“KON mayada anoman nga butang nga akon mahihimo, pahibaroa la ako.” Ini an ginsisiring han damu ha aton ha bag-o nga namatayan nga sangkay o paryente. Aw, sinsero gud kita hito. Bubuhaton naton an anoman nga butang ha pagbulig. Kondi an namatayan ba natawag ha aton ngan nasiring: “Naghunahuna ako han usa ka butang nga mahihimo mo ha pagbulig ha akon”? Diri. Matin-aw, bangin kita an kinahanglan mag-una ha pagbuhat kon karuyag gud naton nga buligan ngan liawon an usa nga nagkakabidoan.

Usa ka proberbio han Biblia an nasiring: “Sugad han mansanas nga bulawan ha ginuhit nga salapi amo an usa nga pulong nga iginyakan ha husto nga panahon.” (Proberbios 15:23; 25:11) Mayada kinaadman ha paghibaro kon ano an igyayakan ngan kon ano an diri igyayakan, kon ano an bubuhaton ngan kon ano an diri bubuhaton. Iini an pipira Kasuratanhon nga mga suhestyon nga nakabulig ha iba nga namatayan nga mga tawo.

Pamati: Magin “madagmit ha pamati,” siring ha Jakobo 1:19. Usa han mga butang nga nakakabulig gud nga mahimo mo buhaton amo an pakiangbit ha namatayan han kasakit pinaagi ha pamati. An iba nga namatayan bangin nagkikinahanglan nga mag-istorya mahitungod han namatay nira nga hinigugma, tungod han aksidente ngan sakit nga nagin hinungdan han kamatay, o mahitungod han mga pagbati tikang nga namatay. Salit pakianhi: “Karuyag mo ba nga mag-istorya mahitungod hito?” Pasagdi nga hira an magdesisyon. Ha paghinumdom han namatay an iya amay, usa nga batan-on nga lalaki an nagsiring: “Nakabulig gud ha akon kon nagpapakiana an iba kon ano an nahitabo ngan niyan tinuod nga namamati.” Pamati hin mapailubon ngan may simpatiya bisan diri na kinahanglan nga maghatag ka han mga baton o mga kasulbaran. Tuguti hira nga igpahayag an anoman nga karuyag nira nga ipaangbit.

Paghatag hin pasarig: Pasariga hira nga ginbuhat nira an ngatanan nga mahihimo (o anoman nga imo hinbabaroan nga totoo ngan positibo). Pasariga hira nga anoman an ira inaabat​—kabidoan, kasina, pagkasalaan, o iba nga emosyon—​bangin diri gud talagsahon. Sumati hira mahitungod han iba nga kilala mo nga nagmalampuson ha pagpahiuli tikang ha pariho nga kamatyi. An sugad nga “magopay nga mga pulong nakakatambal ha mga tul-an,” siring han Proberbios 16:24.​—1 Tesalonika 5:11, 14.

Ihatag an imo kalugaringon: Ihatag an imo kalugaringon, diri la ha siyahan pipira ka adlaw kon damu nga mga sangkay ngan mga paryente an presente, kondi bisan ha paglabay han mga bulan kon an iba nabalik na ha ira normal nga rutina. Hini nga paagi pamatud-i an imo kalugaringon nga “usa ka totoo nga sangkay,” an klase nga natindog ha usa nga sangkay ha panahon han “kakurian.” (Proberbios 17:17) “Ginsiguro han amon mga sangkay nga an amon mga gab-i igin-eskedyol  nga mayada mga buruhaton basi diri kami gumasto hin daku nga panahon nga kami la ha balay,” siring ni Teresea, nga namatayan hin bata tungod ha aksidente ha sarakyan. “Nakabulig iton ha amon ha paglampos ha amon daku nga kabidoan.” Paglabay han mga tuig, an mga petsa han anibersaryo, sugad han anibersaryo han kasal o petsa han kamatay, makasurubo gud nga panahon para han mga namatayan. Kay ano nga diri tigamnan an sugad nga petsa ha imo kalendaryo basi kon umabot iton nga adlaw han tuig, mahimo mo ihatag an imo kalugaringon, kon kinahanglanon, para han may simpatiya nga suporta?

