Sikor​—Dagiti Pakaigapuan ken Epektona

ANIA ti sikor? Sigun iti maysa nga eksperto, ti sikor mabalin a depinaren kas “aniaman a pisikal, kemikal, wenno emosional a pakarigatan ti bagi wenno isip.” Kaipapanan kadi daytoy a ti sikor ket naisigud a makadangran? Saan. Kas kinuna ni Dr. Melissa C. Stöppler, “nasayaat no maminsan ti kalkalainganna a panagsikor. No medio masikorantayo no adda proyekto wenno trabaho nga ar-aramidentayo, masansan a mapilitantayo a mangpasayaat iti trabahotayo ken sipapasnek nga agtrabahotayo.”

No kasta, kaano nga agbalin a problema ti panagsikor? Kinuna ni Stöppler: “No nalabesen ti sikor, wenno din madaeran, makitan dagiti dakes nga epektona.” Usigem dagiti kadawyan a pakaigapuan ti sikor.

Ti Sikor iti Panggedan

Kinuna ni Ari Solomon: “Iti maysa a tao awanen ti nasaysayaat ngem iti pannanganna ket pudno nga uminum ken ipakitana iti kararuana ti naimbag gapu iti napinget a panagtrabahona.” (Eclesiastes 2:24) Nupay kasta, para iti adu nga empleado, adu ti pakasikoran iti panggedan.

Kinuna ti maysa a report a naggapu iti European Agency for Safety and Health at Work a masansan a masikoran dagiti trabahador iti panggedanda gapu ta, malaksid iti dadduma pay a banag, di nasayaat ti komunikasion ti mangimatmaton ken dagiti empleado, awan ti kalinteganda a mangaramid kadagiti desision a mangapektar kadakuada, adda dagiti dida pagtutunosan kadagiti padada a trabahador, wenno saan a natalged ti trabaho ken nababa ti sueldoda. Aniaman dagiti makagapu, mapaksuyan dagiti mangmangged a nagannak kadagiti pakasikoran iti panggedan isu nga awanen ti pigsada a mangtaming kadagiti naganat a kasapulan ti pamiliada. Ket mabalin a nagadu dagita a kasapulan. Idiay Estados Unidos, kas pagarigan, bayat ti makatawen, agarup 50 a milion ti mangaywan iti masakit wenno lakay ken baketen a miembro ti pamiliada. Mabalin met a pinansial ti pakasikoran  ti pamilia. Ni Rita, nga addaan iti dua nga annak, masikoran iti gastosenda idi naaksidente iti lugan ti lakayna a ni Leandro isu a naka-wheelchair laengen. Inamin ni Rita: “Masikoranak iti pinansial. No awan ti kuartam a pagbayad iti amin a gastos iti pagtaengan, madi ti riknam.”

Ti Pakasikoran Dagiti Agsolsolo a Nagannak

Sarangten met dagiti agsolsolo a nagannak ti sikor bayat nga ikagkagumaanda nga ipaay ti kasapulan dagiti pamiliada. Ti nasapa a panagriing nga agisagana iti pammigat, panangparubbuat kadagiti annak ken panangitulod kadakuada iti eskuelaan, panagapura tapno di maladaw iti trabaho, ken panangtaming kadagiti kasapulan iti panggedan ket mabalin a mangpaksuy iti bagi ken emosion ti agsolsolo a nagannak. Ket no malpasen ti aldaw a panagtrabaho ti maysa nga ina, mangrugi manen a masikoran bayat nga agapura a mangdagas kadagiti annakna iti eskuelaan, agluto ti pangmalem, ken mangasikaso kadagiti trabaho iti pagtaengan. Ni María, nga agsolsolo nga ina ti uppat a tin-edyer a babbai, ipadisna ti biagna iti maysa a pressure cooker, a kunkunana: “Mabalin a nakabilbileg ti puersa ta mariknak a kas man la bumtakakon.”

