Pashanyeni Icitetekelo Cabo

“Umwanakashi Umusuma Nga Nshi”

RUTI afukeme lwa mupepi no mwina wa barle iyo atoleleshe mu nshita ya kasuba. Pali iyi nshita ninshi kwaya kulefita, kabili na babomfi abengi ninshi nabatendeka ukubwelelamo ku musumba wabo uunono uwa Betelehemu uwali pa lupili. Ruti afwile alinakile sana pantu abombele akasuba konse ukwabula ukutuusha. Nalyo line alitwalilile fye ukupuma barle. Nangu ca kuti umulimo abombele walikosele, ifintu fyalyendele bwino sana ukucila ne fyo ale-enekela.

Bushe cilepilibula ukuti ifintu nomba fyalitendeke ukuwamina uyu mukamfwilwa wacaice? Ruti alisalilepo ukuya na nafyala Naomi kabili alapile no kuti akatwalilila ukwikala nankwe no kulapepa Yehova, Lesa wa kwa Naomi. Ilyo aba banakashi babili abali no bulanda bafikile ku Betelehemu ukufuma ku Moabu, Ruti umwina Moabu aishileishiba ukuti mu Mafunde ya kwa Yehova mwali ne funde lya kwafwilisha abena Israele abapiina e lyo na bashali bena Israele. * Na kabili aishilesanga ukuti abantu ba kwa Yehova bamo balitemenwe sana Amafunde, kabili bali ne cikuuku nga nshi ica kuti alikoseleshiwe.

Umo pali aba bantu batemenwe sana Amafunde kabili abali ne cikuuku ni Boasi, umwaume uwali ne fyuma kabili umwine we bala umo Ruti aletolelesha barle. Pali ubu bushiku, Boasi asakamene bwino Ruti kwati fye mwana wakwe. Ruti alesekela fye mu kati nga aibukisha amashiwi ya kwa Boasi aya kumutasha pa fyo alesunga nafyala umukote Naomi e lyo na pa kuuba mu mapindo ya kwa Lesa wa cine, Yehova.—Ruti 2:11-13.

Na lyo line Ruti afwile alesakamikwa pa fyo ali no kwikala ku ntanshi. Apo ali mu calo ca nabene kabili mukamfwilwa uwabula no mwana, bushe ali no kulaisakamana shani no kusakamana nafyala Naomi? Bushe ali no kulatolelesha fye umo shacela? Kabili nani ali no kulamusakamana nga akota? Te kuti tupape ukuti Ruti afwile alesakamikwa sana. Na muno nshiku mwine umo imikalile yafishe, abengi balashomboka na masakamika ya musango yu. Twalasambililako ifingi ku fyo icitetekelo ca kwa Ruti camwafwile ukushipikisha amafya.

 Ulupwa Cinshi?

Ruti apumine no kulonganika itepe limo ilya barle, nalimo ilingalingana na malita 22 kabili lyafinine nalimo amakilogramu 14. Lyena abikile umwina wa barle mu nsalu, e lyo atwika pa mutwe, atendeka no kuya ku mushi ninshi no kufiita paleya palefiita.—Ruti 2:17.

Naomi alitemenwe ukumona nafyala aleisa kabili afwile alipapile sana ukumumona nasenda icipe icafina ica barle. Ruti alisendele ifya kulya ifyashelepo ifyo Boasi apeele ababomfi bakwe, kabili bonse babili, Naomi na Ruti baliliile ifi ifya kulya. Naomi aipwishe Ruti ukuti: “Bushe ni kwi utoleleshe lelo, kabili ni kwi ubombeele? Abe uwapaalwa uwacikumona.” (Ruti 2:19) Naomi alimwene ukuti pa kutila Ruti akwate barle yafula ifi, kufwile kwali umuntu umo uwa cikuuku nga nshi uwapeele uyu mukamfwilwa wacaice.

