1, 2. E aera ngkai ko kainnanoa te bwai ni kairiri ngkana ko mena n te tabo ae ko aki ataa aona? Tera te bwai ni kairiri are e anganira Iehova?

IANGOIA bwa ko rianna n te rereua ae buburakaei. E bibitaki tein te aba ngkai e ukukaki te tano n te ang ae korakora man taabo aika kakaokoro. E kona ni kai bua kawaim. Ko na kangaa n ataa te kawai ae ko na nako iai? Ko kainnanoa temanna ke te bwai teuana ae e na kaira kawaim. Tao te kambwati, taai ao taian itoi, te mwabe, te GPS (Global Positioning System), ke bon te  aomata ae ataa raoi te rereua. E kakawaki karekean te bwai ni kairiri, bwa ataakini kawaim e kona ni kamanoa maium.

² Ti bane ni kaaitara ma kangaanga aika bati ni maiura, ao n tabetai ti kai namakinna ae ti aki ataa te bae ti na karaoia. Ma e a tia Iehova ni katoaira ma mataniwin nanora ibukini kairirara. (Iakobo 1:17) Ti na noria bwa tera te mataniwinnano ao tera aroni mwakurina. Ao ti na reiakina naba arora ni kataneia mataniwin nanora, riaira n tabeakini mataniwin nanoia tabemwaang, ao aron te mataniwinnano ae itiaki ni kanakoraoa riki maiura.

3. Tera mataniwin nanora?

³ Mataniwin nanora bon ana bwaintangira Iehova ae kamimi. Bon te konabwai ae i nanora n ataa ae eti ao ae kairua. Te taeka ni Kuriiti ae kabonganaaki n te Baibara ibukini “mataniwinnano” e nanona “am atatai i bon ibukim.” Ngkana e mwakuri raoi mataniwin nanora, e na buokira n tuoira bwa aekaki n aomata raa ngaira. E kona ni buokira bwa ti na bwabwaina te koaua n ara iango ao n ara namakin aika raba. E kona naba ni kairira nakon ae raoiroi ao ni kararoaira man ae buakaka. Ao e kona n anganira te kukurei ni karaoan te motinnano ae raoiroi, ke namakinan ae ti kairua imwini karaoan ae buakaka.​​—Nora Kabwarabwaraana 5.

4, 5. (a) Tera are e riki ngke a aki tabe ma mataniwin nanoia Atam ma Ewa? (b) Baikara katoto tabeua man te Baibara ae oti iai aroni mwakurin te mataniwinnano?

⁴ Ti kona n rineia n tatabemanira nako bwa ti na ira mataniwin nanora ke ti na aki. A rineia Atam ao Ewa  bwa a na aki ira mataniwin nanoia, ao ibukin anne a a bure. A a namakinna imwina ae a bure, ma a a bon oimwi. A a bon tia n aki ongeaba iroun te Atua. (Karikani Bwaai 3:​7, 8) E ngae ngke e kororaoi mataniwin nanoia ao a ataia ae e kairua te aki ongeaba iroun te Atua, ma a rineia bwa a na aki tabe ma mataniwin nanoia.

⁵ Ma a bati aika aki kororaoi ake a ira mataniwin nanoia. Iobi bon te katoto ae raoiroi n aei. Ibukina bwa e karaoi motinnano aika raraoi, e a kona ni kangai: “E na bon aki kabuakakaai nanou n au bong ni maiu ni kabane.” (Iobi 27:6) Ngke e taekina ‘nanona’ Iobi, e nanona iai mataniwin nanona, ae ana konabwai n ataa ae eti ao ae kairua. Ma iai naba taai ake e aki tabe iai ma mataniwin nanona Tawita ao e aki ongeaba iroun Iehova. Imwina ao e a namakina rawawatan ana bure n aron ae e a “tatabetabe” nanona. (1 Tamuera 24:5) Boni mataniwin nanon Tawita ae tuangnga bwa e kairua te baere e karaoia. N irani mataniwin nanona, e a kona n ataa iai arona ae e na aki manga karaoa iai te bure anne.

6. E aera ngkai ti taekinna bwa mataniwin nanora bon ana bwaintangira te Atua?

⁶ Aomata naba ake a aki ataa Iehova, a atai baika eti ao baika kairua. E kangai te Baibara: “Ngkana a iaiangoia, ao a kabuakakaaki ke a karaoiroaki iai.” (I-Rom 2:​14, 15) N te katoto, a ataia angia aomata bwa e kairua te tiritiri ke te iraa. Ma a bae n aki ataia ae ngaia a bon ira mataniwin nanoia, ae te konabwai are e karinna Iehova i nanoia ae ataakin ae eti ao ae kairua. A boni kakairi naba n ana boto n reirei te Atua, ke moan reirei ake e katauraoi Iehova bwa buokara ni karaoi motinnano aika raraoi ni maiura.

