Ndwa ya Kwa Ain Jalut—Ne i Cincize Lifasi la Kwaikale

MPI ye sabisa hahulu ya bazulami ba lipizi ya zwa mwa Mongolia, mi ya shandaula munzi ni munzi kaufela o ne u hana ku koza. Mwa February ka silimo sa 1258, mpi yeo ka mabifi ya taseza muleneñi wa Baghdad ni ku wisa mamota a ona. Mpi yeo ya bulaya batu ni ku bukula muleneñi wo mwa sunda iliñwi feela. Linaha kaufela za bulapeli bwa Simozilemu za saba hahulu kabakala mpi yeo ya kwa Mongolia. *

Mwa January ka silimo sa 1260, mpi ya masole ba kwa Mongolia yeo ya liba wiko, mi muleneñi wa Aleppo, mwa Syria, wa tulwa sina mo ne u tulezwi muleneñi wa Baghdad. Mwa kweli ya March silimo seo, muleneñi wa Damaseka wa koza. Hamulahonyana feela wa fo, mpi yeo ya hapa mileneñi ya mwa Palestine ya Nablus (bukaufi ni muleneñi wa kwaikale wa Sikemi) ni Gaza.

Muzamaisi wa mpi ya kwa Mongolia yeo ya bizwa Hülegü a laela kuli Mubusi wa naha ya Simozilemu ya Egepita wa libizo la al-Muzaffar Sayf al-Din Qutuz, ni yena a koze. Hülegü a bemba mubusi yo kuli haiba a hana, naha ya Egepita i ka shandaulwa. Masole ba mpi ya Hülegü ne li ba bañata hahulu ku fita mpi ya Maegepita ya masole ba 20,000. Caziba ya bizwa Nazeer Ahmed, ili ya cuukile mwa litaba za kwaikale za Simozilemu, u bulela kuli: “Linaha za Simozilemu ne li tuha li yunda.” Ki sika mañi sa naa swanela ku eza Mubusi Qutuz?

Qutuz ni Batu ba Lusika Lwa Mamluk

Qutuz ne li wa lusika lwa Mamluk, naa li mutanga ya naa zwa kwa naha ya Turkey. Batu ba lusika lwa Mamluk ne li batanga ba ne ba li masole ba babusi ba muleneñi wa Cairo, mwa Egepita. Mi babusi bao, nee li ba lusika lwa Ayyubid. Kono ka silimo sa 1250, batanga bao ba fetuhela malenaa bona ni ku kala ku busa  Egepita. Mi Qutuz ya naa banga lisole la mutanga, a nga mubuso mi a ba yena mubusi wa Egepita ka silimo sa 1259. Ne li muhali ya naa sa koni ku koza feela ku si na ndwa. Nihakulicwalo, ne ku sa bonahali kuli naa ka kona ku tula mpi ya ba kwa Mongolia. Kono cwale kwa kala ku ezahala lika ze ne ka cinca hahulu lifasi.

Hülegü amuhela liñusa la kuli Möngke, yena mubusi yo muhulu wa batu ba kwa Mongolia, naa timezi kwa Mongolia, ili naha ye ne li kwahule. Ka ku lemuha kuli batu kwa Mongolia ba ka lwanela ku busa, Hülegü a menuha ni buñata bwa masole ba mpi ya hae. A siya mpi ya masole ba palo ye mwahalaa 10,000 ni 20,000, ba naa hupula kuli ki ba bañata, ni kuli ne ba ka kona ku tula Egepita. Qutuz cwale a lemuha kuli wa kona ku tula mpi ya masole bao. Mi a lemuha kuli haiba na bata ku tula mpi ya bazwahule bao, yeo nee li yona kolo ya ku eza cwalo.

Kono mwahalaa Egepita ni mpi ya kwa Mongolia, ne ku na ni lila ze ñwi za Mamozilemu, ili mpi ye ne tile mwa Palestine kuli i to hapa “Naha ye Kenile” kuli i be ye ñwi ya linaha ze twi ki za Sikreste. Qutuz a kupa mpi yeo kuli a lumelezwe ku fita mwahalaa yona ni kuli a leke lika ze ñwi ku yona, ilikuli a kone ku lwanisa mpi ya masole ba kwa Mongolia mwa Palestine. Mpi yeo ya lumela ku eza cwalo. Ha ku na mo ne i ka ezeza, kakuli Qutuz ki yena feela ya naa bonahala kuli wa kona ku zwisa mpi ya kwa Mongolia mwa Palestine. Mpi yeo ne ikalezwi hahulu masole ba kwa Mongolia, sina feela Mamozilemu mo ne ba ikalelezwi masole bao.

Ha se ku bile cwalo, ndwa ya mwahalaa batu ba lusika lwa Mamluk ni mpi ya masole ba kwa Mongolia ne se i tuha i kolota, ili ndwa ye ne cincize lifasi la ikale.