Awe e fyo Ruti na Naomi batendeke ukulanshanya, kabili Ruti aebele Naomi pa fyo Boasi ali ne cikuuku. E lyo Naomi aebele nafyala ati: “Abe uwapaalwa kuli Yehova uushaleka ukuba ne cikuuku ku ba mweo na bafwa.” (Ruti 2:19, 20) Alishibe ukuti ni Yehova walengele Boasi ukuba ne cikuuku, pantu e ulenga ababomfi bakwe ukuba bakapekape kabili alilaya no kuti akalambula abantu bakwe ababa ne cikuuku. *—Amapinda 19:17.

Naomi alikoseleshe Ruti ukusumina ifyo Boasi amwebele ukutila pa kutolelesha mwi bala lyakwe aleba lwa mupepi na bakashana aba mu ng’anda yakwe pa kutila abaleseepa belamucusha. Ruti alyumfwilile ifyo bamwebele kabili alitwalilile ‘ukwikala na nafyala.’ (Ruti 2:22, 23) Aya mashiwi yalangilila ukuti Ruti, ali no kutemwa kwa cishinka kabili iyi e mibele iyapulilemo sana pa mibele imbi iyo akwete. Ifyo Ruti ali kuti fyalenga na ifwe twatontonkanyapo nampo nga tulacindika aba mu lupwa lwesu, ukubatungilila e lyo no kubafwa mu fintu ifyo balekabila. Yehova alamona ifyo tulanga ukutemwa kwa cishinka ku bantu bambi.

Mu fyalo fimo pa kuti batile lulya lupwa, kano nga muli umulume, umukashi, umwana umwaume no mwana umwanakashi, kabili mufwile ukuba bawishikulu na banakulu e lyo na bantu bambi. Nomba bushe Naomi na Ruti lwali lupwa? Ifyo cali kuli Naomi na Ruti filanga ukuti ababomfi ba kwa Yehova kuti baba aba nsansa, aba cikuuku kabili kuti batemwana nangu bengaba abanono mu lupwa. Bushe mwalitemwa ulupwa lwenu, nampo nga muli banono nelyo abengi? Yesu aebele abasambi bakwe ukuti nangu fye ni balya abashakwata ulupwa kuti basanga balupwa mu cilonganino ca Bena Kristu.—Marko 10:29, 30.

“Na o ni Kalubula Wesu”

Ruti alitwalilile ukutolelesha mwi bala lya kwa Boasi ukufuma fye lintu batendeke ukuseepa barle muli ba April ukufika fye na lintu baleseepa ingano muli ba June. Mu kuya kwa nshiku, Naomi afwile aletontonkanyapo pa fyo ali no kucitila nafyala uo atemenwe sana. Ilyo Naomi ali ku Moabu alemona kwati te kuti asangile Ruti umwaume wa kumuupa. (Ruti 1:11-13) Lelo Naomi atendeke ukumona ifintu mu nshila imbi. Aebele Ruti ukuti: “We mwana wandi, bushe te kuti nkufwaile ukwa kutuusha, pa kuti cikuwamine?” (Ruti 3:1) Kale lwali lutambi abafyashi ukufwaila abana babo abakuupana nabo kabili Ruti ali fye kwati mwana wa kwa Naomi. Naomi alefwaila Ruti “ukwa kutuusha.” Amashiwi ya kuti “ukwa kutuusha” yalelosha ku fyo Ruti ali no kucingililwa nga ca kutila akwata ing’anda no mulume. Finshi Naomi ali no kucita?

