Pamati ha Tagna ni Daniel!

Sumpay han Kapitulo Noybe: Hin-o an Magmamando ha Kalibotan?

Malaksi Sugad hin Leopardo nga May Pako!

13. (a) Ano an ginsimbolohan han ikatulo nga mananap? (b) Ano an masisiring mahitungod han kalaksi han ikatulo nga mananap ngan ha katunaan nga nasasakopan hito?

¹³ An ikatulo nga mananap “sugad hin leopardo, nga mayada dida ha iya bungkog upat nga pako hin tamsi: an mananap mayada liwat upat nga ulo; ngan an kagamhanan iginhatag hini.” (Daniel 7:6) Sugad han katugbang hito​—an tumbaga nga tiyan ngan mga paa han ladawan ha inop ni Nabukodonosor​—ini nga upat-an-pako, upat-an-ulo nga leopardo nagsimbolo ha tulin han mga magmarando nga taga-Masedonia, o taga-Gresya, nga nagtikang kan Alejandro nga Bantogan. Pinaagi han kalisto ngan kalaksi han leopardo, hi Alejandro nagbiyahe ha bug-os nga Asia Minor, ngadto ha sur ha Ehipto, ngan ngadto ha weste nga giutan han India. (Itanding an Habakuk 1:8.) An iya nasasakopan darodaku han “oso,” kay nag-upod ito han Masedonia, Gresya, ngan Imperyo han Persia.​—Kitaa an “A Young King Conquers the World,” ha pahina 153 han libro nga Daniel’s Prophecy.

14. Paonan-o an “leopardo” nagin upat-an-ulo?

¹⁴ An “leopardo” nagin upat-an-ulo han mamatay hi Alejandro han 323 A.K.P. Upat han iya mga heneral ha urhi an sinaliwan ha iya ha magkalainlain nga bahin han iya nasasakopan. Ginmandoan ni Seleucus an Mesopotamia ngan Sirya. Ginmandoan ni Ptolemy an Ehipto ngan Palestina. Hi Lysimachus an nagmando ha Asia Minor ngan ­Thrace, ngan hi Cassander an nagmando ha Macedonia ngan Gresya. (Kitaa an “A Vast Kingdom Is Divided,” ha pahina 162 han libro nga Daniel’s Prophecy.) Ngan binangon an bag-o nga tarhog.

Usa ka Makaharadlok nga Mananap an Napamatud-an nga Naiiba

15. (a) Isaysay an ikaupat nga mananap. (b) Ano an ginsimbolohan han ikaupat nga mananap, ngan paonan-o ginbungkag ngan ginsibad hito an ngatanan nga aada ha iya agianan?

¹⁵ Iginsaysay ni Daniel an ikaupat nga mananap sugad nga ‘makaharadlok ngan makagarahum ngan kapin hin kakusog.’ Hiya nagpadayon: “Ngan ini mayada dagku nga mga ngipon nga puthaw; ini nagsisibad ngan nagpipikaspikas, ngan nagtatamak han salin pinaagi han iya mga tiil; ngan ini lain kay han ngatanan nga kamanampan nga una hini; ngan ini may napulo nga sungay.” (Daniel 7:7) Inin makaharadlok nga mananap nagtikang sugad nga politikal ngan militar nga gahum han Roma. Hinayhinay nga ginsakop hito an upat Hellenistiko nga dibisyon han Imperyo han Gresya, ngan han tuig 30 A.K.P., an Roma an sinunod nga gahum ha kalibotan ha tagna han Biblia. Tungod ha pagsakop ha ngatanan dida ha inaagian hito pinaagi han puwersa militar, an Imperyo han Roma ha urhi nagdaku nga nalukop an teritoryo tikang ha British ­Isles tubtob ha kadak-an han Europa, ha bug-os nga palibot han Mediteranyo, ngan lahos pa ha Babilonya tubtob ha Gulpo han Persia.

16. Ano nga impormasyon an iginhatag han anghel mahitungod han ikaupat nga mananap?

¹⁶ Tungod kay karuyag makasiguro mahitungod hinin “makaharadlok gud” nga mananap, hi Daniel namati hin maopay samtang an anghel nagsasaysay: “Mahitungod han napulo nga sungay [hito], tikang hini nga ginhadian mabangon an napulo nga kahadian; ngan an lain mabangon ha pagsaliwan ha ira; ngan hiya malalain kay han una, ngan iya pananag-on an tulo nga kahadian.” (Daniel 7:​19, 20, 24) Ano inin “napulo nga sungay,” o “napulo nga kahadian”?

