“Mwiba Ababwesesho Muntu Nelyo Umo Ububi pa Bubi”
“Mwiba Ababwesesho Muntu Nelyo Umo Ububi pa Bubi”
“Mwiba ababwesesho muntu nangu umo ububi pa bubi. Tontonkanishisheni kabeela ukucita ifisuma mu menso ya bantu bonse.”—ABENA ROMA 12:17.
1. Micitile ya musango nshi iyaseeka ku bantu abengi?
UMWAICE nga bamusunka ku munankwe, ilingi line na o alamubwekeshamo apo pene fye. Nomba icabipa ca kuti te baice fye babwekeshamo abanabo, na bakalamba bene balabwesesha ububi pa bubi. Umuntu nga abalufyanya, balafwaya ukulandula. Kwena abakalamba abengi tabasunka umunabo nga filya abaice bacita, lelo balabwesesha ububi pa bubi mu musango wa kuti no wabalufyenye limbi te kuti eluke no kwiluka. Nakalimo kuti batendeka ukutandanya ilyashi lya bufi pali uyo muntu nelyo kuti bacitapo fimo pa kuti umunabo cimubipile nelyo ifintu fyonaike. Ifyo abantu bacita abanabo filapusanapusana, lelo ico bonse fye bafwaya, kulandula.
2. (a) Mulandu nshi Abena Kristu ba cine bashifwaila ukulandula? (b) Fipusho nshi twalayasuka, kabili cipandwa nshi ica mu Baibolo ico twalalandapo?
2 Nangu ca kuti imitima yesu fwe bantu ilafwaya sana ukulandula, Abena Kristu ba cine balabikako sana amano ku kucimfya uyu musango. Mu nshita ya kulandula, bafwaya sana ukukonka ifyo umutumwa Paulo atukonkomeshe ilyo atile: “Mwiba ababwesesho muntu nangu umo ububi pa bubi.” (Abena Roma 12:17) Cinshi cingatwafwa sana ukusengauka ukulandula? Ni kuli bani sana sana uko tushifwile ukulandula? Busuma nshi bwingafumamo nga tatulelandula? Pa kwasuka ifi fipusho, lekeni twishibe bwino bwino ilyashi Paulo alelandapo ilyo asosele ukuti tatufwile ukubwesesha ububi pa bubi. Twalasambilila ne fyo ibuuku lya Abena Roma icipandwa 12 litulanga ukuti ukukanalandula, mibele isuma, kulanga ukuti twalitemwa abanensu no kuti twali-iceefya. Lekeni nomba tulande pali ifi fintu fitatu, twalalanda pali cimo cimo.
‘E ico Ndemupaapaata’
3, 4. (a) Ukutendeka mu Abena Roma icipandwa 12, cinshi Paulo alandilepo, kabili mulandu nshi abomfeshe ishiwi lya kuti “e ico”? (b) Cinshi Abena Kristu ba ku Roma bali no kucita pa cikuuku ca kwa Lesa kuli bena?
3 Ukutendeka mu cipandwa 12 ica Abena Roma, Paulo alandile pa fintu fine ifyapalana ifyakuma imikalile ya Mwina Kristu. Alandile pali bucibusa bwesu na Yehova, ukwampana kwesu na basumina banensu, imibele yesu ku bashasumina, ne fyo tufwile ukulamona bakateka. Paulo alandile pa cacindama icilingile ukutwafwa sana ukusengauka ukutontonkanya kwabipa no kulandula ilyo atile: “E ico, mwe bamunyinane, ndemupaapaatila ku nkumbu sha kwa Lesa.” (Abena Roma 12:1) Moneni ukuti Paulo pano abomfeshe ishiwi lya kuti “e ico.” Ili shiwi litulanga ukuti kwali fimo ifyo alandile mu fipandwa fyabalilapo ifyo aletontonkanyapo. Kanshi Paulo pali ici cikomo aletila, ‘Pa mulandu wa fyo nacilandapo nomba line, ndemupaapaata ukuti mulecita ifyo nalamweba nomba.’ Finshi Paulo aebele Abena Kristu ba ku Roma mu fipandwa fyabalilapo?