Pag-una ha pagbuhat han angayan: Mayada ba mga butang nga kinahanglan buhaton? Ginkikinahanglan ba an usa ha pagmangno ha kabataan? An nabisita ba nga mga sangkay ngan mga paryente nagkikinahanglan hin urukyan? Hadto an namatayan nga mga tawo agsob nga nalilisang gud nga diri ngani hira maaram kon ano an ira bubuhaton, siyempre diri hira makakasumat ha iba kon ano an ira maibubulig. Salit kon hinsasabtan mo an totoo nga panginahanglan, ayaw paghulat nga hangyoon; pag-una ha pagbuhat. (1 Korinto 10:24; itanding an 1 Juan 3:17, 18.) Usa nga babaye nga namatayan han bana an nagsiring: “Damu an nagsiring, ‘Kon mayada anoman nga butang nga akon mahihimo, pahibaroa ako.’ Kondi usa nga sangkay an waray magpakiana. Kinadto dayon hiya ha kuwarto, kinuha an kobre han higdaan, ngan ginlabhan an mga taplak nga nahugawan han namatay. Usa nga babaye an kinuha hin balde, tubig, ngan mga garamiton ha paglimpyo ngan ginbanusan an alpombra nga ginsukahan han akon bana. Katapos han pipira ka semana, usa han mga tigurang ha kongregasyon an inabot nga nakasul-ot hin pantrabaho dara an iya mga garamiton ngan siniring, ‘Maaram ako nga mayada pipira nga butang nga kinahanglan opayon. Ano iton?’ Minahal ko gud iton nga tawo tungod ha pag-ayad han purtahan nga nabibitay an sadá ha usa la nga bisagra ngan ha pag-opay han mga butang nga may koryente!”​—Itanding an Jakobo 1:27.

Magin maabiabihon: “Ayaw kalimti an pagkamaabiabihon,” nagpapahinumdom ha aton an Biblia. (Hebreo 13:2) Sadang hinumduman naton labi na an pagkamaabiabihon ngada hadton nagkakabidoan. Imbes han “kadi ha anoman nga panahon” nga pagdapit, magkaada hin petsa ngan panahon. Kon ira isasalikway, ayaw dayon  paghunong. Bangin ginkikinahanglan an mahumok nga pagdasig. Bangin ira ginsasalikway an imo pagdapit tungod kay nahahadlok hira nga diri mapugngan an ira mga pagbati ha atubangan han iba. O bangin umabat hira hin pagkasalaan ha pagpahimulos ha pangaon ngan pakigtarutarampo ha sugad nga panahon. Hinumdumi an maabiabihon nga babaye nga hi Lydia nga gin-unabi ha Biblia. Katapos nga gindapit ha iya balay, hi Lukas nagsiring, “Ginpirit niya kami nga kumadto.”​—Buhat 16:15.

Magin mapailubon ngan masinabuton: Ayaw gud katingala ha igyayakan han namatayan ha siyahan. Hinumdumi, bangin inaabat nira an kasina ngan pagkasalaan. Kon an emosyonal nga kasina igindirekta ha imo, ginkikinahanglan an imo pagsabot ngan pagpailob nga diri bumaton nga may kasina. “Manul-ot kamo han mahumok nga pagbati han pagpaid, kalooy, pagpaubos, kaaghop, ngan pagkamainantuson,” an iginrirekomenda han Biblia.​—Kolosas 3:12, 13.

Pagsurat hin usa ka surat: Agsob nga ginbabalewaray an bili han usa nga surat han pagduyog ha kabidoan o usa nga kard han simpatiya ha namatayan. Ano an kapulsanan hito? Binaton hi Cindy, nga namatayan han iya iroy tungod han sakit nga kanser: “Usa nga sangkay an nagsurat ha akon hin makaruruyag nga surat. Nakabulig gud ito ha akon tungod kay paulit-ulit nga binabasa ko ito.” An sugad nga surat o kard han pagparig-on bangin ginhimo “ha pipira nga mga pulong,” kondi sadang maghatag ito han imo kasingkasing. (Hebreo 13:22) Mahimo ito sumiring nga nagtatagad ka ngan nakikiangbit ka ha espesyal nga handumanan han namatay, o mahimo ipakita hito kon paonan-o nadasig an imo kinabuhi han tawo nga namatay.