Sibaka sa Mwa Palestine sa Ain Jalut

Ndwa ya mwahalaa masole ba lusika lwa Mamluk ni masole ba mpi ya kwa Mongolia ne i kolotezi fa sibaka sa Ain Jalut mwa Libala la Esdraelon ka September mwa silimo sa 1260. Ba bañwi ba lumela kuli sibaka sa Ain Jalut ne si fumaneha bukaufi ni muleneñi wa kwaikale wa Megido. *

 Caziba yo muñwi ya bizwa Rashid al-Din u bulela kuli masole ba lusika lwa Mamluk ba bandamena mpi ya masole ba kwa Mongolia fa Megido. Qutuz a pata masole ba hae ba bañata ba ba lwana ka lipizi mwa malundu a naa potolohile libala mi a laela kuli palonyana ya masole i yo lwanisa mpi ya masole ba kwa Mongolia. Masole ba kwa Mongolia ba nahana kuli yeo ne li yona mpi kaufela ya batu ba lusika lwa Mamluk, kamukwaocwalo, ba kitimela mwa ndwa. Qutuz cwale a patisa masole ba kwa Mongolia. A laela kuli masole ba ne ba bandamezi ba zwe mo ne ba ipatile mi ba taseze masole ba kwa Mongolia. Masole ba kwa Mongolia ba tulwa.

Ku zwa fo i zwela mwa Mongolia lilimo ze 43 kwamulaho ni ku hapa libaka ze li kwa wiko, lo ne li lona lwa pili mpi ya kwa Mongolia ku tulwa mwa ndwa. Nihaike kuli masole ba ne ba lwanile mwa ndwa ye ne i kolotezi kwa Ain Jalut nee li ba ba nyinyani hahulu, ku lumelwa kuli ndwa yeo ki ye ñwi ya lindwa ze tuna hahulu za kwaikale. Ndwa yeo ne i bandusize Mamozilemu kuli ba si ke ba yunda, ne i felize taba ya kuli masole ba mpi ya kwa Mongolia ha ba koni ku tulwa mwa ndwa, mi ne i tahisize kuli batu ba lusika lwa Mamluk ba nge sinca libaka ze ne ba amuhilwe.

Ze ne Zwile Mwa Ndwa ye ne Kolotezi Kwa Ain Jalut

Mpi ya masole ba kwa Mongolia ne i kutezi hañata-ñata kwa libaka za Siria ni Palestine hamulaho wa ndwa yeo, kono ya li ku ba i lwanise naha ya Egepita hape. Batu ba ba simuluha ku Hülegü ba yaha mwa Persia, mi ba fetuha Mamozilemu, mi hamulaho wa nako, ba tahisa lizo ze ñwi za Simozilemu. Libaka ze ne ba pila ku zona mwa Persia za to zibahala sina libaka za batu ba kwa Mongolia.

Qutuz naa si ka pila nako ye telele hamulaho wa tulo ya hae. Naa bulailwe ki lila za hae hamulahonyana wa fo. Baybars I, yena mubusi wa Simozilemu wa pili wa mubuso o swalisani wa Egepita ni Siria, nee li yo muñwi wa lila za Qutuz zeo. Batu ba bañata ne ba nga kuli Baybars I nee li yena musimululi luli wa puso ya batu ba lusika lwa Mamluk. Mubuso wa hae o munca wa tanda lilimo ze bato ba 250, ne u felile ka silimo sa 1517. Ne u zamaiswa hande mi ne u fumile.

Mwahalaa lilimo zeo ze bato ba 250, batu ba lusika lwa Mamluk ba tunula mpi ye ne li mwa Naha ye Kenile, ba zwisezapili lipisinisi ni bumapangapanga, ba fa kemelo kwa licaziba za misebezi ya mazoho, ba yaha lipatela, libaka za Mamozilemu za ku lapelela, ni likolo. Ka nako ya puso ya bona, naha ya Egepita ya fita fa ku tuma hahulu mwahalaa linaha za Mamozilemu.

Ndwa ye ne lwanezwi kwa Ain Jalut ne i si ka cinca feela lika ze ne ezahezi mwa Linaha za Simozilemu. Kono hape ne tahisize kuli linaha za kwa Wiko wa Yurope li kalise ku zwelapili. Magazini ye bizwa Saudi Aramco World, i talusa kuli: “Kambe mpi ya masole ba kwa Mongolia ne i hapile Egepita, Hülegü ha naa ka kuta mwendi ne i ka be i zwezipili ku hapa libaka ze ñwi kwa Mutulo wa Africa ku zwelapili cwalo ni kwa sibaka se si bizwa Straits of Gibraltar.” Bakeñisa kuli ka nako ye swana yeo, mpi ya masole ba kwa Mongolia ne i se i fitile kwa Poland, limpi za kwa Mongolia ne li kabe li beile linaha za Yurope mwahali.

Magazini ye swana yeo i li: ‘Linaha za Yurope ha ne li ka hapiwa, zwelopili ye tuna ye ne bile teñi mwa Yurope, mwendi ne i ka be i palile. Lifasi ne li ka shutana hahulu ni mo li inezi kacenu.’

[Litaluso za kwatasi]

[Caption on page 22]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Damaseka

SIRIA

Lilundu la Tabori

Libala la Esdraelon

Ain Jalut (bukaufi ni Megido)

Nablus (Sikemi)

Jerusalema

Gaza

EGEPITA

[Siswaniso se si fa likepe 22]

Fo ne u fumaneha muleneñi wa kwaikale wa Megido

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Ndwa ya mwahalaa masole ba lusika lwa Mamluk ni masole ba mpi ya kwa Mongolia ne i kolotezi fa sibaka sa Ain Jalut mwa Libala la Esdraelon ka September mwa silimo sa 1260

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Matota a muleneñi wa kwaikale wa Sikemi, mi kwamulaho ku bonisizwe muleneñi wa Nablus wa mwa miteñi ya cwale