Skip to content

Skip to table of contents

KAPÍTULU 4

Oinsá mak Ita bele tau matan ba família?

Oinsá mak Ita bele tau matan ba família?

1. Tanbasá mak susar atu tau matan ba família ohin loron?

 OHIN loron buat barak troka, liuliu kona-ba moris família nian. Kostume balu neʼebé ema haree nuʼudar buat neʼebé diʼak iha tinan 40 ka 50 liubá, ohin loron ema la tuir tan. Tan neʼe, ema hasoru susar oioin atu tau matan ba sira-nia familia. Maski nuneʼe, se Ita simu konsellu husi Bíblia, Ita bele hasoru susar sira-neʼe no iha moris família nian neʼebé kontente.

HALAʼO MORIS TUIR BUAT NEʼEBÉ ITA IHA

2. Problema saida deʼit mak fó susar ba família sira ohin loron?

2 Ohin loron ema barak la kontente atu halaʼo moris neʼebé simples nuʼudar família ida. Sira barak buka buat seluk tan. Porezemplu, tanba loja sira faʼan sasán foun oioin no iklan dada ema atu hola sasán sira-neʼe, aman no inan rihun ba rihun serbisu makaʼas ba tempu naruk atu hetan sasán sira-neʼe ba sira-nia família. Ema barak seluk tan tenke hakaʼas an atu hetan etu bikan ida loron-loron. Sira uza tempu barak liu atu halo serbisu, karik sira halo serbisu oin rua, neʼe atu hetan deʼit buat neʼebé sira presiza. No ema balu tan buka makaʼas atu hetan serbisu, maibé la hetan tanba serbisu la iha. Sin, dala ruma susar atu halaʼo moris nuʼudar família ohin loron, maibé Bíblia nia matadalan bele ajuda família sira atu moris kontente nuʼudar família tuir sira-nia situasaun.

3. Apóstolu Paulo esplika matadalan saida? Oinsá mak hodi halo tuir matadalan neʼe bele ajuda ita atu tau matan ba família ho diʼak?

3 Apóstolu Paulo hasoru problema ekonomia. Atu hasoru problema neʼe, nia aprende buat importante, neʼebé nia esplika iha karta ba ninia kolega, Timóteo. Paulo hakerek: “Ita la lori buat ida mai mundu neʼe, no ita sei la lori sai buat ida husi nia; maibé wainhira ita iha ai-han no hatais, ita haksolok ona ho sira-neʼe.” (1 Timoteo 6:7, 8) Tuir loloos, família ida laʼós deʼit presiza roupa no hahán. Sira mós presiza fatin atu hela. Oan sira presiza bá eskola. No presiza sosa ai-moruk no buat seluk tan. Maski nuneʼe, ita bele halo tuir matadalan neʼebé Paulo hakerek. Se ita buka buat neʼebé ita presiza, duké buka deʼit buat neʼebé ita hakarak, ita-nia moris sei sai kmaan liu.

4, 5. Oinsá mak halo planu bele ajuda família atu tau matan ba sira-nia osan?

4 Ita bele hetan matadalan ida tan neʼebé bele ajuda ita liuhusi Jesus nia ai-knanoik ida. Nia hatete: “Imi ida neʼebé mak, atu halo uma aas ida, la tuur uluk lai atu sura buat neʼebé kuran, hodi haree nia iha osan ka lae atu halo toʼo hotu?” (Lucas 14:28) Iha ai-knanoik ida-neʼe Jesus fó-hatene kona-ba halo planu uluk. Ita koʼalia tiha ona kona-ba ida-neʼe iha Kapítulu 2, neʼebé hatudu oinsá konsellu neʼe bele ajuda mane no feto neʼebé hanoin atu kaben. No depois kaben, sira mós bele uza konsellu neʼe atu tau matan ba sira-nia familia. Ida-neʼe inklui halo planu uluk kona-ba oinsá atu uza osan neʼebé família iha ho matenek. Hodi halo nuneʼe família bele kontrola sira-nia osan, rai osan balu atu uza ba buat neʼebé sira presiza loron-loron ka semana-semana, no halaʼo moris tuir buat neʼebé família iha.

