“Nisqasniykeqa cheqapuni kanku.” (JUAN 17:17.)

1. Rikusqaykimanjina, ¿imapitaq Jehovamanta sutʼinchaqkuna wak religionesmanta jukjina kanku?

ÑAWPAQ kutipi Jehovamanta sutʼinchaqwan sumaqta parlarisqaykipi tʼukuriy. ¿Imatá astawan yuyarikunki? Achkha ninkuman: “Bibliawanpuni tapuykunasniyman kutichiwasqanku tʼukuchiwarqa”, nispa. Arí, imatachus Dios Jallpʼapaq munasqanta, wañuptinchik imachus kasqanta, wañusqaspaq ima suyaychus kasqanta ima yachaspa, mayta kusikurqanchik.

2. ¿Imaraykú Bibliata jatunpaq qhawayta qallarirqanki?

² Bibliamanta astawan yachakuspaqa kawsaymanta, wañuymanta, imachus qhipaman kananmanta ima tapuykunaman kutichisqanta, ni mayqin librojinataq mayta yanapawasqanchikta repararqanchik. Yuyaychaykunasninqa wiñaypaq, chaymanjina ruwaqkunataq allinta, kusisqataq kawsakunku (Salmos 1:1-3 leey). Chiqa cristianosqa, Bibliata “mana runaj palabranta jinachu, manachayqa chiqamanta Diospa Palabranta jina” qhawanku (1 Tes. 2:13). Kay yachaqanapi, unaymantapacha imaynatachus Bibliata qhawasqankuta ukhuncharispa, jatunpaq, pisipaq qhawaqkunawan, mana kikinchu kasqankuta sutʼita rikusun.

JUK CHʼAMPAY ALLINCHAKUN

3. ¿Imataq ñawpa cristianosta tʼaqanachinanpaqjina kachkarqa, chayrayku imataq kanman karqa?

³ Mana circuncidasqa, nitaq judío kaqkunamanta ñawpaq kaq akllasqa cristianoqa, Cornelio karqa. Chaymantapacha cristiana qutuchakuyta tʼaqanachinanpaqjina, 13 watasta juk chʼampay rikhurirqa. Mana judío kaqkunamanta, cristianosman achkha tukuchkarqanku. Chay runas niraq bautizakuchkaspa, ¿Israelpa Leyninmanjinaraqchu circuncidasqa kananku karqa? Judiosqa chay tapuyman mana kutichiyta atillarqankuchu. Imaraykuchus Leymanjina kawsaq judiosqa,  mana judío kaqkunap wasinkumanpis mana yaykuqchu, nitaq masichakuqchu kanku. Cristiano judiostaq ñawpa kaq religionninkuta saqisqankurayku qhatiykachasqasña kachkarqanku. Mana judío kaqkunata qutuchakuypi japʼiptinkutaq, Leymanjina kawsaq judíos astawan qhatiykachankuman karqa (Gál. 2:11-14).

4. ¿Pikunataq juk chʼampayta allinchanapaq tantakurqanku? ¿Ima tapuykuná rikhurinman karqa?

⁴ Kay 49 watapi Jerusalenmanta ancianos, apóstoles ima, —circuncidasqa judíos— “tantakorqanku, chay imas allinchus manachus kasqanta sutʼinchanankupaj” (Hech. 15:6). Chay tantakuypiqa mana creesqallankupi atienekuspachu parlarqanku, manaqa Bibliamanjina sutʼincharqanku. Chaywanpis mana tukuychu kikinta yuyarqanku. ¿Imaynatá allinchankuman karqa? ¿Jukpa yuyasqallantachu japʼikunkuman karqa? ¿Israelpi cristianosta qhatiykachay chʼinyanantaraqchu suyankuman karqa? Chayri, ¿wakinkunap yuyasqankumanjinallachu, mana allin kaptinpis allinchankuman karqa?

5. ¿Imaspitaq Jerusalenpi 49 watapi tantakusqanku, Iglesiata kamachiqkuna tantakusqankuwan mana kikinchu karqa?

