1, 2. Bushe Yehova amona shani ababomfi bakwe pano isonde?

ABAFYASHI nga baletamba uko abana baleangala, ilingi line balapapa ukumona amano ayo abana babo bakwata aya kucita ifintu fimo. Na imwe bene mwalimona ukuti e fyo ciba. Umwana umo nalimo kuti alicenjela mu fyangalo e lyo umbi na o alicenjela mu fya kulengalenga nelyo mu kupanga ifintu. Nangu ca kuti abana balicenjela muli fimo, abafyashi lyonse balafwaya ukwishibilapo na fimbi ifyo abana babo bengacita.

² Yehova na o alibika sana amano ku bana bakwe pano calo. Alamona ababomfi bakwe muno nshiku ukuti “fisuma ifya mu nko shonse.” (Hag. 2:7) Balicindama sana kuli ena pantu balimutetekela kabili balamubombela no mweo onse. Nalimo mwalimona ukuti bamunyinefwe abengibalikwata ifya bupe ifyapusanapusana, bamo balalanda bwino amalyashi ya ku cintubwingi, bambi nabo baishiba sana ifya kupekanya bwino ifintu. Bankashi abengi balasambilila bwangu indimi sha ku fyalo fimbi, kabili balashibomfya ilyo baleshimikila. Bambi nabo balakoselesha Abena Kristu banabo kabili balasakamana abalwala. (Rom. 16:1, 12) Ala tulatasha ukuba na bamunyinefwe ba musango yu mu cilonganino!

3. Mepusho nshi twalalanshanya muli cino cipande?

 ³ Lelo Abena Kristu banensu bamo, ukubikako fye na bacaice e lyo na babatishiwe nomba line nalimo te kuti babe abacincila mu milimo ya mu cilonganino. Kuti twabafwa shani ukulunduluka? Mulandu nshi tufwile ukubikila amano ku fisuma ifyo bacita pa kuti tulebamona nge fyo Yehova abamona?

4, 5. Bushe ilyashi lyaba pa Abapingushi 6:11-16 lilanga shani ukuti Yehova alamona na fimbi ifyo ababomfi bakwe bengacita?

⁴ Amalembo ayengi yatweba ukuti Yehova tamona fye imibele iisuma mu babomfi bakwe lelo alamona ne fisuma ifyo bengacita. Ku ca kumwenako, ilyo Lesa asalile Gideone ukuti akalubule abantu bakwe ku bena Midiani abalebacusha, Gideone afwile alipapile ilyo malaika amwebele ukuti: “Yehova ali na iwe, we mpalume.” Ilyo bamwebele ifi, Gideone taleimona ukuti ni “mpalume.” Aleitwishika no kumona ukuti tafikilepo ukubomba umulimo bamupeele. Lelo Yehova ena alemona ukuti Gideone alilingile ukubomba umulimo amupeele.—Belengeni Abapingushi 6:11-16.

⁵ Yehova alicetekele ukutila Gideone kuti apususha abena Israele pantu alimwene ifyo acenjele mu fintu fimo. Ica kubalilapo fye, malaika wa kwa Yehova alimwene ifyo Gideone alebomfya amaka yakwe yonse pa kupuula ingano. Kabili malaika alimwene na cimbi ico Gideone acitile. Ku kale, abantu balepuulila ingano pa nse apalepita umwela pa kuti uleulula imisungu. Lelo Gideone ena alepuulila ingano umwakukamina imyangashi umwafiseme pantu aletiina ukuti abena Midiani kuti bamupoka ifya kulya ifyo akwete ifinono. Ici calangile ukuti ali uwacenjela icine cine! Kanshi e mulandu wine Yehova alemwena Gideone ukuti ali uwa mano kabili uwashilimuka. Ukwabula no kutwishika, Yehova alimwene ukuti Gideone kuti abomba imilimo na imbi.

6, 7. (a) Bushe ifyo Yehova alemona Amose fyapusene shani ne fyo abena Israele bamo balemumona? (b) Finshi filanga ukuti Amose alishibe ifintu ifingi?

