Paraqa ruwawaqninchikmanta juk sumaq regalo

PARA mana kanmanchu chayqa, ¿imataq ñuqanchikmanta kanman? Chaywanpis, manchayta paramuptin yakuqa, wasista pʼampaykunman, chantá chiri llaqtaspi tiyakuqkunaqa, chayri maypichus sapa kuti paramun chaypi tiyakuqkuna, llaqtankupi mana paramunanta munankuñachu (Esdras 10:9). Chaywanpis, ¿imatá chʼaki chayri qʼuñi lugarespi tiyakuqkunamanta nisunman? Paykunaqa, llaqtankupi paramuptin, ¡mayta kusikunku!

Ajina karqa ñawpa tiempopi Asia Menor nisqapi, maypichus apóstol Pablo misionerojina llamkʼarqa chaypi. Chay lugarpi apóstol Pabloqa, Licaonia llaqtapi tiyakuqkunata nirqa: “Diosqa sutʼita runasman rejsichikorqa kʼacha Dios kasqanta allin imasta ruwaspa. Payqa parata apachimusunkichej, chajrasniykichejta tiempompi poqochin, mikhuna patapi uywasunkichej, sonqoykichejtataj kusiywan juntʼachin”, nispa (Hechos 14:17). Kay pʼitipi Pabloqa, ñawpaqta paramanta parlarqa, imaraykuchus mana paramunmanchu chayqa, mana plantitas wiñankumanchu, nitaq ‘chakraspis puqunkumanchu’.

Bibliaqa, achkha kutista “para” rimayta uqharin, nisunman pachak kutismanta astawan. Diosninchik kay sumaq regalota quwasqanchikmanta, ¿astawan yachayta munawaqchu? Kay yachaqanaqa, Biblia paramanta parlasqan, ciencia nisqanmanjina chiqapuni kasqanta rikuchisunqa, chaytaq Bibliap nisqanpi atienekunaykipaq yanapasunqa.

Biblia paramanta parlasqan

Juk kuti Jesusqa, paramunanpaq imaynamantachus phuyus rikhurisqanta sutʼincharqa. Diosmanta parlaspa nirqa: “Payqa sajra runaspaj, kʼacha runaspajpis intinta llojsichimun. Kikillantataj parachimun tukuypaj, allin runaspaj, sajra runaspaj ima”, nispa (Mateo 5:45). Ñawirinchikjina, niraq paramanta parlaspa Jesusqa, Intimanta parlarqa, imaraykuchus intip ruphayninqa, mana plantitas wiñanallankupaqchu allin, manaqa, yaku wawsiman tukunanpaq may allillantaq. Sapa wata Intiqa, may chhika kʼara yakuta wawsichin miskʼi yakuman tukuchinanpaq. Chayraykuchá Biblia, Intita Ruwaq Jehovaqa, yakuta ‘juk chiqaman jallchʼasqanta’, chayta paraman tukuchisqanta ima, niwanchik.

Chaymanta parlaspa Biblia nin: “Payqa uj cheqaman yakuta jallchʼan, chaytataj paraman tukuchin. Paraqa phuyusmanta urmamun, jallpʼa patamantaj jichʼakamun”, nispa (Job 36:26-28). Kay pʼitikuna nisqanqa, ciencia nisqanmanjina chiqapuni, chaywanpis qillqakusqanmantapacha kunan tiemponchikkama, cientificosqa, paramanta mayta ukhunchaspapis, manaraq sutʼita yachankuchu, imaynamantachus phuyuspi yakup sutʼuynin rikhurisqanta. Chayrayku, 2003 watapi yachayniyuq runas juk libropi kayta qillqarqanku: “Manaraq sutʼita yachaykuchu paramunanpaq imaynamantachus phuyuspi yakup sutʼuynin rikhurisqanta”, nispa (Water Science and Engineering [Ingeniería hidrológica]).

