Banunu—Bantu ba Mvubu mu bu Bana na Bana Bwetu bwa Bwine Kidishitu
Banunu—Bantu ba Mvubu mu bu Bana na Bana Bwetu bwa Bwine Kidishitu
“Boba bakuninwe mu njibo ya Yehova. Bakalumbulukanga, senene, shē, . . . bakapanga bipa ne mu bununu.”—MITŌTO 92:13, 14.
1. Le bavule bamwene banunu muswelo’ka?
YEHOVA uswele bengidi bandi bonso ba kikōkeji, ne banunu bene kumo. Ino mungya kwenzankanya kumo kwa muzo, mwaka ne mwaka kubwipi kwa kipindi kya mudiyo wa banunu kimweshibwanga malwa ne kubulwa kutebwa mutyima mu États-Unis. Malapolo a uno muswelo atamba ntanda yonso alombola amba kususulwa kwa banunu i mwanda usambakene pi na pi. Nsulo ya ano masusu i mitelwe na bulongolodi bumo bu “mwikadilo wenda uzambalala mu bavule . . . wa kulanga amba banunu ke bapwe kala kudya’mo byabo, kebakidipo ne kyobalonga kine, kadi bakuñamine’nka ku bakwabo.”
2. (a) Le Yehova umwene namani bengidi bandi banunu ba kikōkeji? (b) Le i kusāsula’ka kusangaja mutyima kutanwa mu Mitōto 92:12-15?
2 Yehova Leza aye ukwete na mutyika bengidi bandi banunu ba dikōkeji. Utalanga muntu “wa munda”—ngikadilo yetu ya ku mushipiditu—ke mikalopo yetu ya ku ngitu, mhm. (2 Kodinda 4:16) Mu Bible, Kinenwa kyandi, tutana’mo bino binenwa bikulupija mutyima’mba: “Moloke ukalumbuluka senene, shē, bwa mukoma; ukatamanga pamo bwa mutondo mu Lebanona. Boba bakuninwe mu njibo ya Yehova. Bakalumbulukanga, senene, shē, mu bipango bya Leza wetu. Bakapanga bipa ne mu bununu; bakayūlanga mema ne bubishi. Pa mwanda wa kulombola’mba, Yehova i moloke swā!” (Mitōto 92:12-15) Bubandaudi bwa ano mavese bukalombola bintu bya mvubu byomukokeja, banwe banunu, kutuntwila ku bu bana na bana bwa bwine Kidishitu.
“Bakapanga Bipa ne mu Bununu”
3. (a) Mwanda waka boloke i badingakanibwe na mikoma? (b) Le banunu “bakapanga bipa ne mu bununu” muswelo’ka?
3 Mulembi wa mitōto wenzankanya bantu boloke pamo bwa mikoma ‘mikunwe mu njibo ya Leza wetu.’ Amba: “Bakapanga bipa ne mu bununu.” Mwene nobe witabije amba uno i mulangwe ukankamika? Mikoma miyampe kadi myoloke swā yādi itanwa divule mu bipango bya mobo a Kutunduka mu myaka isekunwinwe mu Bible. Ne kadi, kutentekela pa buya bwayo bwa kuneñenya, yādi na mvubu mwanda yādi ileta bipa bivule, ne kadi yādi ipa bipa mu bula bwa myaka katwa ne musubu. * Nobe shi ushale mwimanije mu mutōtelo wa bine, ukokeja nyeke “kupa bipa bya mu mīngilo yonso milumbuluke.”—Kolose 1:10.
4, 5. (a) Le i bipa’ka bya mvubu binenwe kupa bene Kidishitu? (b) Leta bimfwa bya mu Bisonekwa bya banunu bāpele “bipa bya milomo” yabo.
4 Yehova usaka bene Kidishitu bekale kupa “bipa bya milomo”—binenwa bya kumutendela aye ne mpango yandi. (Bahebelu 13:15) Lelo kino kikutala ne abe mununu? Bine, kikutala.
