1, 2. Γιατί πολλοί άνθρωποι δεν τρέφουν σεβασμό για τον νόμο, αλλά πώς είναι πιθανό να νιώθουμε εμείς για τους νόμους του Θεού;

 «Ο ΝΟΜΟΣ είναι μια άβυσσος, . . . καταβροχθίζει τα πάντα». Αυτή η δήλωση εμφανίστηκε σε κάποιο βιβλίο που εκδόθηκε το 1712. Ο συγγραφέας του κατέκρινε ένα νομικό σύστημα στο οποίο οι δικαστικές υποθέσεις μερικές φορές παρατείνονταν χρόνια ολόκληρα, οδηγώντας στη χρεοκοπία όσους προσπαθούσαν να βρουν το δίκιο τους. Σε πολλές χώρες, τα νομικά και τα δικαστικά συστήματα είναι τόσο περίπλοκα και βρίθουν σε τέτοιον βαθμό από αδικία, προκατάληψη και ασυνέπειες, ώστε η περιφρόνηση για τον νόμο έχει γίνει διαδεδομένη.

² Σε αντίθεση με αυτό, προσέξτε τα εξής λόγια που γράφτηκαν πριν από 2.700 χρόνια περίπου: «Πόσο αγαπώ τον νόμο σου!» (Ψαλμός 119:97) Γιατί είχε τόσο ισχυρά συναισθήματα ο ψαλμωδός; Επειδή ο νόμος τον οποίο επαινούσε προερχόταν, όχι από κάποια κοσμική κυβέρνηση, αλλά από τον Ιεχωβά Θεό. Καθώς μελετάτε τους νόμους του Ιεχωβά, ίσως αρχίσετε να νιώθετε όλο και περισσότερο όπως ο ψαλμωδός. Αυτή η μελέτη θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε βαθύτερα τον μεγαλύτερο δικαστικό νου του σύμπαντος.

3, 4. Με ποιους τρόπους έχει αποδειχτεί Νομοθέτης ο Ιεχωβά;

³ «Νομοθέτης και Κριτής είναι μόνο ένας», μας λέει η Γραφή. (Ιακώβου 4:12) Πράγματι, ο Ιεχωβά είναι ο μόνος αληθινός Νομοθέτης. Ακόμη και οι κινήσεις των ουράνιων σωμάτων κυβερνώνται από τους «νόμους του ουρανού» τους οποίους έχει θεσπίσει εκείνος. (Ιώβ 38:33, Μετάφραση του Βάμβα) Παρόμοια, οι μυριάδες άγιοι άγγελοι του Ιεχωβά κυβερνώνται από τον θεϊκό νόμο, διότι είναι οργανωμένοι σε καθορισμένες τάξεις και υπηρετούν υπό τις προσταγές του Ιεχωβά ως διάκονοί του.​—Ψαλμός 104:4· Εβραίους 1:7, 14.

 ⁴ Ο Ιεχωβά έχει δώσει νόμους και στην ανθρωπότητα. Ο καθένας μας έχει συνείδηση, μια αντανάκλαση του αισθήματος δικαιοσύνης του Ιεχωβά. Η συνείδηση, που είναι ένα είδος εσωτερικού νόμου, μας βοηθάει να ξεχωρίζουμε το ορθό από το εσφαλμένο. (Ρωμαίους 2:14) Οι πρώτοι μας γονείς είχαν ευλογηθεί με μια τέλεια συνείδηση, γι’ αυτό χρειάζονταν ελάχιστους νόμους. (Γένεση 2:15-17) Ωστόσο, οι ατελείς άνθρωποι χρειάζονται περισσότερους νόμους για να τους κατευθύνουν ώστε να κάνουν το θέλημα του Θεού. Πατριάρχες όπως ο Νώε, ο Αβραάμ και ο Ιακώβ έλαβαν νόμους από τον Ιεχωβά Θεό και τους μετέδωσαν στις οικογένειές τους. (Γένεση 6:22· 9:3-6· 18:19· 26:4, 5) Ο Ιεχωβά έγινε Νομοθέτης με άνευ προηγουμένου τρόπο όταν έδωσε στο έθνος του Ισραήλ έναν νομικό κώδικα μέσω του Μωυσή. Αυτός ο νομικός κώδικας μας προσφέρει εκτεταμένη κατανόηση του αισθήματος δικαιοσύνης του Ιεχωβά.

