Ubumi Bwabo

Ukukoshiwa ku Bwananyina bwa mwi Sonde Lyonse

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA THOMSON KANGALE

Pa April 24, 1993, nalilaalikwe ukusangwa kuli programu wa kupeela amaofeshi ya musambo upya uwa fikuulwa 13, ku Lusaka, mu Zambia. Apo nalikwete ubwafya pa kwenda, nkashi Umwina Kristu uwaletutandasha pa maofeshi anjipwishe mu cikuuku ati, “Bushe kuti mwatemwa nsende umupando wa kuti muletuushapo mu nshita mu nshita?” Ndi muntu wafiita, wena untu wabuuta, lelo ico tacali kantu kuli wene. Calimfikile pa mutima, nalimutashishe pantu icikuuku cakwe e calengele ukuti mpwishe bwino ukutandalila ici cifulo conse.

PA MYAKA iingi, ifya kukumanya nge fi fyalinsekesha ku mutima, ukunshinina libili libili ukuti mu cilonganino ca Bwina Kristu ica Nte sha kwa Yehova, mwaba ukutemwa uko Kristu atile kwali no kwishibisha abakonshi bakwe aba cine cine. (Yohane 13:35; 1 Petro 2:17) Lekeni mushimikileko ifyo naishibene na ba Bena Kristu kale sana mu 1931, umwaka uo babilishemo ukuti balefwaya ukwishibikilwa kwi shina lyashimpwa pali Baibolo ilya kuti Inte sha kwa Yehova.—Esaya 43:12.

Ukutendeka Ubutumikishi mu Afrika

Mu November 1931, nali ne myaka 22 kabili naleikala ku Kitwe, umusumba wa mu citungu ca Mikoti mu calo ca Northern Rhodesia (iciitwa nomba Zambia). Umunandi twaleteya nankwe umupila wa ku makasa e wanjishibishe  ku Nte. Nalisangilwe ku kulongana kwabo kumo kumo kabili nalembele kalata ku maofeshi yabo ku Cape Town, mu South Africa, no kulomba icitabo ca kwafwa ukusambilila Baibolo ica The Harp of God. * Ici citabo cali mu ciNgeleshi, kabili calinkosele ukuumfwa, pantu nshaishibishe ulo lulimi.

Icitungu ca Mikoti, icaba amakilomita mupepi na 240 ukulola pa kati ka masamba na kapinda ka ku kulyo aka cimana ca Bangweulu, mupepi na kuntu nakuliile, e ko abengi ukufuma ku fitungu fimbi baleya ku kwingila incito mu mikoti ya mukuba. Amabumba ayengi aya Nte balekumana kulya lyonse ku kusambilila Baibolo. Ilyo papitile nshita, nakuukile ukufuma ku Kitwe ukuya kwi tauni lya mupepi ilya Ndola no kutampa ukubishanya ne bumba lya Nte kulya. Pali yo nshita, nali umukalamba mwi bumba lya bakateya wa mupila ilyaleitwa Prince of Wales. Na kabili nalebomba mu ng’anda ya musungu uwali maneja wa kampani kakwete amashitolo ayengi mu fyalo fya pa kati ka Afrika akaleitwa African Lakes Corporation.

Nshaile apatali mu masomo kabili iciNgeleshi naishibeko panono cintu nasambilile fye ku basungu nalebombela. Lelo, nalefwaya sana ukulundako amasambililo yandi kabili nalilembele kalata kwi sukulu lya ku Plumtree, ku calo ca Southern Rhodesia (iciitwa nomba Zimbabwe). Lelo pali yo nshita, nalembele na ku maofeshi ya Nte ku Cape Town umuku wa cibili. Nabeshibishe ukuti nalipokelele icitabo ca The Harp of God kabili nalefwaya ukubombela Yehova inshita yonse.

