Kasaligan ba Gayod ang mga Ebanghelyo?

“Ang mga ebanghelyo bunga lamang sa hunahuna sa unang mga Kristohanon.”—Burton L. Mack, retiradong propesor nga nanukiduki sa Bag-ong Tugon.

ANG propesor nga gikutlo sa ibabaw dili lang maoy naghunahunag ingon niana. Daghang kritiko ang nagkuwestiyon sa pagkakasaligan sa mga Ebanghelyo ni Mateo, Marcos, Lucas, ug Juan—ang mga asoy sa Bibliya bahin sa kinabuhi ug ministeryo ni Jesus. Nganong giisip man sa pipila nga tumotumo lamang ang mga asoy sa Ebanghelyo? Ang ila bang opinyon makapaduhaduha kanimo sa pagkakasaligan sa mga Ebanghelyo? Susihon nato ang pipila ka ebidensiya.

Gikuwestiyon ang Pagkakasaligan sa mga Ebanghelyo

Sa unang 17 ka siglo sa atong Komong Panahon, wala gayod kuwestiyona ang pagkakasaligan sa mga Ebanghelyo. Apan, ilabina sukad sa ika-19ng siglo, ubay-ubayng kritiko ang naghunahuna nga ang mga Ebanghelyo, dili inspirado sa Diyos, kondili minugna lamang sa mga tawo. Nag-ingon usab sila nga ang mga magsusulat sa Ebanghelyo wala makasaksi sa mga panghitabo sa kinabuhi ni Jesus ug miinsistir pa sila nga ang maong mga tawo dili makahimo sa pagsulat ug kasaligang asoy. Dugang pa, sila mihinapos nga ang mga kaamgiran sa kahan-ayan ug kaundan sa unang tulo ka Ebanghelyo—usahay gitawag ug sinoptiko, nga nagpasabot ug “managsamag ideya”—nagpaila nga ang mga magsusulat nagkinopyahay lang. Ang mga kritiko dili usab motuo sa mga milagro ni Jesus ug sa iyang pagkabanhaw nga giasoy diha sa mga Ebanghelyo. Miingon pa gani ang pipila nga si Jesus dili tinuod nga tawo!

Ang maong mga kritiko mihinapos usab nga unang gisulat ni Marcos ang iyang Ebanghelyo kay halos wala kini kalainan sa asoy ni Mateo ug Lucas. Nagtuo usab sila nga si Mateo ug Lucas naggamit sa basahon ni Marcos ingong basehanan sa ilang mga sinulat ug sila mikutlo usab kono sa laing tinubdan—usa ka manuskrito nga gitawag sa mga kritiko ug Q (gikan sa Aleman nga pulong Quelle, o “tinubdan”). Sumala sa usa ka eskolar sa Bibliya nga si A.F.J. Klijn, kining popular nga teoriya “naghimo sa mga magsusulat sa Ebanghelyo nga taghipos na lang ug sugilanon.” Kon maohon, ang mga magsusulat sa Ebanghelyo nangopya lang diay ug nagtumotumo ug sugilanon. Tungod niini nga teoriya, ang mga tawo dili na hinuon motuo nga ang Bibliya inspirado sa Diyos.—2 Timoteo 3:16.

Nangopya Lang ba ang mga Magsusulat sa Ebanghelyo?

Ang kaamgiran ba sa tulo ka Ebanghelyo nagpamatuod nga ang mga magsusulat nagkinopyahay lang? Wala. Ngano man? Una, gisaaran ni Jesus ang iyang mga tinun-an nga ang balaang espiritu ‘magpahinumdom kanila sa tanang butang nga iyang gisulti kanila.’ (Juan 14:26) Busa, dili ikatingala nga ang mga magsusulat sa Ebanghelyo nahinumdom ug nagsulat sa mao rang mga panghitabo. Tinuod nga ang pipila ka magsusulat sa Bibliya lagmit nakabasa ug nagkutlo sa mga sinulat sa ubang mga magsusulat sa Bibliya, apan kana nagkinahanglan ug maampingong panukiduki, dili basta pagpangopya lamang. (2 Pedro 3:15) Dugang pa, ang The Anchor Bible Dictionary nag-ingon: “Dili ikatingala nga managsama ang ilang pagsulat sa popular nga mga pulong ni Jesus kay niadtong panahona naandan na ang binaba nga pagpasa ug impormasyon.”