4 Mu fipandwa fya kubalilapo 11 ifya muli kalata yakwe ku bena Roma, Paulo alandile pe shuko lishimonwamonwa ilyo abaYuda na bena Fyalo bakwete, ilya kuya mu kuteka na Kristu mu Bufumu bwa kwa Lesa, kabili lyali e shuko ilyo Abena Israele bakeene. (Abena Roma 11:13-36) Abena Kristu baishilekwata lilye shuko pa mulandu fye wa “nkumbu sha kwa Lesa.” Cinshi bali no kucitapo pali filya Lesa aali ne cikuuku sana kuli bena? Balingile ukumutasha sana ne mitima yabo yonse kabili ukutasha Lesa kwine kwali no kubalenga ukucita ifyo Paulo abebele mu cipandwa 12 ilyo atile: “Tuuleni imibili yenu ilambo ilituntulu, ilya mushilo, ilingapokelelwa kuli Lesa, umulimo washila na maka yenu aya kupelulula.” (Abena Roma 12:1) Nomba, bushe, Abena Kristu baali no kuituula shani nge “lambo” kuli Lesa?
5. (a) Bushe umuntu kuti aituula shani nge “lambo” kuli Lesa? (b) Kutontonkanya kwa musango nshi uko Paulo atile e kulingile ukumoneka mu micitile ya Mwina Kristu?
5 Paulo akonkenyepo ukulondolola ukuti: “Mwipalana no bwikashi buno, lelo musangulwe pa kwalula amatontonkanyo yenu, ukuti mushininkishe mwe bene icabo kufwaya kwa kwa Lesa icisuma kabili icapokelelwa kabili icapwililika.” (Abena Roma 12:2) Mu nshita ya kuleka amatontonkanyo yabo ukwingililwa ne mibele ya pano calo, Paulo atile Abena Kristu balingile ukwalula amatontonkanyo yabo pa kuti yaleumfwana no kutontonkanya kwa kwa Kristu. (1 Abena Korinti 2:16; Abena Filipi 2:5) Na muno nshiku mwine, Abena Kristu ba cine bonse bafwile ukubikako amano ukwalula amatontonkanyo yabo pa kuti ifyo bacita cila bushiku filelanga ukuti tababa nga bantu ba muli buno bwikashi.
6. Ukulingana ne fyalandile Paulo pa Abena Roma 12:1, 2, cinshi citwafwa sana ukukanalandula?
6 Bushe amashiwi ya kwa Paulo pa Abena Roma 12:1, 2 yatwafwa shani? Nge fyo Abena Kristu basubwa aba ku Roma bacitile, na ifwe tulatasha sana pa fingi ifyo Lesa atucitila cila bushiku na pa fyo aatucitila kale, pantu fyonse fitulanga ukuti wa cikuuku sana kuli ifwe. Kanshi, pa mulandu wa kuti tulatasha Lesa no mutima wesu onse, tulamubombela na maka yesu yonse na fyonse ifyo twakwata, e lyo no kucenjela kwesu konse. Na kabili, ukutasha Lesa no mutima wesu onse pa fyo aatucitila kulatwafwa sana ukuleka ukulatontonkanya nga bantu bambi aba muli cino calo, lelo tutendeka ukutontonkanya nga Kristu. Na kabili, ukutontonkanya nga Kristu kulatwafwa ukuba ne mibele isuma ku basumina banensu, e lyo na ku bashasumina bene. (Abena Galatia 5:25) Ica kumwenako fye, apo tutontonkanya nga Kristu, tulafwaya sana ukusengauka ukulandula.—1 Petro 2:21-23.