5. Μήπως ο Μωσαϊκός Νόμος ήταν ένα ογκώδες, περίπλοκο σύνολο νόμων, και γιατί απαντάτε έτσι;

⁵ Πολλοί νομίζουν ότι ο Μωσαϊκός Νόμος ήταν ένα ογκώδες, περίπλοκο σύνολο νόμων. Αυτή η άποψη απέχει πολύ από την αλήθεια. Υπάρχουν πάνω από 600 νόμοι σε ολόκληρο τον κώδικα. Μπορεί ο αριθμός να ακούγεται μεγάλος, αλλά για σκεφτείτε: Ως το τέλος του 20ού αιώνα, οι ομοσπονδιακοί νόμοι των Ηνωμένων Πολιτειών γέμιζαν πάνω από 150.000 σελίδες νομικών βιβλίων. Κάθε δύο χρόνια προστίθενται περίπου 600 ακόμη νόμοι! Από άποψη όγκου λοιπόν ο Μωσαϊκός Νόμος δεν μπορεί ούτε καν να συγκριθεί με το βουνό των ανθρώπινων νόμων. Εντούτοις, ο Νόμος του Θεού κυβερνούσε τους Ισραηλίτες σε τομείς της ζωής τους οποίους οι σύγχρονοι νόμοι ούτε καν αγγίζουν. Ας τον εξετάσουμε εν συντομία.

6, 7. (α) Τι διαφοροποιεί τον Μωσαϊκό Νόμο από κάθε άλλον νομικό κώδικα, και ποια είναι η μεγαλύτερη εντολή εκείνου του Νόμου; (β) Πώς θα έδειχναν οι Ισραηλίτες ότι αποδέχονταν την κυριαρχία του Ιεχωβά;

⁶ Ο Νόμος εξύψωνε την κυριαρχία του Ιεχωβά. Γι’ αυτό, ο Μωσαϊκός Νόμος δεν μπορεί να συγκριθεί με οποιονδήποτε άλλον  νομικό κώδικα. Ο μεγαλύτερος από τους νόμους του ήταν: «Άκου, Ισραήλ: Ο Ιεχωβά ο Θεός μας είναι ένας Ιεχωβά. Πρέπει να αγαπάς τον Ιεχωβά τον Θεό σου με όλη σου την καρδιά και με όλη σου την ψυχή και με όλη σου τη δύναμη». Πώς θα εκδήλωνε ο λαός του Θεού την αγάπη του για αυτόν; Έπρεπε να τον υπηρετούν, υποτασσόμενοι στην κυριαρχία του.​—Δευτερονόμιο 6:4, 5· 11:13.

⁷ Ο κάθε Ισραηλίτης έδειχνε ότι αποδεχόταν την κυριαρχία του Ιεχωβά υποτασσόμενος σε εκείνους στους οποίους είχε δοθεί κάποια εξουσία πάνω του. Οι γονείς, οι αρχηγοί, οι κριτές, οι ιερείς και τελικά ο βασιλιάς, αντιπροσώπευαν όλοι τη θεϊκή εξουσία. Ο Ιεχωβά θεωρούσε κάθε στασιασμό εναντίον εκείνων που είχαν εξουσία ως στασιασμό εναντίον του. Από την άλλη μεριά, εκείνοι που είχαν εξουσία κινδύνευαν να επισύρουν την οργή του Ιεχωβά αν φέρονταν άδικα ή αλαζονικά στον λαό του. (Έξοδος 20:12· 22:28· Δευτερονόμιο 1:16, 17· 17:8-20· 19:16, 17) Συνεπώς, και οι δύο πλευρές είχαν την ευθύνη να υποστηρίζουν την κυριαρχία του Θεού.