5 Iha rai balu, halo planu kona-ba osan inklui kontrola an atu la empresta osan ho funan boot, hodi sosa sasán ruma neʼebé Ita la presiza. (Provérbios 22:7) No mós, karik Ita tenke kuidadu atu la sosa deʼit sasán neʼebé Ita gosta antes hanoin kona-ba presiza sira seluk. Liután neʼe, halo planu kona-ba osan sei ajuda família atu sees husi problema seluk tan. Porezemplu, kuandu ema ida hanoin deʼit nia an, hodi gasta osan atu hemu tua demais, fuma sigarru no joga osan, ida-neʼe la diʼak duni ba família tanba estraga sira-nia ekonomia, no mós kontra Bíblia nia matadalan.—Provérbios 23:20, 21, 29-35; Lucas 21:34; Roma 6:19; Efeso 5:3-5.

6. Eskritura saida deʼit mak ajuda sira neʼebé moris iha kiak nia laran?

6 Maibé, oinsá ho sira neʼebé moris iha kiak nia laran? Iha mundu foun neʼebé besik ona atu mai, Maromak Jeová sei halakon kiak no buat aat hotu neʼebé fó-terus ba ema. Nuneʼe, ita hotu bele sente kmaan hodi hatene katak problema neʼe sei la iha tan iha futuru. (Salmo 72:1, 12-16; Apokalipse 21:3, 4) Maibé, ohin loron ema kristaun loos, karik sira kiak tebes, maibé sira la sente laran-kraik tanba sira fiar ba buat neʼebé Maromak Jeová promete: “Haʼu sei la husik ka hadook an husi imi.” Entaun, ho laran-metin fiar-naʼin sira bele hatete: “Ho Maromak nia tulun, haʼu la taʼuk buat ida.” (Ebreu 13:5, 6) Ohin loron maski iha susar barak, kuandu Maromak nia atan sira moris tuir ninia matadalan no tau uluk ninia Reinu iha sira-nia moris, Maromak Jeová apoia sira iha dalan oioin. (Mateus 6:33) Barak husi sira bele fó sasin kona-ba neʼe, hanesan ho liafuan neʼebé apóstolu Paulo hatete: “Haʼu hatene moris iha susar laran no mós wainhira iha sasán waʼin. Haʼu hanorin tiha haʼu-nia an atu moris ho rua neʼe: hamlaha eh bosu; iha sasán waʼin eh iha sasán uitoan deʼit. Haʼu bele halo buat hotu iha Nia neʼebé fó kbiit mai haʼu.”—Filipe 4:12, 13.

SERBISU HAMUTUK

7. Jesus nia liafuan saida mak sei ajuda ita atu tau matan ba ita-nia família?

7 Antes Jesus halo ramata ninia knaar iha mundu, nia hatete: “Ó sei hadomi ema seluk hanesan ó-nia an rasik.” (Mateus 22:39) Hodi halo tuir konsellu ida-neʼe, sei ajuda duni Ita atu tau matan ba Ita-nia família. Tuir loloos, se Ita hadomi ema seluk, neʼe katak Ita mós sei hadomi liu Ita-nia feen, laʼen, inan, aman no oan sira. Oinsá mak ema ida-idak iha família laran bele hatudu domin ba malu?