5 Bible udi na bimfwa bya banunu bāsapwile pampikwa moyo bukamoni bwa pa dijina dya Yehova ne mpango yandi. Mosesa wādi ke mupite pa “myaka makumi asamba-abidi” pāmunene Yehova ekale mupolofeto ne ntunguluji wandi. (Mitōto 90:10; Divilu 4:10-17) Bununu kebwākankejepo mupolofeto Danyele kusapula pampikwa moyo bukamoni butala pa bubikadi bwa Yehova. Danyele wādi padi kadi na myaka 90 ne musubu pāmwityile Beleshazale kushintulula kilembwa kifyame kyādi ku lubumbu. (Danyele, shapita 5) Le mutumibwa mununu Yoano nandi? Ku mfulo kwa mwingilo wandi wa myaka, wākutyilwe pa kisanga kya Patamosa “pa mwanda wa Leza ne pa busapudi bwa Yesu.” (Kusokwelwa 1:9) Padi ubavuluka bantu bavule batelelwe mu Bible bāpele “bipa bya milomo” mu myaka yabo ya bununu.—1 Samwele 8:1, 10; 12:2; 1 Balopwe 14:4, 5; Luka 1:7, 67-79; 2:22-32.
6. Lelo Yehova wingidijanga “banunu” namani mu kufumika mu ano mafuku a mfulo?
6 Mutumibwa Petelo wāpitulukile mu binenwa bya Yoela mupolofeto Muhebelu amba: “Leza wanena’mba: Kikēkalanga mu oa mafuku a kumfulo nkapungulwilanga mushipiditu wami umbantu bonso [ne “banunu” bene kumo] . . . bakafumika myanda.” (Bilongwa 2:17, 18; Yoela 2:28) Ne mu ano mafuku a mfulo namo mo monka, Yehova wingidijanga banunu ba mu kabumbo ka bashingwe māni ne mu “mikōko mikwabo” amba basapule mpango yandi. (Yoano 10:16) Bamo mu abo ke bape bipa bya Bulopwe na kikōkeji mu bula bwa makumi a myaka.
7. Leta kimfwa kilombola banunu mobendelela na kupa bipa bya Bulopwe nansha byobadi na bikoleja ku ngitu.
7 Tala bidi kimfwa kya Sonia, wāikele musapudi wa Bulopwe wa kitatyi kyonso mu 1941. Nansha byaikonda myaka mivule na misongo keipu, wendejanga kitatyi ne kitatyi bifundwa bya Bible ku njibo yandi. “Kusapula myanda miyampe kubadilwa mu būmi bwami,” ye Sonia ushintulula. “Pano bo ke būmi bwami. Mpelele kukwata pasho.” Mafuku kunyuma, Sonia ne Olive kaka wandi basapwidile Janet, umbemvu wa misongo keidi mpwilo wadi wilaija mu lupitalo, musapu wa lukulupilo wa mu Bible. Inandya Janet, mwine Katolika mwipāne, watengwa mpata pa kumona mutyima obatele wandi mwana nsongwakaji, ne kwitabija waitabija kifundwa kya Bible kya ku njibo, kadi pano wendelelanga biyampe kumeso. Mwene nobe ukokeja kukwatakanya mikenga pamo bwa ino mwa kupela bipa bya Bulopwe?
8. Le Kalebu mununu wālombwele namani kikulupiji kyandi mudi Yehova, ne i muswelo’ka ukokeja banunu bene Kidishitu kwiula kimfwa kyandi?
8 Bene Kidishitu banunu balondanga mu mayo a Kalebu, mwine Isalela wa kikōkeji wādi wenda na Mosesa mu ntanda mutuputupu kintu kya myaka makumi aná, ponso pobendelela na kininga mu mwingilo wa kusapula Bulopwe nansha byobadi na bikoleja bya bununu. Kalebu wādi na myaka 79 pāabukile Munonga wa Yodano ne kutwela mu Ntanda ya Mulao. Ino pa kupwa kulwa mu bibumbo bya Isalela bya bushindañani mu myaka isamba mituntulu, wādi ukokeja kulekelela’ko makasa. Ino aye kālekelele’opo, ino wālombele na bukankamane mwingilo mukomo wa kukwata “bibundi bikatakata bya masakwa” byādi mu ngulu ya Yuda, momwa mwādi mwikele bene Anaki, batumpangala. Na bukwashi bwa Yehova, Kalebu ‘wēbapanga’mo, monka mwēsambile Yehova.’ (Yoshua 14:9-14; 15:13, 14) Eyo, nobe kulupila amba ponso poendelela na kupa bipa bya Bulopwe mu bununu bobe, Yehova udi nobe monka mwaāikadile na Kalebu. Kadi shi wikale nyeke wa kikōkeji, nankyo Yehova ukakupa kifuko mu ntanda impya yalaile.—Isaya 40:29-31; 2 Petelo 3:13.
