Panangmatmat iti Lubong

Mailasin Dagiti Maladaga ti Musika

“Uray sakbay pay a makasursuro dagiti maladaga nga agsao, naisangsangayan ti abilidadda a mangilasin iti musika,” kinuna ti pagiwarnak a Scientific American. Sigun iti report, dagiti maladaga mapagdudumada ti tono ti musika ken dagiti panagbalbaliw iti kapartak wenno kabannayat ti bansag ti musika. Mailasinda met ti samiweng uray no matokar dayta iti sabali a tonoda. Ad-adda a kaay-ayo dagiti maladaga a dua a bulan pay laeng ti agtutunos nga uni ngem iti di agtutunos. Kinuna ti report: “Natakuatan ni Peter Hepper iti Queen’s University idiay Belfast, nga agarup dua a lawas sakbay ti pannakaipasngay, dagiti sikog mailasinda ti nagdumaan ti pannakatema a musika ti maysa a [nalatak] a pabuya iti TV, nga inaldaw a dengdenggen dagiti innada iti adun a lawas, ken ti baro a kanta.”

 Natalna a Panagmaneho ken Kinatalged

“Rumbeng nga ikagumaan dagiti pasahero a liklikan ti agaapa,” impakdaar ti technical supervision association (TÜV) ti Alemania, kas impadamag ti periodiko a Berliner Morgenpost. “Di mapupuotan ti drayber a mapaspasanna ti agmaneho, isu a dakkel ti posibilidad a maaksidente.” Mabalin a kumaro ti “panagaapa” a rumsua iti lugan, sigun iti artikulo, nangruna no nailet ti lugan ket awan ti pagpisipisan. Isu a maisingasing a liklikan dagiti pasahero dagiti sensitibo a saritaan a mabalin nga agtungpal iti panagaapa. Amin a pasahero rumbeng nga ibilangda amin a nakalugan kas kagrupoda nga addaan iti maymaysa a kalat. Kastoy ti imbalakad ti artikulo: “Sakbay a mangrugi ti biahe, maisuro koma iti pasahero a kaabay ti drayber no kasano a makatulong iti panangigiya, panangpatokar iti radio, wenno panangtaming kadagiti narigat a kasasaad.”

Sumaysayaat ti Kasasaad ti Black Sea

Iti Black Sea, ad-adu itan dagiti dolphin, rasa, ken pasayan​—dagiti parsua a masansan a di agnanaed kadagiti narugit a danum​—​ngem iti napalabas, kinuna ti Demokratychna Ukraina, maysa a periodiko nga Ukranio. Uray iti sangladan ti Odessa, a masansan a maibilang a karurugitan a paset ti Black Sea, immadu manen dagiti kabalio marino. “In-inut a sumaysayaat ti kasasaad dagiti sistema ti ekolohia iti Black ken Azov Sea kalpasan ti nabayagen a narugit a kasasaadna,” kinuna ni Borys Aleksandrov, direktor ti sanga ti Odessa iti South Seas Biology Institute. Apay a simmayaat? “Idi narbek ti Komunismo,” kinuna ti Science News, “dagiti rigat iti ekonomia idiay Russia, Ukraine, Moldova, Romania, ken Bulgaria ti kellaat a nangpabassit iti abuno a mausar iti agrikultura. Isu a kellaat a bimmassit ti danum a kontaminado iti nitrate a nagayus iti Black Sea idi dekada 1990.” Nupay ti bimmassit a pannakausar kadagiti abuno ti nangpasayaat iti Black Sea, “saan a nasayaat nga estratehia ti kellaat nga ikakapuy ti ekonomia wenno panagtalon iti basbassit a paset tapno makontrol dagiti paset [ti baybay] a kayariganna natay ti danumda,” kinuna ti Science News. Insingasing ni Laurence Mee, a propesor maipapan iti kasasaad iti baybay ken pagannurotan iti kosta iti University of Plymouth, England ti sabali pay a solusion. Kinunana: “Rumbeng a lalaingentayo ti agtalon, tapno maksayan ti agayus a nitrate.”