“Ukutemwa Kwenu Kwiba Ukwa Bumbimunda”
7. Kutemwa kwa musango nshi Paulo alandilepo mu Abena Roma icipandwa 12?
7 Tatufwaya ukulandula pantu ukukanalandula e mibele isuma iyo tulingile ukukwata. Lelo kwaliba na cimbi icitwafwa sana ukusengauka ukulandula. Nga tatulelandula, tulanga ukuti twalitemwa abanensu. Moneni ifyo umutumwa Paulo nomba alanda pa citulenga ukutemwa abanensu. Mwi buuku lya Abena Roma, imiku iingi iyo alandile pa fyo Lesa na Kristu batemwa abantu, Paulo abomfeshe ishiwi lya kuti “ukutemwa” (mu ciGriki a·gaʹpe). (Abena Roma 5:5, 8; 8:35, 39) Lelo mu cipandwa 12 mwena, Paulo abomfeshe ishiwi lya a·gaʹpe mu musango umbi, alibomfeshe ilyo alelanda pa citemwiko ico umuntu engakwata ku munankwe. Pa numa ya kulanda ukuti ifya bupe fya Bena Kristu fyalipusanapusana kabili abasumina bamo balikwata ifya bupe fimo fimo, e lyo Paulo alumbwile imibele iyo Abena Kristu bonse bafwile ukukwata. Atile: “Ukutemwa kwenu kwiba ukwa bumbimunda.” (Abena Roma 12:4-9) Ukutemwa e cishibilo ca Bena Kristu ba cine. (Marko 12:28-31) Paulo atukonkomeshe ukuti ukutemwa kwesu fwe Bena Kristu takufwile ukuba kwa bumbimunda.
8. Kuti twaba shani no kutemwa ukwabula ubumbimunda?
8 Paulo na kabili alondolwele ifyo umuntu engaba no kutemwa ukwabula ubumbimunda ilyo atile: “Patisheni icabipa, lambatileni ku cisuma.” (Abena Roma 12:9) Moneni ifyo Paulo akoseshe icishinka pa kulanda ukuti “patisheni icabipa.” Aloseshe mu kuti tatufwile ukupata fye ififuma mu bubi, lelo tulingile ukupata no bubi bwine. (Amalumbo 97:10) Paulo akoseshe icishinka na kabili pa kulanda ukuti tufwile ‘ukulambatila ku cisuma.’ Ishiwi lya ciGriki ilyo abomfeshe pano ilyo bapilibula ukuti “lambatileni” nga kulikonka fye lyalola mu kutila ‘ukukambatika na gulu.’ Ngo Mwina Kristu aba no kutemwa kwine kwine ciba kwati alilambatila ku busuma ica kuti nangu kucitike ica musango shani, alatwalilila fye ukuba ne mibele isuma.
9. Kufunda nshi uko Paulo akomailepo sana?
9 Paulo akomailepo sana pa cintu cimo icingalanga bwino bwino ukuti twalitemwa abanensu. Atile: “Mulepaala abapakasa; mulepaala kabili mwilatiipa iyo.” “Mwiba ababwesesho muntu nangu umo ububi pa bubi.” “Mwe batemwikwa, mwilalandula.” “Wileka ububi bukucimfye, lelo ulecimfisha ububi ku busuma.” (Abena Roma 12:14, 17-19, 21) Amashiwi ya kwa Paulo yalatulanga bwino sana ukuti tulingile ukutemwa abashasumina ukubikapo fye na balya bene abatukaanya.
“Mulepaala Abapakasa”
10. Tupaala shani abatupakasa?
10 Kuti twakonka shani ifyo Paulo atufundile ilyo atile: “Mulepaala abapakasa”? (Abena Roma 12:14) Yesu aebele abasambi bakwe ukuti: “Muletemwa abalwani benu no kupepela abamupakasa.” (Mateo 5:44; Luka 6:27, 28) Kanshi cimo ico tucita pa kupaala abatupakasa ca kuti tulabapepelako kuli Lesa, tulapepa ukuti nga kuli bamo abatukaanya pa mulandu wa kukanaishiba ico balecita, Yehova akabafwe ukwishiba icine. (2 Abena Korinti 4:4) Limbi kuti mwatila nga cinshi twingalapepela ukuti Lesa alepaala abatucusha? Nga ca kuti ukutontonkanya kwesu kwapalana sana no kwa kwa Kristu, e lyo tukatendeka ukumona ukuti cisuma ukutemwa na balwani besu bene. (Luka 23:34) Nomba busuma nshi bwingafuma mu kutemwa abalwani besu?