“Bakayūlanga Mema ne Bubishi”
9, 10. Le banunu bene Kidishitu bakashala namani bakomo mu lwitabijo ne kulama bukomo bwabo bwa ku mushipiditu? (Tala kapango pa paje 11.)
9 Kaimba wa mitōto wēsambīle pa bengidi ba Yehova banunu bapa bipa, wāimba’mba: “Moloke ukalumbuluka senene, shē, bwa mukoma; ukatamanga pamo bwa mutondo mu Lebanona. Bakapanga bipa ne mu bununu; bakayūlanga mema ne bubishi.”—Mitōto 92:12, 14.
10 Ino i muswelo’ka okamona bukomo bwa ku mushipiditu nansha byokodi mununu? Kine kilengeja mukoma ulame buya bwao buyo ne bushipo i kino: welanga miji palampe, pa nsulo ya mema atalala. Ne abe nobe mo monka, koka mema a bumeni a bubinebine bwa mu Bible kupityila ku kifundwa kyobe kya Kinenwa kya Leza ne kwilunga na bulongolodi bwandi. (Mitōto 1:1-3; Yelemia 17:7, 8) Bukomo bobe bwa ku mushipiditu bo bukwikadije bu kituntwa kilēme ku banabenu betabije. Ivwana mokyāikadile namino kudi Yehoyada, Kitobo Mukatampe mununu.
11, 12. (a) I mwingilo’ka wa mvubu wāingile Yehoyada mu mānga ya bulopwe bwa Yuda? (b) Yehoyada wāingidije namani lupusa lwandi mwanda wa kwendeleja mutōtelo wa bine kumeso?
11 Yehoyada wādi padi na myaka katwa ne musubu pāikele Atadia inandya mulopwe kuyata bulopwe bwa Yuda na kwipaya bankana bandi bonso. Lelo i bika byālongele’po Yehoyada mununu? Mu myaka isamba, aye ne mukajandi, bāfile Yoashe mu tempelo, mpyana umo kete wa bulopwe wāpandile. Kupwa na mu kukopa kwa diso, Yehoyada wābikika Yoashe wa myaka isamba-ibidi bu mulopwe ne kwipaija wāipaija Atadia.—2 Bilongwa 22:10–12; 23:1-3, 15, 21.
12 Yehoyada pa kwikala mulami wa Mulopwe, wāingidija lupusa lwandi mwanda wa kwendeleja mutōtelo wa bine kumeso. “Wasamba kipwano umbukata bwa aye mwine ne bantu bonso ne mulopwe mwine, amba bakekale ke bantu ba Yehova kadi.” Kadi Yehoyada wāsoñanya bantu, nabo bātūta njibo ya Bala, leza wa bubela, ne kufundula madabahu andi, bankishi, ne kitobo wandi. Kadi i monka mu buludiki bwa Yehoyada mwāalwije Yoashe mingilo ya tempelo ne kulongolweja tempelo ponso pādi palomba kulongololwa. “Yehoasha [Yoashe] walonga kyokya kyadi kyoloke mu meso a Yehova, mafuku andi onsololo mwamulombwedile Yehoyada” kitobo. (2 Bilongwa 23:11, 16-19; 24:11-14; 2 Balopwe 12:2) Ino pāfwile Yehoyada na myaka 130, bāmujikile na bulēme bwa pa bula, pamo na balopwe, mwanda “walongele biyampe mu Isalela, ne kudi Leza ne ku njibo yandi.”—2 Bilongwa 24:15, 16.