Masiksikoran nga Annak

Kinuna ti sosiologo a ni Ronald L. Pitzer: “Masikoran unay ti adu nga agtutubo.” Masapul a sarangtenda ti panagbalbaliw ti bagi ken emosionda iti panawen ti pubertad. Adda met  dagiti pakasikoran idiay eskuelaan. Sigun iti libro a Childstress! ti gagangay nga aldaw ti panageskuela “ket aduan kadagiti problema ken pakarigatan a pakaigapuan ti panagsikor​—iti panagadal, isport, relasion iti kakadua ken pannakilangen kadagiti mannursuro.”

Iti dadduma a lugar, mainayon pay a pakadanagan ti kinaranggas iti eskuelaan​—malaksid pay iti panagamak ti adu nga agtutubo iti panangraut dagiti terorista ken dadduma pay a didigra. “No kanayon nga estoriaen dagiti nagannak ti nakaam-amak a lubong ita,” insurat ti maysa a tin-edyer a babai, “mapabutngankami.”

Dagiti nagannak koma ti mangpabileg kadagiti annakda. Ngem kinuna ni Pitzer: “No ikagumaan dagiti annak ken tin-edyer ti makisarita, masansan a di ikabilangan, mapaidaman, di asikasuen, wenno di ikankano dagiti nagannak.” No dadduma, di ikankano dagiti nagannak ti kasapulan ti annakda gapu kadagiti parikutda nga agassawa. “Kasla kanayon nga agap-apa dagiti dadakkelko,” kinuna ti agtutubo a ni Tito, a nagdiborsio ti dadakkelna idi agangay. Kastoy ti kinuna ti libro a Childstress!: “Saan laeng a makadidigra ti panagapa ken panagsinnungbat. Makapaupay kadagiti annak ti mamedmedan a sakit ti nakem uray no maep-ep dayta kadagiti kasla mangipateg a sasao.”

Dagiti Ibunga ti Sikor

Agtutuboka man wenno nataengan wenno agtaud iti panggedan wenno iti eskuelaan ti pakasikoram, makadangran iti salun-atmo ti nakaro a sikor. Inlawlawag ti maysa a mannurat a doktor: “Ti reaksion ti bagi iti sikor ket kaasping ti maysa nga eroplano nga agsagsagana a tumayab.” Wen, no masikoranka, napartak ti panagpitik ti pusom ken ngumato ti presion ti daram. Umadu ti asukar iti daram ken mairuar ti adu a hormone. “No kanayon a masikoranka,” kinuna met la dayta a mannurat, “amin a paset ti bagim nga agpapada ti trabahoda (ti utek, puso, bara, ur-urat ken masel) agbalin a nalabes wenno kurang ti panagandarda. Inton agangay, makadangran daytoy iti bagi ken panagpampanunot.” Adu dagiti sakit a maigapu iti sikor: sakit ti puso, istrok, di pannakabael a manglapped iti sakit, kanser, dagiti sakit ti masel ken tulang, ken diabetes, no madakamat laeng ti sumagmamano.

Ti di umiso a panangdaer iti sikor ti nangnangruna a pakaseknan​—nangruna kadagiti agtutubo. Insennaay ni Dr. Bettie B. Youngs: “Makapaupay unay a matakuatan a gapu ta kayat dagiti tin-edyer a maliklikan ti saem, nalabes ti panaginum ken panagdrogada, aglanganda iti eskuelaan, agsukir, agaramid iti seksual a kinalulok, mangraut ken agtalawda​—dagiti pamay-an nga agtungpal iti problema a nakarkaro ngem kadagidiay likliklikanda.”

Agpayso ti panagsikor iti moderno a panagbiag; saan nga interamente a maliklikan. Ngem kas ipakita ti sumaganad nga artikulo, nagadu ti maaramidantayo tapno makontroltayo ti pakasikoran!

[Blurb iti panid 6]

“Mabalin a nakabilbileg ti puersa ta mariknak a kas man la bumtakakon”

[Ladawan iti panid 5]

Masansan nga adu unay ti pakarigatan iti panagbiag dagiti agsolsolo a nagannak

[Ladawan iti panid 6]

Mabalin nga aglaplapusanan ti ipaay ti eskuelaan a pakarigatan dagiti agtutubo