Ishibeni Ifingalenga Ukutalalilwa

UKUTALALILWA kwalipusana no kuitalusha ku bantu. Umuntu nga natalalilwa ilingi line alaba e ka lelo uku ninshi alefwaya ukuba na bantu. Nomba umuntu uuitalusha ku bantu ena tafwaya fye ukuba na bantu bambi.

Inshita shimo ukuitalusha ku bantu kusuma. Ilingi line abantu abengi bafwaya ukuitalusha ku bantu nga balefwaya ukupepa nelyo ukwetetula, nga filya Yesu Kristu acitile. (Mateo 14:13; Luka 4:42; 5:16; 6:12) Nomba ukutalalilwa kwena kwalipusanako pantu kulakalifya umutima. Finshi fingalenga umuntu ukutalalilwa?

● Ukwikala mu Misumba Umwafula Sana Abantu

Mu misumba iikalamba, mulafula sana abantu ica kuti abengi bekala mupepi sana na bantu bambi. Lelo, icipapusha ca kutila nangu abantu baikala ifi, abengi balatalalilwa. Abekala muli iyi misumba balipamfiwa sana pantu balikwata ifya kucita ifingi ica kuti cilalenga belaishibana bwino na bena mupalamano babo. Kanshi, ici calilenga abekala muli iyi misumba ukwikala na bantu abo bashaishibana nabo. Filya fine abantu abengi bashicetekela abantu abo bashaishibana nabo e lyo ne fyo bashifwaya abantu bambi ukwishiba ifyo balecita, kuti calenga abantu mu misumba iikalamba ukutalalilwa sana.

● Ukukanabomfya Bwino Ababomfi

Ifyo abengi aba makwebo yakalamba na makampani bacita ku babomfi babo, fyalenga abengi ukutalalilwa no kuyumfwa kwati tabaishiba incito. Ababomfi ilingi line balaba aba nkumbabulili kabili tababa ne nsansa.

Kabinge, mu makampani yakalamba, ukucinjacinja  ababomfi ukwa kubombela kulenga baletalalilwa no kuyumfwa ukuti incito kuti yapwa. Inyunshipepala ya ku France iya International Herald Tribune yalandile pa filenga ababomfi abengi ukuipaya mu twampani tumo utwa ku France, yatile ni co “ifintu fileya fileluminako fye umutengo libe indalama balekwata shena shileba isha ncepela.”

● Ukulanshanya kwa Kukanamonana

Kafundisha wa pa yuniversiti imo iya ku Japan, Tetsuro Saito atile: “Ukulanshanya pa kanwa nkati kwa kulaya kulecepa pantu abengi ino nshita batemenwe sana ukumfwanina pa mafoni ya kwenda na yo ne fintu fimbi ifya kumfwaninamo.” Inyunshipepala ya ku Australia iyo beta ukuti The Sunday Telegraph yatile: “Ifya kupangapanga . . . filelenga abantu ukuitalusha kuli bambi. Abengi . . . basalapo ukutuma amakalata ya pa kompyuta nelyo ukutuma meseji ukucila ukulanda pa kanwa nkati.”

Rachel uli ne myaka 21 uwikala ku France ailishenye pa mulandu atalalilwa ukutila: “Nasanga ukuti abantu tababikako sana amano ku kumona abanabo pantu batontonkanya ukuti nga batuma fye meseji, balemba kalata wa pa kompyuta no kulanshanya no munabo pa Intaneti ninshi capwa. Lelo ifi bacita balanenga fye ukutalalilwa sana.”

● Ukukukila Kumbi

Ubwafya bwa fya makwebo nabulenga abengi ukukukila kumbi pa kuti batwalilile ukubomba na kampani kamo kene nelyo ukusanga incito kumbi. Ukukuuka kulalenga abantu basha abena mupalamano babo, ifibusa, amasukulu balesambililako, e lyo inshita shimo balasha fye ne ndupwa shabo. E co abakuuka muli uyu musango baba kwati muti uo baputula no kuyaubyala kumbi lelo uusha imishila apo wamenene.

Ba Francis balebukisha ifyo cali ilyo bafikile fye mu France ukufuma ku Ghana. Batile, “Ukukanaishiba bwino ululimi lwa kuli cilya calo, ukukanakwata ifibusa, e lyo ne micele yatalala, e fyalengele ukuti ntalalilwe sana.”

Ba Behjat na bo bebukisha ifyo cali ilyo bafikile mu England, batile: “Calingafishe sana ukubelesha intambi sha kuli cilya calo. Kwali abo naishibene nabo lelo tabali fibusa fyandi ifya pa mutima kabili nshakwete na balupwa abo nali no kulalanshanya nabo ifintu no kubeba fyonse ifya ku mutima.”

● Uo Watemwa nga Afwa

Umuntu nga afwilwa umwina mwakwe, uwashala alashala no bulanda nga nshi. Cilafya sana maka maka kuli balya aba kuti batenseshe abena mwabo pa nshita ntali. Ilingi line balayumfwa abapelelwa nga nshi.

Ba Fernande, bamukamfwilwa abekala mu Paris ku France, batile, “Ico nafilwa ukubelela ca kukanakwata abalume bandi abali abanandi sana abo nale-ebako fyonse ifya ku mutima.” Ba Anny na bena batile, “ndafuluka sana abalume bandi maka maka nga kwaba ubwafya ubukalamba ubukumine ubumi bwandi nelyo nga kwaima amafya yambi.”

● Ukulekana, Ukupatukana, Ubushimbe

Ukulekana nelyo ukupatukana ilingi line kulalenga umuntu ashala uwatalalilwa no kuimona kwati e walengele icupo ukupwa. Abana maka maka e bacula sana, ukucila filya abasambilila bamo baletontonkanya kale. Abasambilila bambi nabo batila abana abo abafyashi babo balekana balesa mu kutalalilwa nga bakula.

Abashaupa nelyo ukuupwa pa mulandu wa kuti balifilwa ukusanga abakupana nabo abalinga, inshita shimo balatalalilwa. Kuti batalalilwa sana nga ca kutila ukwabula ukubalangulukilako kuli  abalebeba ukuti, “Kuti mwaba ne nsansa nga mwaupa nelyo ukuupwa.”

Abafyashi ababa beka na bo balatalalilwa. Mu kuba umufyashi tamwaba fye insansa sheka sheka lelo mwaliba na mafya, kabili abafyashi ababa beka bacula fye beka ukwabula uwa kubafwa nga bakwata amafya.

● Ukukota no Bwaice

Abakote limo kuti batalalilwa, nangu ca kutila kuli balupwa abalebasakamana. Balupwa nelyo ifibusa kuti limbi balabatandalila mu nshita mu nshita, nomba ciba shani inshiku shimbi nelyo imilungu ilyo kushiba aba kubatandalila?

Te bakalamba beka fye abatalalilwa, na baice na bo ilingi line balatalalilwa. Abengi balatemwa sana ukucita ifintu beka, pamo nga ukutamba TV, ukuteya ifyangalo fya pa mavidio, no kupoosa inshita iikalamba beka pa kompyuta.

Bushe kuli ifyo twingacita pa kupwisha aya mafya yaseekele? Bushe finshi fingamwafwa pa kuti tamuletalalilwa?

[Amashiwi pe bula 21]

“Ukukanaishiba bwino ululimi lwa kuli cilya calo, ukukanakwata ifibusa, e lyo ne micele yatalala, e fyalengele ukuti ntalalilwe sana”