7. E aera bwa e kona ni kairua n tabetai mataniwin nanora?

 ⁷ Ma e kona ni kairua n tabetai mataniwin nanora. N te katoto, e kona n rotakibuaka n aki kororaoin ara iango ao ara namakin, ao ni kairira nakon te kawai ae kairua. Tiaki nanona bwa e a bon reke naba iroura te mataniwinnano ae raoiroi. (Karikani Bwaai 39:​1, 2, 7-12) E kainnanoa kataneiaakina. E anganira Iehova taamneina ae raoiroi ao booto n reirei man te Baibara bwa buokara. (I-Rom 9:1) Ti na nora arora ni kona ni kataneia mataniwin nanora.

8. (a) E na kangaa ara namakin n rota mataniwin nanora? (b) Tera ae ti riai n titirakinira iai imwaini karaoan ara motinnano?

⁸ A iangoia tabeman bwa irakini mataniwin nanoia, e nanonaki iai irakin aia namakin. A iangoia bwa a kona ni karaoa ae a tangiria, tii ngkana a kukurei iai. Ma a aki kororaoi ara namakin, ao a kona ni mwamwanaira. E kona ni korakora ana kariri ara namakin n te aro are e a rota mataniwin nanora. E kangai te Baibara: “E rangi ni kamwamwane riki te nano nakoni bwaai ni kabane, ao e karuanikai. Antai ae kona n ataa arona?” (Ieremia 17:9) Ngaia are ti a kona n iangoia bwa e eti te bwai teuana e ngae ngke e boni kairua. N te katoto, imwain rikini Bauro bwa te Kristian, e kakorakoraa ni bwainikirinia ana aomata te Atua ao e kakoauaa bwa e eti are e karaoia. Irouna e raoiroi mataniwin nanona. Ma e kangai imwina riki: “Bon Iehova ae motika taekau.” (1 I-Korinto 4:4; Mwakuri 23:1; 2 Timoteo 1:3) Ngke e a ataa ana namakin Iehova Bauro n te baere e karaoia, ao e a ataia ae e riai ni bita maiuna. E  teretere bwa imwaini karaoan te bwai teuana, ti riai n titirakinira aei, ‘Tera ae e tangiria Iehova bwa N na karaoia?’

9. Tera ae e nanonaki ni maakakin te Atua?

⁹ Ngkana ko tangira temanna, ko na boni kani kakukureia. Ibukina bwa ti tangira Iehova ti aki kani karaoa te bwai teuana ae e na aki kukurei iai. E riai ni korakora maakakin ae ti na aki kakukureia Iehova. Ti nora aei n ana katoto Neemia. E rawa ni kabongana nakoana ae te kowana ni karekea iai kaubwaina. Bukin tera? E kabwarabwaraa bwa “ibukini maakakin te Atua.” (Neemia 5:15) E aki kani karaoa te bwai teuana ae e na aki kukurei iai Iehova. N aron Neemia, ti kona naba ni maaka ae ti na aki kakukureia Iehova ni karaoan ae kairua. Ti kona n reiakina ae e kukurei iai Iehova mani warekan te Baibara.​​—Nora Kabwarabwaraana 6.

10, 11. Baikara booto n reirei man te Baibara aika kona ni buokira bwa ti na karaoi motinnano aika raraoi ni kaineti ma te kamanging?

¹⁰ N te katoto, e kona ni motinnanoia te Kristian bwa e na moi n te kamanging ke e na aki. Baikara booto n reirei aika a na buokia ni karaoa te motinnano ae raoiroi? Aikai tabeua: E aki kabuakakaa te moi n te kamanging te Baibara. E bon tuangira ae te wain ana bwaintangira te Atua. (Taian Areru 104:​14, 15) Ma e tuangia taan rimwina Iesu bwa a na aki irekereke ma “kabatiaan te nim kamanging.” (Ruka 21:34) Ao Bauro e tuangia Kristian bwa a na rarawa nakoni “botaki aika akea te taubaang iai, ma te mamanging.” (I-Rom 13:13) E taku bwa “a na aki karekea ana Tautaeka n Uea te Atua” taani kokoro ni manging.​​—1 I-Korinto 6:​9, 10.