Ilyo Ruti alandile pali Boasi umuku wa kubalilapo fye, Naomi atile: “Uyo muntu ni lupwa lwesu. Na o ni kalubula wesu.” (Ruti 2:20) Cinshi apilibwile pa kulanda aya mashiwi? Mu  Mafunde ayo Lesa apeele abena Israele mwali ne funde ilyalandile ukuti abena Israele balingile ukusakamana indupwa ishalecula pa mulandu wa bupiina nelyo ukufwilwa. Umwanakashi nga afwilwa umulume kabili takwete no mwana, calemukalipa sana pantu ishina lya mulume wakwe ne lya bana abo alingile ukukwata lyali no kuloba. Lelo Ifunde lya kwa Lesa lyalisuminishe ukuti munyina wa mulume wa kwa mukamfwilwa ali no kuupa mukamfwilwa pa kutila akafyalemo umwana uwali no kupyana ishina lya mulume wakwe uwafwile, kabili uyu e wali no kulasakamana ifyuma fyonse ifya lupwa. *—Amalango 25:5-7.

Naomi alilondolwele ifyo cali no kuba. Kuti mwaelenganya ifyo mukamfwilwa wacaice alemoneka pa menso lintu nafyala alemulondolwela ili lyashi. Ruti afwile taishibe sana Amafunde ya bena Israele; kabili intambi shabo ukwabula ukutwishika na sho shine tashishibe. Na lyo line alicetekele sana Naomi kabili alekutikisha fyonse ifyo bamwebele. Ifyo Naomi aebele Ruti nalimo fyamulengele ukumfwa ububi ne nsoni. Lelo, alisumine ukucita ifyo nafyala amwebele. Ruti ali-icefeshe kabili atile: “Nalacita fyonse ifyo mwanjeba.”—Ruti 3:5.

Limo limo cilafya abaice ukumfwila ifyo abakalamba, abaishiba ifingi balebafunda. Ilingi line cimoneka kwati abakalamba tabeshiba amafya abaice bakwata. Ku kuicefya kwa kwa Ruti tulasambililako ukuti mulafuma ifisuma mu kumfwila ukupanda amano ukwa bakalamba abatutemwa, abafwaya no kuti ifintu filetwendela bwino. Lelo, bushe finshi Naomi aebele Ruti kabili bushe ca cine ukuti Ruti alipaalilwe pa kumfwila ifyo bamwebele?

 Ruti Afika Ukwa Kupumina Barle

Bulya bwine bushiku mu nshita ya cungulo, Ruti aile uko abalimi abengi balepumina no kwela barle. Ilingi line incende balepuminapo barle yaleba ku mbali nelyo pa muulu wa lupili pantu e po umwela walepuupa sana mu nshita ya cungulo. Pa kulekanya ingano nelyo barle ku misungu, bashibulimi balebomfya ifya kwelelako no kutendeka ukuulusha.

Ruti alibikileko amano ukumona ifyo incito yaleya ilepwa mpaka na kasuba kaingila. Boasi e waleangalila ababomfi bakwe abale-ela barle. Ababomfi bakwe balyelele barle iingi sana. Pa numa Boasi aliliile no kwikuta kabili aile ku kusendama ku mpela ya mwina wa barle. Na kuba ifi e fyo abengi balecita pa kuti abapuupu ne fipondo tabebile barle nelyo ingano. Ruti alimwene uko Boasi aleya mu kusendama. Kabili Ruti amwene fye ukuti iyi yali e nshita ya kuti acite ifyo nafyala amwebele.

Ruti aile alepalamina ninshi naumfwa umwenso. Kwena alishibe ukuti Boasi ali mu tulo utukalamba. Nga filya fine Naomi amwebele, aile ku ntambalilo ya kwa Boasi no kusendama, atendeka no kulolela. Ruti ena amwene fye kwati ne nshita taile-enda. Nomba pa kati ka bushiku Boasi atendeke ukututuma. Alyumfwile impepo ku molu, e pa kupilibuka pa kuti afimbe ku makasa yakwe. E lyo aishileishiba ukuti kuli uulele ku ntambalilo yakwe. Baibolo itila: “Awe cilya ati apilibuke, amona umwanakashi nalaala ku ntambalilo!”—Ruti 3:8.