17. Ano an ginsisimbolohan han “napulo nga sungay” han ikaupat nga mananap?

¹⁷ Samtang an Roma nagigin mas riko ngan nagigin mas ubos an moral tungod ha malaw-ay nga pagkinabuhi han grupo nga nagmamando hito, nagluya ito sugad nga militar nga gahum. Inabot an panahon, dayag na an pagluya han kusog han militar han Roma. An gamhanan nga imperyo ha urhi nabungkag ngadto ha damu nga ginhadian. Tungod kay agsob gamiton han Biblia an napulo nga numero ha pagpasabot hin kakompleto, an “napulo nga sungay” han ikaupat nga mananap nagrirepresentar han ngatanan nga ginhadian nga binangon tungod ha kabungkag han Roma.​—Itanding an Deuteronomio 4:13; Lukas 15:8; 19:​13, 16, 17.

18. Paonan-o nagpadayon an Roma ha pagmando ha Europa ha sulod hin mga siglo katapos kuhaon an ultimo nga emperador hito?

¹⁸ Kondi, an Romano nga Gahum ha Kalibotan, waray matapos ha pagkuhaa han ultimo nga emperador hito ha Roma han 476 K.P. Ha sulod hin damu nga mga siglo, an mga papa ha Roma nagpadayon ha pagin gamhanan ha politika, ngan labi na ha relihiyon ha Europa. Ginbuhat ito pinaagi han feudal system, nga an kadam-an han mga umurukoy ha Europa sakop han usa nga agaron, ngan ha usa nga hadi. Ngan kinilala han ngatanan nga hadi an awtoridad han papa. Salit an Baraan nga Imperyo han Roma nga an pinakasentro amo an papa han Roma amo an nagmando han mga buruhaton ha kalibotan ha sulod hin hilawig nga panahon han kasaysayan nga tinatawag nga Madulom nga Panahon.

19. Sumala ha usa nga historyador, paonan-o igintanding an Roma ha nahiuna nga mga imperyo?

¹⁹ Hin-o an makakagnigar nga an ikaupat nga mananap “nalalain kay ha ngatanan [iba] nga ginhadian”? (Daniel 7:​7, 19, 23) Mahitungod hini, an historyador nga hi H. G. Wells nagsurat: “Inin bag-o nga gahum han Roma . . . kaiba ha  damu nga paagi ha anoman dagku nga mga imperyo nga nagin gamhanan antes hito ha sibilisado nga kalibotan . . . Ginsakop [hito] haros an ngatanan Griego nga katawohan ha kalibotan, ngan an populasyon hito diri duro nga Hamitiko ngan Semitiko kon itanding ha bisan ano nahiuna nga imperyo . . . Hiton nga panahon usa ka bag-o nga kahikayan ito ha kasaysayan . . . An Imperyo han Roma hinayhinay nga binangon, usa nga waray-planoha nga pagbangon; an Romano nga katawohan ha diri tinuyo nagbuhat han daku hinduro nga eksperimento ha administrasyon.” Kondi, an ikaupat nga mananap dugang nga mag-uuswag.

Nagin Gamhanan an Gutiay nga Sungay

20. Ano an ginsiring han anghel mahitungod han pag-ulpot han usa ka gutiay nga sungay ha ulo han ikaupat nga mananap?

²⁰ “Akon ginpainoino an mga sungay,” siring ni Daniel, “ngan, kitaa, may inulpot dida ha ira in lain nga sungay, usa nga gutiay, ha atubangan hini gin-gabot ha mga gamot an tulo han siyahan nga mga sungay.” (Daniel 7:8) Mahitungod hini nga inulpot, an anghel nagsiring kan Daniel: “An lain mabangon ha pagsaliwan ha ira [an napulo nga kahadian]; ngan hiya malalain kay han una, ngan iya pananag-on an tulo nga kahadian.” (Daniel 7:24) Hin-o ini nga hadi, kakan-o hiya binangon, ngan hin-o an tulo nga kahadian nga iya ginpaubos?