Si Lucas nag-ingon nga siya nakigsulti sa daghang tawo nga nakasaksi sa tinuod nga panghitabo  ug ‘nagsubay uban ang katukma sa tanang butang gikan sa sinugdan.’ (Lucas 1:1-4) Makasulti ba siya niana kon siya nangopya lang o nagtumotumo ug sugilanon? Dili gayod! Human sa bug-os nga pagsusi sa mga sinulat ni Lucas, ang arkeologo nga si William Ramsay mihinapos: “Si Lucas maoy dekalidad nga historyano: dili lamang kasaligan ang iyang gisulat, kondili nahibalo usab siya kon sa unsang paagi isulat ang mga panghitabo . . . Kini nga awtor angayng isipon nga usa sa banggiitang mga historyano.”

Ang unang mga magsusulat sa Kristiyanong doktrina, lakip na ang teologo sa ikatulong siglo nga si Origen, nagpamatuod usab nga si apostol Mateo ang unang nagsulat ug Ebanghelyo. Si Origen misulat: “Ang una [nga Ebanghelyo] gisulat ni Mateo, ang maniningil ug buhis kaniadto, apan sa ulahi nahimong apostoles ni Jesu-Kristo, kinsa nagsulat niana sa Hebreohanong pinulongan sanglit alang man kana sa Hudiyong mga kinabig.” Dayag nga si Mateo, nga usa ka apostoles ug nakasaksi sa mga panghitabo, dili na kinahanglang mangopya sa sinulat ni Marcos, kinsa wala makasaksi niana. Nan, komosta na man ang bahin sa mga pangangkon nga si Mateo ug Lucas nangopya lang sa sinulat ni Marcos ug sa gitawag nga manuskrito Q?

Una Bang Gisulat ang Ebanghelyo ni Marcos?

Ang The Anchor Bible Dictionary nag-ingon nga walay lig-ong basehanan ang teoriya nga unang gisulat ni Marcos ang iyang Ebanghelyo ug nga kini maoy gibasehan ni Mateo ug Lucas sa ilang sinulat. Bisan pa niana, daghang kritiko ang nagtuo nga si Marcos ang unang nagsulat ug Ebanghelyo  tungod kay, matod pa nila, ang iyang asoy halos walay kalainan sa ubang mga Ebanghelyo. Pananglitan, ang usa ka kritiko sa Bibliya sa ika-19ng siglo nga si Johannes Kuhn miinsistir nga ang Ebanghelyo ni Marcos mao gayod ang unang gisulat. Kay kon dili, matod pa ni Kuhn, “maghunahuna ang usa nga sama rag gigisi-gisi ni Marcos ang mga linukot nga basahon ni Mateo ug Lucas ug gisagol kini . . . ug gikan niini iyang gihan-ay ang iyang Ebanghelyo.”

Sanglit ang Ebanghelyo ni Marcos mao man ang kinamub-an, dili ikatingala nga diyutay lang kinig talagsaong detalye. Apan, wala kana magpamatuod nga una kanang gisulat. Dugang pa, dili gayod tinuod nga ang asoy ni Marcos halos walay kalainan sa ila ni Mateo ug Lucas. Sa tinuoray lang, diha sa buhi ug mubo nga asoy ni Marcos bahin sa ministeryo ni Jesus, adunay kapin sa 180 ka bersikulo ug makaiikag nga mga detalye nga wala sa Ebanghelyo ni Mateo ug Lucas, nga naghimo niana nga usa ka talagsaon gayod nga asoy sa kinabuhi ni Jesus.—Tan-awa ang  kahon sa panid 13.

Komosta ang Bahin sa Manuskrito Q?

Unsay ikasulti bahin sa manuskrito Q, nga gituohan sa pipila nga maoy gibasehan ni Mateo ug Lucas sa ilang asoy? Si James M. Robinson, nga nagtudlog relihiyon, nag-ingon: “Ang Q mao ang labing hinungdanong Kristiyanong manuskrito nga atong nabatonan.” Makapahibulong ang iyang komento kay walay makitang manuskrito Q karon, ug sa tinuoray lang, walay makapamatuod nga kana naglungtad! Makapatingala usab kaayo ang pagkahanaw niini tungod kay ang mga kritiko nangangkon nga ubay-ubayng kopya niini nga manuskrito ang naapod-apod. Gawas pa, ang manuskrito Q wala gayod kutloa sa unang mga magsusulat sa Kristiyanong doktrina.

Hunahunaa lang kini. Gituohan nga adunay manuskrito Q ug kini nagpamatuod kono nga unang gisulat ang Ebanghelyo ni Marcos. Dili ba kana usa ka teoriya nga gibase sa laing teoriya? Kon bahin sa mga teoriya nga sama niana, maayong hinumdoman nato kini nga sanglitanan: “Ang tawong walay alamag motuo sa matag pulong nga iyang madungog; ang tawong maalamon motuo kon dunay pamatuod.”—Proverbio 14:15, The New English Bible.

