Ntawiro wa m’Bhibhlya

 Inde, maseze Bhibhlya nee ndi bukhu ya siyensiya, mbwenye ingalonga pya siyensiya iyo isabveka mwadidi. Tendeni tione pitsandzo pingasi pinapangiza kuti siyensiya na Bhibhlya isabverana tani. Tinaonambo pinthu pinango pinalonga thangwi ya siyensiya pinagumanika m’Bhibhlya pyakuti pikhali pyakusiyana kakamwe na pikhakhulupira anthu azinji mu ndzidzi ukhalembwa Bhibhlya.

•   Pinthu pyonsene pyacitwa. (Genesi 1:1) Mwakusiyana na pyenepi, asiyentista azinji asalonga kuti kudzulu na dziko yapantsi pyacitika pyokha. Anthu a ku Bhabhilonya akhalonga kuti kudzulu na dziko yapantsi pyacitwa na alungu adabulukira m’mabara mawiri. Mbiri zizinji zakale zisalonga kuti kudzulu na dziko yapantsi pyabuluka mu dzai ikulu kakamwe.

•   Kudzulu na dziko yapantsi pisatowezera mwambo wa pinthu pidacitwa tayu pya alungu anango. (Yobe 38:33; Yeremiya 33:25) Mbiri zizinji zisapangiza kuti alungu ali na mphambvu yakucita pinthu pyonsene pinafuna iwo kuna anthu, ngakhale pyadidi peno pyakuipa.

•   Dziko iri lenga-lenga pa mbuto yakusowa cinthu. (Yobe 26:7) Anthu a mu ndzidzi wakale akhakhulupira kuti dziko ikhali ninga cinthu cakuphapatika, pontho ikhatsidzikizwa na cinthu cikulu peno cinyama, ninga nyati peno kamba wa m’madzi.

•   Madzi asabuluka m’bara, m’mikulo na m’mbuto zinango mbakhala nkhungwi, buluka penepo asagwa ninga madzi akubvumba, neve peno matalala, mbabwerera pontho m’mikulo ineyi. (Yobe 36:27, 28; Ekleziaste 1:7; Izaiya 55:10; Amosi 9:6) Anthu a ku Gresya wakale akhakhulupira kuti madzi a m’bara ndiwo akhadzadza mikulo. Mpaka mu caka 1. 700 anthu akhakhulupira pibodzi pyene.

•   Mapiri asakula mbacepa, pontho mapiri anango anaona ife lero akhalipo kale pantsi pa bara. (Masalmo 104:6, 8) Mbwenye, mbiri zizinji zisalonga kuti mapiri anaona ife lero acitwa tenepo na alungu.

•   Unyai usatsidzikiza ungumi. Mwambo udapaswa dzindza ya Izraeli ukhaphataniza kuikha kutali munthu wakuti akhali na utenda wakuthapulisana, na kufikira matubzwi a munthu. (Levitiko 11:28; 13:1-5; Dheuteronomyo 23:13) Mbwenye, mu ndzidzi udapaswa Aizraeli mwambo unoyu, Aejitu akhakondza pironda na ntundu unango wa ntombwe wakuti ukhabvunganizwa na matubzwi a anthu.

Kodi m’Bhibhlya musagumanika pinthu pinango pyakuti nee pisabverana na siyensiya?

 Tingafufudza mwadidi m’Bhibhlya ntawiro wa mbvundzo unoyu ndi wakuti nkhabe. Tendeni tione pinthu pingasi pyauthambi pinalonga anthu kuti pisagumanika m’Bhibhlya thangwi ya siyensiya:

 Uthambi: Bhibhlya isalonga kuti kudzulu na dziko yapantsi pyacitwa mu ntsiku zitanthatu, pontho kuti ntsiku ibodzi na ibodzi ikhali na maora 24.

 Undimomwene: Bhibhlya isalonga kuti Mulungu amala ndzidzi uzinji kakamwe mbakacita kudzulu na dziko yapantsi. (Genesi 1:1) Kusiyapo pyenepi, ntsiku zakucitwa kwa pinthu kunalongwa pa Genesi kapitulu 1 nee ndi ntsiku ibodzi ninga pinalonga anthu, mbwenye ndi ntsiku zizinji. Mwandimomwene, ndzidzi udacitwa kudzulu na dziko yapantsi m’Bhibhlya isacemerwambo “ntsiku.”—Genesi 2:4.

 Uthambi: Bhibhlya isalonga kuti miti na tsanga pyacitwa dzuwa mbidzati kucitwa.—Genesi 1:11, 16.

 Undimomwene: Bhibhlya isapangiza kuti Mulungu acita dzuwa, yakuti ndi ibodzi mwa nyenyezi “kudzulu,” miti na tsanga mbidzati kucitwa. (Genesi 1:1) Cedza ca dzuwa catoma kuonekera pa dziko yapantsi pa “ntsiku” yakutoma ya kucitwa kwa pinthu yakuti ndi ndzidzi uzinji kakamwe. Pa “ntsiku” yacitatu, cedza ca dzuwa cikhali ca mphambvu kakamwe kwakuti mbacidaphedzera kukuka kwa miti na tsanga. (Genesi 1:3-5, 12, 13) Pakumala kucitika pyenepi, dzuwa yatoma kuoneka mwadidi pa dziko yapantsi.—Genesi 1:16.

 Uthambi: Bhibhlya isalonga kuti dzuwa isazungulira dziko yapantsi.

 Ndimomwene: Ekleziaste 1:5 isalonga: “Dzuwa isabuluka, dzuwa isadoka; buluka penepo, isabwerera mwakucimbiza ku mbuto inabuluka iyo pontho.” Lemba ineyi, isapangiza pinaona ife pano pa dziko yapantsi thangwi ya pinacitika na dzuwa. Ngakhale tenepo, lero anthu asaphatisira mafala akuti “kubuluka kwa dzuwa” na “kubira kwa dzuwa,” mbwenye mwandimomwene, ndi dziko yapantsi inazungulira dzuwa.

 Uthambi: Bhibhlya isalonga kuti dziko ndi yakuphaphatika.

 Undimomwene: Bhibhlya isaphatisira fala yakuti “kunkhomo kwa dziko yapantsi,” toera kulonga ‘kudamalisira dziko yapantsi’; mbwenye pyenepi nee pisabveka kuti dziko yapantsi ndi yakuphaphatika peno iri na nkhomo. (Mabasa 1:8) Munjira ibodzi ene, fala yakuti “nkhomo zinai za dziko yapantsi” basi ene ndi njira yakulonga dziko yonsene yapantsi; lero anthu asaphatisirambo mafala akuti kumabulukiro a dzuwa, kumadokero a dzuwa, kunkwiriro na kunterero munjira yakuphiphirisa.—Izaiya 11:12; Luka 13:29.