13. Le banunu bene Kidishitu ‘bakokeja kulonga biyampe kudi Leza ne ku njibo yandi’ namani?
13 Padi kubelabela ne ngikadilo mikwabo bikukankajanga kulonga bivule bya kwendeleja mutōtelo wa bine kumeso. Eyo, nansha nankyo, ubwanya ‘kulonga biyampe kudi Leza wa bine ne ku njibo yandi.’ Ukokeja kupyasakena njibo ya ku mushipiditu ya Yehova na kutanwa ku kupwila ne na kunena’ko, pamo ne kutambila mu mwingilo wa budimi ponso pobwanya kutambila’mo. Kwitabija koitabija madingi a mu Bible na kampeja-bukidi pamo ne kukwatakanya na dikōkeji “umpika wa binebine ne wa manwa” ne kipwilo bikaningisha bu bana na bana bwa bwine Kidishitu. (Mateo 24:45-47, NW) Ukokeja kadi kusombela batōtyi nobe ‘ku buswe ne ku mingilo miyampe.’ (Bahebelu 10:24, 25; Filemone 8, 9) Ne kadi ukekala dyese ku bakwenu shi ulonda ano madingi a mutumibwa Polo anena’mba: “Bāna-balume bakulumpe bēkale kwifula, ne kubulwa kusepakanasepakana, ne kwilemeka senene, ne kukoma mu kwitabija, ne lusa, ne mu kwitūkija mutyima. Bāna-bakaji bakulumpe nabo mo monka, bēkale bajila mu ngikadilo mwabo, kebalubabopo, mhm, nansha kumunwa na vinyu mingi, mhm, bēkale bafundiji ba bilumbuluke.”—Tetusa 2:2-4.
14. I bika bikokeja kulonga batadi bene Kidishitu ke balāle myaka pa kusaka kwendeleja mutōtelo wa bine kumeso?
14 Le wi mukulumpe mu kipwilo pano ke myaka mivule? “Ingidija tunangu tokodi mungwije umbula mwa myaka pampikwa mwino,” mo mudingidila mukulumpe umo wa kipwilo ke mulāle myaka. “Twika bakwenu biselwa, pāna bwino bobe ku boba badi na mushipiditu wa kusaka kuyuka . . . Tadija i bāni badi na bukomo bubwanya kusela biselwa. Sonshila ne kutamija’bo. Teakanya bakashala nabyo.” (Kupituluka 3:27, 28) Mutyima otele bya binebine ku kutandabula mwingilo wa Bulopwe ukaletela bakwenu madyese mu bu bana na bana bwetu bwa bwine Kidishitu.
“Kulombola’mba, Yehova I Moloke Swā!”
15. I muswelo’ka ulombola banunu bene Kidishitu “amba Yehova i moloke swā”?
15 Bengidi banunu ba Leza bavuijanga na nsangaji kiselwa kyabo kya “kulombola’mba, Yehova i moloke swā!” Shi wi mwine Kidishitu mununu, nabya binenwa ne bilongwa byobe bikokeja kulombola bakwenu amba ‘Yehova i kidibwe kyobe kadi mudi aye mutupu bukondame nansha pamo pene.’ (Mitōto 92:15) Mikoma isapulanga pambulwa diwi ngikadilo ya kutendelwa ya Umpangi. Ino Yehova ukupele abe madyese a kumuyukanya ku boba batwela mu mutōtelo wa bine panopano. (Kupituluka 32:7; Mitōto 71:17, 18; Yoela 1:2, 3) Mwanda waka kino kidi na mvubu?