¹¹ E kona n titirakinna te Kristian ni kangai: ‘Tera aroni kakawakin te kamanging irou? I kainnanoia ibukin  te katoki kua? I moi n te kamanging bwa I aonga ni karekea riki raun nanou? I kona n taubaang ao n tiatiana au tai ni moi? * I kona n unga ma raoraou ngkana akea te kamanging?’ Ti kona ni butiia Iehova bwa e na buokira ni karaoi babaire aika raraoi. (Wareka Taian Areru 139:​23, 24.) N te aro aei, ti a kataneia iai mataniwin nanora bwa e na iririi raoi booto n reirei man te Baibara. Ma e bati ae nanonaki riki iai, n aron ae ti na noria.

12, 13. E aera ngkai e kona ni kaokoro mataniwin nanora ma tabemwaang? Tera arora iai?

¹² A kakaokoro mataniwin nanoia aomata. E kona ni kariaia mataniwin nanom bwa ko na karaoa te bwai teuana ae e rawa iai mataniwin nanon temanna. N te katoto, tao ko baireia bwa ko na moi n te kamanging, ao temanna e iangoia bwa e aki riai ni moi. E aera bwa e kona ni kaokoro aia iango aomata aika uoman i aon aei?

¹³ N angiin te tai e rotaki aron temanna n iangoa te bwai teuana, n te tabo ae e ikawai iai, n aia iango ana utu i aon te baenne, n te bae e a tia n rinanona, ke tabeua riki. E kona n rineia te aomata are aki konaa ngkoa n taubaang n te kamanging, bwa e na aki nimma naba teutana. (1 Uea 8:​38, 39) Ngaia are tera arom ngkana ko angan temanna te kamanging ao e rawa ni  butimwaeia? Ko na un? Ko na imanonoia? Ko na kan ataia bwa e aera ngkai e rawa? Ko na aki, ibukina bwa ko karinea mataniwin nanona.

14, 15. Tera te baere riki n ana tai Bauro? Tera te taeka n reirei ae raoiroi are e anga Bauro?

¹⁴ N ana tai te abotoro Bauro ao iai te bae riki ae oti iai bwa a kona ni kakaokoro mataniwinnano. Irikomaiu tabeua ake a a tia ni kabonganaaki n te taromauri ae kewe nakoia bouannanti, a a manga kaboonakoaki n taiani mwakete. (1 I-Korinto 10:25) E aki iangoia Bauro bwa e kairua kabooan irikomaiu aikai ao kanakia. Irouna a bane n reke amwarake mairoun Iehova. Ma e kaokoro aia iango taari tabeman ake taan taromaurii bouannanti ngkoa. A iangoia bwa e kairua kanakin te irikomaiu anne. Te koaua bwa e iango ni kangai Bauro: ‘E aki tabetabe iai mataniwin nanou. I inaomata ni kana ae I tangiria’?

¹⁵ E bon aki iangoa anne Bauro. E rangi ni kakawaki aia namakin tarina irouna, ike e a kukurei iai ni kakeai inaomatana tabeua. E taku Bauro bwa ti aki riai “ni kakukureira i bon iroura.” E reitia ni kangai: “Bwa e aki naba kakukureia te Kristo i bon irouna.” (I-Rom 15:​1, 3) E tabeakinia riki tabemwaang Bauro nakon nanona, n aron Iesu.​​—Wareka 1 I-Korinto 8:13; 10:​23, 24, 31-33.

16. E aera bwa ti aki riai n tiriburea tarira ni kaineti ma te bwai ae e kairia mataniwin nanona bwa e na karaoia?

¹⁶ Ma tera arora ngkana e kairaki temanna ni mataniwin nanona bwa e na karaoa te bwai ae taraa ni kairua iroura? Ti riai n taratara raoi bwa ti na aki kabuakaka ke n imanonoa ae ti bon eti ao ngaia e kairua. (Wareka I-Rom 14:10.) E anganira mataniwin nanora Iehova bwa ti na tiribureira iai, ma ti na aki tiribureia iai tabemwaang.  (Mataio 7:1) Ti na bon aki kani kariaia baika ti tangiri bwa e na karika te iraraure n te ekaretia. Ma ti kakaaei aanga aika a na karikirakea te tangira ao te katiteuanaaki.​​—I-Rom 14:19.

