kwaAdam. Nokungaha, Jesus okwa pa oludalo laAdam eteelelo. — Ovaroma 5:19; 1 Ovakorinto 15:21, 22.

12. Oshike sha li sha ulikwa kokumona oixuna kwaJesus?

¹² Ombibeli otai hokolola nawa okumona oixuna oko Jesus e lididimikila fimbo ina fya. Okwa li a dengwa nonyanya, a valelwa monghedi iyahameka nokwa fya efyo liudifa omwenyo munyenye komuti womahepeko. (Johannes 19:1, 16-18, 30; Oshiwedelwako pepandja 204-206.) Omolwashike Jesus a li e na okumona oixuna neenghono? Metukulwa limwe li li komesho membo eli, ohatu ka mona kutya Satana okwa twa omhata kutya Jehova ke na ovapiya ovo tava dulu okukala ovadiinini ngeenge ova yelekwa. Mokulididimika noudiinini nonande opa li okumona oixuna neenghono, Jesus okwa yandja enyamukulo la denga mbada keshongo laSatana. Jesus okwa ulika kutya omunhu a wanenena noku na emanguluko lokuninga omatokolo, okwa li ta dulu okukanyatela oudiinini wa wanenena kuKalunga, kashi na nee mbudi kutya Ondiaboli otai ningi shike. Jehova ka li tuu a hafa neenghono omolwoudiinini womOmona waye omuholike! — Omayeletumbulo 27:11.

13. Ekulilo ola yandjwa ngahelipi?

¹³ Ekulilo ola li la yandjwa ngahelipi? Mefiku eti-14 lohani yOshijuda Nisan, mo 33 O.P., Kalunga okwa e fa Omona waye a wanenena noku he na etimba a dipawe. Kungaha, Jesus okwa yamba po omwenyo waye wopanhu wa wanenena, “lumwe aluke nosha wana.” (Ovaheberi 10:10) Mefiku etitatu  konima yefyo laJesus, Jehova okwe mu nyumuna a kale vali nomwenyo wopamhepo. Eshi Jesus a ya meulu, okwa yandja ongushu yomwenyo waye wopanhu wa wanenena kuKalunga wa yambwa u li ekulilo omolwoludalo laAdam. (Ovaheberi 9:24) Jehova okwa tambula ko ongushu yeyambo laJesus li li ekulilo olo la pumbiwa okumangulula ovanhu moupika woulunde nefyo. — Ovaroma 3:23, 24.

14, 15. Opo tu mone ‘ekufilo lomatimba,’ otu na okuninga shike?

¹⁴ Nonande inatu wanenena, ohatu dulu okuhafela omanangeko noupuna e he fi okuyelekwa omolwekulilo. Natu konakoneni amwe omomauwa opaife nosho yo omonakwiiwa oo taa etifwa koshali inenenene oyo ya dja kuKalunga.

¹⁵ Okudiminwa po omatimba. Molwaashi otwa fyuulula okuhawanenena, ohatu kondjo shili okulonga osho sha yuka. Atusheni ohatu nyono paendjovo nomoilonga. Ndele okupitila mekuliloyambo laJesus ohatu dulu okumona ‘ekufilo lomatimba.’ (Ovakolossi 1:13, 14) Ndele opo tu mone ediminepo olo, otu na okulivela ombedi shili. Otu na yo okwiilikana kuJehova nelininipiko, hatu mu pula e tu dimine po pakanghameno leitavelo letu mekuliloyambo lOmona waye. — 1 Johannes 1:8, 9.

16. Oshike tashi tu dulifa tu longele Kalunga tu na eliudo la koshoka, nouwa weliudo la tya ngaho oulipi?

¹⁶ Eliudo la koshoka koshipala shaKalunga. Eliudo li na etimba otali dulu oku tu ningifa noupu tu kale tu he na eteelelo noku tu ningifa tu kale tu udite tu he na oshilonga. Ndele okupitila mediminepo olo la ningwa tali shiiva okupitila mekulilo, Jehova ote tu dulifa panghenda tu mu longele tu na eliudo la koshoka nonande inatu wanenena. (Ovaheberi 9:13, 14) Osho otashi shi ningi tashi shiiva tu kale twa manguluka okupopya naye. Onghee hano, ohatu dulu okupopya naye meilikano twa manguluka. (Ovaheberi 4:14-16) Okukala neliudo la koshoka otaku tu pe ombili yopamadiladilo, otaku tu ningi tu kale tu udite tu na ongushu notaku tu etele ehafo.