⁶ Ifi fine e fyo cali na kuli kasesema Amose, Yehova alimwene ifisuma muli uyu kasesema nangu ca kuti abengi balimusuulile. Amose ailondolwele ukuti ali ni kacema kabili aletulaula mu fisabo fya mikunyu, ifi fisabo e fyo abapiina abengi balelya. Ilyo Yehova asalile Amose ukuyakalipila imikowa 10 iya bufumu bwa kwa Israele, abena Israele bamo bamwene ukuti tafikilepo ukubomba uyu mulimo.—Belengeni Amose 7:14, 15.

⁷ Nangu ca kuti Amose afumine ku mushi, alishibe intambi na bakateka abaleteka pali ilya nshita kabili ici calangile ukuti alishibe ifintu ifingi. Nalimo kwali abamwebele ifyo ifintu fyali mu Israele, kabili afwile alishibe ne fyalecitika mu fyalo fimbi ifyali lwa mupepi na Israele pantu aleumfwana na bashimakwebo abalefuma kuli ifyo fyalo. (Amose 1:6, 9, 11, 13; 2:8; 6:4-6) Abasoma sana pali Baibolo balatasha Amose ukuti alicenjele sana ukulemba. Kasesema alebomfya amashiwi ayayanguka kabili ayalekwata ubupilibulo. Ukwabula no kutwishika, filya Amose ali uwashipa pa kukalipila shimapepo Amasia cilangililo ca kuti Yehova alisalile muntu uwashipa uwa kuyalanda kuli shimapepo wabipa. Kanshi Lesa alimwene imibele iisuma muli Amose iyo abantu bambi bashamwene.—Amose 7:12, 13, 16, 17.

8. (a) Mashiwi nshi aya kukoselesha ayo Yehova aebele Davidi? (b) Bushe Amalumbo 32:8 kuti yakosha shani abamona kwati te kuti bacite ifintu fimo?

⁸ Yehova aleshiba ifyo fwe babomfi bakwe  bonse twingacita kabili alafwaya ukutwafwa ukubomba apapela amaka yesu. Aebele Davidi ukuti akulamutungulula ‘na menso yakwe yakulaba pali ena.’ (Belengeni Amalumbo 32:8.) Mulandu nshi aya mashiwi yatusansamushisha? Nangu ca kuti tumona kwati te kuti tucite ifintu fimo, Yehova kuti atwafwa ukucita ifyo fintu ukucila ne fyo tuletontonkanya. Nga filya fine kafundisha abikako amano ku mwana we sukulu pa kuti alecita bwino sana mu masambililo, e fyo na Yehova atwafwa pa kuti tulunduluke. Yehova kuti abomfya Abena Kristu banensu ukutwafwa ukulunduluka. Kuti batwafwa shani?

9. Bushe kuti twakonka shani ukufunda kwa kwa Paulo ukwa ‘kubika amano’ ku Bena Kristu banensu?

⁹ Paulo akoseleshe Abena Kristu bonse ‘ukubika amano’ ku Bena Kristu banabo. (Belengeni Abena Filipi 2:3, 4) Ico Paulo alelandapo ca kuti tulingile ukulamona ifisuma ifyo bamunyinefwe bacenjelamo kabili tulingile ukulabatasha. Tumfwa shani bamunyinefwe nga baletutasha pa fyo tulelunduluka? Tulatemwa kabili ilingi line cilalenga twabika sana amano ku fyo tulecita. Na ifwe nga tuletasha bamunyinefwe mu fyo balecita bwino, cikalenga nabo bakalelunduluka.

10. Ni bani maka maka abo tulingile ukubikako amano?

¹⁰ Ni bani maka maka abo tulingile ukubikako amano? Kwena bonse fye tulatemwa abanensu nga baletubikako amano. Lelo abacaice e lyo na bamunyinefwe ababatishiwe nomba line bafwile ukulaumfwa ukuti nabo bene kuti babombako imilimo mu cilonganino. Ici kuti calenga baishiba ukuti nabo balicindama mu cilonganino. Lelo nga tatubabikileko amano, tabakalefwaisha ukulunduluka nge fyo Icebo ca kwa Lesa cibakoselesha ukucita.—1 Tim. 3:1.

11. (a) Bushe eluda umo ayafwile shani uwacaice ukupwisha insoni? (b) Finshi mwasambililako ku lyashi lya kwa Julien?

