Ti Panangbusor iti Nagan ti Dios

HANANIAH ben Teradion ti naganna. Isu ket maysa nga eskolar a Judio idi maikadua a siglo K.P., ken agdindinamag a mangang-angay kadagiti pangpubliko a miting a pangisursuruanna iti lukot a pagbasaan a Sefer Torah, a naglaon iti umuna a lima a libro ti Biblia. Agdindinamag met idi nga us-usaren ni Ben Teradion ti personal a nagan ti Dios ken isursurona dayta iti sabsabali. No maamiristayo a nasurok a 1,800 a daras a nadakamat ti nagan ti Dios iti umuna a lima a libro ti Biblia, kasano a maisurona ti Torah no dina isuro ti nagan ti Dios?

Ngem agpeggad dagiti eskolar a Judio idi kaaldawan ni Ben Teradion. Sigun kadagiti historiador a Judio, imbilin ti emperador ti Roma a saan a nainkalintegan ken madusa iti ipapatay ti mangisuro wenno mangannurot iti Judaismo. Idi agangay, inaresto dagiti Romano ni Ben Teradion. Idi naaresto, iggemna ti maysa a kopia ti Sefer Torah. Idi sungsungbatanna dagiti nangakusar kenkuana, nalawag nga inaminna nga iti panangisurona iti Biblia, tungtungpalenna laeng ti bilin ti Dios. Kaskasdi a nasentensiaan iti ipapatay.

Idi aldaw ti pannakapapatayna, naibalkut ken Ben Teradion ti mismo a lukot iti Biblia nga iggemna idi naaresto. Kalpasanna, napuoran iti istaka. Kuna ti Encyclopaedia Judaica a “tapno agpaut ti tuokna, adu a lupot a de lana a narusep iti danum ti naiparabaw iti batog ti pusona tapno mabayag a matay.” Kas paset ti dusana, napapatay met ni baketna ken nailako ti balasangna iti balay dagiti balangkantis.

Nupay dagiti Romano ti nangaramid iti daytoy nakas-ang a pannakapapatay ni Ben Teradion, kuna ti Talmud * a “nadusa iti pannakapuor gapu  iti panangbalikasna iti intero a Nagan.” Wen, kadagiti Judio, talaga a nadagsen a basol ti panangibalikas iti personal a nagan ti Dios.

Ti Maikatlo a Bilin

Nalawag a bayat dagiti umuna ken maikadua a siglo K.P., timmaud kadagiti Judio ti maysa nga an-anito maipapan iti panangusar iti nagan ti Dios. Ti Mishnah (maysa a koleksion ti panangilawlawag dagiti rabbi a nakaibasaran ti Talmud) kunana a “ti maysa a tao a mangbalikas iti intero a pannakaispeling ti nadibinuan a nagan” awan ti pasetna iti inkari ti Dios a naindagaan a Paraiso iti masanguanan.

Kasano a nangrugi ti kasta a panangiparit? Kuna ti dadduma a kadagiti Judio, sagrado unay ti nagan ti Dios ta di mabalin nga ibalikas dagiti imperpekto a tattao. Idi agangay, saanda payen a kayat nga isurat ti nagan. Sigun iti maysa a reperensia, pagamkanda a ti dokumento a nakaisuratan ti nagan ket mabalin a maibasura, ken agbanag iti pannakatabbaaw ti nadibinuan a nagan.

Kuna ti Encyclopaedia Judaica a “ti di panangibalikas iti nagan a YHWH . . . ket gapu iti di umiso a pannakaawat iti Maikatlo a Bilin.” Ti maikatlo iti Sangapulo a Bilin nga inted ti Dios kadagiti Israelita kunana: “Dika aramaten ti nagan ni Jehova a Diosmo iti awan patpategna a pamay-an, ta ni Jehova saannanto a bay-an a di nadusa ti maysa a mangaramat iti naganna iti awan patpategna a pamay-an.” (Exodo 20:7) Gapuna, napagbalin nga an-anito ti bilin ti Dios a maibusor iti di umiso a pannakausar ti naganna.