11. (a) Cinshi twingasambilila ku fyacitile Stefani? (b) Nge fyo cali kuli Paulo, bushe bamo abacusha Abena Kristu kuti bayaluka shani?
11 Umuntu umo uwapepeeleko abalwani bakwe ni Stefani, kabili Lesa alyumfwile ipepo lyakwe. Tapakokwele ukufuma pa Pentekoste ya mu 33 C.E., abalepakasa Abena Kristu baikete Stefani no kumutwala ku nse ya Yerusalemu kabili bamulashile amabwe. Ilyo talafwa, atile: “Mwe Yehova, mwibapeela mulandu pali ulu lubembu.” (Imilimo 7:58–8:1) Pali balya bantu abo Stefani apepeeleko bulya bushiku, na Sauli e po aali kabili e wasuminishe ukuti bepaye Stefani. Inshita imbi, ninshi Yesu aliya kale na ku muulu, alimoneke kuli Sauli. Sauli uwalecusha Abena Kristu kale aishileba umusambi wa kwa Kristu kabili alikosele mu kupepa no kwisaba umutumwa Paulo, kabili e walembele ne yi yine kalata tulelandapo iya ku bena Roma. (Imilimo 26:12-18) Nga filya fine Stefani apepele, cimoneka ukuti Yehova alibelele Paulo uluse pali lulya lubembu alecita ulwa kucusha Abena Kristu. (1 Timote 1:12-16) E calengele Paulo ukukonkomesha Abena Kristu ukuti: “Mulepaala abapakasa”! Nge fyo cali kuli ena, alishibe ukuti bamo abapakasa Abena Kristu, mu kuya kwa nshita kuti basuka batendeka ukubombela Lesa. Na muno nshiku mwine, bamo abalecusha Abena Kristu kale balisumina muli Kristu pa mulandu wa kuti ababombela Yehova tababwesesha ububi pa bubi.
“Mube Aba Mutende ku Bantu Bonse”
12. Bushe ifyo Paulo atufundile pa Abena Roma 12:9 fyayampana shani bwino na filya aishilelanda mu cikomo 17?
12 Paulo nomba atufunda ifyo tufwile ukwampana na basumina banensu, ne fyo imibele yesu ifwile ukuba ku bashasumina. Atila: “Mwiba ababwesesho muntu nangu umo ububi pa bubi.” Ifyo Paulo alandile pali ici cikomo fyalyampana sana na filya alandile pa cikomo 9 apatila: “Patisheni icabipa.” Pantu na kuba, umuntu kuti alanda shani ukuti alipata sana icabipa, nga ca kuti icabipa cine e co acita ku munankwe pa mulandu wa kufwaya ukulandula? Nga acite fyo ninshi apusana ne fyalandile Paulo ukuti tube no kutemwa ‘ukwabula ubumbimunda.’ Lyena Paulo atile: “Tontonkanishisheni kabeela ukucita ifisuma mu menso ya bantu bonse.” (Abena Roma 12:9, 17) Kuti twacita shani ifi Paulo alandile pano?
13. Mibele ya musango nshi tuba na yo ku “menso ya bantu bonse”?
13 Ilyo Paulo talalembela abena Roma, muli kalata yakwe imbi iyo alembele ku bena Korinti alandile pa fyo abatumwa balebacusha ku bantu. Atile: “Twaba ica kutamba ku ba pano calo, na kuli bamalaika, na ku bantu. . . . Ilyo baletutuka, tulapaala; ilyo baletupakasa, tulashipikisha; ilyo baletusebaanya, tulapaapaata.” (1 Abena Korinti 4:9-13) Ifi fine e fyo caba na ku Bena Kristu ba muno nshiku, na bo bene caba kwati balatambwa ku bantu bonse pano calo. Abantu nga bamona tuli ne mibele isuma nangu ca kuti kuli abaletucusha, kuti batampa no kutemwa imbila nsuma iyo fwe Bena Kristu tubashimikila.—1 Petro 2:12.