¹¹ Ba Ludovic, baeluda abo babikileko sana amano mu cilonganino ilyo bali abaice batile: “Nga nabika amano kuli munyina uwacaice alalunduluka bwangu nga.” Ba Ludovic balandile pa wacaice Julien uwali ne nsoni ukuti: “Julien taicetekele, ne ci calelenga ukuti alefilwa ukucita ifintu bwino ukulingana ne fyo fifwile ukuba. Lelo nalimwene ukuti ali ne cikuuku, kabili alefwaya sana ukwafwa aba mu cilonganino. Kanshi nshalemulengulula, nabikile amano ku imibele yakwe iisuma kabili nalemukoselesha.” Mu kupita kwa nshita, Julien aishileba umubomfi utumikila kabili ino nshita ni painiya wa nshita yonse.

12. Cinshi tufwile ukucita pa kuti twafwe bambi ukulalunduluka? Shimikeni icacitike.

¹² Nga tulefwaya ukuti twafwe bamunyinefwe ukulunduluka, tufwile ukubabikako amano. Nge fyo twamona kuli Julien, tatufwile ukubika amano ku filubo fya bamunyinefwe, lelo tufwile ukulamona imibele yabo iisuma no mo bacita bwino ica kuti nga twabafwa kuti bacilapo ukulabomba bwino. Ifi fine e fyo na Yesu alemona umutumwa Petro. Nangu ca kuti limo Petro taleshikatala mu fyo alecita, Yesu amupeele ishina lya kuti Kefasi nelyo Petro, ilyalola mu kuti icilibwe. Ici calolele mu kuti ku ntanshi ali no kuba uwashikatala nelyo uwakosa nge cilibwe.—Yoh. 1:42.

13, 14. (a) Bushe Barnaba alemona shani Marko? (b) Bushe munyinefwe umo uwacaice bamwafwile shani nga filya ba-afwile Marko? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.)

¹³ Barnaba na o acitile cimo cine ilyo ali na Yohane uwakwete ishina lya ciRoma ilya kuti Marko. (Imil. 12:25) Ilyo Paulo ali na Barnaba pa lwendo lwa kubalilapo ulwa bumishonari,  Marko ali pamo nabo kabili ali “mubomfi” uwalebasakamana. Lelo ilyo bafikile ku Pamfulia, Marko alibashiile. Bashele fye babili ilyo balepita mu fifulo umwali ifipondo. (Imil. 13:5, 13) Lelo Barnaba taikalile fye ukutontonkanya pa fyo Marko alufyenye, mu kuya kwa nshita alikonkenyepo ukumukansha pa kuti alunduluke. (Imil. 15:37-39) Ici calengele ukuti Marko abe umubomfi wa kwa Yehova uwafikapo. Na kuba, Marko na Paulo bali bonse mu Roma ninshi Paulo balimukaka, kabili ilyo Paulo alelemba kalata ku Bena Kristu mu Kolose, alilandile ifisuma pali Marko. (Kol. 4:10) Elenganyeni ifyo Barnaba atemenwe ilyo Paulo amwebele ukuti pa kuya mu kumumona, akaye na Marko pa kuti akaleafwako Paulo muli fimo fimo.—2 Tim. 4:11.

¹⁴ Ba Alexandre, abasontelwe fye nomba line pali bueluda nabo balebukisha ifyo babafwile kuli eluda umo, batile: “Ilyo nali umwaice, calenkosela sana ukupepa pa cintubwingi. Lelo eluda umo alinangile ifya kuipekanya ilyo nshilaya mu kupepa ne fya kucita pa kuti nshileumfwa sana umwenso. Mu nshita ya kuleka ukumpeelako amapepo, balempeela libili libili pa kukumana kwa kuya mu mulimo wa mwi bala, ne ci calengele ukuti umwenso upwe.”

15. Finshi Paulo alandile pa ba bwananyina?

¹⁵ Bushe nga twamona imibele iisuma muli munyinefwe tulamutasha? Mwi buuku lya Abena Roma icipandwa 16, Paulo atashishe Abena Kristu banankwe ukucila pali 20, abakwete imibele iisuma. (Rom. 16:3-7, 13) Ku ca kumwenako, Paulo alandile ukuti Androniki na Yunia, batendeke ukubombela Kristu kale sana ukucila ena, alebatasha pa fyo batwalilile ukubombela Lesa. Paulo na kabili alitashishe sana banyina ba kwa Rufu, nalimo alelosha ku fyo bamutangete kale.

