Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Imipepele Yasanshilwe Sana Na Soviet Union

Imipepele Yasanshilwe Sana Na Soviet Union

Imipepele Yasanshilwe Sana Na Soviet Union

TE MULANDU ne fyo Soviet Union yali no kucitila Icalici lya Orthodox ilya ku Russia pa kuti licimfye mu Nkondo ya Calo iya Cibili, yatwalilile ukutitikisha icalici mu mibombele ya liko. E co, nga fintu icitabo ca The Sword and the Shield icalembelwe mu 1999 pa lyashi lya kale ilya kabungwe ka KGB (Soviet State Security Committee) casosele, “ba KGB bayangilwe sana ku mibombele ya Bena Kristu bashaletungulula mu kulungatika iyo baleti ya bonaushi.” Iyi mipepele yali mipepele nshi?

Iyakulilepo sana yali liCalici lya ciKatolika ilya ciGriki ilya ku Ukraine, ilyo nomba beta ati Icalici lya ciKatolika ilya ku Ukraine. Lyakwete abalepepako napamo 4,000,000. Ukulingana ne citabo ca The Sword and the Shield, “bonse bashikofu 10 ukufumyako fye babili, pamo ne minshipendwa ya bashimapepo na basumina, bafwilile icitetekelo cabo mu nkambi sha ku Siberia [inkambi sha milimo].” Yambi ayo ba KGB balesansa sana macalici ya Protestanti ayashalembeshiwe, ayo yashaletungululwa mu kulungatika ku Buteko. Mu myaka ya kulekelesha iya ba 1950, ba KGB batungenye ukuti aya mabumba ya baProtestanti yakwete abantu bonse pamo nalimo 100,000.

Ba KGB balemona Inte sha kwa Yehova ukuti ni baProtestanti, abo batungile mu 1968 ukuti bali nalimo 20,000 mu Soviet Union. Ukufika ku kutendeka kwa Nkondo ya Calo iya Cibili mu 1939, Inte bali fye abanono. E co tababapooseleko mano. Lelo ifintu fyaalwike apakalamba lintu iminshipendwa ya Nte bamonekele mu kupumikisha mu Soviet Union. Bushe ici cacitike shani?

Batendeka Ukufula Sana

Mu citabo cakwe ica Religion in the Soviet Union icasabankanishiwe mu 1961, Walter Kolarz alandile pa fintu fibili ifyalengele Inte ukufula sana. Atile ica kubalilapo cali ca kuti “ifyalo Soviet Union yaleteka mu 1939 ukufika mu 1940” e kuti ifyalo fya Latvia, Lithuania, Estonia, na Moldavia, fyalikwete “amabumba ya Nte sha kwa Yehova abaleshimikila.” Ukulundapo, incende shimo isha ku kabanga ka Poland na Czechoslovakia, umwali Inte ukucila pali 1,000, nasho shatendeke ukutekwa na Soviet Union, ukwisaba ulubali lwa Ukraine. E co, mu mampalanya kuti twatila cali kwati Inte sha kwa Yehova balimbwa lubilo lubilo mu Soviet Union.

Kolarz alembele ukuti, cimbi icalengele ukuti bafule, “nangu cingomfwika ica kupapusha cali ni nkambi sha kucushiwilwamo isha bena Germany.” AbaNazi bakakile iminshipendwa ya Nte pa kukaana ukutungilila Hitler ne nkondo yakwe iya bukatu. Kolarz alondolwele ukuti abafungwa abena Russia muli ishi nkambi “batemenwe ukushipa no kushangila kwa ‘Nte’ napamo ico cine e calengele no kuti batemwe ne fisambilisho fyabo.” E co, abena Russia abengi abacaice muli ishi nkambi babwelele ku Soviet Union ne cisumino cipya muli Yehova Lesa no bufwayo bwakwe ubushaiwamina kwi sonde.—Amalumbo 37:29; Ukusokolola 21:3, 4.

