Dumakdakes Aya Dagiti Prinsipio?

KARAMAN kadagiti kasayaatan a maisagut dagiti nagannak iti annakda isut’ awan kondisionna a panagayatda ken dagiti prinsipio nga iyulidanda ken saanda laeng a basta ibaga.

No awan dagiti umiso a prinsipio, ti panagbiag ket maysa laeng a naulpit a pannakidangadang tapno agbiagtayo. Gapu kadagiti prinsipio, agbalin a makapnek ti biag. Mangipasdek dagitoy kadagiti ipangpangruna. Mangisaadda kadagiti limitasion iti umiso a kababalin ken ikeddengda dagiti pagannurotan ti kababalin.

Nupay kasta, kasla nagbiit ti panagbaliwbaliw ti adu a tradisional a prinsipio. Kas pagarigan, kinuna ni Propesor Ronald Inglehart a “kaay-ayo ti kagimongan dagiti seksual a pagannurotan a mangted iti nawaywaya a panagpennek ti maysa a tao iti sekso ken panangipasimudaag iti bukodna a personalidad, rikna, wenno opinion.” Idi 1997, sinaludsodan ti Gallup dagiti umili iti 16 a pagilian maipapan iti panangmatmatda no umiso ti pannakaipasngay dagiti bastardo. Kastoy ti impadamag ti Gallup: “Dagiti mangakseptar iti daytoy moderno nga estilo ti panagbiag ket manipud iti 90% wenno nasursurok pay iti dadduma a paset ti Makindaya a Europa agingga iti nababbaba ngem 15% idiay Singapore ken India.”

Dinayaw ti dadduma daytoy baro a wayawaya iti sekso. Nupay kasta, dinakamat ni James A. Dorn iti The Rise of Government and the Decline of Morality a “dagiti nalawag a pagilasinan a bumabbaba ti moralidad” ket “ti iyaadu dagiti naipasngay a bastardo” ken “ti pannakarakrak dagiti pamilia.”

Ti Dadduma Pay a Dumakdakes a Prinsipio

Nabatad a dumakdakes metten ti dadduma pay a tradisional a prinsipio. Impadamag ti The World Values Survey, nga indauluan ni Propesor Inglehart a “bumasbassiten dagiti mangraraem iti autoridad” kadagiti industrialisado a pagilian.

Ti pannakaikumit iti trabaho ti sabali pay a tradisional a prinsipio. Nupay kasta, adda ebidensia a mapukpukaw metten daytoy. Idiay Estados Unidos, pinagsaludsodan ti National Federation of Independent Business ti nasurok a kagudua a milion nga amo. “Tallopulo ket maysa a porsiento kadagiti napagsaludsodan ti nagkuna a narigat ti agsapul iti agtrabaho kadagiti bakante a saad, ket 21 a porsiento ti nagkuna a kaaduanna, di makaay-ayo ti kalidad ti magapuananda.” Kinuna ti maysa nga amo: “Rumigrigaten ti agsapul kadagiti umay agtrabaho iti nasurok a maysa nga aldaw, a managsapsapa, ken di nakainum.”

Dagiti rason a nainaig iti ekonomia ti mabalin a makagapu iti daytoy dumakdakes a kasasaad. Bayat  a bumasbassit ti maganansia dagiti amo, sesantienda dagiti trabahadorda wenno kissayanda ti sumagmamano a benepisio. Kuna ti pagiwarnak nga Ethics & Behavior: “Dagiti trabahador a di maipakitaan iti kinasungdo ken pannakaikumit ket mangrugi metten a mangipakita iti kasta a negatibo a kababalin kadagiti amoda. Saanda a maikumit iti trabahoda ken saanda nga aggaggaget agsipud ta nalabit inton bigat, masesantedan.”

Ti sabali pay a benneg a nakadkadlaw a dumakdakes dagiti prinsipio isut’ kababalin ken kinadayaw. Kastoy ti konklusion ti maysa a surbey idiay Australia: “Impadamag ti nasurok a 87.7% kadagiti empleado [a] dagiti dakes a kababalin iti opisina ti mangap-apektar iti panunot ken riknada.” Iti surbey ti E.U. kadagiti propesional iti negosio, “walopulo a porsiento kadagiti napagsaludsodan ti nangibaga a kumarkaro ti kinasabrak iti negosio.” Sigun iti ahensia nga agipadpadamag a CNN, “masansanen a saan a nasayaat ti pannakaasikaso dagiti kostumer ta dandani kagudua kadagiti napagsaludsodan ti nagkuna nga itay napan a tawen, pimmanawda iti maysa a tiendaan nga awan a pulos ti ginatangda gapu iti dayta. Kagudua ti nagkuna a masansan a makitada dagiti tattao a nakapigpigsa wenno makapasuron ti pannakisaritada kadagiti cell phone. Ket 6 a drayber iti kada 10 ti nagkuna a kanayon a makakitada iti dadduma a kaskasero ti panagmanehoda.”

Kasano Kapateg ti Biag ti Tao?