8. Πώς υποστήριζε ο Νόμος τον κανόνα αγιότητας του Ιεχωβά;

⁸ Ο Νόμος υποστήριζε τον κανόνα αγιότητας του Ιεχωβά. Οι λέξεις «άγιος» και «αγιότητα» εμφανίζονται πάνω από 280 φορές στον Μωσαϊκό Νόμο. Ο Νόμος βοηθούσε τον λαό του Θεού να ξεχωρίζει τι είναι καθαρό και τι ακάθαρτο, τι αγνό και τι μολυσμένο, αναφέροντας περίπου 70 διαφορετικά πράγματα που θα μπορούσαν να καταστήσουν έναν Ισραηλίτη τελετουργικά ακάθαρτο. Αυτοί οι νόμοι αφορούσαν τη σωματική υγιεινή, τη διατροφή, ακόμη και την απόθεση των περιττωμάτων. Τέτοιου είδους νόμοι ωφελούσαν σημαντικά την υγεία. a Αλλά είχαν έναν υψηλότερο σκοπό​—να διατηρούν τον λαό στην εύνοια του Ιεχωβά, αποχωρισμένο από τις αμαρτωλές συνήθειες των εξαχρειωμένων εθνών που τους περιέβαλλαν. Ας δούμε ένα παράδειγμα.

9, 10. Ποιες διατάξεις αναφορικά με τις σεξουαλικές σχέσεις και την τεκνοποίηση περιλάμβανε η διαθήκη του Νόμου, και ποια οφέλη παρείχαν αυτοί οι νόμοι;

 ⁹ Οι διατάξεις της διαθήκης του Νόμου δήλωναν ότι οι σεξουαλικές σχέσεις​—ακόμη και μεταξύ παντρεμένων—​καθώς και η τεκνοποίηση επέφεραν μια περίοδο ακαθαρσίας. (Λευιτικό 12:2-4· 15:16-18) Τέτοιες διατάξεις δεν υποβίβαζαν αυτά τα καθαρά δώρα του Θεού. (Γένεση 1:28· 2:18-25) Απεναντίας, εκείνοι οι νόμοι υποστήριζαν την αγιότητα του Ιεχωβά, κρατώντας αμόλυντους τους λάτρεις του. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα έθνη που περιέβαλλαν τον Ισραήλ συνήθιζαν να αναμειγνύουν τη λατρεία με το σεξ και τις τελετές γονιμότητας. Η θρησκεία των Χαναναίων περιλάμβανε την πορνεία αντρών και γυναικών. Το αποτέλεσμα ήταν διαδεδομένη εξαχρείωση του χειρίστου είδους. Αντίθετα, ο Νόμος διαχώριζε εντελώς τη λατρεία του Ιεχωβά από σεξουαλικά ζητήματα. b Υπήρχαν όμως και άλλα οφέλη.

¹⁰ Εκείνοι οι νόμοι είχαν σκοπό να διδάξουν μια σημαντική αλήθεια. c Πώς μεταδίδεται η κηλίδα της αμαρτίας του Αδάμ από τη μια γενιά στην άλλη; Δεν μεταδίδεται μέσω των σεξουαλικών σχέσεων και της τεκνοποίησης; (Ρωμαίους 5:12) Ναι, ο Νόμος του Θεού υπενθύμιζε στον λαό του τη μόνιμη πραγματικότητα της αμαρτίας. Μάλιστα, όλοι μας γεννιόμαστε στην αμαρτία. (Ψαλμός 51:5) Χρειαζόμαστε συγχώρηση και απολύτρωση για να πλησιάσουμε τον άγιο Θεό μας.

11, 12. (α) Ποια σημαντική αρχή της δικαιοσύνης προωθούσε ο Νόμος; (β) Ποιες δικλίδες ασφαλείας κατά της διαστροφής της δικαιοσύνης εμπεριείχε ο Νόμος;