⁵ Iglesiata kamachiqkuna tantakusqankupiqa, yuyasqankuta wakin mana tikrachiyta munankuchu, wakkunatapis paykunajina yuyanankupaq tanqanku. Jerusalenpi tantakuyta ruwasqankupirí, mana jinachu karqa. Juk yuyayllamantaq chayarqanku. ¿Imaynamantá? Sapa juk, jukjinata yuyaptinkupis Diospa Palabranta jatunpaq qhawarqanku, chaypitaq chay chʼampayta allinchanankupaq yanapata tarirqanku (Salmos 119:97-101 leey).

6, 7. ¿Imaynatá circuncidakuymanta chʼampayta allinchakunanpaq Diospa Palabranta apaykachakurqa?

⁶ Chay chʼampayta allinchanankupaqqa Amós 9:11, 12 yanaparqa. Chaypi nisqantaq Hechos 15:15-17 kachkan, chaypi nin: “Kutimuspa, Davidpa thuñisqa wasinta watejmanta sayarichisaj. Kikin thuñisqa raqaykunamanta ujtawan wasichasaj, ajinamanta wajkunapis Señorta maskʼanankupaj, tukuy naciones mana judío kajkunapis, pikunachus noqaypata kanku”.

⁷ Kay versiculospiqa mana judío cristianos, mana circuncidasqa kanankumanta mana sutʼitachu nin. Judío cristianosrí chayta leespa mana entiendeyta atinkumanchu karqa. Paykunaqa mana judío kaq circuncidakuptin, niña “forastero[tajinachu]” qhawaq kanku, manaqa hermanonkutajina (Éxo. 12:48, 49). Sutʼincharinapaq Ester 8:17 chaymanta sutʼita nin: “Waj [llaqtayuq] runaspis chayta rikuytawanqa, judiosman tukorqanku”, nispa. Chayrayku Amós libropi nikusqanmanjina, Diospa sutinpi riqsisqa kanankupaq Israelmanta puchuq judíos, judiosman tukuq circuncidasqa kaqkuna ima, “tukuy naciones[manta]” mana circuncidasqa kaqkunawan khuska musuq llaqtamanta kanankuta sutʼinchakurqa. Kaytaq, wak llaqtayuq runas cristianoman tukunankupaq mana circuncidasqapunichu kanankuta sutʼita rikuchirqa.

8. ¿Imaraykú chʼampayta allinchasqanku mana manchachikuq runas kasqankuta rikuchirqa?

⁸ Diospa Palabran, espíritu santo ima, chay llampʼu sunqu cristianosta “uj yuyaylla[man]” chayanankupaq yanaparqa (Hech. 15:25). Chay chʼampayta Bibliamanjina allinchasqankurayku astawan qhatiykachasqa kanankuta yachaspapis, chiqa sunqu cristianosqa kamachisqankuta kasukurqanku (Hech. 16:4, 5).

MANA KIKINCHU KASQANKU SUTʼI

9. ¿Imaynamantá cristianospa creeyninku chʼichichakurqa? ¿Ima sumaq yachachiytataq wistʼuyachirqanku?

⁹ Pabloqa apóstoles wañupusqankutawan, cristiana qutuchakuypa creeyninku llulla yachachiykunawan chhapusqa kananta nirqa (2 Tesalonicenses 2:3, 7 leey).  Qutuchakuyta ñawpaqman apaqkunamantapis wakin, “cheqa kaj yachachiyta” mana uyariyta munankumanñachu karqa (2 Tim. 4:3). Pablo ancianosman nirqa: “Qankuna ukhullamantataj rikhurenqanku, cheqa kajta qʼewispa creejkunata paykunaj qhepankuta pusanankupaj”, nispa (Hech. 20:30). ¿Imataq ajina wistʼuta yuyanankupaq tanqarqa? Juk libropi (The New Encyclopædia Britannica) nin: “Wakin cristianosqa griegospa yachachiyninkumanjina yachakuqkuna, creesqankuta runap yuyayninmanjinalla yachachiyta qallarirqanku. Chaywanqa aswan yuyayniyuq kasqankuta rikuchiyta, wak religionniyuq kaqkunata cristianosman tukuchiyta ima munarqanku”. ¿Ima yachachiykunatá wistʼuyachirqanku? Jukninqa Jesucristomanta karqa. Bibliapiqa Diospa wawan kasqanta nin, griegospa yachachiyninkumanjinataq Dios kasqanta niq kanku.