14. Tufwile ukufika pi mu kwesha ukuba aba mutende ku bantu?
14 Lelo bushe tufwile ukufika pi mu kwesha ukuba aba mutende ku bantu bambi? Tufwile ukwesha ukufika apengapela amaka yesu. Paulo aebele Abena Kristu banankwe ukuti: “Nga cingacitwa, ilyo cili mu maka yenu, mube aba mutende ku bantu bonse.” (Abena Roma 12:18) Ifi Paulo alandile ukuti “nga cingacitwa,” no kuti “ilyo cili mu maka yenu,” aloseshe mu kutila limo kuti cayafyako ukuba aba mutende ku bantu bamo. Ica kumwenako fye, te kuti tukaane ukukonka ifunde lya kwa Lesa pa mulandu fye wa kuti tulefwaya ukuba aba mutende ku muntu. (Mateo 10:34-36; AbaHebere 12:14) Na lyo line, tulabombesha ukufika apengapela amaka yesu ukuba aba mutende “ku bantu bonse” ukwabula ukupula mu mafunde ya kwa Lesa ayalungama.
“Mwilalandula”
15. Ukulingana na Abena Roma 12:19, mulandu nshi tushifwile ukulandwila?
15 Paulo atweba icacindama na cimbi icingatwafwa ukukanalandula; atila nga tatulelandula ninshi twali-iceefya. Atile: “Mwe batemwikwa, mwilalandula, lelo shiileni ubukali bwa kwa Lesa incende; pantu calembwa aciti: ‘Icilandushi candi; ine nkabweseshapo, e fyasosa Yehova.’” (Abena Roma 12:19) Umwina Kristu nga alefwaya ukulandula, ninshi wa cilumba. Ninshi alefwaya ukucita ico Lesa alanda ukuti ena eka e walinga ukucite fyo. (Mateo 7:1) Na kabili, pa mulandu wa kuti alecita ifyo umwine alemona ukuti e fili bwino, ninshi alelanga ukuti tacetekela ubulayo bwa kwa Yehova ubwa kuti: “Nkabweseshapo.” Mu nshita ya kulandula, Abena Kristu ba cine balicetekela ukuti Yehova ‘akacita ubulungi ku basalwa bakwe.’ (Luka 18:7, 8; 2 Abena Tesalonika 1:6-8) Bali-iceefya kabili balashiila fyonse mu maboko ya kwa Lesa ukuti e ukapingula ababifi.—Yeremia 30:23, 24; Abena Roma 1:18.
16, 17. (a) Bushe insoselo ya kuti ‘ukutuulika imisolilo ya mulilo pa mutwe’ wa muntu yalola mwi? (b) Bushe mwalimonapo abashalepepa bamo abayalwike pa mulandu wa kuba ne cikuuku kuli bena? Shimikeni icacitike ico mwaishiba.
16 Ilingi line ukucita ifyabipa ku balwani kuti kwalenga fye imitima yabo ukubipa sana, lelo ukuba ne cikuuku kuli bena kuti kwabafwa ukunashako umutima. Mulandu nshi twasosele fyo? Moneni ifyo umutumwa Paulo aebele Abena Kristu ba ku Roma. Atile: “Umulwani obe nga aikatwe nsala, umuliishe; nga aikatwe cilaka, umupe ifya kuti anwe; pantu pa kucite fi ukatuulika imisolilo ya mulilo pa mutwe wakwe.” (Abena Roma 12:20; Amapinda 25:21, 22) Bushe aya mashiwi yalola mwi?