Pag-ampo nga kaupod hira: Ayaw minusa an bili han imo mga pag-ampo upod ngan para han mga namatayan. An Biblia nasiring: “An pangamuyo han matadong nga tawo . . . mayada makusog nga puwersa.” (Jakobo 5:16) Pananglitan, an pakabati nga nag-aampo ka para ha ira makakabulig ha ira ha pag-iban han sugad negatibo nga mga pagbati sugad han pagkasalaan.​—Itanding an Jakobo 5:13-15.

Ayaw pagpahirayo tungod kay diri ka maaram kon ano an sisidngon o bubuhaton: ‘Sigurado ako nga kinahanglan nira yana mismo nga mag-inusahan,’ bangin sumiring kita ha aton kalugaringon. Kondi bangin an kamatuoran amo nga nagpapahirayo kita tungod kay nahahadlok kita ha pagsiring o pagbuhat han sayop nga butang. Kondi, an paglikay han mga sangkay, mga paryente, o igkasi-magtinoohon bangin makahimo la ha namatayan nga labaw nga mabidoon, dinudugangan an kasakit. Hinumdumi, an pinakamaloloy-on nga mga pulong ngan mga buhat agsob nga amo an pinakasimple. (Efeso 4:32) An imo presensya mismo mahimo nga magin surok han pagparig-on. (Itanding an Buhat 28:15.) Ha paghinumdom ha adlaw han namatay an iya anak nga babaye, hi Teresea nasiring: “Ha usa ka oras, napuno dayon an lagusan han ospital han amon mga sangkay; an ngatanan nga mga tigurang ngan an ira mga asawa nakadto. An iba nga kababayin-an naka curlers pa ngani an ira buhok, an iba nakabado han ira pantrabaho. Ira binayaan an ngatanan nga ira ginbubuhat ngan nagkaabot ha kadagmitan. Kadam-an ha ira an nagsiring ha amon nga diri hira maaram kon ano an sisidngon, kondi diri ito importante tungod kay an ira presensya amo an importante.”

Ayaw pagpirita hira nga humunong ha pagkabidoan: ‘Ada, ada, yana, ayaw pagtangis,’ bangin sumiring kita. Kondi bangin maoroopay nga pabay-an nga tumuro an mga luha. “Naghuhunahuna ako nga importante nga tugotan an mga namatayan nga ipakita an ira emosyon ngan ipagawas an ira mga pagbati,” siring ni Katherine, nahinunumdom ha kamatay han iya bana. Pugngi an hilig ha pagsumat ha iba kon ano an sadang nira abaton. Ngan ayaw paghunahuna nga itatago mo an imo mga pagbati basi panalipdan hira.  Lugod, “pagtangis upod han mga tawo nga nagtatangis,” an iginrirekomenda han Biblia.​—Roma 12:15.

Ayaw pagdagmit ha pagsagdon ha ira nga ilabog an mga panapton o iba personal nga mga butang han namatay antes nga andam na gud hira: Bangin umabat kita nga maoroopay para ha ira nga ilabog an mga handumanan nga mga butang tungod kay bangin magpahilawig ito han kabidoan. Kondi an puplunganon nga “An diri nakikita diri man ginhuhunahuna” bangin diri naaplikar dinhi. An namatayan bangin kinahanglan maghunahuna hin hinayhinay ha namatay. Hinumdumi an pagsaysay han Biblia han paggios han patriarka nga hi Jakob han ginpatoo hiya nga an iya batan-on nga anak hi Jose pinatay han ihalas nga mananap. Katapos nga ipinakita kan Jakob an dugoon nga panapton ni Jose, hiya “nagkabidoan ha iya anak ha damu nga mga adlaw. Ngan an ngatanan nga iya mga anak nga kalalakin-an ngan kababayin-an nanmuhat ha pagliaw ha iya, kondi padayon nga iginsalikway niya an pagliaw.”​—Genesis 37:31-35.