Nalipapile ilyo napokelele kalata yabo, iyatile: “Tulekutasha pa kuti ulefwaya ukubombela Yehova. Tulekukoselesha ukupepelapo pali uyu mulandu, na Yehova akakwafwa ukumfwikisha icine, kabili akakupeela icifulo apa kumubombela.” Ilyo nabelengele kalata imiku iingi, naipwishe Inte ishingi ico ningile ukucita. Batile: “Nga cine cine ulefwaya ukubombela Yehova, kuti wacite fyo kabili tendeka mu kwangufyanya.”

Napoosele umulungu utuntulu ndepepela pali uyu mulandu kabili nasukile napingula ukusuulako ku masambililo ya ku calo no kutwalilila ukukonkelela isambililo lyandi ilya Baibolo ne Nte. Umwaka wakonkelepo, mu January 1932, nalangile ukuipeela kwandi kuli Yehova Lesa mu lubatisho lwa mu menshi. Ilyo nakuukile ukufuma ku Ndola ukuya ku musumba wa mupepi uwa Luanshya, namonene na Jeanette, uwasumina munandi, kabili twalyupene mu September 1934. Ilyo twaleupana, Jeanette ninshi alikwata abana babili, umwaume no mwanakashi.

Mu kuya kwa nshita, nalilundulwike lwa ku mupashi, kabili mu 1937, natampile ubutumikishi bwa nshita yonse. Tapakokwele sana pa numa ya ico, nalisontelwe ukubomba ngo mutumikishi  wenda, uwitwa nomba kangalila wa muputule. Bakangalila benda batandalila ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova ku kufikosha lwa ku mupashi.

Ukushimikila mu Myaka ya Kubangilila

Mu January 1938, natuminwe ukuyatandalila imfumu ya cikaya Sokontwe, iyalombele ukuti Inte sha kwa Yehova bakayeitandalila. Naendele ne ncinga pa nshiku shitatu ukuya ku mushi wabo. Ilyo nabebele ukuti icindetele ni kalata balembele ku maofeshi yesu ku Cape Town, balitemenwe nga nshi.

Naile ku ng’anda ne ng’anda no kulaalika abantu ku nsaka. Ilyo balongene, nalilandile na bo. Ico calengele ntendeke amasambililo ya Baibolo ayengi. Imfumu na kapaso wa iko e babalilepo ukuba bakangalila mu filonganino kulya. Ilelo kuli ifilonganino ukucila pali 50 kuli ilya ncende iyo nomba beta Samfya.

Ukufuma mu 1942 ukufika mu 1947, nabombele mu citungu ca ku Bangweulu. Naleikala inshiku 10 ne cilonganino cimo na cimo. Apo ababomfi balebomba umulimo wa kulobolola kwa ku mupashi bali abanono iyo myaka, twaumfwile ifyaumfwile Shikulwifwe, Yesu Kristu ilyo atile: “Ukulobolola kwena kukalamba, lelo ababomfi nabacepa. E ico lombeni Umwine wa kulobolola, ku kuleka atume ababomfi mu kulobolola kwakwe.” (Mateo 9:36-38) Muli shilya nshiku, imyendele yalyafishe, e ico ilingi line Jeanette aleshala ku Luanshya na bana ilyo ine naletandalile filonganino. Pali yo nshita, ninshi ine na Jeanette twalikwatilapo abana na bambi babili, lelo umo afwile ilyo ali fye ne myeshi 10.

Bamotoka bali fye abanono ilya nshita, ne misebo ine yali fye ya kamo kamo. Bushiku bumo, naimine ubulendo bwa makilomita ukucila pali 200 ne ncinga ya kwa Jeanette. Inshita shimo nga nafika pa mumana, pa kwabuka nalesunsa incinga pa mabeya, no kuikatila ku kuboko kumo, ilyo ndebomfya kumbi ukowa. Impendwa ya Nte mu Luanshya yalifulile lubilo lubilo, kabili mu 1946, abantu 1,850 e basangilwe ku Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu.