¹¹ Ο Νόμος υποστήριζε την τέλεια δικαιοσύνη του Ιεχωβά. Ο Μωσαϊκός Νόμος προωθούσε την αρχή της ισοδυναμίας, ή αλλιώς της αντιστάθμισης, σε ζητήματα δικαιοσύνης. Γι’ αυτό, ο Νόμος όριζε: «Θα δοθεί ζωή αντί ζωής, μάτι αντί ματιού, δόντι αντί  δοντιού, χέρι αντί χεριού, πόδι αντί ποδιού». (Δευτερονόμιο 19:21) Επομένως, σε ποινικές υποθέσεις, η τιμωρία έπρεπε να είναι ανάλογη με το έγκλημα. Αυτή η πτυχή της θεϊκής δικαιοσύνης ήταν φανερή στον Νόμο και είναι μέχρι σήμερα ουσιώδης για την κατανόηση της λυτρωτικής θυσίας του Χριστού Ιησού, όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 14.​—1 Τιμόθεο 2:5, 6.

¹² Ο Νόμος εμπεριείχε και δικλίδες ασφαλείας κατά της διαστροφής της δικαιοσύνης. Παραδείγματος χάρη, χρειάζονταν τουλάχιστον δύο μάρτυρες για να αποδείξουν την εγκυρότητα μιας κατηγορίας. Η ποινή για την ψευδορκία ήταν αυστηρή. (Δευτερονόμιο 19:15, 18, 19) Η διαφθορά και η δωροδοκία απαγορεύονταν επίσης αυστηρά. (Έξοδος 23:8· Δευτερονόμιο 27:25) Ακόμη και στις επαγγελματικές του συνήθειες, ο λαός του Θεού έπρεπε να υποστηρίζει τον υψηλό κανόνα δικαιοσύνης του Ιεχωβά. (Λευιτικό 19:35, 36· Δευτερονόμιο 23:19, 20) Αυτός ο υψηλός και δίκαιος νομικός κώδικας αποτελούσε μεγάλη ευλογία για τον Ισραήλ!

13, 14. Πώς προωθούσε ο Νόμος τη δίκαιη μεταχείριση ενός κλέφτη και του θύματός του;

¹³ Μήπως ο Μωσαϊκός Νόμος ήταν μια ψυχρή, ανηλεής συλλογή κανόνων; Κάθε άλλο! Ο Βασιλιάς Δαβίδ έγραψε υπό θεϊκή έμπνευση: «Ο νόμος του Ιεχωβά είναι τέλειος». (Ψαλμός 19:7) Όπως γνώριζε καλά ο Δαβίδ, ο Νόμος προωθούσε το έλεος και τη δίκαιη μεταχείριση. Πώς συνέβαινε αυτό;

¹⁴ Σε μερικές χώρες σήμερα, ο νόμος φαίνεται να δείχνει σε μεγαλύτερο βαθμό επιείκεια και εύνοια στους εγκληματίες παρά ενδιαφέρον για τα θύματα. Για παράδειγμα, οι κλέφτες μπορεί να μείνουν κάποιο διάστημα στη φυλακή. Στο μεταξύ, τα θύματα μπορεί να εξακολουθούν να στερούνται τα αγαθά τους και ταυτόχρονα να πληρώνουν φόρους για τη στέγαση και τη διατροφή τέτοιων εγκληματιών. Στον αρχαίο Ισραήλ, δεν υπήρχαν φυλακές όπως τις ξέρουμε σήμερα. Υπήρχαν καθορισμένα όρια σχετικά με την αυστηρότητα των ποινών. (Δευτερονόμιο 25:1-3) Ο κλέφτης έπρεπε να αποζημιώσει το θύμα για αυτά που  είχε κλέψει. Επιπλέον, έπρεπε να πληρώσει και κάτι ακόμη. Πόσο; Αυτό ποίκιλλε. Προφανώς, οι κριτές είχαν το περιθώριο να σταθμίσουν αρκετούς παράγοντες, όπως τη μετάνοια του αμαρτωλού. Αυτό εξηγεί γιατί η αποζημίωση που απαιτούνταν από έναν κλέφτη σύμφωνα με τα εδάφια Λευιτικό 6:1-7 είναι πολύ μικρότερη από αυτήν που αναφέρεται στο εδάφιο Έξοδος 22:7.