8. Oinsá mak ema iha família laran hatudu domin ba malu?

8 Dalan ida mak hodi ema ida-idak iha família halaʼo sira-nia knaar iha uma laran. Nuneʼe, inan-aman presiza hanorin oan sira atu haloot sira-nia sasán hanesan roupa ka brinkedu sira, depois sira uza. Maski presiza tempu no forsa atu dasa rai, hamoos uma laran, no fase bikan depois han, maibé, se ema ida-idak halaʼo sira-nia knaar ho diʼak, ida-neʼe fó rezultadu diʼak ba família tomak. Loos, dala ruma uma laran sai foʼer uitoan, maibé se família tomak serbisu hamutuk, baibain uma sei moos no kabeer. Maibé se ema ida baruk, buka diʼak ba nia an deʼit no lakohi ajuda, ida-neʼe fó todan ba família tomak. (Provérbios 26:14-16) Iha parte seluk, ema neʼebé ajuda ho laran-haksolok sei fó laran-manas ba família tomak. No mós, “Maromak hadomi ema neʼebé fó ho laran-haksolok”.—2 Korinto 9:7.

9, 10. (a) Baibain feen iha knaar saida deʼit? Oinsá mak família seluk bele ajuda nia? (b) Bíblia fó matadalan saida kona-ba halaʼo serbisu iha uma laran?

9 Hanoin malu no hatudu domin sei ajuda família atu sees husi problema boot neʼebé mosu beibeik iha umakain balu. Baibain inan sira hela iha uma no tau matan ba família. Neʼe katak sira tau matan ba oan, hamoos uma laran, fase roupa, sosa sasán no teʼin hahán. Iha rai balu, feto sira mós serbisu iha toʼos, faʼan sasán iha merkadu, ka halo serbisu seluk atu manán osan. Iha rai seluk, problema ekonomia obriga feen barak atu halo serbisu hodi manán osan, maski uluk ida-neʼe laʼós sira-nia kostume. Feen ka inan neʼebé serbisu makaʼas hanesan neʼe merese ita-nia respeitu. Sira hanesan “feen neʼebé matenek” neʼebé temi iha Bíblia laran. Loron-loron nia badinas, “paun baruk-teen nian, nia la han”. (Provérbios 31:10, 27) Maibé, ida-neʼe laʼós katak feto mesak deʼit mak tenke halo serbisu iha uma laran. Se laʼen no feen serbisu atu manán osan, diʼak ka lae, se feen deʼit mak halaʼo knaar hotu atu tau matan ba família, maibé laʼen no oan sira deskansa deʼit? Lae. (Kompara ho 2 Korinto 8:13, 14.) Entaun, se inan prepara daudauk hahán, nia sei kontente se família seluk kuru bee, fera ai, tahek no hili foos, bá sosa sasán, ka hamoos uma laran. Sin, família tomak bele serbisu hamutuk.—Kompara ho Galasia 6:2.

10 Karik ema balu hatete: “Iha haʼu-nia rai mane labele halo serbisu hanesan neʼe.” Maski ema barak hanoin hanesan neʼe, maibé diʼak atu hanoin toʼok kona-ba buat tuirmai neʼe. Kuandu Maromak Jeová hahú arranju família nian, nia la hatete katak feto deʼit mak halo serbisu ruma no katak mane labele halo serbisu neʼe. Tuir loloos, kuandu Maromak Jeová haruka ninia manu-ain atu vizita Abraão, Abraão rasik mós halo parte atu prepara no serve ai-han ba ninia bainaka sira-neʼe. (Gênesis 18:1-8) Bíblia fó konsellu: “Mane sira sei hadomi sira-nia kaben hanesan sira hadomi sira rasik nia isin-lolon.” (Efeso 5:28) Kuandu laʼen fila husi serbisu, karik nia kole no hakarak deskansa, maibé feen mós sente hanesan, karik feen kole liu, loos ka lae? (1 Pedro 3:7) Se hanesan neʼe, laʼen neʼebé hadomi nia feen sei ajuda atu kaer serbisu iha uma laran, loos ka lae?—Filipe 2:3, 4.

