Sepo—Kana Yakona Kulutusa Luli?

MUSHIMANI yabizwa Daniel naanani feela lilimo zelishumi kono naasakulile kansa ka silimo silisiñwi. Baalafi ni balikani bahae nese baitobohile kale kuli naasike afola. Kono Daniel yena naasika felelwa ki sepo ya kuli naakaba hande. Naanani buikolwiso bwa kuli naakahula ni kuba mubatisisi wa litaba, mi naakatusa kufumana mulyani wa butuku bwa kansa. Mane sihulu naanzaa libelela kuli mualafi yanaatusa kualafa mufuta wa kansa yanaakula atahe. Kono kabakala miinelo yemiñwi, mualafi yo apalelwa kutaha fa lizazi lanaalibelelwa. Taba yeo neizwafisize hahulu Daniel. Neli lwapili kumubona hafelelwa ki sepo. Hamulaho wa mazazi asikai kuzwa fo, atimela.

Taba ya Daniel yeo neikandekilwe ki caziba yomuñwi wa litaba zeama buikangulo bwa batu mi naatalusize kuli kuba ni sepo kamba kusaba ni sepo kukona kuama buikangulo bwa mutu. Mwendi ni mina mukile mwautwa litaba zecwalo. Ka mutala, mwendi mukile mwautwa za musupali yomuñwi yanaatuha atimela kono mwendi naanzaa itiisa luli kuli ato bonana ni mutu yomuñwi kamba kuli nto yeñwi ya butokwa iezahale. Kono mwendi taba yanaalibelela hase iezahalile, honafo feela atimela. Ki nto mañi yetahisanga cwalo? Kana sepo inani maata amatuna sina mobalumelela babañwi?

Babatisisi babañata ba litaba za likalafo balumela kuli kuba ni sepo kukona kutusa hahulu mutu mwa bupilo bwahae mi kukona kuama buikangulo bwahae. Kono haki kaufelaa bona babalumela cwalo. Babañwi batalusa kuli litaba zecwalo haliyemelwi ki sayansi. Balumela kuli buikangulo bwaluna habukoni kuamiwa ki maikuto alunani ona kono bukona feela kuamiwa ki lika zecwale ka maikolokuwawa kamba likolofalo.

Nihakulicwalo, babatisisi ba litaba bao haki bona feela babakakanya butokwa bwa kuba ni sepo. Lilimo zeñata-ñata kwamulaho, caziba yomuñwi wa Mugerike wa tuto ya butali bwa lifasi yabizwa Aristotle naabulezi cwana hanaakupilwe kufa taluso ya sepo: “Sepo ki kulola nto yeñwi mutu inzaa tona.” Mi mwa lilimo za cwanoñu fa, caziba yomuñwi wa kwa America wa libizo la Benjamin Franklin naabulezi cwana ka kuhanyeza kuli: “Sepo haikoni feela kutusa mutu.”

Kono cwale kana kuba ni sepo kwakona kulutusa? Kana mutu haswaneli nihanyinyani kuikolwisa kuli nto yeñwi yanyolezwi yakona kuezahala? Kamba kana ki niti luli kuli kaufelaa luna lutokwa kuba ni sepo kuli lube ni buikangulo bobunde kwa mubili ni kuba ni tabo mwa bupilo?