10. Pipunichus Cristo kasqan, ¿imaynamantá allinchakullanman karqa?

¹⁰ Kaymantaqa Iglesiata kamachiqkuna achkha kutista tantakusqankupi mayta parlarqanku. Diospa Palabranta jatunpaq qhawankuman karqa chayqa, chay chʼampayta allinchayta atillankuman karqa. Chaywanpis yaqha tukuyninku chayta mana ruwarqankuchu. Astawanpis niraq tantakuchkaspa sapa juk yacharqaña imatachus ninanta, tantakusqankutawantaq yuyasqankuta manapuni tikrachiyta munaqchu kanku. Chay tantakuykunapi kamachiykunamanta qillqasqasta saqisqankupiqa, maypijinalla Bibliamanta parlaq.

11. ¿Imaynatá Iglesiata Jatarichiqkunata qhawakun, imaraykutaq?

¹¹ ¿Imaraykutaq Bibliamanjina mana sutʼinchayta munarqankuchu? Charles Freeman nisqanmanjina, “Jesús achkha versiculospi Tatanpa nisqanmanjinapuni ruwasqanta nisqan, mana jinachu kasqanta mana sutʼinchayta atirqankuchu”. Chayraykutaq Iglesiapi kamachiqkunap yuyasqanku, ruwaykunata rikhurichisqanku ima, Evangeliosta pʼampaykurqa. Kay tiempomanta religionesta kamachiqkunapis, Diospa Palabranta jatunpaq qhawanankumantaqa Iglesiata Jatarichiqkunap librosnillankuta jatunpaq qhawanku. Chaypi yachakuqkunawan Trinidadmanta parlarispa, ajinapuni kasqanta niwaq.

12. Romamanta kamachiq, ¿imastá ruwayta atirqa?

¹² Chantapis Iglesiata kamachiqkunap tantakuykunasninkupiqa, Romamanta kamachiqkuna satʼikuq kanku. Concilio de Nicea nisqa tantakuymanta parlaspa, profesor Richard E. Rubenstein kayta Constantinomanta qillqarqa: “[Ovisposta] allinpaq qhawaq, maytataq qhapaqyachiq. Chay musuq kamachiqqa niraq watapi, yaqha tukuy Iglesiasta kutichipurqa chayri allinchachirqa, watiqmanta allinpaq qhawasqa kanankupaqtaq yanaparqa [...]. Constantinoqa Iglesiapi kamachiqkunata, ñawpa tiempomanta mana cristiano sacerdotespa ruwayninkuta ruwanankupaq churarqa [...]. Chaykunata ruwasqanraykutaq [Iglesiata kamachiqkuna tantakusqankupi] imatachus ruwanankuta niyta atirqa”, wakin kutitaq nisqanmanjina ruwakunan karqa. Charles Freeman nillarqataq: “Chaymantapacha kayta ruwakunan karqa: Romata kamachiq, Iglesia wiñananpaq yanapanan karqa, imapichus creenankutapis niyta atirqa”, nispa (Santiago 4:4 leey).

13. Reparasqaykimanjina ñawpa tiempomanta Iglesiata kamachiqkuna, ¿imasraykutaq mana Bibliap nisqanmanjinachu yachachirqanku?