16. I kimfwa’ka kya mu Bible kikoma mvubu ya “kulombola’mba, Yehova i moloke swā”?
16 Yoshua, kalombwe wa bene Isalela, wādi “ke mununu wa myaka mingi,” penepa “waita Isalela enselele, ne bakulumpe babo, ne mitwe ya bakulu mine, ne batyibi, ne bakulu ba kidye” kāebavuluja bilongwa byoloke bya Leza. Wānena’mba: “Nansha kintu kimo kine kyabulwa ku byonso bintu bilumbuluke byesambile Yehova Leza wenu pa mwanda wenu, mhm; byonsololo’tu byemufikidile.” (Yoshua 23:1, 2, 14) Mwenda mafuku bino binenwa byākomeja bantu mutyima wa kwikala nyeke ba kikōkeji. Ino Yoshua pa kufwa, “pataluka lukongo lukwabo . . . kelwayukilepo Yehova, nansha mwingilo mwine wālongele kudi Isalela, mhm. Ebiya kadi bāna ba Isalela balonga kyokya kibi ku mpala ya Yehova, ke bengidila ba Bala.”—Batyibi 2:8-11.
17. Lelo Yehova i mulongele bantu bandi bika mu ino myaka?
17 Bululame bwa kipwilo kya bwine Kidishitu mu ino myaka kebwimaninepo pa bukamoni bwa ku kanwa bwa bengidi ba Leza banunu. Ino lwitabijo lwetu mudi Yehova ne mu milao yandi luningishibwanga potwiivwaninanga batwe bene nsekununi ya “mwingilo mukatakata” walongēle bantu bandi mu ano mafuku a mfulo. (Batyibi 2:7; 2 Petelo 1:16-19) Ekale kodi mwije myaka mivule mu bulongolodi bwa Yehova, nabya uvulukile kitatyi kyokwadi enka basapudi batyetye ba Bulopwe mu mwaba nansha mu ntanda yenu ne mwingilo wa busapudi powadi ulwibwa byamalwa. Myaka pa kupita’po, ubamone Yehova utalula’ko bijika bimobimo ne ‘kupelakanya’ kutanta kwa Bulopwe. (Isaya 54:17; 60:22) Ubamone ne kutōkejibwa kwa bubinebine bwa mu Bible ne kwimwena abe mwine kulumbululwa kwa kipindi kya bulongolodi bwa Leza kimweka na meso. (Nkindi 4:18; Isaya 60:17) Ubulwe’po kusaka kūbaka bakwenu na kwibasekunwina bino bintu byoloke bilongele Yehova? Bine, bikasangaja ne kukomeja mpata bu bana na bana bwa bwine Kidishitu!
18. (a) Leta kimfwa kilombola amba ‘kulombola bakwenu amba Yehova i moloke swā’ kudi na lupusa mu bula bwa myaka. (b) I muswelo owemwenene abe mwine amba Yehova i moloke swā?
18 Mwene kudi bitatyi bimo byowimwenanga bulami bwa buswe bwa Yehova ne buludiki bwandi mu būmi bobe? (Mitōto 37:25; Mateo 6:33; 1 Petelo 5:7) Kaka umo mununu utelwa dya bu Mata wadi ukankamika banababo amba: “Nansha shi ubatanwa na mwanda’ka, kokolwa kupaluka Yehova. Ukakukwatakanya.” Ano madingi atengele Tolmina bininge, muntu wēfundile Bible na Mata, kupwa wabatyijibwa ku ngalwilo kwa myaka ya 1960. “Kitatyi kyafwile wami mulume,” ye Tolmina uvuluka, “nazozeje mutyima mpata, ino bino binenwa byaunkankamikile ndeke kushikilwa ku kupwila nansha kumo. Bine, Yehova waunkomeje namona kwendelela nyeke kumeso.” Pano ke myaka mivule, Tolmina upāna’nka kupāna ano madingi amo onka ku bantu baefundanga nabo Bible. Bine, shi ukankamika banabenu betabije ne kwibasekunwina bilongwa byoloke swā bya Yehova, kukabulwepo kutamija lwitabijo lwabo.
Yehova Ukwete Banunu ba Kikōkeji Masaka Abidi
19, 20. (a) Le Yehova umwene namani mingilo ya bengidi bandi ke banunu? (b) I bika byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?