Sigurado nga awan ita ti mangibaga a kayat ti Dios nga adda mapuoran iti istaka gapu iti panangbalikasna iti nadibinuan a nagan! Ngem adda pay laeng ti an-anito dagiti Judio maipapan iti personal a nagan ti Dios. Adu ti nangitultuloy a mangtukoy iti Tetragrammaton kas ti “Di Mayebkas a Nagan” ken “Di Mabalikas a Nagan.” Iti dadduma a grupo, maigagara ti di umiso a panangbalikas iti amin a panangtukoy iti Dios tapno saan a malabsing ti tradision. Kas pagarigan ti Jah, wenno Yah, a pangababaan ti personal a nagan ti Dios, ket mabalikas a Kah. Ti Aleluya ket mabalikas a Aleluka. Di pay kayat ti dadduma nga isurat ti sao a “Dios,” isu a sukatanda iti uged ti maysa wenno ad-adu pay a letra. Naan-anay a liklikan pay ti dadduma ti mangisurat iti termino a ‘Dios.’

Dadduma Pay a Panangikagumaan a Mangilimed iti Nagan

Saan laeng a ti Judaismo ti relihion a madi a mangusar iti nagan ti Dios. Usigem ni Jerome, maysa a padi a Katoliko ken sekretario ni Papa Damasus I. Idi tawen 405 K.P., inringpas ni Jerome nga impatarus iti Latin ti intero a Biblia, a naglatak a kas ti Latin Vulgate. Saan nga inusar ni Jerome ti nagan ti Dios iti patarusna. Imbes ketdi, sinurotna ti kadawyan idi panawenna, sinukatanna ti nadibinuan a nagan iti sasao nga “Apo” ken “Dios.” Ti Latin Vulgate ti nagbalin a kaunaan nga autorisado a patarus ti Biblia a Katoliko ken nakaibatayan ti adu a patarus iti sumagmamano a lenguahe.

Kas pagarigan, ti Douay Version a patarus ti Katoliko  idi 1610, ket talaga a Latin Vulgate a naipatarus laeng iti Ingles. Di ngarud pakasdaawan a pulos a saan a nausar iti daytoy a Biblia ti personal a nagan ti Dios. Nupay kasta, ti Douay Version ket maysa a napateg a patarus ti Biblia. Dayta ti nagbalin nga autorisado a Biblia dagiti Katoliko nga Ingles ti pagsasaoda agingga idi dekada 1940. Wen, iti ginasut a tawen, nailimed ti nagan ti Dios iti minilion a napasnek a Katoliko.

Amirisem met ti King James Version. Idi 1604, ti ari ti England a ni James I impaannongna iti maysa a grupo dagiti eskolar ti panangpataud iti Ingles a bersion ti Biblia. Agarup pito a tawen kalpasanna, impablaakda ti King James Version, a maawagan met iti Authorized Version.

Inkeddeng met dagiti nagipatarus iti daytoy a bersion a dida usaren ti nadibinuan a nagan malaksid iti sumagmamano a bersikulo. Kaaduanna, nasukatan ti nagan ti Dios iti sao nga “APO” wenno “DIOS” a mangirepresentar iti Tetragrammaton. Daytoy a bersion ti us-usaren ti minilion a tattao nga Ingles ti pagsasaoda. Kuna ti World Book Encyclopedia nga “iti nasurok a 200 a tawen kalpasan a naipablaak ti King James Version, awan ti nairuar a napateg nga Ingles a patarus ti Biblia. Bayat dayta a tiempo, ti King James Version ti kasaknapan a patarus nga us-usaren ti tattao nga Ingles ti pagsasaoda.”