Ifi e fyalengele Inte mu Soviet Union ukufula mu nshita fye iinono. Ku kutendeka kwa 1946, mwali nalimo Inte 1,600, na pa numa ya myaka 10, bacilile pali 8,000. Uku kulunduluka kwatulumwishe ba KGB, abo, nga fintu tumwene kale, bayangilwe sana ku “mibombele ya Bena Kristu abo bashaletungulula mu kulungatika.”

Ukusansa Kwatendeka

Nelyo ca kuti impendwa ya Nte mu Soviet Union yali inono, umulimo wa kushimikila uo bapimpiile, waishilesanswa mu kwangufyanya ku balashi ba Soviet Union. Mu Estonia ukusansa kwatendeke mu August 1948 lintu abantu 5 abaletangilila umulimo baiketwe no kubikwa mu cifungo. Nte wa ku Estonia, Lembit Toom atile: “Mu kwangufyanya calimoneke ukuti ba KGB balefwaya ukwikata bonse.” Ifi e fyo cali konse ukwali Inte mu Soviet Union.

Aba ku Soviet Union baleti Inte ni bampulamafunde babipisha kabili bali cintiinya cikalamba ku Buteko bwa Soviet Union ubushasumina muli Lesa. E co, konse konse, balebafwayafwaya, ukubekata, no kubakaka. Icitabo ca The Sword and the Shield casosele ukuti: “Ukupampamina pa kusanse Nte sha kwa Yehova ukwa balashi bakalamba aba KGB kwali, napamo, ica kumwenako cikalamba ica kukanapelulula mu kubomba ne fintu fishacindama ifyapusene ne fyo basuminemo.”

Uku kukosela fye pa Nte sha kwa Yehova kwalimoneke nga nshi pa kusansa uko bapekenye bwino ukwacitilwe pa Nte mu April 1951. Imyaka fye ibili iyapita, mu 1999, Profesa Sergei Ivanenko, umwina Russia wasoma kabili shimucindikwa, alembele mu citabo cakwe ica The People Who Are Never Without Their Bibles ukuti mu kutendeka kwa April mu 1951, “indupwa sha Nte sha kwa Yehova ukucila pali 5,000 isha ku Ukraine, Byelorussia, Moldavia na ku fyalo fya Baltic Soviet batuminwe uko bali ‘no kulaikala’ ku cifulo ca ku Kabanga ica ku Siberia, na Kazakhstan.”

Nacilinga Ukwibukisha

Bushe kuti mwaelenganya ifyabimbilwe muli kulya kusansa—mu bushiku fye bumo ukwikata indupwa ishingi isha Nte sha kwa Yehova mu ncende yakule fi? Tontonkanyeni pa lwa kuteyanya abantu abengi—abapeelwe intanshi umulimo wa kwishiba Inte, lyene, mu nshita ya bushiku, ukubengilila mu mayanda. Icakonkelepo mulimo wa kulonga abantu mu fikocikala, amaceleta, na bamotoka bambi; ukubatwala ku fitesheni fya mashitima; no kubasendela mu matolokoshi ya fipe aya kwi shitima.

Tontonkanyeni na kabili, pa fyo aba bantu baculile. Bushe kuti mwaelenganya ifyo baumfwile ilyo bapatikishiwe ukwenda intamfu iitali—napamo imilungu itatu no kucilapo—mu matolokoshi ya fipe aya kwi shitima umwafulile abantu, kabili umwali fye imbeketi imo iya kupoosamo ubusali? Kabili esheni ukwelenganya ifyo cali ukubasha mu matololo ya ku Siberia, ukwishiba ukuti pa kuti bapusuke, bafwile ukucula muli ico cifulo cabipa.