¹³ Iglesiapi kamachiqkuna, pipunichus Jesucristo kasqanta mana entiendeyta atiptinkupis, runasqa mana ajinapichu rikukurqanku. Paykunaqa mana Romamanta kamachiqpaq qurintachu, nitaq Iglesiapi kamachiq kaytachu maskʼarqanku. Chayrayku Bibliap nisqanta allintasina entiendeyta atirqanku. Chay tiempomanta teólogo Gregorio de Nisa nisqa, riqsisqa llaqtapi wakcha runasmanta asipayaspajina  kayta nirqa: “Constantinopla llaqtapiqa mecánicos, wata runas ima juntʼa, tukuyninkutaq Diosmanta yachanku, chantapis qhatuspi, callespi ima willanku. Phisu qullqita cambiasunanta niptiykiqa Churi, Tatanwan mana kikinchu kasqanta nisunku, machkhachus tʼanta valesqanta tapuptiykitaq Churi mana Tatanjinachu kasqanta kutichisunku, bañakunapaq wakichisqachus manachus kasqanta tapuptiykipis Churi jinallamanta rikhurisqanta kutichisunku”, nispa. Arí, Iglesiata kamachiqkunajina ruwanankumantaqa, wakcha runas Diospa Palabranmanjina imatapis niq kanku. Gregorio, payjina yuyaqkuna ima, chay runaspa nisqankuta uyarinanku allin kanman karqa.

“TRIGO”, “CIZAÑA” QHURAWAN KHUSKA WIÑANKU

14. ¿Imaraykutaq ñawpa cristianospa tiemponkumantapacha Jallpʼapi akllasqa chiqa cristianos kasqankutapuni nisunman?

¹⁴ Jesusqa juk rikchʼanachinanpi, chay tiempomantapacha akllasqa chiqa cristianos Jallpʼapi kanankutapuni rikuchirqa. Paykunata “trigo[wan]” kikincharqa, “cizaña” qhura chawpipitaq wiñananku karqa (Mat. 13:30). Mayqin runaschus chayri qutuchus trigowan kikinchasqa kaqkuna kasqankuta mana sutʼita niyta atisunmanchu. Chaywanpis Diospa Palabranta jatunpaq qhawaq runas karqankupuni, mana manchachikuspataq Iglesiap llulla yachachiykunasninta sutʼincharqanku. Chaykunamanta parlarina.

15, 16. ¿Pikunataq Bibliata jatunpaq qhawasqankuta rikuchirqanku?

¹⁵ Franciamanta arzobispo Agobardo de Lyon (779-840) lantista yupaychayta, lantispaq templosta ruwayta, mana Bibliap nisqanmanjina ruwayninkuta ima juchacharqa. Chay tiemponmanta Claudio de Turín nisqa obispopis, Iglesiapi ruwayninkuta, santosman rezayta, imallatapis yupaychayta ima mana allinpaqchu qhawarqa. Pasaq 1000 watas chayniqpi Franciamanta archidiácono Berengario de Tours nisqa, Iglesiap yachachiyninmanta, Biblia aswan patapi kasqanta nirqa. Chantá Jesuspa cuerpon tʼantaman, yawarnintaq vinoman tukusqanta creesqanku mana chiqachu kasqanta nisqanrayku Iglesiamanta qharqurqanku.

¹⁶ Pasaq 900 watas chayniqpi, sacerdote Pedro de Bruys, monje Enrique de Lausana ima Bibliap chiqa yachachiykunasninta, jatunpaq qhawasqankuta rikuchillarqankutaq. Pedro de Bruys nisqa, wawitasta bautizaymanta, Jesuspa cuerpon tʼantaman, yawarnintaq vinoman tukusqanta creeymanta, wañusqaspaq rezaymanta, cruzta yupaychaymanta ima Biblia mana parlasqanta reparaspa, sacerdote ruwayninta saqipurqa. Chayrayku 1140 watapi wañuchirqanku. Monje Enriquetaq, Iglesiap chʼichi ruwaykunasninta,  costumbresninta ima juchacharqa, Bibliap nisqanwan churanakusqanrayku. Kay 1148 watapi japʼispa, wañupunankama carcelman wisqʼaykurqanku.

17. ¿Imatataq Valdo, payta qhatiqkuna ima ruwarqanku?