Ukulolenkana no Kukaanya ku Umulimo Wesu

Inshita imo ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Cibili, umulashi wa buteko district commissioner wa ku Kawambwa alinjitile no kutila: “Ndefwaya uleke ukubomfya ifitabo fya Watch Tower Society pantu nomba nafibindwa. Lelo kuti nakupeela ifitabo umo wingafumya ifyebo fya kulembela amabuuku ya kubomfya mu mulimo obe.”

Namwaswike ati: “Ishi shine mpapulo momfya shaliba fye bwino. Nshilekabila na shimbi.”

Atile: “Bushe walibeshiba abena Amerika iwe? (ilya inshita impapulo shesu shalepulintwa ku United States). Bakakulufya.”

Namwaswike ati: “Aba mbishanya na bo tabakandufye.”

E lyo aipwishe ati: “Bushe teti webe aba mu filonganino fyobe ukusangula indalama sha kwafwilishako ku nkondo ifilecita amacalici yambi?”

Namwaswike ati: “Uyo mulimo wa bakapaso ba kamfulumende.”

Atile: “Kabiye ku ng’anda utontonkanye pa fyo nakweba.”

Namwaswike ati: “Pa Ukufuma 20:13 na 2 Timote 2:24, Baibolo itweba ukukanaipaya no kukanacito lubuli.”

Nangu bandekele ukuti ndeya, na kabili balinjitile kuli district commissioner ku Fort Rosebery, itauni nomba ilitwa Mansa. Atile: “Ico nkwitile, kukweba ukuti kamfulumende naibinda ifitabo fyobe.”

Natile: “Ee mukwai, nalyumfwa kale.”

“Kanshi uye ku filonganino fyobe fyonse no kweba abo upepa na bo ukuleta ifitabo fyonse kuno. Waumfwa?”

Namwaswike ati: “Uyo te mulimo wandi, mulimo wa bakapaso ba kamfulumende.”

Amankumanya Yafumamo Ifisuma

Pa numa ya nkondo, twatwalilile fye ukushimikila. Mu 1947, ilyo napwile fye ukubombela icilonganino mu mushi wa Mwanza, naipwishe abantu uko ningashita tii. Basontelele ku  ng’anda ya bamo ifi ati baNkonde, apo baleshitisha na tii. BaNkonde na bena mwabo balimpokelele ne nsansa. Naebele baNkonde nati ilyo ndenwa tii, nga mulefwaya kuti mwabelenga icipandwa cileti “Hell, Icifulo ca Kutuushamo mu Cilolelo,” mu citabo caleti “Lekeni Lesa Abe Uwa Cine.”

Ilyo napwishishe ukunwa tii nabepwishe ati: “Cinshi mwaumfwapo pali helo?” Pa kupapushiwa ne fyo babelengele, batampile ukusambilila Baibolo ne Nte na pa numa balibatishiwe pamo na bena mwabo. Nangu ca kuti tabatwalilile ukuba Inte, abena mwabo na bana babo abengi balitwalilile. Na kuba, umo pa bana babo, Pilney, acili abombela pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu Zambia. Kabili nangu ca kuti banyina Pilney nomba bakoloci, bacili ni Nte ya busumino.

Ukwikalako Panono ku Fyalo fya ku Kabanga ka Afrika

Iofeshi lyesu ilya mu Northern Rhodesia, ilyatendeke ukubomba mu 1948 mu Lusaka, lyalintumine ku Tanganyika (iitwa nomba Tanzania). Nte umbi alitushindike no mwina mwandi pa lwendo lwesu ulwa kuninika impili pa makasa. Ulwendo lwatupoosele inshiku shitatu kabili twalinakile cibi. Ine nasendele umufuko wa fitabo, umukashi wandi asendele ifya kufwala fyesu, uyo Nte umbi asendele ifya kufimbana fyesu.