Uno mweshi e lyo imyaka 50 yakumana ukutula apo Inte sha kwa Yehova shasendelwe bunkole mu April 1951. Ku kutweba ulwa busumino bwabo te mulandu no kupakaswa pa myaka iingi, ifyacitikile abapuswike fyalikopelwe pali vidio. Ifi fisokolola ukuti—nga fintu cali ku Bena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo—amatukuto ya kulesha abantu ukupepa Lesa tayakabombe nangu panono.

Ifyo Ukusendwa Bunkole Kwapwishishishe

Mu kwangufyanya aba ku Soviet Union baishileishiba ukuti ukulesha Inte ukupepa Yehova kwali no kwafya ukucila pa fyo baleelenganya. Nangu ca kuti ababekete balebakaanya, Inte baleimba isha malumbo kuli Yehova ilyo balesendwa bunkole no kukobeka ifipampa fya fishibilo pa mashitima yabo ukusosa ukuti “Inte sha kwa Yehova Bali Muli ili Shitima.” Nte umo alondolwele ukuti: “Nga twafika pa fitesheni fya mashitima, twalekumana na mashitima yalesenda bankole, kabili twalemona ifishibilo bakobeke pa mashitima.” Mwandi ico cali ca kukoselesha!

E co ukucila ukufuupulwa, abalesendwa bunkole balangishe umupashi wa batumwa ba kwa Yesu. Baibolo itila ilyo babafopawile no kubeba ukuleka ukushimikila, ‘tabalekele ukusambilisha no kubila pali Kristu.’ (Imilimo 5:40-42) Cine cine, nga fintu Kolarz asosele pa lwa bunkole, “iyi tayali e mpela ya ‘Nte’ mu Russia, lelo yali fye ni ntendekelo ipya mu mulimo wabo uwa kusangula abantu ukuba Inte. Baeseshe no kweba bambi ifyo basuminamo lintu baleiminina pa fitesheni ilyo balebasenda muli bunkole.”

Lintu Inte bafika uko baleya ku ncende shalekanalekana, baleishibikwa ukuti bantu ba cumfwila ababombesha. Lelo, pa nshita imo ine, mu kupashanya abatumwa ba kwa Kristu, na muli fyo baleeba abalebacusha ukuti: ‘Twafilwa ukuleko kulanda pali Lesa wesu.’ (Imilimo 4:20) Abengi bakutike ku fyo Inte balesambilisha no kuilunda kuli bene mu kubombela Lesa.

Ifyafuminemo fili nga fintu Kolarz alondolwele ukuti: “Pa kubafumya mu calo Ubuteko bwa Soviet Union bwayafwilishe apakalamba ukwananya ubusumino bwabo. ‘Inte’ bafumishiwe mu mushi wabo [mu ncende sha ku masamba ya Soviet Union] no kubatwala ku ncende ikalamba, nangu ca kuti iyi ncende yali cifulo cabipisha ica nkambi sha kucushiwilwamo kabili isha busha.”

Amatukuto ya Kucilikila Inte Ukufula

Mu kuya kwa nshita, aba ku Soviet Union baeseshe inshila shalekanalekana ku kulesha Inte sha kwa Yehova. Apo ukupakasa kwabipisha kwafililwe ukuleta ifyo balefwaya, programu watantikwa bwino uwa kukubanya ifyebo fya bufi alitendekwe. Ifitabo, amafilimu, amaprogramu ya pa cilimba—pamo no kusokelela mu filonganino ukwa bantu bakanshiwa abalebombela ba KGB—fyonse balyeseshe.

Ubufi bwayananishiwe bwalengele abantu abengi mu kukaanaishiba ukulatiina Inte no kukanabacetekela, nga fintu calangililwe mu cipande ca mu lupapulo lwa Reader’s Digest ya August 1982, iya ku Canada. Ici cipande calembelwe na Vladimir Bukovsky, umwina Russia uwasuminishiwe ukukuukila ku England mu 1976. Alembele ukuti: “Icungulo bushiku cimo mu London, namwene icipampa pa cikuulwa icaleti: INTE SHA KWA YEHOVA . . . Nshakonkenyepo ukubelenga, nalisungwike, ica kuti natendeka ukututuma.”