15. Πώς διασφάλιζε ο Νόμος και έλεος και δικαιοσύνη στην περίπτωση κάποιου που σκότωνε ένα άτομο κατά λάθος;

¹⁵ Ο Νόμος αναγνώριζε με έλεος ότι δεν είναι εσκεμμένες όλες οι παραβάσεις. Για παράδειγμα, αν ένας άνθρωπος σκότωνε κάποιον κατά λάθος, δεν θα έδινε ζωή αντί ζωής αν ενεργούσε σωστά καταφεύγοντας σε μια από τις πόλεις καταφυγίου που ήταν διάσπαρτες σε όλο τον Ισραήλ. Μετά την εξέταση της υπόθεσής του από κριτές που είχαν τα κατάλληλα προσόντα, έπρεπε να μείνει στην πόλη του καταφυγίου ως τον θάνατο του αρχιερέα. Κατόπιν, θα ήταν ελεύθερος να ζήσει όπου επέλεγε. Έτσι ωφελούνταν από το θεϊκό έλεος. Ταυτόχρονα, αυτός ο νόμος τόνιζε τη μεγάλη αξία της ανθρώπινης ζωής.​—Αριθμοί 15:30, 31· 35:12-25.

16. Πώς περιφρουρούσε ο Νόμος ορισμένα προσωπικά δικαιώματα;

¹⁶ Ο Νόμος περιφρουρούσε τα προσωπικά δικαιώματα. Εξετάστε τους τρόπους με τους οποίους προστάτευε όσους είχαν χρέη. Ο Νόμος απαγόρευε να μπει κάποιος στο σπίτι του χρεώστη για να κατασχέσει περιουσιακά στοιχεία ως εγγύηση για κάποιο δάνειο. Αντίθετα, ο πιστωτής έπρεπε να περιμένει έξω και να αφήσει τον χρεώστη να του φέρει την εγγύηση. Με αυτόν τον τρόπο, το σπίτι του ανθρώπου παρέμενε απαραβίαστο. Αν ο πιστωτής έπαιρνε ως ενέχυρο το εξωτερικό ρούχο του χρεώστη, έπρεπε να το επιστρέψει προτού νυχτώσει, επειδή ο χρεώστης πιθανώς θα το χρειαζόταν για να ζεσταθεί τη νύχτα.​—Δευτερονόμιο 24:10-14.

17, 18. Όσον αφορά τον πόλεμο, πώς διέφεραν οι Ισραηλίτες από τα άλλα έθνη, και γιατί;

¹⁷ Ο Νόμος εμπεριείχε διατάξεις ακόμη και για τον πόλεμο. Ο λαός του Θεού έπρεπε να διεξάγει πόλεμο, όχι για να ικανοποιήσουν κάποιον πόθο για δύναμη ή για κατακτήσεις, αλλά για να ενεργούν ως εκπρόσωποι του Θεού στους  “Πολέμους του Ιεχωβά”. (Αριθμοί 21:14) Σε πολλές περιπτώσεις, οι Ισραηλίτες έπρεπε πρώτα να προτείνουν όρους παράδοσης. Αν μια πόλη απέρριπτε την προσφορά, τότε ο Ισραήλ μπορούσε να την πολιορκήσει​—αλλά σύμφωνα με τους κανόνες του Θεού. Ανόμοια με πολλούς στρατιώτες στο διάβα της ιστορίας, οι άντρες στον στρατό του Ισραήλ δεν επιτρεπόταν να βιάζουν γυναίκες ή να συμμετέχουν σε αλόγιστες σφαγές. Έπρεπε μάλιστα να σέβονται και το περιβάλλον με το να μην κόβουν τα καρποφόρα δέντρα του εχθρού. d Άλλοι στρατοί δεν είχαν τέτοιους περιορισμούς.​—Δευτερονόμιο 20:10-15, 19, 20· 21:10-13.