¹⁷ Pedro de Bruys, Iglesiata juchachasqanrayku kawsachkaq ninapi ruphasqa kasqan tiempopi, juk runa nacekurqa. Paytaq aswan qhipaman Bibliap yachachiykunasnin riqsichisqa kananpaq yanaparqa. Apellidonqa Valdès, chayri Valdo karqa. * Payqa mana Pedro de Bruys, nitaq Enrique de Lausanajina Iglesiapi kamachiqchu kaspapis, paykunajina Diospa Palabranta jatunpaq qhawarqa. Kapuykunasninta saqispataq, Franciapi may riqsisqa qalluman, Bibliamanta wakin libros tikrachikunanpaq yanaparqa. Wakin runas, qallunkupi Bibliap yachachiykunasninta leespa mayta kusikurqanku, paykunapis kapuyninkuta saqispa wañupunankukama Bibliamanta runasman willaspa purirqanku. Chaywanpis Iglesiaqa, paykunata chiqniyta qallarirqa. Chay chiqa sunqu qharista, warmista ima, valdenses sutiwan riqsiq kanku. Kay 1184 watapi, papa nisqa paykunata Iglesiamanta qharqurqa, obispotaq makinpi kaq jallpʼaspi kaqkunata wasisninkumanta wikchʼurqa. Chayta ruwasqankuwanqa Bibliap yachachiykunasnin wak llaqtasman chayananpaq yanaparqa. Chayrayku Valdo, Pedro de Bruys, Enrique de Lausana, wak runaspa yuyasqasninku ima, yaqha tukuy Europaman chayarqa. Aswan qhipamanpis Bibliap chiqa yachachiykunasninta jatunpaq qhawaqkuna rikhurillarqankupuni, kaykunataq kanku: John Wyclef (c. 1330-1384), William Tyndale (c. 1494-1536), Henry Grew (1781-1862), George Storrs (1796-1879) ima.

“DIOSPA PALABRANRÍ MANA WISQʼASQACHU KASHAN”

18. ¿Imaynatá Bibliamanta yachakuqkuna niraq 1900 watas kachkaptin ukhuncharqanku, imaraykutaq chay may sumaq karqa?

¹⁸ Bibliap enemigosnin imata ruwaptinkupis, yachachiykunasnin tukuyniqman chayananpaq mana jarkʼanqankuchu. Imaptinchus 2 Timoteo 2:9 ninjina “Diospa Palabranrí mana wisqʼasqachu kashan”. Kay 1870 watapi Bibliamanta yachakuq juk qutu, chiqa yachachiyta tukuy sunqu maskʼarqanku. ¿Imaynatá ukhunchaq kanku? Juknin, juk tapuyta ruwaq, chaytataq tukuyninku ukhunchaq kanku. Chaymanta parlaq versiculostataq maskʼaq kanku, chay versículos mana churanakusqankuta reparaspataq juk yuyayllaman chayasqankuta qillqaq kanku. Rikunchikjina ñawpa tiempomanta apóstoles, ancianos ima jinallataq, niraq 1900 watas kachkaptin chay chiqa sunqu cristianos Diospa Palabranpipuni creeyninkuta saphicharqanku. Chayrayku paykunapi atienekusunman.

19. ¿Mayqintaq 2012 watapaq texto, imaraykutaq may sumaq?

¹⁹ Imaspichus creesqanchik Bibliapi saphichasqallapuni kachkan. Chayrayku Diospa Llaqtanta Kamachiqkuna, 2012 watapaq textota Jesús sinchimanta nisqanta akllanku: “Nisqasniykeqa cheqapuni kanku” (Juan 17:17). Diospa ñawpaqinpi allinpaq qhawasqa kayta munaspaqa, chiqa kaqmanjina purinanchik tiyan. Chayrayku tukuy ima ruwasqanchikpi Diospa Palabranwan yuyaychachikuna.

[Sutʼinchaynin]

[Tapuykuna]

[8 paginapi sutʼinchaynin]

2012 watapaq texto: “Nisqasniykeqa cheqapuni kanku” (Juan 17:17).

[7 paginapi dibujo/foto]

Valdo

[7 paginapi dibujo/foto]

Wyclef

[7 paginapi dibujo/foto]

Tyndale

[7 paginapi dibujo/foto]

Grew

[7 paginapi dibujo/foto]

Storrs