Dagiti nadakamat ket tallo laeng kadagiti adu a patarus ti Biblia a naipablaak iti napalabas a ginasut a tawen a di nangusar wenno di nangipaganetget iti nagan ti Dios. Di ngarud pakasdaawan a di kayat nga usaren wenno pulos a di ammo ti kaaduan kadagiti agkunkuna a Kristiano ita ti nadibinuan a nagan. Ipapantayon a dadduma a nagipatarus iti Biblia inusarda ti personal a nagan ti Dios iti bersionda. Nupay kasta, kaaduan kadagitoy ti nabiit pay a naipablaak ket saanda unay a naimpluensiaan iti kaaduan a panangmatmat ti tattao maipapan iti nagan ti Dios.

Aramid a Maikontra iti Pagayatan ti Dios

Ti nasaknap a di panangusar iti nagan ti Dios ket naibasar a nangnangruna iti tradision ti tao ken saan a kadagiti pannursuro ti Biblia. “Awan ti ibagbaga ti Torah a maiparit iti maysa a tao ti panangibalikas iti Nagan ti Dios. Kinapudnona, nabatad iti kasuratan a kadawyan a mabalbalikas ti Nagan ti Dios,” inlawlawag ti managsirarak a Judio a ni Tracey R. Rich, autor ti Internet site a Judaism 101. Wen, idi panawen ti Biblia, dagiti agdaydayaw iti Dios inusarda ti naganna.

Nabatad a ti panangammo iti nagan ti Dios ken panangusar iti dayta ti ad-adda a mangyadani kadatayo iti naanamongan a panagdayaw kenkuana iti wagas a pannakaidayawna idi panawen ti Biblia. Mabalin a dayta ti umuna a pamuspusan iti personal a pannakirelasiontayo kenkuana, a nasaysayaat nga amang ngem iti basta panangammo iti naganna. Kinapudnona, aw-awisennatayo ni Jehova a Dios a maaddaan iti kasta a relasion kenkuana. Impaltiingna ti nabara nga awis: “Umadanikayo iti Dios, ket isu umadaninto kadakayo.” (Santiago 4:8) Ngem nalabit imtuodem, ‘Kasano a masagrap ti mortal a tao ti kasta a kinasinged iti Mannakabalin-amin a Dios?’ Ilawlawag ti sumaganad nga artikulo no kasano a mapatanormo ti relasion ken Jehova.

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

Aleluya

Ania ti malagipmo no mangngegmo ti sao nga “Aleluya”? Nalabit malagipmo ti pinutar ni Handel a “Messiah,” maysa nga obra maestra a musika idi maika-18 a siglo a nangusar iti makapikapik a koro nga Aleluya. Wenno malagipmo ti nalatak a patriotiko a kanta ti America a “The Battle Hymn of the Republic,” a maawagan met iti “Glory, Hallelujah.” Sigurado a nangngegmon manipud iti dadduma a tao ti sao nga “Aleluya.” Nalabit us-usarem pay sagpaminsan. Ngem ammom kadi ti kaipapananna?

Aleluya​—Ti Iloko a pannakaispeling ti Hebreo a sao nga ha·lelu-Yahʹ, nga “idaydayawyo ni Jah” ti kaipapananna.

Jah​—Naindaniwan a pangababaan ti nagan ti Dios a Jehova. Agparang dayta iti Biblia iti nasurok a 50 a daras, masansan a kas paset ti ebkas nga “Aleluya.”

[Kahon iti panid 7]

Nairaman Aya ti Nagan ti Dios iti Naganmo?

Adu a nagan iti Biblia ti popular pay la ita. No dadduma, nairaman ti personal a nagan ti Dios iti orihinal a Hebreo a kaipapanan dagitoy a nagan. Adtoy ti sumagmamano a pagarigan dagita a nagan ken ti kaipapananda. Nalabit maysa kadagitoy ti naganmo.