 Ayaw pagsiring, ‘Magkakaada ka pa usa nga bata’: “Nasisina ako ha mga tawo nga nasiring ha akon nga magkakaada pa ako usa nga bata,” siring han usa ka iroy nga namatayan hin usa nga bata. Bangin maopay an ira mga tuyo, kondi ha nagkakabidoan nga ginikanan, an mga pulong nga masasaliwnan an namatay nga bata mahimo ‘makasamad sugad hin kampilan.’ (Proberbios 12:18) An usa nga bata diri gud masasaliwnan hin lain. Kay ano? Tungod kay talagsahon an kada usa.

Ayaw paglikay ha pag-unabi han usa nga namatay: “Kadam-an nga mga tawo an diri ngani nag-uunabi han ngaran han akon anak nga lalaki hi Jimmy o naghihisgot han mahitungod ha iya,” siring han usa nga iroy. “Kinakarawat ko nga nabibido ako kon diri gin-uunabi an ngaran han akon anak o ginhihisgutan an mahitungod ha iya.” Salit ayaw pagbalhina an topiko kon gin-uunabi an ngaran han namatay. Pakianhi an tawo kon kinahanglan niya nga paghisgutan an mahitungod han iya hinigugma. (Itanding an Job 1:18, 19 ngan 10:1.) Inaapresyar han iba namatayan nga mga tawo an pakabati ha mga sangkay nga nagsusumat han magopay nga mga kalidad nga tungod hito minahal nira an namatay.​—Itanding an Buhat 9:36-39.

Ayaw gud pagdagmit ha pagsiring, ‘Amo ito an gimaopayi’: An pagsari ha pagbiling han butang nga positibo mahitungod han namatay diri pirme ‘nakakaliaw ha naguguol nga mga kalag’ nga nagkakabidoan. (1 Tesalonika 5:14) Ha paghinumdom han namatay an iya iroy, usa ka batan-on nga babaye an nagsiring: “An iba nasiring, ‘Diri hiya nag-aantos’ o, ‘Murayaw na hiya.’ Kondi diri ko karuyag nga hibatian iton.” An sugad nga mga komento bangin magpasabot ha mga namatayan nga diri hira sadang mabido o diri importante an namatay. Kondi, bangin masurub-on hinduro hira tungod kay namimingaw na gud hira ha ira hinigugma.

Bangin maoroopay an diri pagsiring, ‘Maaram ako kon ano an imo inaabat’: Tinuod ba? Pananglitan, hinbabaroan mo ba kon ano an inaabat han usa nga ginikanan nga namatayan hin usa nga bata kon waray ka pa makaeksperyensya mismo han sugad nga kamatyi? Ngan bisan kon naeksperyensyahan mo na, hunahunaa nga an iba bangin diri gud naabat sugad han inabat mo. (Itanding an Pagtangis 1:12.) Ha luyo nga bahin, kon baga in angayan, bangin mayada pipira nga kapulsanan an pagsumat kon paonan-o mo nalamposan an kamatay han imo hinigugma. Naliaw an usa ka babaye nga an iya anak nga babaye namatay han an iroy han lain nga anak nga babaye nga namatay nagsumat han iya kalugaringon nga kahibalik ha normal nga pagkinabuhi. Hiya nagsiring: “Waray tikangi han iroy han patay nga anak nga babaye an iya istorya ha pagsiring ‘Maaram ako kon ano an imo inaabat.’ Ginsumatan la niya ako kon mationan-o an mga butang para ha iya ngan pinabay-an ako ha pag-istorya ha ira.”

An pagbulig ha namatayan nga tawo nagkikinahanglan han imo pagpaid, pagsabot, ngan daku nga gugma. Ayaw paghulat nga dumaop ha imo an namatayan. Ayaw pagsiring la, “Kon mayada anoman nga butang nga akon mahihimo . . .” Bilnga iton nga “anoman nga butang,” ngan dida hito pag-una ha pagbuhat han angayan.