19 Mu ntanda ya dyalelo, yambulwa kufwija’ko, banunu i basūlwe mpata. (2 Temote 3:1, 2) Shi bebavuluka, divule i pa mwanda wa bya nkuo byobālongele pa kala—byobādi kala, kupita’ko byobadi dyalelo. Ino Bible aye unena’mba: “Leza kadipo wa bukondame wakuvulaminwa mīngilo yenu ne lusa lwenu lo mwalombwele pa dijina dyandi, lo mwingidila bapandulwemo mīngilo, ne pano pene mukīngila monka.” (Bahebelu 6:10) Na bubine, Yehova Leza uvulukanga mingilo yowāingile pa kala na kikōkeji. Ne kadi ukwete makasa abidi mingilo yokyendelela na kumwingidila pano. I amo, aye umwene banunu ba kikōkeji bu bene Kidishitu bapa bipa, bakomo ku mushipiditu, kadi bankanka—bukamoni būmi bwa bukomokomo bwandi.—Fidipai 4:13.
20 Lelo nobe umwene banunu ba mu bu bana na bana bwa bwine Kidishitu mwibamwenene Yehova? Shi ye mowibamwenene, nabya ukekala na mutyima wa kwibaswa. (1 Yoano 3:18) Kishinte kilonda’ko kisa kubandaula miswelo imoimo ya umbūmi ya kulombola buno buswe na kuvuija bisakibwa byabo.
[Kunshi kwa dyani]
^ Kyaji kya mukoma kikalanga na ngaji mivule ifika ne ku tununu, kadi kibwanya kulema makilo mwanda, pakwabo ne kupita. Mulembi umo ufwatakanya amba “[mukoma] umo ne umo upa bipa ukokeja kupa mwinē’o mantoni abidi nansha asatu a ngaji mu bula bwa būmi bwao.”
Ukalondolola’po Bika?
• Banunu ‘bapanga bipa’ muswelo’ka?
• I kika kinenenwa amba bukomo bwa ku mushipiditu bwa bene Kidishitu banunu i kituntwa kilēme?
• Lelo banunu bakokeja namani “kulombola’mba Yehova i moloke swā”?
• Mwanda waka Yehova ukwete bengidi ke balāle myaka makasa abidi?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kapango pa paje 12]
Mobashadile Bakomo mu Lwitabijo
I bika bikwashanga bene Kidishitu ke balāle myaka bekale nyeke bakomo mu lwitabijo, kasha baninga ku mushipiditu? Ivwana pano binene bamobamo:
“Kutanga bisonekwa bisambila pa kipwano kyetu na Yehova kudi na mvubu mpata. Divule bufuku mpitulukanga ku mutwe Mitōto 23 ne 91.”—Olive, wābatyijibwe mu 1930.
“Nemwitungile kuleka kubulwa kutanwa ku dishikulu ne dishikulu dya lubatyijo ne kuteja na katentekeji, ulanga amba i ami ukabatyijibwa. Kulama kwipāna kwami mu ñeni dyo ditabula dinkweshe ngikale nyeke wa kikōkeji.”—Harry, wābatyijibwe mu 1946.
“Kulombela difuku ne difuku kudi na mvubu—kulomba nyeke bukwashi bwa Yehova, bulami, ne madyese andi, ‘kumuyuka nyeke mu mashinda etu.’” (Nkindi 3:5, 6)—Antônio, wābatyijibwe mu 1951.
“Kuteja myanda ya umbūmi ya boba bakilamine kikōkeji nansha byobengidile Yehova mu bula bwa myaka mingi kumpanga kusumininwa kwa kwikala nyeke wa kikōkeji ne wa dikōkeji kwadi.”—Joan, wābatyijibwe mu 1954.
“I kya mvubu kuleka kwilangila bipitepite. Byonso byotudi nabyo bitamba ku buntu bwa Leza. Kwikala na uno mumweno kwitukwasha tumone nyeke biyampe i kwepi kudi bidibwa bya ku mushipiditu bitukwasha tūminine’nka ne ku mfulo.”—Arlene, wabatyijibwe mu 1954.
[Kifwatulo pa paje 9]
Banunu bapanga bipa bya Bulopwe bya mvubu
[Kifwatulo pa paje 12]
Bukomo bwa ku mushipiditu bwa banunu i kituntwa kilēme