Batu bakona kuketulula babañwi kabakala naha kobazwa, mubala wa litalo labona, mushobo wabona, puo yabona, bulapeli bwabona, mayemo abona, mi mane fokuñwi bakona kuketulula mutu bakeñisa kuli ki muuna kamba ki musali. Babañwi bona baatulanga mutu kabakala kuli mwendi ki mwanana kamba ki yomuhulu, hasika ituta kamba uitutile hahulu, ki sihole, kamba kabakala ponahalo yahae. Niha baeza cwalo, baikutwanga kuli habana ketululo.

Kana ni mina mwakona kukalisa kuketulula babañwi? Buñata bwaluna lwalemuhanga kuli batu babañwi banani ketululo. Kono kutaata ku luna kulemuha haiba lunani moya wa kuketulula babañwi. Kubulela feela niti, kaufelaa luna lwabonisanga ketululo mwa miinelo yemiñwi. Caziba yabizwa David Williams ubulela kuli, haiba kuli batu baanga sikwata sesiñwi sa batu kuli ki sesimaswe mi bakopana ni mutu yasimuluha mwa sikwata seo, “bakaketulula mutu yo mi habana kulemuha kuli bamuketuluzi.”

Ka mutala, mwa naha yeñwi ya kwa mboela-upa wa Europe, kwapila muuna yabizwa Jovica, kunani sikwata sa batu babatoilwe ki babañwi. Bo Jovica babulela kuli: “Neniinga kuli mwa sikwata sa batu bao, hakuna feela nihaiba mutu alimuñwi yanani pilu yende. Kono nenisika nahana kuli ka kueza cwalo, nenibonisa ketululo. Neniutwisisa luli kuli taba yene nilumela yeo neli ya niti.”

Linaha zeñata litomile milao ya kulwanisa saluluti ni ketululo. Nihakulicwalo, batu basazwelapili kuketulula babañwi. Kabakalañi? Bakeñisa kuli milao yeo ihanisa feela likezo za kuketulula babañwi. Milao yeo haikoni kutuhelisa mutu kuba ni minahano ni maikuto a kuketulula babañwi. Mi lwaziba kuli mutu ukalisanga kuba ni mihupulo ya ketululo mwa munahano ni mwa pilu yahae. Kana taba yeo italusa kuli ketululo haina kufela? Kana ketululo ikafeliswa nako yeñwi kamba ikazwelapili?