Juana​—“Managparabur ni Jehova”

Joel​—“Ni Jehova ti Dios”

Juan​—“Nangipakita ni Jehova iti Asi”

Jonatan​—“Inted ni Jehova”

Jose​—“Sapay Koma ta Nayonan ni Jah” *

Josue - “Ni Jehova ti Pakaisalakanan”

[Footnote]

 [Kahon iti panid 8]

Dagiti Termino ti Biblia Para iti Dios

Us-usaren ti teksto ti Hebreo a Kasuratan ti adu a termino para iti Dios, kas iti Mannakabalin-amin, Namarsua, Ama, ken Apo. Ngem ad-adu nga amang ti nakadakamatan ti personal a naganna ngem iti amin a dadduma pay a termino no pagtitiponen. Nalawag a pagayatan ti Dios nga usarentayo ti naganna. Usigem ti sumaganad a listaan dagiti termino a nadakamat iti Hebreo a Kasuratan. *

Jehova​—6,973 a daras

Dios​—2,605 a daras

Mannakabalin-amin​—48 a daras

Apo​—40 a daras

Nangaramid​—25 a daras

Namarsua​—7 a daras

Ama​—7 a daras

Kadaanan iti Al-aldaw​—3 a daras

Naindaklan a Manangisuro​—2 a daras

[Footnote]

 [Kahon iti panid 9]

Dios a Pagbalinenna a Mapasamak Dagiti Bambanag

Saan nga agtutunos dagiti eskolar maipapan iti kaipapanan ti nagan a Jehova. Ngem kalpasan ti nasaknap a panagsukisok maipapan iti tema, adu ti mamati a ti nagan ket maysa a porma ti Hebreo a berbo a ha·wahʹ (agbalin), a “Pagbalinenna” ti kaipapananna.

Gapuna, iti Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan, * ti salaysay iti Exodo 3:14 a nagsaludsodan ni Moises iti nagan ti Dios ket naipatarus a: “Gapu itoy ti Dios kinunana ken Moises: ‘Agbalinakto no anianto ti pagbalinak.’ Sana innayon: ‘Daytoy ti sawem iti annak ti Israel, “Ni agbalinakto imbaonnak kadakayo.”’”

Maitutop dayta a patarus agsipud ta ti Dios kabaelanna ti agbalin nga aniaman a kasapulan a pagbalinanna. Awan ti makalapped kenkuana a mangtungpal iti aniaman nga akem a kasapulan tapno maaramid iti pagayatanna. Kanayon a matungpal dagiti panggep ken karina. Naisangsangayan a napaneknekan nga isu ti Dios a Namarsua, daydiay addaan iti awan inggana nga abilidad tapno mapasamak dagiti bambanag. Pinataudna ti uniberso. Pinarsuana met ti umariwekwek a naespirituan a parsua. Talaga nga isu ti Dios a pagbalinenna a mapasamak dagiti bambanag!

[Footnote]

[Ladawan iti panid 5]

Maysa a kitikit a mangiladawan iti pannakapapatay ni Hananiah ben Teradion

[Dagiti Ladawan iti panid 8, 9]

Dagiti Lugar a Sibabatad a Pakakitaan iti Nagan ti Dios:

1. Maysa a simbaan idiay Lomborg, Denmark, maika-17 a siglo

2. De kolor a sarming a tawa, katedral ti Bern, Switzerland

3. Ti Dead Sea Scroll iti nagkauna a letra a Hebreo, Israel, c. 30-50 K.P.

[Credit Line]

Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem

4. Sinsilio ti Sweden, 1600

[Credit Line]

Kungl. Myntkabinettet, Sveriges Ekonomiska Museum

5. Aleman a libro ti kararag, 1770

[Credit Line]

Manipud iti libro a Die Lust der Heiligen an Jehova. Oder: Gebaet-Buch, 1770

6. Kitikit iti bato, Bavaria, Alemania

7. Moabite Stone, Paris, Francia, 830 K.K.P.

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

8. Lamina iti nagtimbukel a tuktok ti Simbaan, Olten, Switzerland