Vladimir alondolola umulandu akwatile umwenso: “Iyi mipepele ya kusefya iyo abalashi babomfya ku kutiinya abana . . . Ku U.S.S.R., tukumana ne ‘Nte’ mu fifungo na mu nkambi sha kucushiwilwamo. Nomba nali ku ntanshi ya cikuulwa, ukwaloseshe icipampa. Bushe umuntu kuti aya mu kubatandalila?” e fyo aipwishe. Pa kukomaila pa co atiinine, Vladimir asondwelele ukuti: “‘Mu calo cesu, Inte’ babafwayafwaya bukali bukali nga filya fine bafwayafwaya utupondo twa mu kabungwe ka baMafia mu calo cabo, kabili ifyo bonse baMafia ne Nte bacita tafyaishibikwa bwino.”

Lelo, te mulandu no kupakaswa icabipisha no kubepeshiwa, Inte balishipikishe no kutwalilila ukufula. Ifitabo fya ku Soviet Union pamo nga The Truths About Jehovah’s Witnesses, ifyapulintilwe mu cina Russia mu 1978 amakope 100,000, fyalelangilila ukukabila kwa kucimfya ifyebo ifyo abashifwaya Inte balekubanya. Kalemba, V. V. Konik, uwalondolwele ifyo Inte baleshimikila te mulandu ne fibindo, atile: “Aba ku Soviet Union abalefwailisha pa mipepele balingile ukusambilila inshila shibomba ku kucimfya ifisambilisho fya Nte sha kwa Yehova.”

Mulandu Nshi Basanshilwe Sana?

Kuti twatila Soviet Union yalesansa sana Inte sha kwa Yehova pa mulandu wa kuti balepashanya abakonshi ba kubalilapo aba kwa Yesu. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, abatumwa baebelwe ‘ukukanasambilishisha mwi shina lya kwa Yesu.’ Lelo, pa numa abalebapakasa bailishenye ati: “Moneni, namwisushamo Yerusalemu isambilisho lyenu.” Abatumwa tabakeene ukuti baleshimikila nangu babebele ukuti belashimikila, lelo mu mucinshi bayaswike ukuti: “Tuli no kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.”—Imilimo 5:27-29.

Inte sha kwa Yehova ilelo na bo balikatamika ifunde lya kwa Yesu ku bakonshi bakwe ilya “kubila ku bantu, no kushimikisha.” (Imilimo 10:42) Mu citabo cakwe ica The Kremlin’s Human Dilemma, Maurice Hindus alondolwele ukuti “ukupimpa mu kubila imbila nsuma” ukwa Nte e kwabalengele ukuti babe “balwani kuli Moscow no kulapusana lyonse na bakapokola ba ku Soviet Union.” Alundilepo ukuti: “Tabaleshiwa. Nga banyanyantilwa mu ncende imo, bamonekela mu ncende imbi.”

Sergei Ivanenko, kalemba wa lyashi lya kale umwina Russia alembele ukuti: “Nga fintu naishiba, ukuteyanya kwa Nte sha kwa Yehova kwali e mipepele yeka mu USSR iyalundulwike te mulandu no kubindwa no kupakaswa.” Kwena, imipepele imbi na yo yalitwalilile ukubako, ukusanshako ne yalumbwike sana pali yonse, e kuti Icalici lya Orthodox ilya ku Russia. Mwalatemwa ukwishiba ifyo bonse bene icalici ne Nte bapuswike ukusansa kwa Soviet Union.

[Akabokoshi pe bula 14]

“Abapakeswe Sana”

Icitabo ca A Concise Encyclopaedia of Russia ica mu 1964 casosele ukuti Inte sha kwa Yehova bali “abapimpa nga nshi mu mulimo wa kusangula” kabili bali “mipepele ya bapakeswe sana mu Soviet Union.”

