KAUFELAA luna lu boni fateñi batu ba ba halifile, mi ku si na ku kakanya, ni luna lwa nyemanga ka linako ze ñwi. Nihaike kuli lu nga bunyemi ku ba maikuto a fosahezi a swanela ku ambukiwa, hañata lu ikutwanga kuli lu na ni mabaka a utwahala a ku nyema, sihulu haiba ku na ni mutu yo muñwi ya eza lika ze sa lu tabisi. Taba ye ñwi ye ne ñozwi ki ba American Psychological Association, mane i akaleza kuli “ku nyema ku lukile hahulu, mi ku tusa mutu ku ba ni buiketo bwa kwa mubili, ni ku felisa mataata a mañwi.”

Mubonelo o cwalo u kona ku bonahala ku ba o kolwisa sihulu ha lu nyakisisa za naa ñozi muapositola wa Sikreste Paulusi ka susumezo ya moya wa Mulimu. Ka ku ziba kuli ka linako ze ñwi batu ba halifanga, naa bulezi kuli: “Ha mu halifa, mu si ke mwa eza sibi; mu si ke mwa likelelwa ki lizazi mu nze mu halifile.” (Maefese 4:26) Ka ku ya ka liñolo le, kana lwa swanela ku ba ni mukwa wa ku halifanga, kamba kana lu swanela ku eza mo lu konela kaufela ku sikulula mukwa wa ku halifanga hahulu?

Paulusi ha naa fa kelezo ka za ku filikana, mwendi naa sweli ku nahana za manzwi a naa ñozwi ki Walisamu, ya naa ize: “Ha mu filikana, mu si ke mwa eza sibi.” (Samu 4:4 NW) Konohe, ki ufi mulelo wa kelezo ya naa ñozi Paulusi ka susumezo ya moya wa Mulimu? Paulusi naa zwezipili ku talusa kuli: “Mu zwise ku mina mufuta kaufela wa ze baba, buhali, mabifi, ku tatauka, ni lipulelo ze maswe, ni nto ifi kamba ifi ye holofaza.” (Maefese 4:31) Paulusi naa susueza Bakreste ku ambuka ku ba ni mukwa wa ku halifanga hahulu. Nto ye tabisa kikuli, taba ye ñozwi mwa hatiso ya ba the American Psychological Association i zwelapili ku bonisa kuli: “Lipatisiso ze ezizwe li bonisa kuli ku halifanga hahulu mane ku ekezanga kwa buhali ni mabifi mi ha ku koni ku mi tusa . . . ku tatulula butaata.”

Kono cwale lu kona ku “zwisa” cwañi buhali ku luna ni lika ze maswe kaufela ze tiswa ki bona? Mulena ya butali Salumoni wa kwaikale naa ñozi kuli: “Ngana ya mutu i mu tibela ku halifa kapili, mi ha swalela ba ba mu foselize, u ka bubana.” (Liproverbia 19:11) “Ngana ya mutu” i kona ku mu tusa cwañi ha kala ku halifa mwa pilu?

Ngana ki buikoneli bwa ku lemuha ni ku utwisisa muinelo. Ku ba ni ngana, ku talusa ku utwisisa hande  muinelo. Nto yeo i kona ku lu tusa cwañi ha lu foselizwe kamba ha lu shemaetwa?

Haiba lu lemuha kuli lika ha li ezwi ka swanelo, lu kana lwa ikutwa ku fosezwa. Niteñi, haiba lu latelela maikuto a luna ni ku nga muhato ka mabifi, lu kana lwa itahiseza butaata kamba ku holofaza batu ba bañwi. Sina feela mulilo o sa kaulezwi ha u kona ku cisa ndu, ku halifa hahulu kwa kona ku sinya libizo la luna ni ku sinya silikani sa luna ni batu ba bañwi mane nihaiba silikani sa luna ni Mulimu. Kacwalo, ha lu ikutwa kuli se lu tahelwa ki bunyemi mwa pilu ya luna, ki yona nako luli fo lu swanela ku nyakisiseza muinelo ka butungi. Ha lu ka ziba hande fo ku simuluha butaata kaufela, lu ka kona ku iswala kuli lu si ke lwa halifa hahulu.