11. Oinsá mak Jesus hatudu ezemplu diʼak ba ema ida-idak iha família laran?

11 Jesus hatudu ezemplu neʼebé diʼak liu hotu kona-ba oinsá atu halo kontente ninia maluk no Maromak. Maski Jesus la kaben, nia hatudu ezemplu diʼak ba laʼen, feen, no oan sira. Nia hatete kona-ba nia an rasik: “Oan-Mane mai, laʼós atu ema serbí nia, maibé atu serbí . . . ema barak.” (Mateus 20:28) Sin, kuandu ema ida-idak iha família laran haburas hanoin hanesan Jesus nian, família neʼe mak furak tebes iha Maromak no ema seluk nia oin!

IMPORTANTE ATU MOOS NAFATIN?

12. Saida mak Naʼi Jeová hakarak husi ema neʼebé serbí nia?

12 Ita bele hetan Bíblia nia matadalan ida seluk tan kona-ba tau matan ba família iha 2 Korinto 7:1. Eskritura neʼe hatete: “Ita hamoos ita an husi buat foʼer sira hotu isin no klamar [“neon”, MF] nian.” Naʼi Jeová simu sira neʼebé halo tuir ninia liafuan sira-neʼe tanba nia hakarak simu adorasaun neʼebé “momoos no loloos”. (Tiago 1:27) Liután neʼe, hodi halo tuir liafuan sira-neʼe lori buat neʼebé diʼak ba família tomak.

13. Atu tau matan ba família, tanbasá mak importante atu sai moos?

13 Porezemplu, Bíblia fó esperansa mai ita katak iha aban-bainrua moras hotu sei la iha tan. Iha tempu neʼebá, “la iha ema neʼebé hela iha rai sei dehan: ‘Haʼu moras’”. (Isaías 33:24; Apokalipse 21:4, 5) Maibé antes tempu neʼe, dala ruma ema ida-idak iha família laran sai moras. Apóstolu Paulo no Timóteo mós hetan moras. (Galasia 4:13; 1 Timoteo 5:23) Maski nuneʼe, matenek-naʼin kona-ba saúde hatete katak ema bele sees husi moras barak. Família neʼebé uza matenek bele sees husi moras barak se sira hadook an husi buat foʼer isin nian no hahalok neʼebé bele estraga sira-nia relasaun ho Maromak. Mai ita haree oinsá mak sira halo ida-neʼe.—Kompara ho Provérbios 22:3.

14. Hodi moos iha buat morál nian, oinsá mak ida-neʼe bele proteje ita-nia família husi moras?

14 Adorasaun neʼebé moos laʼo hamutuk ho morál neʼebé moos. Hanesan ita hatene ona, Bíblia hatudu katak Maromak hakarak ema atu nafatin moos iha buat morál nian no atu odi hahalok sala-foʼer. “Sira neʼebé halo sala-foʼer ho feto-raan, . . . ka halo sala-foʼer ho kaben-naʼin, ka halo sala-foʼer ho maluk mane ka maluk feto, . . . sei la simu Maromak nia reinu nuʼudar liman-rohan.” (1 Korinto 6:9, 10) Tanba hahalok foʼer aumenta ba beibeik iha mundu neʼe, importante tebes ba ema kristaun atu moris tuir morál neʼebé moos iha Maromak nia haree. Hodi halo nuneʼe ita bele halo kontente Maromak no proteje ita-nia família husi moras neʼebé bele daʼet husi relasaun seksuál hanesan moras AIDS (moras-sida), sífilis, gonorreia, no infesaun baktéria naran klamídia.—Provérbios 7:10-23.

15. Moras barak mosu tanba ema la hanoin kona-ba moos isin nian. Fó ezemplu ida.

15 Hodi ‘hamoos ita-nia an husi buat foʼer hotu isin nian’ bele proteje ita-nia família husi moras seluk tan. Porezemplu, toman atu fuma sigarru la hafoʼer deʼit ema nia aten no roupa, maibé mós sigarru nia suar bele halo ema neʼebé fuma no mós ema seluk hetan moras. Tinan-tinan ema rihun ba rihun mate tanba fuma sigarru. Tan neʼe, se sira hadook an husi ‘buat foʼer isin nian’, sira sei la hetan moras ruma no la mate sedu!