Amwipwishe ati: “Ni wani?” Na o Ruti ayaswike mwenso mwenso ati: “Nine Ruti umubomfi wenu, mukwai mufimbe umubomfi wenu insalu yenu, pantu ni mwe kalubula.” (Ruti 3:9) Abantu bamo batila ifyo Ruti acitile no kulanda bulya bushiku mwali ifya kubimbula Boasi. Lelo abalanda ifyo balalaba ifintu fibili ifyacindama. Ica kubalilapo, ifyo Ruti acitile alekonka fye intambi isho abengi muno nshiku bengamona ukuti te shisuma. Kanshi, kuti caba cilubo ukulinganya ifyo acitile ku fyo abengi ababa ne mibele yabipa bacita muno nshiku. Ica bubili ca kuti, ifyo Boasi acitile filanga ukuti Ruti talufyenyepo nangu cimo.

Ukwabula no kutwishika, ifyo Boasi ayaswike Ruti mwi shiwi lya mutembo fyalengele ukuti omfweko bwino. Amwebele ukuti: “Yehova nakupaale, we mwana wandi. Walenga icikuuku cobe ica kulekelesha ukuwama ukucila ica pa kutendeka, pa kukanakonka abalumendo abapiina nangu abakankaala.” (Ruti 3:10) Umuku wa “pa kutendeka” Ruti alangilemo icikuuku uo Boasi aleloshako, ni lilya Ruti aile na nafyala ku Israele ne fyo amusakamene. Umuku wa “kulekeleshako” ukulanga icikuuku, ni lintu aitemenwe ukuupwa kuli Boasi. Boasi alishibe no kuti umukashana wa mushinku nga Ruti kuti afwaya ukuupwa ku mulumendo wa fyuma nelyo umupiina. Lelo Ruti alefwaya ukucita icalungama kuli Naomi e lyo na ku mulume wakwe uwafwile pa kuti ishina lya mulume wakwe likaloba. Kanshi kuti twamona icalengele Boasi atemwe ifyacitile uyu mukashana uushali na bukaitemwe.

Boasi atwalilile ukusosa ukuti: “E ico nomba, we mwana wandi, witiina. Fyonse ifyo ulenjeba nkakucitila, pantu bonse abali mu mpongolo ya musumba wa bantu bandi baishibo kuti uli mwanakashi umusuma nga nshi.” (Ruti 3:11) Boasi alitemenwe ukuti ali ne shuko lya kuupa Ruti, kabili afwile tapapile ukuti Ruti alimwebele ukuti abe kalubula wakwe. Na lyo line Boasi ali umulungami kabili talefwaya ukucita fye ifyali no kumuwamina. Aebele Ruti ukuti kwali kalubula umbi uwali uwapalamisha ku lupwa lwa kwa Naomi. Boasi atile ali no kwipusha ulya mwaume intanshi no kumupeela ishuko lya kuupa Ruti.

Boasi aebele Ruti ukulaala na kabili ukufikila ku macaca, lyena ali no kuya ku ng’anda ukwabula ukuti abantu bamumone. Ico amwebele ukucite fyo, ni co talefwaya abantu ukubatunganya ukuti balicitile ifyabipa. Ruti alitwalilile ukulaala ku ntambalilo ya kwa Boasi, nalimo uyu muku taumfwile no mwenso pa mulandu wa kuti Boasi alilandile nankwe mu cikuuku. Lyena ku macaca, Boasi amupeele barle iingi  mu nsalu kabili Ruti alibwelelemo ku Betelehemu.

Nalimo Ruti alyumfwile bwino sana ukutontonkanya pa fyo Boasi amwebele ukuti abantu bonse balishibe ukuti ali “umwanakashi umusuma nga nshi”! Ukwabula no kutwishika icalengele ukuti abe umwanakashi umusuma ni co alefwaisha ukwishiba Yehova e lyo no kumubombela. Na kabili alilangile sana icikuuku kabili alibikile na mano kuli Naomi na bantu bakwe pa kuitemenwa ukukonka imikalile ne ntambi shabo isho ashaishibe. Nga twapashanya icitetekelo ca kwa Ruti, na ifwe tukalacindika abantu bambi e lyo ne ntambi shabo. Nga twacite fyo, abantu bakalatumona ukuti tuli bantu abasuma nga nshi.