21. Paonan-o an Britanya nagin simboliko nga gutiay nga sungay han ikaupat nga mananap?

²¹ Tagda an sunod nga mga hitabo. Han 55 A.K.P., ginsulong ni Heneral Julius Cesar han Roma an Britanya kondi napakyas ha pagtukod hin permanente nga kolonya. Han 43 K.P., gintikangan ni Emperador Claudio an mas permanente nga panakop ha sur han Britanya. Ngan, han 122 K.P., gintikangan ni Emperador Hadrian an pagtukod han pader tikang ha Salog Tyne tubtob ha Solway Firth, nga nagin tigaman han giutan han Imperyo han Roma. Temprano han ikalima ka siglo, an Romano nga kasundalohan binaya ha isla. “Han ikanapulo kag unom ka siglo,” nagsaysay an usa nga historyador, “an Inglatera nagin segunda-klase nga gahum. Gutiay la an bahandi hito kon itanding ha Netherlands. Gutiay an populasyon hito kon itanding ha Fransia. An puwersa militar hito (upod na an kasundalohan-ha-dagat) mas maluya kay ha Espanya.” Matin-aw nga an Britanya hadto diri gud importante nga ginhadian, nga amo an simboliko gutiay nga sungay han ikaupat nga mananap. Kondi magbabag-o ito.

22. (a) Ano an tulo pa nga sungay han ikaupat nga mananap nga gindaog han “gutiay” nga sungay? (b) Nagin ano an Britanya?

²² Han 1588, gintikangan ni Felipe II han Espanya an Katsila nga Armada kontra han Britanya. Ini nga grupo han 130 nga barko, sakay an sobra 24,000 nga kalalakin-an, naglayag ha English Channel, kondi napirde han kasundalohan-ha-dagat han Britanya ngan nagin biktima han nasungsong nga mga hangin ngan mabangis nga mga bagyo ha Atlantiko. Ini nga hitabo “nagtigaman han bug-os nga pagbalhin han gahum han kasundalohan-ha-dagat tikang ha Espanya ngadto ha Inglatera,” siring han usa nga historyador. Han ika-17 ka siglo, an Olandes nagkaada hin gidadamui komersyal nga mga barko ha kalibotan. Kondi, tungod ha pagdamu han mga kolonya ha gawas han nasud, nagin gamhanan an Britanya hiton nga ginhadian. Durante han ika-18 ka siglo, nag-away an Britano ngan an Franses ha Amerika del Norte ngan ha India, nga nagresulta ha Tratado ha Paris han 1763. Siring han awtor nga hi ­William B. Willcox, “kinilala [hini nga tratado] an bag-o nga katungdanan han Britanya sugad nga labaw Europeo nga gahum ha kalibotan ha gawas han Europa.” An pagkagamhanan han Britanya pinamatud-an han bug-os nga kadaogan kontra kan Napoléon han Fransia han 1815 K.P. An “tulo nga kahadian” nga ‘ginpaubos’ han Britanya amo an Espanya, an Netherlands, ngan an Fransia. (Daniel 7:24) Sugad nga resulta, an Britanya an nagin gidadakui nga kolonya ngan komersyal nga gahum ha kalibotan. Oo, an “gutiay” nga sungay nagdaku nga nagin usa nga gahum ha kalibotan!

23. Ha ano nga paagi ‘ginsibad an bug-os nga tuna’ han simboliko gutiay nga sungay?

²³ An anghel nagsiring kan Daniel nga an ikaupat nga mananap, o ikaupat nga ginhadian, “magsisibad han bug-os nga tuna.” (Daniel 7:23) Napamatud-an ito nga totoo ha Romano nga probinsya nga kilala hadto sugad nga Britanya. Ini ha kataposan nagin Imperyo han Britanya ngan ‘ginsibad an bug-os nga tuna.’ Ha usa ka panahon, ginsakop hini nga imperyo an ikaupat nga bahin han tuna ngan an ikaupat nga bahin han populasyon hito.

24. Ano an ginsiring han usa nga historyador mahitungod han pagin naiiba han Imperyo han Britanya?

²⁴ Tungod kay an Imperyo han Roma naiiba ha naglabay nga mga gahum ha kalibotan, an hadi nga ginladawanan han “gutiay” nga sungay “malalain [liwat] kay han una.” (Daniel 7:24) Mahitungod han Imperyo han Britanya, an historyador nga hi H. G. Wells nagsiring: “Waray kapariho hito nga nahitabo ha naglabay. An siyahan ngan pinakaimportante ha bug-os nga sistema amo an ‘republika nga mayada hadi’ han Nagkakaurosa nga mga Ginhadian han Britanya . . . Waray usa nga administrasyon ngan waray usa nga tawo an nakasabot ha ideya han Imperyo han Britanya ha kabug-osan. Ito an pagtarampo han pag-uswag ngan pagdamu nga naiiba gud ha bisan ano nga tinawag hadto nga usa ka imperyo.”