16, 17. (a) Maromak Jeová fó lei saida ba ema Izraél neʼebé hasees sira husi moras balu? (b) Oinsá mak ema kristaun hotu bele halo tuir matadalan husi Deuteronômio 23:12, 13?

16 Hanoin toʼok ezemplu ida tan. Maizumenus tinan 3.500 liubá, Maromak fó ninia Ukun-Fuan ba nasaun Izraél kona-ba oinsá atu halaʼo sira-nia adorasaun no sira-nia moris loron-loron nian. Lei sira-neʼe inklui lei kona-ba moos isin nian neʼebé proteje sira husi moras. Lei ida mak kona-ba kuandu ema bá sentina, sira tenke laʼo dook husi sira-nia tenda no hakoi sira-nia foʼer. Hodi halo nuneʼe sira-nia hela-fatin moos nafatin. (Deuteronômio 23:12, 13) Lei antigu neʼe mak matadalan neʼebé sei diʼak hela ba ita ohin loron. Tuir loloos, ema barak hetan moras no mate tanba sira la hatene ka la halo tuir matadalan neʼe. a

17 Tanba hakarak halo tuir matadalan neʼebé Maromak fó ema Izraél liuhusi lei neʼe, ohin loron Maromak nia povu uza sentina, no se la iha, sira la soe foʼer iha fatin naran deʼit. Se sentina la iha, sira hakoi sira-nia foʼer hodi nuneʼe la hamosu iis la diʼak no moras. Sira neʼebé hela iha knua ka sidade, karik diʼak ba sira atu harii sentina atu nuneʼe Maromak Jeová “la haree hahalok neʼebé la loos”. (Deuteronômio 23:14) Maski Ita-nia sentina iha uma laran ka iha liʼur, Ita tenke hamoos beibeik tanba lalar sei hobur iha sentina neʼebé la moos no la taka. Depois lalar sira-neʼe bele lori baktéria no buat seluk tan neʼebé hamosu moras iha uma laran, no ba Ita-nia ai-han! Liután neʼe, labarik no ema boot tenke fase liman depois bá sentina. Selae, sira mós bele lori baktéria ba uma laran. Tuir doutór ida husi rai-Fransa, toʼo agora fase liman mak “dalan diʼak liu atu hasees moras hanesan kabun-moras, moras dada iis, no infesaun kulit nian”.

Halo uma moos nafatin mak baratu liu duké sosa ai-moruk

18, 19. Ita bele halo saida deʼit atu Ita-nia uma moos nafatin maski Ita moris iha kiak nia laran?

18 Loos, ita tenke hakaʼas an atu moos nafatin maski moris iha kiak nia laran. Ema ida neʼebé hatene kona-ba situasaun hanesan neʼe hatete: “Iha fatin neʼebé rai manas tebes, susar liu atu halo serbisu atu hamoos uma. Anin lori rai-rahun, no rai-uut taka buat hotu iha uma liʼur no laran. . . . Ema aumenta ba beibeik iha sidade no iha knua sira, ida-neʼe mós lori problema saúde nian. Problema seluk tan neʼebé mosu beibeik inklui baleta neʼebé iha ema no animál nia foʼer; plástiku, surat-tahan no foʼer seluk neʼebé soe arbiru deʼit; sentina públiku nian neʼebé foʼer tebes; laho, barata, no lalar neʼebé lori moras.”