17. Tera ae e a tia n riki nakoni mataniwin nanoia aomata tabeman?

¹⁷ E korea ae kangai te abotoro Betero: “Kateimatoa raoiroini mataniwin nanomi.” (1 Betero 3:16) E kananokawaki bwa ngkana a teimatoa aomata n aki mutiakin ana boto n reirei Iehova, ao ane e nang aki  manga anga te kauring mataniwin nanoia. E taku Bauro bwa te aeka ni mataniwinnano anne e “kanikinaeaki . . . n tanen te biti ae kabuebue.” (1 Timoteo 4:2) Ko a tia ni bue kakaiaki? Ngkana ko a tia ao e kona ni mwaka kunim ike e a aki kona n namakinaaba. Ngkana e teimatoa temanna ni karaoi mwakuri aika kairua, e na “kanikinaeaki” ke n iku mataniwin nanona ao n te taina e nangi toki mwakurina.

18, 19. (a) Tera reireiara man namakinan te kairua ke te maamaa? (b) Tera ae ti na karaoia ngkana ti namakina ae ti kairua ibukin ara bure are ti a tia n raira nanora iai?

¹⁸ Ngkana ti namakina ae ti kairua, e bae n tuangira mataniwin nanora bwa ti a tia ni karaoa ae kairua. Ti kona ni buokaki iai bwa ti na ataa te baere ti karaoia ao ni katoka karaoana. Ti kani karekei reireiara man ara kairua bwa ti aonga n aki manga karaoi. N te katoto,  e ngae ngke e bure te Uea are Tawita, ma e kairaki ni mataniwin nanona bwa e na raira nanona. E ribaa te baere e karaoia ao e motinnanoia bwa e nang ongeaba iroun Iehova. E kona n taekinna man te baere e rinanona bwa e ‘raoiroi Iehova ao e tauraoi ni kabwarabure.’​​—Taian Areru 51:​1-19; 86:5; nora Kabwarabwaraana 7.

¹⁹ Ma e kona temanna n teimatoa n namakina ae e kairua imwin naba te tai ae maan are e raira iai nanona. E kona ni kammaraki namakinan ae ko kairua, ao e kona ni kaira te aomata bwa e na iangoia ae akea uaana. Ngkana aio ae ko namakinna n tabetai, uringnga ae ko aki kona ni bita te baere e a tia n riki. Ngkana ko ota raoi ke ko aki n te tai anne n te bae eti ke e kairua, ma e boni kabwaraa am bure Iehova ao a kamaunaaki am bure. Ko a itiaki i matan Iehova ao e ataia ae ko a karaoa  ae eti. E kona n teimatoa ni kabuakakako nanom ma e kangai te Baibara: “E rianako riki aron te Atua nakon nanora.” (Wareka 1 Ioane 3:​19, 20.) Nanon aei bwa e korakora riki ana tangira ao ana kabwarabure nakon namakinan te kairua ke te maamaa iroura. Ko kona ni kakoauaa raoi bwa e a tia ni kabwaraa am bure Iehova. Ngkana e kakoauaa raoi te aomata bwa e kabwaraaki ana bure iroun Iehova, e na rau mataniwin nanona ao e na beku ma te kukurei iroun te Atua.​​—1 I-Korinto 6:11; Ebera 10:22.

20, 21. (a) E katauraoaki te boki aei ibukini buokam ni karaoa tera? (b) Tera te inaomata ae e a tia n anganira Iehova? Tera arora ni kabongana?

²⁰ E katauraoaki te boki aei ibukini buokam bwa ko na kataneia mataniwin nanom, bwa e aonga n anganiko te kauring ao ni kamanoko ni kabaneani boong aika karuanikai aikai. E na buokiko naba ni kamanenai booto n reirei man te Baibara ni kaineti ma baika riiriki ni maium. E na bon aki karinani tuua te boki aei ibukira ni kaineti ma baika ti na karaoi n taai nako. Ti maiuakin “ana tua te Kristo,” ae boto i aon ana boto n reirei te Atua. (I-Karatia 6:2) Ti aki karekea aonara ni karaoa ae kairua ngkana akea te tua ae teretere ibukina. (2 I-Korinto 4:​1, 2; Ebera 4:13; 1 Betero 2:16) Ma ti kabongana inaomatara ni kaota iai tangiran Iehova iroura.

²¹ Ngkana ti kananoi ara iango i aoni booto n reirei man te Baibara ao ni maiuakin, ti a kona iai ni kabongana ara “atatai” ao n iaiango n aron Iehova. (Ebera 5:14) Karaoan anne e na karekea mataniwin nanora ae kataneiaaki raoi, are e na kaira maiura ao ni buokira bwa ti na teimatoa n tangiraki iroun te Atua.