25. (a) Ha pinakaurhi nga hitabo hito, ano an nagkukompuwesto han simboliko gutiay nga sungay? (b) Ha ano nga paagi an “gutiay” nga sungay mayada “mga mata sugad hin mga mata han tawo” ngan “usa nga baba nga nagyayakan hin dagku nga mga butang”?

²⁵ Damu pa nga butang an may kalabotan ha “gutiay” nga sungay kay ha Imperyo han Britanya. Han 1783, kinilala han Britanya an independensya han 13 Amerikano nga mga kolonya hito. An Estados Unidos ha urhi nagin kaalyado han Britanya, nga inulpot tikang ha Girra ha Kalibotan II sugad nga gamhanan nga nasud ha tuna. Mayada pa ito marig-on nga relasyon ha Britanya. An Anglo-Amerikano duha nga gahum ha kalibotan amo an ‘sungay nga mayada mga mata.’ Tinuod, ini nga gahum ha kalibotan matinigamnon, maikmat! Ini ‘nagyayakan hin dagku nga mga butang,’ nagdidikta han mga surundon para ha kadak-an nga bahin han kalibotan ngan nagios sugad nga tagapagyakan  hito, o “buwaon nga manaragna.”​—Daniel 7:​8, 11, 20; Pahayag 16:13; 19:20.

An Gutiay nga Sungay Nakontra ha Dios Ngan ha Iya mga Baraan

26. Ano an igintagna han anghel mahitungod han mga pulong ngan buhat han simboliko nga sungay ngada kan Jehova ngan ha iya mga surugoon?

²⁶ Hi Daniel nagpadayon ha pagsaysay han iya bisyon, nasiring: “Ako nagkinita, ngan an amo ngahaw nga sungay nakiaway ha mga baraan, ngan nagdaog patok ha ira.” (Daniel 7:21) Mahitungod hini nga “sungay,” o hadi, an anghel han Dios nagtagna: “Hiya magyayakan hin mga pulong patok ha Gihitaasi, ngan magguguol ha mga baraan han Gihitaasi; ngan hiya maghuhunahuna ha pagbalhin han mga panahon ngan han balaud; ngan hira ihahatag ngada ha iya kamot ha usa nga panahon ngan mga panahon ngan katunga han panahon.” (Daniel 7:25) Paonan-o ngan kan-o natuman ini nga bahin han tagna?

27. (a) Hin-o “an mga baraan” nga gintimaraot han “gutiay” nga sungay? (b) Paonan-o gintuyo han simboliko nga sungay an ‘pagbag-o han mga panahon ngan balaud’?

²⁷ “An mga baraan” nga gintimaraot han “gutiay” nga sungay​—an Anglo-Amerikano nga Gahum ha Kalibotan​—amo an dinihogan-han-espiritu nga mga sumurunod ni Jesus dinhi ha tuna. (Roma 1:7; 1 Pedro 2:9) Mga tuig antes han Girra ha Kalibotan I, an nanhibilin hini nga mga dinihogan nagpahamangno ha publiko nga mahitatabo ha 1914 an kataposan han ‘itinanda nga mga panahon han mga nasud.’ (Lukas 21:24) Han binuto an girra hiton nga tuig, matin-aw nga ginbalewaray han “gutiay” nga sungay ini nga pahamangno, kay nagpadayon ito ha pagsamok ha dinihogan nga “mga baraan.” Ginkontra pa ngani han Anglo-Amerikano nga Gahum ha Kalibotan an ira mga pangalimbasog ha pagsunod han kinahanglanon (o, “balaud”) ni Jehova nga igwali han iya mga saksi an maopay nga sumat han Ginhadian ha bug-os nga kalibotan. (Mateo 24:14) Salit an “gutiay” nga sungay nagsari ha “pagbalhin han mga panahon ngan balaud.”

