Bushe Mwasumina Ukuti Mwalipo aba Mweo Kumbi Ilyo Mushilafyalwa?

“Ukwabula no kutwishika abantu nga bafwa balesa mu kufyalwa na kabili, kanshi abantu aba mweo bonse bantu abafwilepo kale e lyo baisafyalwa na kabili. Ilyo umuntu afwa umweo wena taufwa, ulafumamo.”—E FYALANDILE PLATO, UMU GRIKI UWASOMENE AMANO YA BANTUNSE, UWALIKO MULI BA 400 B.C.E., UWABALILEPO UKULANDA AYA MASHIWI NI “SOCRATES.”

“Apo umweo teti ube apabula umubili e lyo kabili umweo te mubili, ninshi umweo kuti waikala mu mibili iyapusanapusana. Kuti wafuma mu mubili umo no kuya mu mubili umbi.”—E FYALANDILE GIORDANO BRUNO, UMWINA ITALY UWASAMBILILE AMANO YA BANTUNSE, UWALIKO MULI BA 1500 C.E.

“Takwaba icifwa: umuntu amoneka fye kwati nafwa, lelo tafwa, . . . asanguka fye umulungulwa kabili alamona ne filecitika pa calo.”—E FYALANDILE RALPH WALDO EMERSON, UMWINA AMERICA UWALELEMBA AMALYASHI NE MISHIKAKULO, UWALIKO MULI BA 1800 C.E.

BUSHE mwalitala amutontonkanyapo uko mwafumine? Bushe mumona ukuti mwalipo aba mweo kumbi ilyo mushilafyalwa? Abantu abengi balatontonkanya pa mepusho ya musango yu. Ukutula fye na kale, abantu mu fyalo fyalekanalekana balafwaisha ukwishiba ifyasuko kuli ifi fipusho. Mu kufwailisha, bamo baisasumina ukuti umuntu nga afwa, “umweo” taufwa ulafumamo no kuyafyalilwa mu muntu umbi nangu mu cinama nelyo fye mu cimuti.

 Nangu ca kuti bamo balisumina muli ici cisambilisho, kuti twaishiba shani nga ca kuti ici cisambilisho ca cine? Finshi Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, calandapo? Ica kubalilapo, tufwile ukuyipusha ukuti, bushe ici cisambilisho cafumine kwi?

Bushe Icisambilisho ca Kuti Umuntu nga Afwa Alafyalilwa mu Cintu Cimbi Cafumine Kwi?

Ukulingana ne fyo bakalemba ba malyashi ya kale na basoma balanda, abekashi ba mu musumba wa Babiloni uwaliko muli ba 2000 B.C.E., basumine ukuti kwaliba icintu cimo icitwalilila ukuba no mweo umuntu nga afwa. Ba Morris Jastrow Jr balembele mu citabo cabo ica The Religion of Babylonia and Assyria ukuti: “Abena Babiloni abasambilile ifya mapepo e balengele abantu abengi ukusumina ukuti kwaliba icitwalilila ukuba no mweo umuntu nga afwa pantu balisabankenye sana ici icisambilisho. Abena Babiloni, balemona kwati imfwa yali fye ni nshila iyakuilamo ku bumi bumbi. Ukwabula no kutwishika icalengele abena Babiloni abasambilile ifya mapepo ukulasambilisha ici cisambilisho, mulandu wa kuti tabasumiine ukuti umuntu nga afwa ninshi calala capwa.”

Kanshi icisambilisho ca kuti umuntu nga afwa kulaba icitwalilila no mweo, catendekele mu Babiloni, e lyo pa numa casalanganine mu fyalo fyalekanalekana. Abena India abasoma amano ya bantunse balilundileko kuli ici cisambilisho ukuti na kuba umuntu nga afwa, ifyo ubumi bwakwe bwali ilyo talafwa fyali no kukuma umusango wa mubili aali no kufyalilwamo. AbaGriki abasoma amano ya bantunse na bo balisumine muli ici cisambilisho kabili ici calengele abantu abengi ukutendeka ukusumina ici cisambilisho.

