درختی «گریان» که «اشک‌هایش» فواید مختلف دارد

اِرْمیا می‌گوید «بَلَسان [نوعی مرهم] به جهت جراحت آن بگیرید.‏» (‏ اِرْمیا ۵۱:‏۸‏)‏ کاوش یکی از منابع بهره‌برداری این مادهٔ بسیار آرام‌بخش و شفادهنده ما را به جزیرهٔ خیوس واقع در دریای اژه می‌برد.‏

در اوایل تابستان،‏ کشاورزان خیوس خود را برای بهره‌برداری‌ای استثنایی آماده می‌کنند.‏ پس از جارو زدن زمین،‏ سطحی مسطح،‏ سفالی و به رنگ سفید دور درخت همیشه‌بهاری که به مانند بوته است و مَصطَکی نام دارد،‏ درست می‌کنند.‏ سپس شکاف‌هایی در پوست درخت ایجاد می‌کنند که موجب «گریهٔ» درخت می‌شود.‏ شیرابهٔ اشک‌مانندی از صمغ شروع به ترشح می‌کند.‏ پس از دو یا سه هفته قطرات صمغ سفت شده،‏ کشاورزان آن را از روی پوست درخت یا از روی سفالی که زیر آن قرار دارد جمع می‌کنند.‏ این «قطرات» که ماستیک یا مَصطَکی خوانده می‌شوند،‏ برای ساختن بَلَسان یا مرهم مورد استفاده قرار می‌گیرند.‏

باید در نظر داشته باشیم که قبل از بهره‌برداری صبر و کوشش فراوانی لازم است.‏ ساقهٔ خاکستری و پیچ در پیچ آن بسیار آهسته رشد می‌کند.‏ این درخت برای رسیدن به رشد کامل خود که حدود ۲ تا ۳ متر می‌باشد،‏ به ۴۰ تا ۵۰ سال نیازمند است.‏

کار به عمل آوردن مَصطَک پس از شکاف دادن پوست درخت و جمع‌آوری قطرات،‏ هنوز تمام نشده است.‏ کشاورزان پس از جمع‌آوری «قطرات» مَصطَک،‏ آن را از صافی می‌گذرانند و پس از شستن به میزان اندازه و کیفیّت آنها را از هم سوا می‌کنند.‏ سپس،‏ مَصطَک را دوباره تمیز می‌کنند و برای استفاده‌های گوناگون آماده می‌سازند.‏

تاریخچهٔ گیاهی پرارزش

لغت یونانی «ماستیک» با واژه‌ای هم‌خانواده است که به معنی «فشار دندان» می‌باشد.‏ این نام نشان می‌دهد که از دوران باستان مَصطَک را به منظور خوشبو کردن بوی دهان می‌جویدند.‏

قدیمی‌ترین اطلاعات در خصوص مَصطَک از طریق تاریخدان یونانی قرن پنجم ق.‏د.‏م.‏،‏ به نام هرودوت به دست آمده است.‏ دیگر نویسندگان و طبیبان دوران باستان،‏ از جمله آپولودوروس،‏ دیوسکوریدس،‏ تئوفراستوس و بقراط به استفاده‌های دارویی مَصطَک اشاره نموده‌اند.‏ با وجود اینکه درخت مَصطَکی در تمامی کنارهٔ ساحلی مدیترانه رشد می‌کند،‏ تولید مَصطَک از حدود سال ۵۰ د.‏م.‏ تقریباً به جزیرهٔ خیوس اختصاص یافته است.‏ در واقع دلیل اصلی محاصرهٔ جزیرهٔ خیوس توسط رومیان،‏ اهالی جنوا و عثمانی‌ها همین مَصطَک بوده است.‏

استفاده‌های گوناگون

طبیبان مصر باستان از مَصطَک برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله اسهال و آرتروز استفاده می‌کردند.‏ آنها همچنین  از آن برای بخور و مومیایی کردن بهره می‌بردند.‏ درخت مَصطَک احتمالاً یکی از منابع ‹بَلَسان جِلْعاد› که در کتاب مقدّس به آن اشاره شده است بوده که در طبابت،‏ لوازم آرایش و به منظور پیش‌گیری از نشانه‌های پیری کاربرد داشته است.‏ (‏ اِرْمیا ۸:‏۲۲؛‏ ۴۶:‏۱۱‏)‏ گفته شده است که درختی که شیرهٔ مَیعه تولید می‌کند،‏ یعنی یکی از چهار موادی که برای ساختن بخور مقدّس به کار می‌رفته،‏ احتمالاً از خانوادهٔ درخت مَصطَکی می‌باشد.‏ —‏ خروج ۳۰:‏۳۴،‏ ۳۵‏.‏

امروزه از مَصطَک در روغن‌هایی استفاده می‌شود که برای حفظ نقاشی‌های رنگ روغن،‏ مبلمان و وسایل موسیقی به کار می‌رود.‏ به عنوان عایق و ضدّآب نیز استفاده می‌شود و یکی از بهترین موادی است که به رنگ پارچه و رنگی که نقاشان استفاده می‌کنند دوام بیشتری می‌بخشد.‏ مَصطَک در مواد چسبنده و کار دباغی به کار می‌رود.‏ به دلیل بوی مطبوع و خصوصیّات دیگرش در صابون،‏ لوازم آرایش و عطریات کاربرد فراوان دارد.‏

مَصطَک در ردیف ۲۵ دارویی قرار دارد که مصرف جهانی دارند.‏ و هنوز هم در طب سنتی جهان عرب به فراوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.‏ مَصطَک در سِمِنتی که در دندانپزشکی استفاده می‌شود و همچنین در پوشش داخل کپسول‌های دارویی نیز وجود دارد.‏

به عنوان منبع بَلَسان،‏ این «اشک‌هایی» که از درختان «گریان» مَصطَکی جاری می‌شوند،‏ قرن‌های متوالی به مریضان آرامش بخشیده و آنها را درمان کرده‌اند.‏ پس اِرْمیا دلیل خوبی داشت وقتی گفت:‏ «بَلَسان به جهت جراحت آن بگیرید.‏»‏

‏[تصاویر در صفحهٔ ۳۲]‏

خیوس

برداشت مَصطَک

‏«اشک‌های» مَصطَک بدقّت جمع‌آوری می‌شوند

‏[سطرهای اعتبار]‏

Chios and harvest line art: Courtesy of Korais Library; all others: Kostas Stamoulis