Ruti Asanga Ukutuusha

Ilyo Ruti afikile pa ng’anda Naomi amwipwishe ati: “Ni wani, we mwana wandi?” Nalimo icalengele ukuti epushe ifyo ni co kwalifiitile, kabili Naomi alefwaya no kuti eshibe nga ca kuti Ruti ali no kuupwa nelyo nga ali no kutwalilila fye ukuba mukamfwilwa. Mukwangufyanya fye Ruti alilondolwelele nafyala fyonse ifyacitike ilyo ali na Boasi. Ruti apeele nafyala barle iyo Boasi amwebele ukutwalila Naomi.  *—Ruti 3:16, 17.

Pali ubu bushiku Naomi aebele Ruti ukwikala pa ng’anda mu nshita ya kuya ku kutolelesha barle mu mabala. Naomi aebele Ruti ukuti: “Uyu muntu taikale pa nshi  kano asuke apwishe umulandu lelo line.”—Ruti 3:18.

Ifyo Naomi alandile pali Boasi fyali fya cine. Boasi aile ku mpongolo ya musumba ukwalesangwa abakalamba ba mu musumba kabili atendeke ukulolela umwaume uwali lupwa wapalamisha uwa kwa Naomi ukufikila afika. Boasi aebele uyu mwaume pa menso ya bakambone ukuti afwile ukuupa Ruti pa kuti amulubule. Lelo uyu mwaume alikeene, atile nga acita ifyo ninshi aonaula ubupyani bwakwe. Lyena pa menso ya bakambone pa mpongolo, Boasi atile ali no kuba kalubula, ali no kushita ibala lya muyashi Elimeleke uwali umulume wa kwa Naomi, kabili ali no kuupa Ruti mukamfwilwa uwali umukashi wa kwa Maalone mwana Elimeleke. Boasi atile nga acita ifi ‘akabukulula ishina lya wafwa nga aba impyani yakwe.’ (Ruti 4:1-10) Boasi ali umulungami kabili tali kaitemwe.

Boasi aupile Ruti. Tubelenga mu Baibolo ukuti: “Yehova amulengele ukwimita na o afyele umwana umwaume.” Abanakashi ba mu Betelehemu balipaalile Naomi kabili balumbenye Ruti ukuti ali umusuma kuli Naomi ukucila ifyo abana baume 7 bali no kuba kuli ena. Tusambilila no kuti umwana umwaume uwa kwa Ruti aishileba icikolwe ca Mfumu Davidi. (Ruti 4:11-22) Davidi na o ali icikolwe ca kwa Yesu Kristu.—Mateo 1:1. *

Naomi na Ruti balipaalilwe icine cine, kabili Naomi akushishe umwana wa kwa Ruti kwati fye mwana wakwe uwa kuifyalila. Ifyo aba banakashi babili bali fitusambilisha ukuti Yehova Lesa alapaala abantu abakonka amafunde yakwe ilyo balecucutika ukupekanishisha aba mu ndupwa shabo. Na kabili alapaala ababombela pamo na bantu bakwe muli bucishinka. Alapaala abantu bakwe abacishinka kabili abasuma nga nshi nga filya Ruti ali.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 19]

Ruti alebombesha ukuisakamana e lyo no kusakamana Naomi

[Icikope pe bula 21]

Ruti na Naomi baleafwana kabili balekoseleshanya

[Icikope pe bula 23]

Ruti tali na bukaitemwe kabili talufyenye pa kufwaya Boasi ukuti amulubule

[Icikope pe bula 24]

Yehova alipaalile Ruti pa kumupeela ishuko lya kuba icikolwe ca kwa Mesia.