Ukhunchasqankumanjina cientificosqa, para yakup sutʼuynin, qallariypi may juchʼuysitu kasqanta yachanku. Kay juchʼuy sutʼuysitu para yaku sutʼuyman tukunanpaqqa, achkhata wiñanan tiyan. Chaywanpis, imaynamantachus achkha horaspi wiñasqantaqa, manaraq sutʼita yachakunchu. Chayrayku juk libro nin: “Cientificosqa, paramunanpaq imaynatachus phuyuspi yakup sutʼuynin wiñasqanmanta mana kikintachu yuyanku, chaywanpis imaynatachus chay kasqanta ukhunchanankupaq tukuy tiemponkuta churachkanku” (Hydrology in Practice [Hidrología en la práctica]).

 Kimsa waranqa watas ñawpaqtaña, parata Ruwaq Jehovaqa, kamachin Jobta tapuykunata ruwaspa llampʼu sunquyuq kayta yachachirqa, nirqataq: “Pitaj parajtawan, chhullajtawan tatankuri? [...] Pitaj chay jina yachayniyoj kanman mashkhachus phuyus kasqanta yachanampaj? Pitaj paramunampaj chay phuyumanta yakuta jichʼamuyta atinman[?]”, nispa (Job 38:28, 37, 38). Kay pʼitikuna qillqakusqan unayña kaptinpis, cientificosqa, manaraq kay tapuykunaman kutichiyta atinkuchu.

¿Maymanta mayu yaku jamun?

Greciamanta yachayniyuq runasqa, mayu yaku, mama quchamanta jamusqanta yachachiq kanku, manataq paramantachu. Yuyasqankumanjina mama quchap kʼara yakunqa, jallpʼap ukhunta urqusman wasarisqanta, chantá juturismanta miskʼi yakujina phullchimusqanta yachachiq kanku. Wakinkuna ajinata yuyanku imaraykuchus yachayniyuq Salomón chayta nisqanta ninku, Dios yuyaychasqanmanjina kayta qillqachkaptin: “Tukuy mayusqa mama qochallamampuni rishanku; chaywampis mama qochaqa mana juntʼaykunchu. Yakusqa, maymantachus jamorqanku, chayllamantaj kutirinku watejmanta jamunankupaj”, nispa (Eclesiastés 1:7). Chaywanpis, ¿jinapunichu? ¿Salomón mama quchap yakun jallpʼap ukhunta urqusman wasarisqanta, chaymanta juturismanta miskʼi yakujina phullchimusqantachu niyta munachkarqa? Kayta yachanapaqqa, payjina wak israelitas maymantachus para yaku jamusqanmanta, imatachus yuyasqankuta qhawarina.

Eliasmanta parlarina. Salomón wañupusqanmanta yaqha pachak watasman Eliasqa, paramunanpaq imaynatachus phuyus rikhurisqanmanta, imatachus yuyasqanta rikuchirqa. Chay tiempopi Israel llaqtapi mana paramusqanmanta kimsa wata suqta killayuqña karqa (Santiago 5:17). Jehovaqa, israelitasta ajinata castigachkarqa payta wasanchaspa paramanta Baal lantita yupaychasqankurayku. Chaywanpis Eliasqa, ruwasqankumanta pesachikunankupaq israelitasta yanaparqa, chayrayku payqa Jehovamanta parata mañakuchkarqa. Mañakunankamataq kamachinta “Jatun Quchanejta” qhawarimunanta nirqa. Jatun quchaniqta qhawarichkaspataq,  kamachinqa Eliasta nirqa: “Uj juchʼuy phuyuta rikuni, runaj maki tʼajllunta jina, Jatun Qochamanta llojsimojta”, nispa. Jinallapi, “phuyus laqhayaykamorqa, wayrawan ima, sinchʼitataj paraqa jichʼakorqa”, jinamanta Eliasqa, Jehová Dios mañakuyninta uyarisqanta yacharqa (1Reyes 18:43-45). Kay pʼitikunapi rikunchikjina, Eliasqa jatun quchap yakun wawsispa phuyuman tukusqanta, wayrataq chay phuyusta Sumaq Jallpʼaman apamusqanta yacharqa. Kunankamapis chay lugarespi chayjinamanta phuyus rikhurillanpuni.