Muno nshiku, abantu abengi mu fyalo fyalekanalekana na bo balitendeka ukusumina ici cisambilisho. Abantu balumbuka e lyo na bantu bambi abengi aba mu nkulo ino balitendeka ukutemwa imipepele isambilisha ifya musango yu. Kwaliba amabuuku na ma programu ya pa Intaneti ayengi umo balanda pa fyo cacindama ukwishiba ifyo ubumi bwa muntu bwali ilyo ashilafyalwa. Mu fyalo ifingi naciseeka abantu ukubondapa ukupitila mu kufwaya ukwishiba ifyo ubumi bwabo bwali ilyo bashilafyalwa. Muli uku kundapa, pa kuti beshibe ifyo umuntu alwele e lyo ne cilelenga ukuti alecita ifintu fimo, balalenga umuntu ukutendeka ukumona ifintu fimo ifimoneka kwati fintu fyamucitikiile ilyo ashilafyalwa.

Bushe Icisambilisho ca Kuti Umuntu nga Afwa Alafyalilwa mu Cintu Cimbi ca Cine?

Nangu ca kuti icisambilisho ca kuti umuntu nga afwa alafyalilwa mu cintu cimbi kale catendeke, tufwile ukwishiba nga ca cine nelyo iyo. Abena Kristu, kuti batemwa ukwishiba nga ca kuti ca cine Baibolo isambilisha ukuti umuntu nga afwa alafyalilwa mu cintu cimbi. (Yohane 17:17) Apo Kabumba wesu, Yehova Lesa, e Ntulo ya mweo kabili ‘e usokolola inkama,’ alatulondolwela bwino pa lwa bumi ne mfwa ukucila ifyo fwe bantunse twaishiba. Kanshi kuti twaenekela ukusanga ifyasuko pali ici cisambilisho mu Cebo cakwe Baibolo.—Daniele 2:28; Imilimo 17:28.

Nga tulebelenga sana Baibolo, tukasanga ifyasuko pa lwa cicitika umuntu nga afwa. Ku ca kumwenako, ilyo Adamu na Efa babembukile Lesa, Lesa aebele Adamu pa Ukutendeka 3:19 ukuti: “Wakulapiba pa kusanga ifya kulya mpaka ukabwelele ku mushili, pantu e ko wafumine. Pantu uli lukungu, kabili ku lukungu e ko ukabwelela.” Adamu bamupangile ukufuma ku lukungu. Kanshi ilyo afwile, abwelele ku lukungu nga fintu Lesa alandile. E co umuntu nga afwa tafyalilwa mu cintu cimbi, tabako. * Nga filya fine ukukaba no kutalala, ukuuma no kubomba, ulubuuto ne mfifi fyapusana, e fyo no kufwa kwapusana no kuba no mweo. Ala umuntu nga nafwa ninshi nafwa! Ici, cine kabili tacifwile cayafya ukucumfwikisha.

Kanshi kufwile kwaliba ifilenga abantu bamo ukusumina ukuti balebukisha ifyalecitika ilyo bashilafyalwa. Ukufika na pali lelo, takwaba uwaishiba bwino bwino ifyo bongobongo ibomba, ifyo ubukali bwa miti imo bwingafulunganya abantu e lyo ne fyo ifintu fimo ifibi ifyacitikile umuntu fingakuma ubumi bwakwe. Ifiloto ne fintu fye fimbi ifingi ifyakwelenganya ifisungwa muli bongobongo yesu kuti fyaba kwati fya cine kabili fyalicitike. Limo nalyo ifibanda kuti fyabomfya amaka ya bubifi ukulenga umuntu ukulamona  ifintu ifishabako kwati ca cine e ko fyaba.—1 Samwele 28:7-19.

Ca cifyalilwa fye ku muntu onse ukufwaya ukwishiba ifya ku ntanshi kabili takwaba uufwaya ukufwa. Nomba bushe cinshi calenga ukuti tulefwaisha ukwikala umuyayaya? Baibolo ilanda pali Kabumba wesu ukuti: “Abika ne nshita ya muyayaya mu mitima yabo.” (Lukala Milandu 3:11) E co umuntu fye onse alafwaisha ukwikala umuyayaya.