16. Finshi abacaice bengacita nga tulebatasha?

¹⁶ Nga tuletasha bamunyinefwe kuti balecita bwino mu cilonganino. Natulande pali Rico umulumendo mu France uwafuupwilwe pa mulandu wa kuti bawishi abashali ba Nte balemukaanya ukubatishiwa. Rico aletontonkanya ukuti afwile ukulolelako mpaka akafike pa mushinku wa kuti ifunde lya mu calo kuti lya musuminisha ukupingulapo ukucita ifyo alefwaya, e lyo akabatishiwa no kulabombela Yehova. Na kabili aleumfwa ububi pa fyo balemucusha ku sukulu. Ba Frédéric, baeluda abalemusambilisha Baibolo batile: “Nalitashishe Rico pantu ifyo alepitamo fyalelanga ukuti ali uwashipa ukulondolola ifyo asuminamo.” Ifyo Rico bamutashishe fyalengele ukuti atwalilile ukuba ne mibele iisuma no kulaumfwana na bawishi. Rico asukile abatishiwa ninshi ali ne myaka 12.

17. (a) Kuti twaafwa shani bamunyinefwe pa kuti balelunduluka? (b) Finshi mishonari umo alecita pa kulanga ukuti alitemenwe abacaice, kabili cinshi cafuminemo?

¹⁷ Lyonse ilyo twatasha bamunyinefwe pa fintu ifyo balecita bwino, kuti calenga  balabombela Yehova no mweo onse. Ba Sylvie, * ababomba pa Bethel ya ku France pa myaka iingi batile, na ba nkashi bene kuti baletasha bamunyina mu cilonganino. Kuti balebatasha pa fintu ifyapusanapusana ifyo bacita nelyo pa fyo babombesha. Nga balecita ifi ninshi “balelunda pa fyo bamunyinefwe bacita.” Balandile no kuti: “Lyonse mfwile ukulatasha bamunyinefwe.” (Amapi. 3:27) Ba Jérôme, bamishonari aba ku French Guiana balyafwa bamunyinefwe abaice abengi ukuba bamishonari. Batile: “Nalimona ukuti nga natasha bamunyinefwe abacaice umo balecita bwino mu butumikishi nelyo ukubatasha nga bayasuka bwino cilenga belaumfwa sana umwenso kabili balalunduluka.”

18. Busuma nshi bwaba mu kubomba na bamunyinefwe abacaice?

¹⁸ Na kabili kuti twakoselesha bamunyinefwe ukutwalilila ukulunduluka nga ca kutila tulebomba nabo mu mulimo wa kushimikila. Eluda kuti aeba munyinefwe uwacaice uwaishiba ifya makompyuta ukufumya ifyebo pa jw.org ifingafwa abakalamba mu cilonganino abashakwata amakompyuta. Nga ca kutila mulebomba imilimo pa Ng’anda ya Bufumu kuti cawama mwaitako munyinefwe uwacaice ukubomba na imwe. Ukucita ifi kuti kwalenga mwaishiba umo acita bwino,kabili kuti mwamutasha. Ukumutasha nalimo kuti kwalenga alunduluka.—Amapi. 15:23.

19, 20. Mulandu nshi tulingile ukula-afwila bambi ukulunduluka?

¹⁹ Ilyo Yehova asontele Yoshua ukutungulula abena Israele, aebele Mose ukuti ‘akoseleshe no kukosha’ Yoshua. (Belengeni Amalango 3:28.) Abantu abengi sana baleisa mu kupepa Yehova. Te baeluda fye abafwile ukwafwa bamunyinefwe abacaice na bapya ukulalunduluka, lelo Abena Kristu fye bonse abakosoka kuti babafwa. Ici cikalenga abengi bakatendeke ukubomba umulimo wa nshita yonse, kabili abengi “bakafikapo bwino bwino ukusambilisha bambi.”—2 Tim. 2:2.

²⁰ Nampo nga twaba mu cilonganino atemwa mwi bumba ililelunduluka ukuba icilonganino, natuleafwa aba bwananyina pa kuti nabo bakabombeko imilimo mu cilonganino ku ntanshi. Pa kuti tubafwe, tufwile ukupashanya Yehova uumona lyonse ubusuma mu babomfi bakwe.