Ilyo twafikile ku Mbeya mu March 1948, kwali umulimo ukalamba uwa kwafwa bamunyina ukuteuluka ukuti baleikala ukulingana ne fisambilisha Baibolo. Kuli cilya cifulo, twaishibikwe ati baCitawala. Nangu ca kuti ishina Inte sha kwa Yehova lyalipokelelwe kuli bamunyina, tabalelibomfya ku cintubwingi. Ukulunda pali fyo, Inte shimo shalekabila ukutaluka ku ntambi shimo ishakuma ku kutiina abafwa. Lelo napamo ukuteuluka kwayafishe sana ku bengi kwa kulembesha ifyupo ukulingana ne funde, ukufilenga ukuba ifya mucinshi pa menso ya bonse.—AbaHebere 13:4.

Ku ntanshi, nalikwete ishuko lya kubombela incende shimbi ku Kabanga ka Afrika, ukusanshako na ku Uganda. Napoosele imilungu 6 mu Entebbe na mu Kampala uko abengi bayafwilishiwe ukwishiba icine ca mu Baibolo.

Ukulaalikwa Ukuya ku New York City

Ilyo nabombele mu Uganda pa nshita yalepako, mu kutendeka kwa 1956 nafikile mu Dar es Salaam, umusumba ukalamba uwa calo ca Tanganyika. Kulya, nasangile kalata ukufuma ku maofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova alempembelela. Mwali fyebo fya kuti ntendeke ukupekanishisha ubulendo bwa kuya ku New York ku kusangwa kwi bungano lya pa kati ka nko ilyali no kubako ukufuma pa July 27 ukufika pa August 3, mu 1958. Cintu cayeba fye ukuti nalitemenwe icine cine.

Ilyo inshita yafikile, ine na kangalila wenda umbi, Luka Mwango, twaile ne ndeke ukufuma ku Ndola ukuya ku Salisbury (ukwitwa nomba Harare), mu Southern Rhodesia, e lyo ukuya ku Nairobi, ku Kenya. Ukufuma kulya twaile ne ndeke ku London, mu England, uko twapokelelwe ne nsansa. Ilyo twailesendama bulya bushiku twafikile, twalitemenwe nga nshi kabili twaikalile fye ukulanda pa fyo ifwe fwe bena Afrika twapokelelwe ne cileela ku basungu. Twalikoseleshiwe icine cine pali ci cacitike.

Twasukile twafika mu New York, umo ibungano lyabelele. Bushiku bumo pe bungano, nalipeele lipoti pa lwa mulimo wa Nte sha kwa Yehova  mu Northern Rhodesia. Pali ubo bushiku abali mwi bumba bafikile napamo 200,000 abalongene mu cibansa ca Polo Grounds mu New York ne ca Yankee Stadium. Bulya bushiku nshalele naletontonkanya fye pe shuko lyawamisha ilyo nakwete.

Bwangu bwangu, ibungano lyalipwile kabili twalibweleele ku mwesu. Ilyo twalebwelelamo, na kabili twaipakishe icileela ca bamunyinefwe na bankashi ba ku England. Pali bulya bulendo, twalilangililwe ukwikatana kwa bantu ba kwa Yehova te mulandu no mushobo nelyo icalo bafumako, kabili nshakalabe co!

Ukutwalilila Umulimo Te Mulandu ne fya Kwesha

Mu 1967, nalisontelwe ukuba umubomfi wa citungu—e kutila umutumikishi uya ku muputule no muputule. Pali yo nshita impendwa ya Nte mu Zambia yalicilile pali 35,000. Pa numa, na kabili natuminwe ukubomba nga kangalila wa muputule ku Mikoti pa mulandu wa kulwalilila. Mu kupita kwa myaka, Jeanette atendeke ukulwalilila kabili mu December 1984 asukile afwa, uwa busumino kuli Yehova.

