Kido Manyalo Ketho Pach Ng’ato—Ich-Lit

Napoleon Bonaparte ne nigi kidono. Julius Kaisar bende ne ni kode. Aleksanda Maduong’ bende. Kata obedo ni jogo ne nigi loch koda duong’ ahinya, giduto chunygi ne nigi kido moro manyalo ketho pach ng’ato mana kaka sum. Giduto kargi ji adek, ne gin gi ich-lit kuom ng’at machielo.

Jasomo ma Ja-Ingresa miluongo Bertrand Russell, nondiko kama: “Napoleon ne nigi ich-lit kuom Kaisar, Kaisar to ne nigi ich-lit kuom Aleksanda [Maduong’], anyalo wacho bende ni Aleksanda ne ni kamano kuom Hercules, kata obedo ni Hercules ne ok en ng’at ma ne nitie adier.” Ng’at ang’ata nyalo bedo gi ich-lit, bed ni en gi mwandu kata oongego, bed ni en gi kido moko mabeyo, kata en ng’at ma ngimane dhi maber ahinya.

Ich-lit en kido mamiyo chuny ng’ato sin gi jomoko nikech gik ma gin-go, mwandugi, kata nikech ber mamoko ma giyudo e ngima. Konyiso pogruok e kind ich-lit gi nyiego, buk moro manono weche me Muma wacho kama: “‘Nyiego’ . . . en gombo bedo gi mwandu kaka ng’at machielo, to ‘ich-lit’ en bedo gi gombo mar mayo ng’at machielo gik ma en godo.” Ng’at ma nigi ich-lit ok gomb mana gik jowadgi kende, to odwaro bende kawo gigo obed mage owuon.

Ber mondo wanon kaka ich-lit nyalo donjo kuomwa koda hinyruok monyalo kelo. To moloyo, dwarore ni wang’e okang’ mwanyalo kawo mondo wami kidono kik chik ngimawa.

CHUNY MANYALO MIYO ICH-LIT ODONGI E IWA

Kata obedo ni dhano duto monyuol e richo nigi ‘gombo malit motimo nyiego,’ nitie gik mamoko manyalo miyo kidono odong e iwa kendo jiwe. (Jak. 4:5) Paulo ne onyiso achiel kuom gigo kane ondiko kama: “Kik wabed joma pakore, ka wakelo piem e kindwa ng’ato gi nyawadgi, kwabedo gi ich-lit ng’ato gi nyawadgi.” (Gal. 5:26, New World Translation) Tim piem nyalo miyo wabed gi chuny mopong’ gi ich-lit nimar wan dhano morem. Jokristo ariyo miluongo ni Cristina gi José * ne ofwenyo kaka mano en adier.

Cristina, ma en japainia mapile wacho kama: “Kinde mang’eny ajayudo ka abedo gi ich-lit kuom jomoko. Ajaparo kuom gik ma gin-go to an aongego.” Nitie chieng’ moro ma Cristina ne yudo gago kanyachiel gi owadwa moro gi chiege ma gin jorit malworo. Nimar Cristina nong’eyo ni en gi chwore ne gin mbese owadwa koda chiegeno, kendo ni gin bende chon ne gin gi migepe machalo kodgi, Cristina nowachonegi kama: “Chwora bende en jaduong’-kanyakla! Obet nade ni un e tij lworo to wan to wan kanono?” Ich-lit mabedoe nikech piem, ne omone neno tich maber ma en gi chwore ne gitimo, kendo miyo kik obed mamor gi chal mar ngimagi.

José ne gombo tiyo kaka jakony-tich e kanyakla. Kane ok okete e migawono to jomoko ne iketo,  nochako bedo gi ich-lit kodgi, kendo ne ok omor gi jachan bura mar jodongo. José wacho kama: “Ich-lit nomiyo abedo gi sigu gi owadwano, kendo neno ketho e gimoro amora ma notimo. Sama ich-lit chiko ngimani, iketo pachi mana kuomi iwuon kendo ok ine gik moko e yo makare.”

PUONJ MWAYUDO E RANYISI MANIE NDIKO

Muma oting’o ranyisi mang’eny mamiyowa siem. (1 Kor. 10:11) Moko kuom ranyisigo ok nyis mana kaka ich-lit chakore kende, to bende ginyiso kaka onyalo hinyo ngima joma oweyo mondo kidono ologi.

Kuom ranyisi, Kain ma ne en wuowi makayo mar Adam gi Hawa, nobedo gi mirima kane Jehova oyie gi misango mar Habil to otamore mare. Kain ne nyalo geng’o weche kik bed marach, kata kamano ich-lit ne omone neno gik moko e yo makare, mi ochopo kama onego owadgi. (Chak. 4:4-8) Mano emomiyo Muma wacho ni Kain ‘ne en mar ng’a marachno,’ tiende ni Satan!—1 Joh. 3:12.

Owete apar mag gi Josef ne nigi ich-lit kuome nimar wuon-gi nohero Josef ahinya. Sigu ma ne gin-go kuom Josef nomedore kane onyisogi lek mage ma ne oting’o weche mokor. Nochopo kama ne gidwaro kata mana nege. Gikone, ne giuse kaka misumba kendo wuondo wuon-gi ni Josef ne osetho. (Chak. 37:4-11, 23-28, 31-33) Higini moko bang’e, ne gineno rach mar ketho margi, kendo wacho kama e kindgi: “Adieri bura oloyowa kuom owadwa, nikech ne waneno dhier mar chunye, ka nosayowa, to ne ok wadewo; e momiyo masirani obiro kuomwa.”—Chak. 42:21; 50:15-19.