17. Omanangeko noupuna elipi taa shiiva molwaashi Jesus e tu fila?

 ¹⁷ Eteelelo lomwenyo waalushe moparadisa kombada yedu. Ovaroma 6:23 otava ti: “Ondjabi youlunde oyo efyo.” Ovelishe oyo tuu oyo otai weda ko tai ti: “Ndelenee oshalinghenda yaKalunga oyo omwenyo waalushe muKristus Jesus, Omwene wetu.” MEtukulwa eti-3 lembo eli, otwa kundafana omanangeko noupuna e na sha nOparadisa yokedu oyo tai uya. (Ehololo 21:3, 4) Omanganeko noupuna aeshe oo omonakwiiwa, mwa kwatelwa omwenyo waalushe noukolele wa wanenena, okwa ningwa taa shiiva molwaashi Jesus okwe tu fila. Opo tu mone omanangeko noupuna oo, otwa pumbwa okuulika olupandu omolwoshali yekulilo.

18. Omolwashike tu na okupandula Jehova omolwoshali yekulilo?

¹⁸ Omolwashike tu na okupandula Jehova neenghono omolwekulilo? Oshali ohai kala unene i na ongushu ngeenge oya kwatela mo okuninga omaliyambo, ngaashi okulongifa efimbo, eenghendabala ile oiniwe yomuyandji. Omitima detu ohadi kumwa ngeenge tu wete kutya oshali oyo twa pewa oi li euliko lohole yashili yomuyandji yoku tu hola. Ekulilo olo oshali i na ondilo inene i dule eeshali adishe, molwaashi Kalunga okwa ninga eliyambo linenenene moku i yandja.  Johannes 3:16 ota ti: “Kalunga a kala e hole ounyuni, Oye a yandja Omona waye Ewifa.” Ekulilo olo euliko linenenene lohole yaJehova yoku tu hola. Oli li yo euliko lohole yaJesus, molwaashi okwa yandja omwenyo waye nehalo liwa omolwetu. (Johannes 15:13) Onghee hano, oshali yekulilo oi na oku tu tomha kutya Jehova nosho yo Omona waye ove tu hole pauhandimwe. — Ovagalati 2:20.

19, 20. Omeenghedi dilipi to dulu okuulika kutya owa pandula oshali ya dja kuKalunga yekulilo?

¹⁹ Ndele ongahelipi to dulu okuulika kutya owa pandula oshali ya dja kuKalunga yekulilo? Tetetete, shiiva shihapu shi na sha nOmuyandji Munene, Jehova. (Johannes 17:3) Okukonakona Ombibeli okupitila moshishangomwa eshi otaku ke ku kwafela u mu shiive. Eshi to hapupalifa eshiivo loye lokushiiva Jehova, ohole yoye yoku mu hola otai ka kala yomoule. Natango, ohole oyo otai ke ku ningifa u kale wa hala okulonga oilonga oyo tai mu hafifa. — 1 Johannes 5:3.

²⁰ Kala u na eitavelo tali longo mekuliloyambo laJesus. Jesus okwa ti: “Ou ta itavele Omona, oye e nomwenyo waalushe.” (Johannes 3:36) Ongahelipi hatu dulu okukala tu na eitavelo tali longo muJesus? Eitavelo la tya ngaho ihali ulikwa ashike keendjovo. Jakob 2:26 ota ti: ‘Eitavelo li he noilonga, ola fya.’ Heeno, eitavelo lashili ohali ulikwa ‘koilonga,’ sha hala okutya, keenghatu detu. Onghedi imwe omo hatu ulike kutya otu na eitavelo muJesus oyo oku mu hopaenena ngaashi hatu dulu mwaasho hatu popi nosho yo mwaasho hatu ningi. — Johannes 13:15.

21, 22. (a) Omolwashike tu na okukala pedano lokomudo lOuvalelo wOmwene? (b) Oshike tashi ka kundafanwa mEtukulwa eti-6 neti-7?

²¹ Kala pedano lokomudo lEdimbuluko lOuvalelo wOmwene. Konguloshi yo 14 aNisan 33 O.P., Jesus okwa dika po edano le likalekelwa olo Ombibeli tai li ifana “Ouvalelo wOmwene.” (1 Ovakorinto 11:20, OB-1986; Mateus 26:26-28) Edano olo ohali ifanwa yo Edimbuluko lefyo laKristus. Jesus okwe li tota po a kwafele ovayapostoli vaye nosho yo aveshe ovo va li tava  ka ninga Ovakriste vashili, va dimbulukwe kutya okupitila mefyo laye e li omunhu a wanenena, okwa yandja omwenyo waye, u li ekulilo. Shi na sha nedano olo, Jesus okwa ti: “Shi ningeni okudimbulukwa nge.” (Lukas 22:19) Okudana Edimbuluko ohaku tu dimbulukifa ohole inene oyo ya ulikwa kuJehova nosho yo kuJesus okupitila mekulilo. Ohatu dulu okuulika olupandu letu omolwekulilo mokukala pedano lokumudo lEdimbuluko lefyo laJesus. *

²² Efiloshisho laJehova li na sha nekulilo oli li oshali i na ondilo i he fi okuyelekwa. (2 Ovakorinto 9:14, 15) Oshali oyo i na ondilo i he fi okuyelekwa otai dulu okweetela ouwa nokuli novanhu ovo va fya. Etukulwa eti-6 neti-7 otali ka yelifa kutya ongahelipi.