 Chaymanta yaqha pachak watasman, juk llampʼu sunqu runa Amós sutiyuq, maymantachus para yaku jamusqanta sutʼincharqa. Jehovaqa, wakchasta ñakʼarichiq, lantistataq yupaychaq israelitasman, Amosta kacharqa, Dios paykunata chinkachinanta willamunanpaq. Mana chinkachisqas kanankupaqtaq Amós paykunata jinata yuyaycharqa: “Tata Diosta maskʼaychej, kawsankichejtaj”, nispa. Chaymanta Jehovallata yupaychanankuta sutʼincharqa, nirqataq: “Paymin mama qochamanta yakutapis wajyaspa, jallpʼa pataman parachimun”, nispa (Amós 5:6, 8, 9). Chantá wak kutipi, kikillantataq sutʼincharqa (Amós 9: 6). Arí, Amosqa, paramunanpaq phuyus mama quchamanta rikhurisqanta yacharqa.

Kaytataq juk científico Edmond Halley sutiyuq, 1687 watapi chiqapuni kasqanta rikuchirqa. Chaywanpis, wak cientificosqa, unayninmanraq nisqan chiqapuni kasqanta repararqanku. Chaytataq juk riqsisqa enciclopedia sutʼinchan, nintaq: “Chunka pusaqniyuq siglop qallariyninkama, cientificosqa mama quchap yakun, jallpʼa ukhunta urqusman wasarisqanta, chaymanta miskʼi yakujina juturismanta phullchimusqanta yuyaq kanku”, nispa. Chaywanpis, kunan tiemponchikpiqa, tukuypis “mama quchap yakun, intip ruphayninwan wawsisqanta, chaytaq phuyuman tukusqanta, chay phuyusmanta para jichʼakamusqanta, chay para yakutaq mayusninta mama quchaman kutisqanta” ima yachanku (Encyclopædia Britannica Online). Kaymantataq Salomón, Eclesiastés 1:7 pʼitipi parlachkarqa.

Kayta yachaspa, ¿imatá ruwananchik tiyan?

Rikunchikjina Bibliata qillqaqkunaqa, imaynatachus yaku wawsispa phuyusman tukusqanta, chaymantataq para jichʼakamusqanta ima, achkha kutispi qillqarqanku, chay qillqasqankutaq científicos yachachisqankuwan mana churanakunchu. Kaytaq, Biblia Jehová Diospa yuyaychasqan kasqantapuni rikuchiwanchik (2 Timoteo 3:16). Chaywanpis llakikunapaqjina, runas Jallpʼata chʼichichasqankurayku wakin lugarespi manchayta paramun, wakin lugarespitaq unayña mana paramunchu. Chaywanpis Diosninchikqa, ‘kay pachata chʼichichaqkunata tukuchinanta’ unayña nirqa (Apocalipsis 11:18).

Chayta ruwananta suyananchikkamaqa, Bibliamanta yachakuspa, yachakusqanchikmanjinataq kawsaspa, parata ruwasqanmanta Diosman agradecekusqanchikta rikuchina. Ajinata ruwaspaqa, musuq pachapi kawsayta atisunchik, chaypitaq parata Ruwaq Jehová Diosninchik, “tukuy ima allin kaj, kʼacha kaj ima” quwasqanchikmanta, mayta kusikusunchik (Santiago 1:17).

[16, 17 paginaspi diagrama, dibujo/foto]

(Publicacionpi qhawariy texto originalta)

PHUYUMAN TUKUSQAN

PARAMUSQAN

RUPHAYWAN SACHʼAP WAWSIYNIN

YAKU WAWSISQAN

URQUSMANTA YAKU URAYKAMUSQAN

JALLPʼAP UKHUNTA YAKU CORRESQAN

[16 paginapi dibujos/fotos]

Elías mañakunankama, kamachinqa “Jatun Quchaniqta” qhawachkarqa