19 Iha situasaun hanesan neʼe susar duni atu moos nafatin. Maibé, diʼak atu hakaʼas an. Sabaun no bee no uza tempu atu hamoos, la karun se kompara ho sosa ai-moruk ka selu ospitál. Kuandu Ita hela duni iha situasaun hanesan neʼe, se bele, keta husik animál tama no tee iha Ita-nia uma laran ka liʼur. Se dalan atu tama ba Ita-nia uma iha tahu barak durante tempu-udan, bele ka lae tau fatuk ka britas ruma atu Ita la lori tahu tama uma laran? Se hatais xinelus ka sapatu, bele ka lae hasai antes tama uma laran? No mós, Ita tenke kuidadu atu foʼer ruma la tama ba bee neʼebé Ita atu uza. Tinan-tinan, iha mundu tomak ema rihun ba rihun mate tanba bee neʼebé foʼer ka hela-fatin neʼebé la moos.

20. Sé deʼit mak iha responsabilidade atu halo uma moos nafatin?

20 Uma neʼebé moos mak knaar ba inan, aman, oan, no mós bainaka. Inan ida husi rai-Kénia, neʼebé iha oan naʼin-ualu, hatete: “Ema hotu hatene ona atu halo sira ida-idak nia knaar ho didiʼak.” Uma neʼebé moos no kabeer, haleno ninia naʼin. Lia-dadolin husi rai-España hatete: “Ema neʼebé kiak, la dehan katak sira lalika moos.” Maski ema hela iha uma boot, uma andár, uma piku, ka uma duʼut, moos mak dalan importante ida atu iha saúde neʼebé diʼak.

IMPORTANTE ATU GABA MALU

21. Tuir Provérbios 31:28, saida mak bele ajuda família atubele moris kontente?

21 Kuandu koʼalia kona-ba feen neʼebé matenek, livru Provérbios hatete: “Nia oan-mane sira hamriik no dehan sai katak nia kontente, ninia naʼin hamriik, no gaba nia.” (Provérbios 31:28) Ita mós foin lalais gaba ema iha Ita-nia família ka lae? Hanesan ai-hun neʼebé presiza loro-matan no bee atubele sai buras, ita mós presiza atu simu domin no gaba husi ema seluk. Feen sei sente kontente se nia hatene katak ninia laʼen hafolin serbisu makaʼas neʼebé feen halo ho domin atu tau matan ba família, no katak serbisu neʼebé ninia feen halo mak laʼós responsabilidade deʼit. (Provérbios 15:23; 25:11) No diʼak mós ba feen atu gaba ninia laʼen nia serbisu iha uma laran no liʼur. Oan sira mós sente kontente kuandu sira-nia inan-aman gaba sira tanba sira hakaʼas an atu halo knaar ho didiʼak iha uma, eskola ka iha kongregasaun kristaun laran. Maski ho liafuan badak deʼit atu gaba, ida-neʼe bele fó laran-manas ba ida neʼebé simu! La susar atu hatete “Obrigadu”, loos ka lae? Maski liafuan neʼe simples deʼit, maibé bele book família atu hakaʼas an atu serbisu hamutuk.

22. Oinsá mak família bele iha umakain neʼebé “hamriik metin”?

22 Iha razaun barak tansá mak susar tebes atu tau matan ba família. Maibé, Ita bele halo ida-neʼe ho susesu. Lia-dadolin husi Bíblia hatete: “Ho matenek mak ema sei harii umakain ida, no hodi hatene didiʼak mak umakain neʼe sei hamriik metin.” (Provérbios 24:3) Ema hotu iha família laran bele hetan matenek se sira hakaʼas an atu aprende Maromak nia hakarak no halo tuir ida-neʼe iha sira-nia moris. Iha folin duni atu hakaʼas an atu halo moris família sai kontente!

a Informasaun neʼebé Organizasaun Saúde Mundiál fó sai kona-ba oinsá atu sees husi moras tee-been, neʼebé halo bebé barak mate, hatete: “Iha fatin neʼebé sentina la iha, ema tenke bá dook husi sira-nia uma, dook husi fatin neʼebé labarik sira halimar, no dook metru 10 ka liu husi bee-matan, no tenke taka sira-nia foʼer ho rai.”