Mapadanuman iti Narugit a Danum

“Kakasangapulo iti amin a mula a mabalin a pamastrekan iti intero a lubong ti mapadakkel babaen iti narugit a danum,” impadamag ti periodiko iti Austria a Der Standard. Agbiag ti nadumaduma a mula a kas kadagiti kamatis ken niog iti kastoy a wagas. “Saan a madalusan ti kaaduan a narugit a danum, ket direkta nga agayus manipud iti nagdadakkel a siudad babaen iti irigasion,” kinuna ti periodiko. Kastoy ti inlawlawag ni Chris Scott, iti International Water Management Institute idiay Sri Lanka: “Iti adu a lugar nga asideg kadagiti nagpartak ti idadakkelda a nagdadakkelen a siudad, daytoy ti kakaisuna a panglapped iti kinakirang ti danum.” Iti agarup 20 a milion nga ektaria a talon iti intero a daga, manmano ti pagpilian dagiti mannalon​—ti narugit a danum ket saan laeng a mangipaay iti libre nga abuno no di ket ti kakaisuna a danum a magun-odan wenno kabaelanda, sigun iti damag.

Ilegal a Pananginegosio Kadagiti Tattao

“Kalpasan ti droga ken igam, nakapastrek iti mapattapatta nga 6 a bilion ingganat’ 9 a bilion a doliar iti kada tawen ti ilegal a pananginegosio kadagiti tattao ket nagbalinen a maikatlo a kadakkelan a pamastrekan dagiti internasional a sindikato ti krimen,” impadamag ti internasional nga edision ti The Miami Herald. Iti nabiit pay a komperensia dagiti periodista idiay Mexico City, imbaga ni John Miller, ti direktor iti U.S. State Department’s Office to Monitor and Combat Trafficking in Persons, kadagiti reporter nga iti kada tawen, agarup 17,500 a tattao ti mainegosio idiay Estados Unidos, kakatlo kadagitoy ket naggapu idiay Mexico. “Saan a ti ilegal nga imigrasion ti tuktukoyek, no di ket dagiti lallaki, babbai ken ubbing a napilitan wenno pinilit dagiti tattao nga agbalin a tagabo,” kinuna ni Miller. Inawaganna ti pananginegosio iti tattao nga agpaay iti seksual a pananggundaway ken inkapilitan a panagtrabaho kas “maysa kadagiti kangrunaan nga isyu iti kalintegan ti tao iti maika-21 a siglo.”

Ti Init ken Dagiti Masikog

“Idi naadal ti kaadu wenno kabassit ti bitamina D kadagiti masikog, naammuan a makapadanag ti kaadu dagiti agkurang iti daytoy, isu nga agpeggad dagiti sikogda,” impadamag ti periodiko iti Australia a Sun-Herald. Dagiti maladaga nga agkurang iti bitamina D ket posible nga agbalinto a sakang, masansan nga agkombulsion, ken maaddaan iti sakit iti tulang a maawagan iti rickets. Idi naadal ti kabibiag ti 1,000 a masikog, a naaramid idiay St. George Hospital idiay Sydney, natakuatan a “maysa kadagiti 10 a napudaw a babbai, ken maysa iti kada lima a nangisit a babbai ti agkurang iti bitamina D.” Kasla simple ti solusion iti daytoy a problema. Dagiti tattao agpataudda iti agarup 90 a porsiento a bitamina D a kasapulan no agpainitda iti agsapa. “Kaaduan a babbai [ti agkasapulan] laeng iti agarup 10 a minuto a panagbilag iti agmalem wenno agarup maysa nga oras iti makalawas tapno maaddaanda iti umdas a kaadu ti bitamina D,” kinuna ti periodiko.

Babbai nga Agsakit Gapu iti Napalalo a Panagehersisio

Dagiti babbai a kanayon a nalabes ti panagehersisioda ti mabalin nga agpegpeggad a maaddaan iti osteoporosis, saksakit a nainaig iti pannangan, ken amenorrhea​—​ti pannakatiped ti regla, impadamag ti periodiko a Folha idiay Brazil. Kastoy ti kinuna ni Turíbio Leite de Barros Neto, a coordinator iti Center of Physical and Sports Medicine idiay University of São Paulo: “Ti kasayaatan ket rumbeng nga addaan ti maysa a babai iti 10 a porsiento nga ad-adu a taba iti bagi ngem iti lalaki. Iti sabali a pannao, saan koma a maaddaan iti basbassit ngem iti 15 a porsiento a taba iti bagina.” No basbassit ngem dayta ti taba ti babai, mabalin a marigatan ti bagina a mangpataud kadagiti hormone a kasapulan a mangkontrol iti panagreglana isu a mabalin a maksayan ti calcium a naurnong kadagiti tulangna a pakaigapuanto ti osteoporosis, kinuna ti Folha.