Ang mga Ebanghelyo—Tinuod ug Kasaligan

Tungod sa ilang mga pangagpas ug walay-pasikaranan nga mga teoriya, napugngan sa mga kritiko ang daghang tawo sa pagsusi sa kasaligang mga asoy sa Ebanghelyo bahin sa kinabuhi ug ministeryo ni Jesus. Kini nga mga asoy tatawng nagpakita nga ang unang mga Kristiyano wala maghunahuna nga tumotumo lamang ang mga asoy bahin sa kinabuhi, ministeryo, kamatayon, ug pagkabanhaw ni Jesus. Gatosan ka saksi ang nagpamatuod nga nahitabo gayod kini. Kining unang mga Kristiyano, nga andam mosagubang sa paglutos ug moatubang sa kamatayon aron lang masundan si Jesus, nahibalo gayod nga walay kapuslanan ang pagkahimong Kristiyano kon hinanduraw lamang ang mga asoy bahin sa ministeryo ug pagkabanhaw ni Jesus.—1 Corinto 15:3-8, 17, 19; 2 Timoteo 2:2.

Mahitungod sa kontrobersiya labot sa teoriya nga ang Ebanghelyo ni Marcos maoy unang gisulat ug sa gikaingong manuskrito Q nga wala gayod makit-i, si George W. Buchanan, nga nagtudlog teolohiya, miingon: “Ang paggugol ug daghang panahon sa pagsusi sa mga teoriya maylabot sa tinubdan [sa Ebanghelyo ni Marcos] nakapugong sa estudyante sa Bibliya sa pagtuon sa unod niini.” Kana nga opinyon nahiuyon sa gitambag ni apostol Pablo kang Timoteo nga ‘dili magtagad sa bakak nga mga sugilanon ug sa mga talaan sa kagikan, nga walay sangkoan, hinunoa nagpatunghag mga pangutana nga tukionon inay kay sa pagpang-apod-apod sa bisan unsang butang sa Diyos maylabot sa pagtuo.’—1 Timoteo 1:4.

Ang mga Ebanghelyo kasaligan gayod. Kini naundan ug tinuod nga mga asoy sa nakasaksi sa mga panghitabo. Kini gibase sa maampingong panukiduki. Kini nagbutyag kanato ug daghang makaiikag nga mga impormasyon bahin sa kinabuhi ni Jesus. Busa, sama kang Timoteo, maayo nga atong sundon ang giingon ni Pablo: “Magpadayon ka sa mga butang nga imong nakat-onan ug nakakombinsir kanimo sa pagtuo.” Aduna gayod kitay lig-ong katarongan nga motuo nga “ang tibuok Kasulatan inspirado sa Diyos”—lakip na ang upat ka Ebanghelyo.—2 Timoteo 3:14-17.

[Kahon sa panid 13]

 Kon ang Marcos Wala Pa Isulat, Dili Unta Kita Mahibalo nga . . .

si Jesus mitan-aw sa mga tawo sa iyang palibot nga may kasuko, kay bug-os naguol tungod sa kakubol sa ilang mga kasingkasing (Marcos 3:5)

si Juan ug Santiago gianggaan ug Boanerges (Marcos 3:17)

nagasto na sa babaye nga nagtalinugo ang tanan niyang kahinguhaan (Marcos 5:26)

si Herodias naghambin ug kasuko kang Juan Bawtista ug si Herodes nahadlok kang Juan ug nanalipod niya (Marcos 6:19, 20)

giawhag ni Jesus ang iyang mga tinun-an nga mopahulay sa makadiyot (Marcos 6:31)

ang mga Pariseo manghunaw sa ilang kamot hangtod sa siko (Marcos 7:2-4)

gikugos ni Jesus ang mga bata (Marcos 10:16)

si Jesus mibatig gugma alang sa batan-ong magmamando (Marcos 10:21)

si Pedro, Santiago, Juan, ug Andres nangutana kang Jesus nga silasila ra (Marcos 13:3)

gibiyaan sa usa ka batan-ong lalaki ang iyang besti nga lino (Marcos 14:51, 52)

Dugang pa, ang usa sa mga ilustrasyon ni Jesus ug duha sa iyang mga milagro mabasa lamang diha sa basahon ni Marcos.—Marcos 4:26-29; 7:32-37; 8:22-26.

Ang Ebanghelyo ni Marcos naundan ug daghan pang mga detalye nga wala sa ubang mga Ebanghelyo. Molalom gayod ang atong apresasyon niana kon kita maggahin ug panahon sa pagpalandong pag-ayo sa kahinungdanon nianang tanang detalye.