17 Amashiwi ya kuti “ukatuulika imisolilo ya mulilo pa mutwe wakwe” ni nsoselo yafumine ku fyo abantu balecita ilyo Baibolo yalembelwe. Iyi nsoselo yafumine ku fyo balecita pa kwengulula amabwe ayo balefulamo ifyela. Nga babika amabwe mwi buku, balebika imisolilo ya mulilo mwi samba e lyo na pa muulu. Imisolilo ya mulilo iyo balebika pa muulu yalelenga ibuku ukukaba sana ica kuti ilibwe lyalesunguluka bwangu bwangu kabili munyela onse alefumamo kabili icela icisuma icakosa e caleshala. E fyo na ifwe twingacita, nga twaba ne cikuuku ku batukaanya, ninshi tulenashanasha umutima wabo uwakosa pa kuti imibele yabo iisuma itendeke ukumoneka. (2 Ishamfumu 6:14-23) Na kuba, abengi nga nshi ababa mu cilonganino ca Bena Kristu ino nshita, icabalengele ukwisa mu kupepa kwa cine, mulandu wa kuti ababomfi ba kwa Yehova baali ne cikuuku kuli bena.
Umulandu Tushilandwila
18. Mulandu nshi twingasolela ukuti nga tatulelandula ninshi tulecita icalungama, twalitemwa bambi kabili twali-iceefya?
18 Twalanshanya fye pali fimo fimo ifyaba mu Abena Roma icipandwa 12, kabili twasambilila ifishinka fyacindama ifitwafwa ‘ukukanabwesesha umuntu nangu umo ububi pa bubi.’ Ica kubalilapo ca kuti, ukukanalandula e calungama ico tufwile fye ukucita. Apo Lesa wa cikuuku kuli ifwe, cisuma kabili calilolamo ukuti na ifwe tuipeele kuli Yehova no kuitemenwa ukulaumfwila amafunde yakwe, ukubikapo fye ne funde lya kutemwa na balwani besu bene. Ica bubili ca kuti, nga tatulebwesesha ububi pa bubi, ninshi tulelanga ukuti twalitemwa abanensu. Nga tatulelandula kabili twaba aba mutende ku bantu bambi, tusuubila ukuti na balya bene abatupata sana pa mulandu wa kuti tuli Bena Kristu, kasuba kamo kuti batendeka ukupepa Yehova. Ne ca butatu ca kuti, nga tatulebwesesha ububi pa bubi, ninshi tulelanga ukuti twali-iceefya. Nga tulelandula ninshi tuli ba cilumba, pantu Yehova atila: “Icilandushi candi.” Icebo ca kwa Lesa na kabili citusoka ukuti: “Kwaiso kutuumika, e lyo no kucendwa kwaisa, lelo ku bafundikana kwaba amano.” (Amapinda 11:2) Nga twacetekela ukuti Lesa fye e ukonaula ababifi, ninshi twali-iceefya.
19. Cinshi tukalandapo mu cipande cikonkelepo?
19 Paulo nomba alandile amashiwi ya kulekelesha pa fyo tufwile ukwampana na bambi. Akonkomeshe Abena Kristu ukuti: “Wileka ububi bukucimfye, lelo ulecimfisha ububi ku busuma.” (Abena Roma 12:21) Babifi nshi abatulwisha muno nshiku? Bushe kuti twabacimfya shani? Ifi fipusho pamo ne fipusho fimbi, e fyo tukalandapo mu cipande cikonkelepo.
Kuti Mwalondolola Shani?
• Cinshi umutumwa Paulo akomailepo sana mu Abena Roma icipandwa 12?
• Cinshi tufwile ukwibukisha icingatwafwa sana ukukanalandula?
• Tukamwenamo shani nga ‘tatulebwesesha ububi pa bubi,’ kabili bambi na bo cikabawamina shani?
[Amepusho]
[Akabokoshi pe bula 22]
Mu Abena Roma icipandwa 12 Paulo alandile pa fyo imibele ya Mwina Kristu ifwile ukuba
• kuli Yehova
• ku basumina banankwe
• ku bashasumina
[Icikope pe bula 23]
Muli kalata ya kwa Paulo ku bena Roma, mwaliba ukufunda ukwingafwa Abena Kristu ukuba ne mibele isuma
[Icikope pe bula 25]
Cinshi twingasambililako ku fyo umusambi Stefani acitile?