28. Mationan-o kahilawig an “panahon, ngan mga panahon ngan katunga han panahon”?

²⁸ Gin-unabi han anghel ni Jehova an matagnaon nga peryodo han “usa nga panahon, ngan mga panahon ngan katunga han panahon.” Mationan-o kahilawig ito? An mga parasaysay han Biblia ha kabug-osan nauyon nga ini nga ekspresyon nagpapasabot hin tulo ngan katunga han panahon​—an kabug-osan han usa nga panahon, duha nga panahon, ngan katunga han panahon. Tungod kay an “pito nga panahon” han kalurong ni Nabukodonosor katugbang ha pito ka tuig, an tulo ngan katunga han panahon amo an tulo ngan tunga ka tuig. a (Daniel 4:​16, 25) An American Translation mababasa: “Hira ihahatag ha iya ha sulod hin usa ka tuig, duha ka tuig, ngan tunga han tuig.” An bersyon ni James Moffatt nasiring: “Ha sulod hin tulo ka tuig ngan katunga han tuig.” An pariho nga peryodo gin-uunabi ha Pahayag 11:​2-7, nga nasiring nga an mga saksi han Dios magwawali nga sul-ot an sako nga panapton sulod hin 42 ka bulan, o 1,260 ka adlaw, ngan katapos hito papatayon. Kakan-o nagtikang ngan natapos ini nga peryodo?

29. Kakan-o ngan paonan-o nagtikang an matagnaon tulo ngan tunga ka tuig?

²⁹ Para ha dinihogan nga mga Kristiano, an Girra ha Kalibotan I nagin panahon han pagsari. Ha kataposan han 1914, ginlalaoman nira an pagtimaraot. Ha pagkamatuod, an tinuig nga teksto mismo nga ginpili para han 1915 amo an pakiana ni Jesus ha iya mga disipulo, “Makakainom ba kamo ha akon irinman?” Iginbasar ito ha Mateo 20:​22, King James Version. Salit, tikang han Disyembre 1914, iton gutiay nga grupo han mga saksi nagwali nga sul-ot an “sako nga panapton.”

30. Paonan-o ginsamok an mga Kristiano han Anglo-Amerikano nga Gahum ha Kalibotan durante han Girra ha Kalibotan I?

³⁰ Samtang nagdudugang an kapaso han girra, an dinihogan nga mga Kristiano nag-antos hin nagdudugang nga pagkontra. Ginpriso an iba ha ira. An mga indibiduwal, sugad kan Frank Platt ha Inglatera ngan hi Robert Clegg ha Canada, ginpakurian han sadista nga mga awtoridad. Han Pebrero 12, 1918, igindiri han Britano nga Gobyerno han Canada an bag-o la nga iginpublikar nga ikapito nga tomo han Studies in the Scrip­tures, nga may ulohan The Fin­ished Mys­tery, sugad man an mga tract nga may ulohan The Bible Students Monthly. Ha sumunod nga bulan, iginpahayag han Departamento han Hustisya han E.U. nga kontra ha balaud an panaltag han ikapito nga tomo. Ano an resulta? Aw, gin-usisa an mga balay, ginkompiskar an mga literatura, ngan gin-aresto an mga magsiringba kan Jehova!

31. Kakan-o ngan paonan-o natapos an “panahon, ngan mga panahon ngan katunga han panahon”?

³¹ An pinakagrabe nga pagsamok ha mga dinihogan han Dios nahitabo hadton Hunyo 21, 1918, han an presidente, hi J. F. Rutherford, ngan an nangunguna nga mga membro han Watch Tower Bible and Tract Society ginsentensyahan hin hilawig nga kapriso tungod ha buwa nga mga akusasyon. Ha tuyo nga ‘bag-ohon an mga panahon ngan balaud,’ baga in ginpatay han “gutiay” nga sungay an organisado pagwali nga buruhaton. (Pahayag 11:7) Salit an igintagna nga peryodo han “usa nga panahon, ngan mga panahon ngan katunga han panahon” natapos han Hunyo 1918.

32. Kay ano nga makakasiring ka nga “an mga baraan” waray mapoo han “gutiay” nga sungay?

³² Kondi “an mga baraan” waray mabungkag pinaagi han pagsamok han “gutiay” nga sungay. Sugad han igintagna ha libro nga Pahayag, katapos han halipot nga peryodo han kawaray-buruhaton, an dinihogan nga mga Kristiano nabuhi, ngan aktibo na liwat. (Pahayag 11:​11-13) Han Marso 26, 1919, ginpagowa ha prisohan an presidente han Watch Tower Bible and Tract Society ngan an iya mga kaupod, ngan ha urhi napamatud-an nga waray-sala ha buwa nga mga akusasyon kontra ha ira. Katapos gud hito, an dinihogan nga nanhibilin nagtikang ha pag-organisa-utro para ha dugang nga buruhaton. Kondi, ano an mahitatabo ha “gutiay” nga sungay?

[Footnote]

[Mga Pakiana]