کنیسه مکانی که عیسی و رسولان در آنجا موعظه می‌کردند
کنیسه مکانی که عیسی و رسولان در آنجا موعظه می‌کردند
«عیسی در سرتاسر جلیل می‌گشت و در کنیسه‌های ایشان تعلیم می‌داد و بشارت پادشاهی را اعلام می‌کرد.» — متّیٰ ۴:۲۳، ه‍ن.
در گزارشات اناجیل آمده است که عیسی سه سال و نیم خدمت کرد و طی این مدت در کنایسِ شهرها و روستاهای گوناگون حضور داشت. برای نمونه، در زادگاهش ناصره و یا در کفرناحوم محلّی که به بیشترین فعالیت خود پرداخت. عیسی اغلب در کنیسه به مردم در خصوص پادشاهی خدا موعظه می‌کرد و به آنان تعلیم می‌داد. او با نگاهی به فعالیت‌های گذشتهٔ خود چنین گفت: «همواره در کنیسه و در معبد که محل گرد آمدن همهٔ یهودیان است، تعلیم داده‌ام.» — یوحنّا ۱۸:۲۰، ه‍ن.
همچون عیسی، رسولان و دیگر مسیحیان قرن اوّل اغلب در کنیسه‌های یهودیان به تعلیم مشغول بودند. چرا یهودیان برای عبادت و پرستش کنیسه را انتخاب کردند؟ کنایس در زمان عیسی به چه شکل بود؟ در ادامهٔ این مقاله می‌خواهیم نگاهی دقیق‌تر به مکان پرستش یهودیان بیندازیم.
اهمیت کنایس در زندگی یهودیان مردان یهودی سه بار در سال برای شرکت در اعیاد مذهبی به معبدی که در اورشلیم واقع بود سفر می‌کردند. اما آنان برای پرستش و عبادت روزانه‌شان به کنیسه می‌رفتند. آنان در هر کجا که بودند چه در وطنشان چه خارج از آن در این مکان به نیازهای معنوی خود رسیدگی می‌کردند.
از چه زمانی کنیسه محلّی برای عبادت و پرستش یهودیان شد؟ برخی بر این اعتقادند زمانی که معبد یَهُوَه خدا در اورشلیم به دست بابلیان ویران شد و آنان یهودیان را به سرزمین خود به اسارت بردند (۶۰۷-۵۳۷ ق.م.)، کنیسه محل پرستش یهودیان گشت. این نیز امکان دارد، زمانی کوتاه پس از بازگشتشان از اسارت، یهودیان کنایس را محلّی برای عبادت انتخاب کردند. این درست زمانی بود که عَزْرا یهودیان را ترغیب می‌کرد که درک و آگاهی خود را از کلام خدا افزایش دهند. — عَزْرا ۷:۱۰؛ ۸:۱-۸؛ ۱۰:۳.
واژهٔ «کنیسه» در زبان عبری به مفهوم «گردهمایی» یا «جماعت» است. در سِپتواِجینْت، ترجمهٔ یونانی بخش عبرانی کتاب مقدّس، از این عبارات استفاده شده است. به مرور زمان مفهوم این واژه تغییر یافت و برای مکان گردهمایی و پرستش به کار می‌رفت. در قرن اوّل میلادی تقریباً هر شهری که عیسی به آن می‌رفت کنیسه‌ای داشت؛ شهرها چندین کنیسه و اورشلیم کنایس بسیاری داشت. این اماکن پرستش به چه شکل بودند؟
مکانی ساده و بی‌زرق و برق یهودیان کنایس را معمولاً در نقاط بلند شهر بنا می‌کردند. همچنین درب ورودی کنیسه را (۱) به سوی اورشلیم قرار می‌دادند. به نظر می‌رسد که آنان در به‌کارگیری چنین معیارهایی در بنای کنیسه نسبتاً انعطاف‌پذیر بودند چرا که همیشه نمی‌توانستند طبق آن عمل کنند.
زمانی که بنای کنیسه‌ای پایان می‌یافت اغلب ساده و عاری از هر گونه زرق و برق بود و اسباب و وسایل کمی در آن جای داشت. اصلی‌ترین وسیلهٔ کنیسه صندوق عهد (۲) بود. در این صندوق طومارهایی از کتاب مقدّس قرار داشت که با ارزش‌ترین دارایی مردم آن منطقه بود. هنگام برگزاری جلسات صندوق را از جایی که نگهداری می‌شد (۳) بیرون می‌آوردند و پس از اتمام جلسات دوباره به آنجا باز می‌گرداندند.
در نزدیکی صندوق عهد و رو به حضار، دو نیمکت (۴) قرار داشت که رهبران کنیسه و مهمانان ویژه روی آن می‌نشستند. (متّیٰ ۲۳:۵، ۶) در وسط سالن، سکوی سخنرانی قرار داشت که کمی بالاتر از سطح زمین بود. بر روی این سکو، تریبون و صندلی برای سخنران اختصاص داده شده بود (۵). حضار می‌توانستند در سه طرف سالن رو به سخنران بنشینند (۶).