Nga ca kuti Kabumba, Yehova Lesa, e wabika mu mitima ya bantu ukufwaisha ukwikala umuyayaya, ninshi kanshi e wingatweba ne fyo tufwile ukucita pa kuti tukekale umuyayaya. Baibolo ilatweba ukufwaya kwa kwa Kabumba wesu ukuti akapaala abantunse bacumfwila no kubapeela umweo wa muyayaya muli paradaise pe sonde. Kemba wa malumbo, Imfumu Davidi yalembele ati, “Abalungama e bakekala mu calo, kabili bakekalamo umuyayaya.” (Amalumbo 37:29) Isambilisho lya pa kubuuka kwa bafwa lilomfwana no kufwaya kwa kwa Lesa ukushakaaluke.—Imilimo 24:15; 1 Abena Korinti 15:16-19.

Ukubuuka kwa Bafwa, Lisubilo lya Cine Cine

Mu Baibolo mwaba amalyashi 8 ayalanda pa bantu bafwile e lyo bababusha ninshi na bengi balemonako. * Uku kwali kubuuka ku bafwa, te kufyalilwa mu cintu cimbi iyo. Aba ababuukile tabalebuukila mu cintu cimbi lelo ni balya bene abafwile e balebuuka ica kuti nangu ni balupwa na bo baleangala nabo balebeshiba nga babuuka. Takwali ba lupwa abalefwailisha abana bafyelwe lwa mupepi nelyo ku fifulo fimbi ukutali pa kuti bamone nga ca kuti pa bana balefyalwa pali umwana wabo uwafwile, uwafyalilwe mu mwana umbi.—Yohane 11:43-45.

Tulakoseleshiwa sana ukwishiba ukuti Icebo ca kwa Lesa calilaya ukuti cinkupiti wa bantu abafwa akabuuka no kwikala mu calo cipya ica kwa Lesa, icikapyana nomba line icalo cabipa ico twikalamo. (2 Petro 3:13, 14) Pali ino nshita, abantu abengi abafwa baba mu cibukisho ca kwa Yehova, Lesa uushilaba nangu fye mashina ya ntanda shonse! (Amalumbo 147:4; Ukusokolola 20:13) Ilyo Lesa akabuusha abantu baikele mu nkulo shalekanalekana mu calo cakwe icipya, abantu bakeshiba indupwa bafyalilwemo ica kuti uuli onse akeshiba ifikolwe atuntwikeko. Ala mwandini ili subilo lisuma!

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 20]

Ukubuuka Lisubilo Lyaibela

Ukucila ukulafwaisha ukwishiba nga ca kuti mwalikeleko kale, kuti cawama mwasambilila ifyo Baibolo isambilisha pa kubuuka. Baibolo yalikwata ifyasuko ifisuma kabili ilatusansamusha ilyo tuli no bulanda.

Ku ca kumwenako, ba Theodore bali aba bulanda nga nshi ilyo abena mwabo ba Rosemarie abo baikele nabo mu cupo pa myaka 44 bafwile. Ba Theodore batile: “Ninjishiba ukuti nangu cibe shani Yehova akebukisha umwina mwandi. Amalyashi ya mu Baibolo ayalanda pa kubuuka ya cine cine kabili kwaliba na bantu abengi abamweneko ilyo abafwile babuukile. E co ndalolela Yesu ukwisalanda nga filya alandile kuli Lasaro, ilyo akatila: ‘Rosemarie fuma!’”

Ba Costas na ba Maria baali no bulanda sana ilyo umwana wabo umwanakashi uwali no mwaka umo ne myeshi 8 afwile ku bulwele bwa kufyalwa fye nabo. Ba Maria batile: “Imfwa ya kwa Evi umwana wesu yalitukalifye sana umutima. Imfwa yakwe yalilenga twaumfwikisha sana ifyo cumfwika ukucula, no kufwilwa e lyo no mulandu isubilo lya kubushiwa lyawamina. Amalembo pamo nga Esaya 33:24; 35:5, 6 e lyo no Ukusokolola 21:4, 5 yalatufika sana pa mutima! Ukwabula no kutwishika, Yehova, ni Shifwe uwatutemwa pantu alitupeela isubilo lya kubuuka.”

Ifyasuko fyaba mu Baibolo pa lwa bumi ne mfwa fyafuma kuli Kabumba wesu. Nga filya fine caba kuli ba Theodore na ba Costas e lyo na ba Maria, na imwe bene kuti mwakwata isubilo line line ilyakuulwa pa mufula wakosa uwa Cebo ca kwa Lesa. Ifyo yalanda fikacitika nangu cibe shani!—Tito 1:2.