Iti dadduma a kasasaad, kuna dagiti tattao nga inakseptardan ti dadduma a “prinsipio,” ngem dina kayat a sawen nga aktual nga ar-aramidenda dayta. Kas pagarigan, pinagsaludsodan ti Institute for Global Ethics dagiti pannakabagi ti 40 a pagilian. Pinili ti 40% ti “panagraem iti biag” kas maysa kadagiti kangrunaan a lima a “kapatgan” a prinsipio. *

Nupay kasta, ania ti aktual a mapaspasamak? Sigurado nga adda kinabaknang dagiti industrialisado a pagilian a mamagpatingga iti kaaduan a panagsagaba ti tattao. Ngem idi 1998, dinakamat ti libro nga insurat ti direktor ehekutibo ti United Nations Children’s Fund a ni Carol Bellamy a ti malnutrision “ti pakatayan ti nasurok a kagudua  iti dandani a 12 a milion nga ubbing nga awan pay lima ti tawenda kadagiti napanglaw a pagilian iti kada tawen. Maysa a proporsion dayta nga awan pay kaaspingna nanipud idi a dinidigra ti Black Death ti Europa idi maika-14 a siglo.” Makapadanag ti kakasta a damag iti asinoman a mangipatpateg iti biag ti tao. “Nupay kasta,” kinuna ni Bellamy, “ti kinapeggad ti malnutrision iti intero a lubong ket saan unay a nangtignay iti pannakaseknan ti publiko nupay umdas ken umad-adu ti nasientipikuan nga ebidensia a napeggad dayta. Ti pannakainegosio dagiti puonan iti sangalubongan a merkado ti ad-adda a maas-asikaso ngem iti nakarkaro nga amang a maaramidan ti malnutrision a mangpapatay iti adu​—wenno iti katupagna a nagdakkel a pagimbagan ti makapasalun-at a nutrision.”

Nabatad nga adda met tiritir a panangmatmat iti biag iti benneg ti medisina. Idi rugrugi ti dekada 1970, dandani awan namnama nga agbiag ti maysa a maladaga a naipasngay kalpasan laeng ti 23 a lawas a pannakaisikogna. Iti kaaldawantayo, mabalinen nga agbiag ti nalabit aginggat’ 40 a porsiento kadagiti maladaga a kurang ti bulanda. Gapu iti daytoy, anian a nagkas-ang ti kasasaad agsipud ta iti intero a lubong, mapattapatta nga 40 agingga iti 60 a milion a sikog ti maiparegreg iti kada tawen! Kaaduan kadagitoy a maiparegreg ket sikog nga ub-ubing laeng iti sumagmamano a lawas ngem kadagiti maladaga a kurang ti bulanda nga ikagkagumaan a salbaren dagiti doktor tapno agtultuloy dagitoy nga agbiag! Saan kadi nga ipasimudaag dayta ti agduduma a pammati dagiti tattao maipapan iti umiso a kababalin?

Kasapulantayo ti Pagannurotan iti Umiso a Kababalin

Idi nayimtuod ti, “Aniada a bambanag ti saan unay a napateg iti biag?,” kaaduan kadagidiay pinagsaludsodan ti organisasion a Gallup ti nangpili iti “kinamatalek iti relihionko” kas maysa kadagiti dua a saan unay a napateg. Di ngarud pakasdaawan nga agtultuloy a bumasbassit ti bilang dagiti makimismisa. Kinuna ni Propesor Inglehart a ti kinasaliwanwan dagiti Makinlaud a pagilian ti “makagapu nga ita pay laeng a mariknada a natalgedda” isu a “dida unay kasapulan ti panangpatalged a gagangay nga ipapaay ti relihion.”

Ti kumapkapuy a panagtalek iti organisado a relihion ket napakuyogan iti di panagtalek iti Biblia. Iti maysa nga internasional a surbey, nayimtuod kadagiti napagsaludsodan no siasino wenno ania ti pagpannurayanda iti panangammoda no ania ti umiso a kababalin. Kaaduan ti nangdakamat iti personal a kapadasanda. “Ti Sao ti Dios ket maikadua, ngem naibilang a saan unay a napateg,” sigun iti surbey.

Di ngarud pakasdaawan a dumakdakes dagiti prinsipio! Gapu ta awan ti pagannurotan iti umiso a kababalin, sa ad-adda a maipaganetget dagiti materialistiko a kalat ken panagimbubukodan, rumangrang-ay ti kultura ti kinaagum ken di panangikankano iti rikna ti sabsabali. Ania dagiti napateg a banag a napukawen gapu kadagitoy a panagbaliwbaliw?

[Footnote]

[Dagiti Ladawan iti panid 4, 5]

Ti pannakarakrak ti pamilia, dakes a kababalin iti pagtrabahuan, ken kinasukir ti pakakitaan a dumakdakes itan dagiti prinsipio

[Ladawan iti panid 6]

Iti kada tawen, maiparegreg ti minilion a maladaga, nga ub-ubing laeng iti sumagmamano a lawas ngem iti daytoy kurang ti bulanna a maladaga