Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

Mulandu nshi amanambala ya mwi buuku lya Amalumbo yapusanina mu mabupilibulo ya Baibolo yalekanalekana?

Baibolo yabalilepo ukukwata ifipandwa ne fikomo yali ya ciFrench iyasabankanishiwe na Robert Estienne mu 1553. Nangu cibe fyo, cimoneka ukuti ibuuku lya Amalumbo lyali ilya-akanishiwa na kale, pantu lyapangwa na malumbo, nelyo inyimbo, ishashikilwe na bantu abafulilako.

Cimoneka ukuti, Yehova e wabalilepo ukweba Davidi ukulonganya amalumbo aya kubomfya pa kupepa kwa cintubwingi. (1 Imilandu 15:16-24) Catunganishiwa ukuti Esra, shimapepo kabili “kalemba uwakampuka,” e washingemwe ukubika pamo ibuuku lya Amalumbo nge fi lyaba ilelo. (Esra 7:6) E ico ibuuku lya Amalumbo lyapangilwe pa kubika capamo amalumbo yalembelwe.

Mu lyashi lyapeele umutumwa Paulo mwi sunagoge lya mu Antioke (mu Pisidia) pa lwendo lwakwe ulwa ntanshi ulwa bumishonari, ayambwile mwi buuku lya Amalumbo no kusosa ati: “Ifyo calembwa mwi lumbo lyalenga bubili, aciti, ‘Ni we mwana wandi, ine lelo ninkufyala.’” (Imilimo 13:33) Mu maBaibolo ya lelo, aya mashiwi yacili yaba mwi lumbo lyalenga bubili, icikomo 7. Nangu cibe fyo, umwingi mwaba ukupusana kwa mitantikile ya manambala ya malumbo mu mabupilibulo yapusanapusana aya Baibolo. Cabe ifi pa mulandu wa kuti bakapilibula bamo bapilibwile ukufuma mu malembo ya ciHebere ayalembele baMasora, ilyo bambi bapilibwile ukufuma kuli Septuagint wa ciGriki, iyapilibwilwe ukufuma ku ciHebere iyapwishishiwe imyaka 200 ilyo Yesu talafyalwa. Ku ca kumwenako, Latin Vulgate, intulo ya mabupilibulo ya maBaibolo ayengi aya baKatolika, ibomfya imitantikile yaba muli Septuagint, ilintu New World Translation na mabupilibulo yambi yabomfya imitantikile ya ciHebere.

Bushe ni pi paba ubupusano bwine bwine? Amalembo ya ciHebere yakwata amalumbo 150. Lelo, Septuagint yauminkanya Amalumbo 9 na 10 pamo, e lyo yauminkanya na Amalumbo 114 na 115 pamo. Kabili, yalyakanya Amalumbo 116 yaba pabili na 147 na yo yaba pabili. Nangu cingati ubwingi bonse ubwa malumbo cimo cine, imitantikile ya manambala ya Amalumbo 10 ukufika ku Amalumbo 146 muli Septuagint yalicepapo ne lumbo limo pa ya ciHebere. Ici e calenga Ilumbo lyaishibikwa bwino lyalenga 23 ukusangwa pe Ilumbo 22 muli Douay Version, iyakonka imitantikile yaba muli Latin Vulgate, iyo, na yo, iyakonka imitantikile ya muli Septuagint.

Ica kulekelesha, ifikomo fya malumbo yamo yamo kuti fyapusanapusana ukushintilila pa mabupilibulo. Mulandu shi? Cyclopedia ya kwa McClintock na Strong itila ni pa mulandu wa kuti bakapilibula bamo bakonka “ifyo abaHebere bamona amashiwi ya pa muulu nge cikomo ca ntanshi,” lelo bambi te fyo bayamona. Na kuba, nga umutwe nelyo amashiwi ya pa muulu yalepa, ilingi line yapendwa nge fikomo fibili, ne co cilenga impendwa ya fikomo mwi lumbo ukufulilako.