Abantu Balafwayafwaya Uko Bengapandwa Amano

KWALIBA ukwingi uko mwingapandwa amano. Inshila imo iiseekele sana, bukwebo bwa kulemba amabuuku e lyo no kupanga amavidio umo abantu abene bengapandwa amano. Mu fyalo fyalekanalekana pamo nga Britain, Latin America, Japan, na United States, amabuuku ya bumpanda mano e bukwebo bwenda sana. Ifintu na fimbi ifiseekele sana kupanga amavidio, utubungwe twa kupandishanya amano, na maprogramu ya pa TV aya kupanda abantu amano. Ico ifi fyonse fyabelako kwafwa abantu ukwishiba ifya kucita abene pa mafya yabo ukucila ukuya mu kwipusha abasambilila pa fyo abantu batontonkanya, ifimbuusa, nelyo bashimapepo. Nomba ni pali finshi bapanda amano abantu?

Ilingi line bapanda amano abantu pa fyo bengasanga insansa, ukusanga uwa kuupana nankwe, e lyo ne fya kukusha abana. Kabili balalanda na pa fyo umuntu engacita nga ca kuti ali uwa nkumbabulili, uwa bulanda, ne fyo engacita icupo nga capwa. Na kabili abantu abengi balafwaya sana ukupandwa amano pa fyo bengacefyako ukuliisha, ukupeepa fwaka, no kunwesha ubwalwa. Bushe uku kupanda amano kulabomba? Limo limo kulabomba, nomba te lyonse. Kanshi ca mano ukutontonkanya pa kusoka kwaba mu Baibolo ukwa kuti: “Uushaishiba atetekela fye fyonse ifyo aumfwa, lelo uwacenjela alalolekesha apo alenyanta.”—Amapinda 14:15.

Amabuuku ya bumpanda mano yalipusana sana no tutabo twa kwafwa umuntu ukwishiba ifya kukopa, ifya kubomfya indalama, nelyo ifya kusambilila ululimi. Ututabo twa musango uyu kuti twa-afwapo sana umuntu ukusambilila ifintu kabili tatwakosa na mutengo nga kulinganya ku kusambilila ifintu ku koleji. Lelo ifitabo fya kupanda amano abantu pa makwebo, icupo, ukukusha abana, nelyo pa fya kupwisha amasakamika fyena fyalipusanako. Fyena fisambilisha abantu ifyo balingile ukulaikala no kutontonkanya. E fyo cawamina ukuipushisha ukuti: ‘Nani alembele ifi fine fyebo? Bushe ifyebo alembele afifumishe kwi?’

Abatila e baishiba sana ukupanda amano te  lyonse balanda pa fyebo ifyo bafwailishapo bwino bwino. Bamo ilyo balepanda amano balanda fye pa fintu balemona ukuti e fyo abantu bengatemwisha ukumfwa pa kuti fye bapange indalama ishingi. Mu calo fye cimo, indalama bapanga cila mwaka nga bashitisha ifitabo, amavidio, ne fintu fimbi umo bapandila abantu amano, shilacila amadola 8 bilioni!

Bushe Aya Mano Abantu Bapandwa Yalabafwa?

Ilyo abantu balebelenga ifitabo no kutamba amavidio ya kupanda amano balenekela ukusanga ifyebo ifingabafwa. Nomba limo basanga ukuti abapanda amano balanda fye ifyebo patali patali. Na kuba, balanda fye ati: ‘We mwine nga uletontonkanya ati ifintu fikenda bwino, ninshi ca cine fikenda bwino. Fyonse ifyo ulefwaya, nampo nga ni ndalama, ubumi ubusuma, nelyo ukutemwana no muntu, fikacitika nga ca kuti fye we mwine naucetekela ukuti fikacitika.’ Bushe uku kupanda amano kuti kwamwafwa? Bushe kuti kwamwafwa ukwishiba ifya kucita nga ca kuti ifintu tafyendele bwino nelyo nga mwafupuka?

Tontonkanyeni pa mabuuku ayo abantu batemwa sana ayalanda pa fya kulaumfwana na bantu na yalanda pa fyupo. Bushe yalafwa abantu ukukwata indupwa ishisuma kabili isha nsansa? Kwena te lyonse yabafwa. Umwanakashi umo uupituluka mu fya bumpandamano, atile, uwalemba amabuuku yalanda pa citemwiko ayalumbwike mu Latin America, “afunda abantu ukulaumfwana bwino na bambi ne fyo umuntu umwine engaicetekela.” Kalemba alandile ukuti ukufwaya ukutwalilila ukulaikala no muntu mushile-endelana kuikopeka fye. Icacindama, kucita ifingakusansamusha ukucila ukufwaya ukwishiba icilelenga amafya no kulaesha ukuyapwisha.

Cishinka ukuti mu mabuuku ya musango uyu kuti mwabako fimo ifyo twingasambililako. Lelo kuti mwaba ne fingatuletelela. Impanda mano kuti yaeba umuntu ifingamwafwa pa bwafya bumo, nomba limbi ifyo bengamupanda amano pa bwafya bumbi kuti fyalenga ifintu ukubipilako. Impanda mano shilalanda ifintu ifyalekanalekana kabili ilingi line filapilikana, kanshi te kuti mwishibe ne fya kukonka. Kupanda amano kwa kwa ani mwingacetekela? Muleipusha mwe bene ukuti: ‘Bushe aya mano bapanda balabala bafwailisha bwino bwino ifishinka, nelyo balemba fye ifya mu mitwe yabo? Bushe ukutemwisha icuma nelyo ukufwaisha ukulumbuka e kwalenga balelemba?’

Ibuuku ilyo abantu ukufuma fye na kale bacetekela ukuti e lipanda amano ni Baibolo. Baibolo kuti yamupanda amano pa fintu ifingi ukubikako fye na filya fine ifyo impanda mano muno nshiku shilemba mu mabuuku, e lyo ilalanda na pa fintu fimbi. Yalilenga abantu abengi nga nshi ukumfwila ukufunda kwa kuti: ‘Muleke ukutontonkanya ifya kale lelo muletontonkanya ifipya . . . Mufwale ubuntu bupya.’ (Abena Efese 4:23, 24) Baibolo ilatweba ifilenga tulekwata amafya kabili ilatufunda ne fya kucita nga yatuponena. Ne cacindamisha ca kuti ilatweba ne fyo cacindamina ukulacita ifyalungama. Icipande cikonkelepo calalondolola umulandu Baibolo ingatwafwila.