Mulena Davida, yena Ndatahe Salumoni naa batile ku kena mwa butaata bwa ku ba ni mulatu wa mali mwa taba ya hae ni muuna ya bizwa Nabali, kono ka tohonolo Davida naa tusizwe ku nyakisisa taba ka butungi. Davida ni batu ba hae ne ba silelelize lingu za Nabali mwa lihalaupa la Judea. Nako ya ku kuta boya bwa lingu ha se i fitile, Davida a kupa Nabali kuli a mu fe kwateñi lico. Nabali sa alaba kuli: “Mina mu li, ni nge buhobe bwa ka, ni mezi a ka, ni nama ya ka ye ni lukiselize bakuti ba ka, kuli ni li fe baana bao, bo ni sa zibi ko ba zwa?” Leo luli ne li litapa! Davida ha sa utwile manzwi ao, yena ni baana ba 400, ba funduka kuli ba yo bulaya Nabali ni ba ndu ya hae.—1 Samuele 25:4-13.

Musalaa Nabali, Abigaili, ha sa zibile ze ezahezi, a funduka ku yo katanyeza Davida. Ha sa kopani ni Davida ni baana ba ne ba li ni Davida, Abigaili a wela kwa mahutu a Davida ni ku bulela kuli: “U lumelele mutangaa hao a ambolele mwa lizebe za hao, mi u utwe manzwi a mutangaa hao.” Kihona cwale Abigaili a taluseza Davida ka za ku tokwa ngana kwa Nabali ni ku bulela kuli Davida naa ka inyaza hahulu ha naa ka lifisa misuha ni ku sulula mali.—1 Samuele 25:24-31.

Ki lika mañi za naa lemuhile Davida mwa manzwi a Abigaili ze ne mu tusize mwa muinelo o taata hahulu wo? Sapili, naa lemuhile kuli Nabali na si na ngana, sa bubeli, Davida naa lemuhile kuli naa ka ba ni mulatu wa mali haiba naa ka nga muhato wa ku lombota mulatu. Sina Davida, ni mina mwa kona ku halifiswa ki mutu yo muñwi. Mu kona ku eza cwañi? Hatiso ye ñwi ya ba Mayo Clinic i akaleza kuli: “Mu kutumane hanyinyani mi mu buyele moya o muñata, kihona mu ka bala ku isa fa 10.” Ki niti, mu kutumane mi mu nahanisise za nto ye tisize butaata ni ze ne ka tiswa ki muhato o mu batile ku nga? Mu tuhelele ngana ya mina kuli i mi tuse ku kuyula buhali, mane nihaiba ku bu felisa.—1 Samuele 25:32-35.

Ka nzila ye swana, batu ba bañata kacenu ba tusizwe ku ziba mwa ku sikululela maikuto a bona a ku halifa. Bo Sebastian ba talusa kuli ku ituta Bibele ne ku ba tusize ku ziba mwa ku sikululela kacima-cima ni maikuto a ku halifanga hahulu, ka nako ye ne ba li mwa tolongo mwa Poland inze ba na ni lilimo ze 23. Ba bulela kuli: “Sapili, ni nahananga ka za butaata. Kihona cwale ni ka lika ku sebelisa kelezo ya mwa Bibele. Ni boni kuli Bibele ki yona buka ya butokwa ka ku fitisisa.”

Bo Setsuo ni bona ne ba ezanga nto ye swana. Ba bulela kuli: “Ne ni hanyaukelanga batu ba ne ba ni nyemisanga kwa musebezi. Kono bakeñisa kuli ni itutile Bibele, mwa sibaka sa ku hanyauka, ni ipuzanga kuli: ‘Ki mañi sifosi? Kana haki na ya sweli ku tahisa butaata?’” Ku nahanisisanga fa lipuzo ze cwalo ne ku ba tusize ku kuyula buhali bwa bona, mi ki mona mo ne ba konezi ku sikulula maikuto a ku halifa a naa a li mwa pilu ya bona.

Maikuto a ku halifa a kona ku ba a matuna hahulu, kono kelezo ye mwa Linzwi la Mulimu yona i maata hahulu ni ku fita. Haiba mu itusisa kelezo ye butali ya mwa Bibele ni ku lapelanga ku Mulimu, ni mina mu ka kona ku itusisa ngana ya mina kwa ku sikulula kamba ku tibela ku halifa.