Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe cinshi cacitike ku cipao ca cipangano?

Icipao ca cipangano, cali cishibilo ku bena Israele ica kuti Lesa ali nabo. (Ukufuma 25:22) Ici cipao ca cipangano cali cibokoshi ca mapulanga icali ica mushilo, kabili balibikileko na golde, kabili umu mwine e mo Mose abikile amabwe yabili apalembelwe Amafunde. Ilyo abena Israele bali mu matololo, balesungila Icipao ca cipangano mu Muputule wa Mushilo Sana. (Ukufuma 26:33) Mu kuya kwa nshita, baishilecibika mu Muputule wa Mushilo Sana uwali mwi tempele ilyo Solomone akuulile.—1 Ishamfumu 6:19.

Umuku wa kulekeleshako uo Baibolo yalanda pa Cipao ca cipangano ni pali 2 Imilandu 35:3 lintu Imfumu Yoshia yacibweseshe mwi tempele mu 642 B.C.E. Napamo Manase cipondoka uo Yoshia apyene, e wafumishe ici Cipao mwi tempele no kubikamo icilubi. Nelyo limbi bacifumishemo fye no kucisungila ku cifulo cimbi lintu Yoshia alewamya itempele. (2 Imilandu 33:1, 2, 7; 34:1, 8-11) Baibolo tayalanda icaishilecitika ku Cipao ca cipangano, pantu tacalumbulwapo pa fipe ifyo abena Babiloni basendele ukufumya mwi tempele ilyo bacimfishe Yerusalemu mu 607 B.C.E.—2 Ishamfumu 25:13-17.

Baibolo tayalanda ukuti Icipao balicibweseshe mu Muputule wa Mushilo Sana ilyo itempele lyakuulilwe cipya cipya na Serubabele; kabili cimoneka kwati tabapangile Icipao na cimbi.—Esra 1:7-11.

Bushe abaume abo balandapo mu Malembo ya ciGriki, abainikwe ishina lya kuti Yakobo bali ni bani?

Kwali abantu bane abakwete ishina lya kuti Yakobo, kabili cintu cayafya ukubeshiba bwino bwino. * Umo uwakwete ili ishina, ali ni wishi wa kwa Yuda (uyu te Yuda Iskariote), kabili uyu ena tabamulandapo sana muli Baibolo.—Luka 6:16; Imilimo 1:13.

Kabili kwali Yakobo na umbi uwali umwana wa kwa Sebede. Uyu aali ni munyina kwa Yohane, kabili bonse babili bali batumwa ba kwa Yesu. (Mateo 10:2) Cimoneka kwati nyina wa kwa uyu Yakobo ali ni Salome, nkashi nankwe ya kwa Maria uwafyele Yesu. (Linganyeni Mateo 27:55, 56 kuli Marko 15:40, 41 na Yohane 19:25.) Nga ca kutila Salome ali ni nkashi nankwe ya kwa Maria, ninshi Yakobo ali ni munyina wa kwa Yesu. Uyu Yakobo na munyina Yohane bali balondo kabili balebombela pamo na Petro na Andrea.—Marko 1:16-19; Luka 5:7-10.

Yakobo umbi ali ni mwana Alfeo, na o wine ali mutumwa wa kwa Yesu. (Marko 3:16-18) Ukulingana ne fyo bamulondolola pali Marko 15:40, uyu Yakobo balemwita ati “Yakobo Munono.” Nalimo ico balemwitila ukuti “Umunono,” ni co ali no mubili uunono nelyo ali mwaice pali Yakobo mwana Sebede.

Yakobo walenga bune ali ni mwana Yosefe na Maria, kabili ali ni munyina wa kwa Yuda na Yesu. (Marko 6:3; Abena Galatia 1:19) Ilyo Yesu ali pe sonde, uyu Yakobo tali musambi wakwe. (Mateo 12:46-50; Yohane 7:5) Lelo ilyo ubushiku bwa Pentekoste ya mu 33 C.E. tabulafika, uyu Yakobo ali mu Yerusalemu pamo na banyina, bamunyina na batumwa mu muputule wa pa muulu balepepa. (Imilimo 1:13, 14) Yakobo aishiletampa ukubomba imilimo iyacindama nga nshi mu cilonganino cali mu Yerusalemu kabili alembele ne buuku lyaba mu Baibolo ilya kuti Yakobo.—Imilimo 12:17; Yakobo 1:1.

[Futunoti]

^ para. 7 Mu Malembo ya ciHebere namo mwalilembwa ba Yakobo na bambi babili. Amashiwi ya kutila “Abrahamu, Isaki na Yakobo” yalilembwa imiku iingi muli Baibolo, kabili pali Mateo 1:16 palanda ukuti Yakobo “afyele Yosefe, umulume wa kwa Maria.”