Pa numa ya mfwa yakwe, calinkalipe sana ilyo abena buko abashasumina bampeele umulandu ati nine namulowele. Lelo bamo abaishibe ubulwele bwa kwa Jeanette kabili abalanshenye na dokota wakwe balilondolwelele aba balupwa icishinka. Lyene kwaishile ubwesho na bumbi. Balupwa bamo balefwaya ukuti ncite ulutambi lwa kupyanika. Ku ncende nafuma, umwina mobe nga afwa, we wafwilwa ufwile ukulaala na lupwa lwa muyashi. Kwena nalikeene.

Mu kuya kwa nshita, umupatikisha wa balupwa walipwile. Nalitashishe Yehova pa kungafwa ukuba uwashangila. Ilyo papitile umweshi umo pa numa ya kushiika umwina mwandi, munyina umo alishile no kutila: “Munyina Kangale, mwalitukoseleshe sana pa cililo ca bena mwenu pantu tapali ulutambi nangu lumo ulushili lwa bukapepa ulo mwacitileko. Tulemutasha nga nshi.”

Ukulobolola Kwawamisha

Nomba papita imyaka 65 apo natampile ubutumikishi bwa nshita yonse nge Nte ya kwa Yehova. Mwandi nalisekelela cine cine muli iyi myaka ukumona imyanda ya filonganino ukupangwa na Mayanda ya Bufumu ayengi ukukuulwa mu ncende umo nabombele kale nga kangalila wenda! Ukufuma ku mpendwa ya Nte 2,800 mu 1943, nomba bakabila ba Bufumu mu Zambia nabafula ukucila pali 122,000. Na kuba, uyu mwaka wapwile abantu 514,000 e basangilwe ku Cibukisho muli ci calo, icakwata abantu bashafika na mamilioni 11.

Pali ino nshita, Yehova alansakamana bwino. Nga ndefwaya ukuya ku cipatala, munyina wa Bwina Kristu alantwala. Ifilonganino ficili filandalika ukuyalanda amalyashi ya ku cintubwingi, kabili ici cilalenga ndekuulililwa inshita ishingi. Icilonganino nonganamo cilapekanya kuti bankashi ba Bwina Kristu balekomboshanya ukuwamya ing’anda yandi, kabili bamunyina balaitemenwa ukwisansenda ukuya ku kulongana cila mulungu. Ninjishiba ukuti akubula ukubombela Yehova, nga nshiipakisha uku kusakamana kwa kutemwa. Ndemutasha pa kutwalilila ukumomfya mu butumikishi bwa nshita yonse na pa milimo iingi nabomba ukufika ino nshita.

Nomba nshimwensekesha, kabili ilyo ndeya ku Ng’anda ya Bufumu, ndatuusha imiku iingi mu nshila. Icola candi ica fitabo shino nshiku cumfwika kwati nacifinisha, e ico pa kucangushako, ndafumyamo ifitabo ifyo nshayebomfya ku kulongana. Ubutumikishi bwandi ubwa mwi bala nomba bwa kutungulula fye amasambililo ya Baibolo ku bankonkela pa ng’anda. Lelo cilansansamusha sana nga naibukisha imyaka yapita no kutontonkanya pa kukula kwa kusungusha ukwacitika! Nabombela mwi bala umo amashiwi ya kwa Yehova ayalembwa pali Esaya 60:22 yafikilishiwa apakalamba. Palya patila: “Umunono akabe kana limo, uwacepa akabo luko lwakosa, Ine Yehova ne wasose ci, mu nshita ya ciko nkacilengo kukalakasha.” Cine cine, nalimonako uko ico cintu cacitika mu Zambia e lyo na mwi sonde lyonse. *

[Amafutunoti]

[Ifikope pe bula 24]

BaKangale ne ofeshi lya musambo ilya mu Zambia ku numa

[Icikope pe bula 26]

Iofeshi lya musambo mu Zambia ilelo