مردم منطقه معمولاً کنیسه را از نظر مالی حمایت می‌کردند و به فعالیت‌های مربوط به آن رسیدگی می‌نمودند. اقشار مختلف مردم چه ثروتمند چه تنگدست داوطلبانه در تعمیر و نگهداری ساختمان کنیسه شرکت می‌کردند. جلساتی که در کنیسه برگزار می‌شد به چه صورت بود؟
عبادت و پرستش در کنیسه در کنیسه برای پرستش یَهُوَه برنامه‌ای تعیین شده بود که شامل خواندن سرود و دعا، خواندن کتاب مقدّس، تعلیم و آموزش و ترغیب و تشویق حضار بود. شرکت‌کنندگان در آغاز جلسات «شِمَع» را از بر می‌خواندند که شامل آیاتی از کتاب مقدّس و در واقع نشانگر ایمانشان به خدای یکتا بود. این نام از اوّلین کلمهٔ آیه‌ای که از بر می‌خواندند گرفته شده بود. در کتاب مقدّس آمده است: «ای اسرائیل، بشنو [یعنی شِمَع]، یَهُوَه خدای ما، یَهُوَه واحد است.» — تثنیه ۶:۴.
سپس آیاتی از تورات خوانده و به تفصیل توضیح داده می‌شد. تورات پنج کتابی است که موسی به قلم آورد. (اَعمال ۱۵:۲۱) پس از آن، قطعه‌هایی از نوشته‌های انبیا (هفطارا) خوانده و شرح داده می‌شد و به کاربرد آن اشاره می‌گردید. بعضی مواقع سخنرانِ مهمان این قسمت از برنامه را اجرا می‌کرد. عیسی نیز یک بار چنین کرد که در لوقا ۴:۱۶-۲۱ به آن اشاره شده است.
طوماری که به عیسی داده شد همانند کتاب مقدّسی که ما امروزه در دست داریم، با باب و آیات نشانه‌گذاری نشده بود. پس عیسی باید طومار را با دست چپش باز می‌کرد و با دست راستش می‌بست تا آیات مورد نظرش را بیابد. او همچون سخنرانان دیگر پس از خواندن آیات، طومار را دوباره به ابتدای آن برگرداند.
در بسیاری مواقع کلام خدا در جلسات به زبان عبرانی خوانده و همزمان به زبان آرامی ترجمه می‌شد. در جلساتِ یهودیان یونانی‌زبان، سِپتواِجینْت خوانده می‌شد.
اهمیت کنایس در زندگی یهودیان کنایس در زندگی روزمرهٔ مردم اهمیت بسزایی داشت و به منظورهای گوناگونی استفاده می‌گردید. کنیسه یا در کنار اماکنی دیگر واقع بود یا این که خود جزوی از یک مجتمع ساختمانی بود. بعضی اوقات محکمه‌های قضایی و یا جلسات محلّی در این امکان برگزار می‌شد. همچنین در برخی از آنان سالن‌های غذاخوری مجزایی در نظر گرفته شده بود که هنگام گردهمایی‌های بزرگ از آن بهره‌گیری می‌شد. به علاوه بعضی اوقات مسافران نیز می‌توانستند در اطاق‌هایی که در برخی از آنان ساخته شده بود اقامت گزینند.
تقریباً در هر شهر در همان مجتمعی که کنیسه در آن واقع بود مدرسه‌ای وجود داشت. معلّم حروف بزرگ را برای آموزش به شاگردانش بر لوحه‌ای واکس‌زده‌شده می‌نوشت. یهودیان در آن زمان از قدرت خواندن و نوشتن برخوردار بودند و این خود بیانگر نقش مهم مدارس در زندگی آنان بود. حتی عامهٔ مردم نیز با کتاب مقدّس آشنایی داشتند.
هدف اصلی از بنای کنیسه عبادت و پرستش بود. پس جای تعجب نیست که نحوهٔ برگزاری جلسات مسیحیان در قرن اوّل با جلسات یهودیان تشابهات بسیاری داشت. مقصود اصلی از تشکیل جلسات مسیحی نیز پرستش یَهُوَه بود. دعا، خواندن سرود و مطالعه و بررسی کلام خدا در برنامهٔ این جلسات قرار داشت. تشابهات دیگری نیز بین جلسات مسیحیان و یهودیان بود. مکان پرستش یهودیان و مسیحیان نیاز به مراقبت و رسیدگی داشت. این کار هزینه‌هایی را نیز در بر داشت که مردم آن را داوطلبانه تأمین می‌کردند. همچنین خواندن و بررسی کلام خدا تنها به معلّمان مذهبی و روحانیون اختصاص داده نشده بود. به علاوه زیر نظر مردان باصلاحیت و باتجربه، جلسات برنامه‌ریزی و برگزار می‌گردید.
شاهدان یَهُوَه سعی دارند از نمونهٔ عیسی و پیروانش در قرن اوّل پیروی کنند. سالن‌های برگزاری جلسات آنان نیز تشابهات چندی با کنایس باستان دارد. مهم‌تر از آن شاهدان یَهُوَه با این هدف به دور هم جمع می‌شوند که ‹به خدا نزدیک شوند.› درست همان طور که عاشقان حقیقت همواره در پی آن بوده‌اند. — یعقوب ۴:۸، ه‍ن.
[تصویر در صفحهٔ ۱۶، ۱۷]
تصویری بر اساس طرح و نقشهٔ کنیسهٔ گام‌لا در قرن اوّل
[تصویر در صفحهٔ ۱۸]
در مدرسهٔ کنیسه به پسران از ۶ تا ۱۳ سالگی آموزش داده می‌شد