Kuom wach Kora, Dathan, kod Abiram, ne gibedo gi ich-lit sama ne gichako poro migepe maggi gi mago mag Musa gi Harun. Ne gidonjo ne Musa ka giwacho ni ne ‘oketore jaduong’’ e wi jomoko. (Kwan 16:13) Mano ne en miriambo. (Kwan 11:14, 15) Jehova ema noketo Musa e migawo. Kata kamano, ich-lit ne omiyo jong’anjogo odwaro kom Musa. Gikone, ich-lit kata timo higa, ne omiyo Jehova okethogi.—Zab. 106:16, 17.

Ruoth Suleman ne oneno okang’ ma ich-lit nyalo chopoe. Dhako moro ma nyathine mayom ne otho, ne temo wuondo nyawadgi mondo opar ni nyathi nyawadgino ema ne otho. Ka koro ne iyalo wachno, ne ochopo kama dhako ma jamiriambono oyie ni oneg nyathi ma ne ngima. Kata kamano, Suleman nochiko mondo odwok nyathino ne min mare sie.—1 Ruo. 3:16-27.

Ich-lit nyalo kelo hinyruok ahinya. Ranyisi mag Ndiko monyis malogo, nyiso ni onyalo kelo sigu, timo ne jomoko e yo maok kare, koda nek. E wi mano, e ranyisigo duto, joma ne onyis ich-litgo ne onge gi ketho. Be nitie gimwanyalo timo mondo ich-lit  kik chik ngimawa? Gin okang’ mage mwanyalo kawo mondo mi walo ich-lit?

OKENGE MAKONYO AHINYA!

Bed gi hera kaka owete. Jaote Petro nojiwo Jokristo kama: “Kuom winjo wach mar adiera ne upwodho chunyu ni mondo uherru ma onge miganga kaka owete. Omiyo herreuru ng’ato gi ng’ato gi chunyu duto chuth.” (1 Pet. 1:22) Hera en ang’o? Jaote Paulo nondiko kama: “Hera otimo kinda, kendo ong’won; hera ok tim nyiego, kata ok osungre, ok opakre, ok otim gi ma kuodo wich, ok odwar mare kende.” (1 Kor. 13:4, 5) Donge bedo gi hera kaka mano ei chunywa kuom jomoko, biro geng’o kido marach mar ich-lit? (1 Pet. 2:1) Jonathan ne ok obedo gi ich-lit kuom Daudi, kar mano “nohere kaka nohero chunye owuon.”—1 Sam. 18:1.

Bed ng’ama riwore gi jo Nyasaye. Jandiko mar Zaburi 73 ne obedo gi ich-lit kuom jomaricho ma ne odak e ngima mayom maonge chandruoge. Kata kamano, ne oloyo kidono kuom dhi e “sang’tuari mar Nyasaye.” (Zab. 73:3-5, 17) Riwruok gi jo Nyasaye wetene ne okonyo jandik-zaburino fwenyo gweth ma ne oyudo kuom “sudo machiegini gi Nyasaye.” (Zab. 73:28) Riwruok gi Jokristo wetewa e chokruoge mag Jokristo nyalo konyowa e yo kaka mano.

Many kaka inyalo timo gik mabeyo. Bang’ neno ich-lit koda sigu ma ne nie chuny Kain, Nyasaye nowachone kama: ‘Tim maber.’ (Chak. 4:7) ‘Timo maber’ oriwo gik mage kuom Jokristo? Yesu nowacho ni, ‘waher Ruoth Nyasachwa gi iwa duto, gi chunywa duto, gi riekowa duto, kendo waher wadwa kaka waherore wawegi.’ (Math. 22:37-39) Mor kod chuny mokuwe mwayudo nikech keto ngimawa e tiyo ne Jehova koda ne jomoko, konyo ahinya e loyo ich-lit. Tiyo matek e lando Pinyruoth kendo timo ji jopuonjre en yo maber mar tiyo ne Nyasaye koda ne dhano wadwa, kendo mano kelonwa “hap Jehova.”—Nge. 10:22.

‘Bed mamor gi jomamor.’ (Rumi 12:15) Yesu ne mor gi gik mabeyo ma jopuonjrene ne otimo, kendo nowacho ni podi ne gidhi timo moloyo ma en owuon nosetimo e tij lendo. (Luka 10:17, 21; Joh. 14:12) Wan e achiel kaka jotich Jehova; omiyo, gimoro amora ma ng’ato kuomwa otimo maber en gweth ne wan waduto. (1 Kor. 12:25, 26) Sama jomoko oyudo migepe momedore, donge onego wabed moil kar bedo gi ich-lit?

EN LWENY MATEK NDI!

Lweny mar loyo ich-lit nyalo kawo kinde malach. Cristina wacho ayanga kama: “Podi ajabedo gi kido mar ich-lit. Kata obedo ni en kido mosina, podi entie, kendo dwarore ni aked kode maok awe.” José bende osekedo kamano. Owacho kama: “Jehova ne okonya neno kido mabeyo mag jachan bura mar jodongo. Bedo gi winjruok maber gi Nyasaye bende osekonya ahinya.”

Gombo mar ich-lit en achiel kuom “tim mag ringruok,” ma nyaka Jokristo duto kedgo. (Gal. 5:19-21) Kuom tamruok mondo kik ich-lit ochikwa, wabiro miyo ngimawa omed bedo gi mor kendo moro Wuonwa me polo Jehova.

[Weche moler piny]

[Weche manie ite mar 17]

‘Bed mamor gi jomamor’