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 15]

UMO PA MINSHIPENDWA—Fyodor Kalin Alondolola Bunkole bwa Lupwa Lwakwe

Ulupwa lwesu lwaleikala mu mushi wa Vilshanitsa ku masamba ya Ukraine. Ku maca pa April 8, 1951, bakapokola baishile ne mbwa, no kutubuusha, kabili batwebele ukuti ukulingana ne cipope ca buteko mu Moscow, baletutuma ku Siberia. Lelo nga twasaina pa cipepala cilesosa ukuti twaleka ukuba Inte sha kwa Yehova, te kuti tuye. Ulupwa lwesu ulwa bantu 7, pamo na bafyashi bandi na bana banandi, twapampamine pa kutwalilila ukuba Inte. Pali ilya nshita nali ne myaka 19.

Kapokola umo atile: “Sendeni cilemba, inyanje, ubuunga, amapickle, kabeji—nga tamwasende mukaliisha nshi abana?” Balitusuminishe ukwipaya inkoko na kapoli no kusenda inama. Baletele amaceleta yabili ayakulikwe kuli bakabalwe, kabili fyonse fyalongelwe mu maceleta no kufitwala kwi tauni lya Hriplin. Kulya, eko napamo fwe bantu 40 nelyo 50 batulongele mwi tolokoshi lya fipe ilya kwi shitima, baisalako ne cibi.

Muli lilye tolokoshi mwali amapulanga ayanono apo twingalala—ayashali ayakumanina—kabili mwali ne citofu ca malasha ne nkuni. Twaleipikila pa citofu ukubomfya impoto twasendele. Lelo tamwali icimbusu—twalebomfya fye imbeketi. Twalitulile icipunda pa nshi ye tolokoshi, no kubikamo imbeketi ine ilya, twacingileko amalangeti pa kuti umuntu talemoneka.

Twaletitikana muli lilye tolokoshi lya fipe ilya kwi shitima ilyo tuleenda panono panono intamfu iitali ukuya ku ncende tushaishibe. Pa kubala, twali no bulanda. Lelo ilyo twaleimba inyimbo sha Bufumu capamo—na maka ica kuti twafilwa no kulanda—twalesansamuka. Mushika aleisula icibi no kutulesha ukwimba, lelo tatwaleleka mpaka twapwisha. Nga twaiminina pa fitesheni, abengi baleishiba ukuti Inte sha kwa Yehova bashisenda muli bunkole. Pa numa ya kuba mwi tolokoshi lya fipe ilya kwi shitima pa nshiku 17 nelyo 18, basukile batwisha mu Siberia mupepi ne Cimana ca Baikal.

[Icikope]

Njiminine ku numa, ku kulyo

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 16]

ARMAGEDDON—Filimu wa Soviet Union uwa Kukubanya Ifyebo

Aba ku Soviet Union bapangile filimu wa Armageddon pa kuti babifye ishina lya Nte sha kwa Yehova. Iyi filimu yakwete ilyashi lya kwelenganya ilya cintemwa cali pa mulumendo wa mu mulalo wa Soviet Union no mukashana wabelelekwe ukuba Inte. Ku mpela ya filimu, babikileko umwaice wa uyu mukashana uwafwile mu busanso bwalengelwe na kangalila wa Nte, uo balangishe ukuti alebomfiwa mu mulimo wa calo ca America uwa kulengula.

Ukulanda pali filimu, iyalengele abengi ukukuntukilwa, inyunshipepala ya ku Ukraine iya The Red Flag iya mu May 14, 1963, yatile: “Mu nshila ya musango yu ubufi ubo abashasumina muli Lesa bakubanya bulabomba, no kushinina abantu, kabili kuti bwabomfiwa mu mishi imbi iya mu calo umo amafilimu ya musango umo wine yalangwa.”

[Icikope pe bula 14]

Pa kubatwala ku Siberia iminshipendwa balesendelwa mu matolokoshi ya fipe aya kwi shitima