¹⁸ Δεν φρίττετε όταν ακούτε ότι σε μερικές χώρες εκπαιδεύουν παιδιά για στρατιώτες; Στον αρχαίο Ισραήλ, κανένας άντρας κάτω των 20 ετών δεν στρατολογούνταν. (Αριθμοί 1:2, 3) Ακόμη και ένας ενήλικος εξαιρούνταν αν φοβόταν υπερβολικά. Όποιος ήταν νιόπαντρος απαλλασσόταν για έναν ολόκληρο χρόνο ώστε, προτού ξεκινήσει μια τέτοια επικίνδυνη υπηρεσία, να μπορέσει να δει τη γέννηση κληρονόμου. Με αυτόν τον τρόπο, εξηγούσε ο Νόμος, ο νεαρός σύζυγος θα μπορούσε «να μείνει στο σπίτι του και να φέρει χαρά στη σύζυγό του».​—Δευτερονόμιο 20:5, 6, 8· 24:5.

19. Πώς προστάτευε ο Νόμος τις γυναίκες, τα παιδιά, τις οικογένειες, τις χήρες και τα ορφανά;

¹⁹ Ο Νόμος προστάτευε επίσης τις γυναίκες, τα παιδιά και τις οικογένειες, διασφαλίζοντας τη φροντίδα τους. Πρόσταζε τους γονείς να δίνουν στα παιδιά τους συνεχή προσοχή και εκπαίδευση σε πνευματικά πράγματα. (Δευτερονόμιο 6:6, 7) Απαγόρευε κάθε είδους αιμομειξία, επί ποινή θανάτου. (Λευιτικό, κεφάλαιο 18) Παρόμοια, απαγόρευε τη μοιχεία, η οποία τόσο συχνά διαλύει οικογένειες και καταστρέφει την ασφάλεια και την αξιοπρέπειά τους. Ο Νόμος φρόντιζε τις χήρες και τα ορφανά και απαγόρευε με τους πλέον αυστηρούς όρους την κακομεταχείρισή τους.​—Έξοδος 20:14· 22:22-24.

20, 21. (α) Γιατί επέτρεπε ο Μωσαϊκός Νόμος την πολυγαμία μεταξύ των Ισραηλιτών; (β) Στο ζήτημα του διαζυγίου, γιατί διέφερε ο Νόμος από τον κανόνα που αποκατέστησε αργότερα ο Ιησούς;

 ²⁰ Ωστόσο, μερικοί ίσως αναρωτιούνται: “Γιατί επέτρεπε ο Νόμος την πολυγαμία;” (Δευτερονόμιο 21:15-17) Χρειάζεται να εξετάζουμε αυτούς τους νόμους στο πλαίσιο της εποχής τους. Εκείνοι που κρίνουν τον Μωσαϊκό Νόμο με βάση τις αντιλήψεις των σύγχρονων καιρών και πολιτισμών είναι βέβαιο ότι θα τον παρανοήσουν. (Παροιμίες 18:13) Ο κανόνας του Ιεχωβά, ο οποίος τέθηκε στην Εδέμ, έκανε τον γάμο μια μόνιμη ένωση μεταξύ ενός άντρα και μιας γυναίκας. (Γένεση 2:18, 20-24) Όταν όμως ο Ιεχωβά έδωσε τον Νόμο στον Ισραήλ, συνήθειες όπως η πολυγαμία ήταν εδραιωμένες επί αιώνες. Ο Ιεχωβά γνώριζε καλά ότι ο “ισχυρογνώμων λαός” του συχνά δεν θα υπάκουε ακόμη και στις πιο βασικές εντολές, όπως αυτές που απαγόρευαν την ειδωλολατρία. (Έξοδος 32:9) Σοφά λοιπόν δεν έκρινε εκείνη την εποχή κατάλληλη για να αναμορφώσει όλες τις γαμήλιες συνήθειές τους. Να θυμάστε όμως ότι ο Ιεχωβά δεν θέσπισε την πολυγαμία. Χρησιμοποίησε ωστόσο τον Μωσαϊκό Νόμο για να ρυθμίζει την πολυγαμία στον λαό του και να αποτρέπει τυχόν καταχρήσεις αυτής της συνήθειας.

²¹ Παρόμοια, ο Μωσαϊκός Νόμος επέτρεπε σε έναν άντρα να διαζευχθεί τη σύζυγό του για αρκετούς σοβαρούς λόγους. (Δευτερονόμιο 24:1-4) Ο Ιησούς το αποκάλεσε αυτό παραχώρηση που είχε κάνει ο Θεός στους Ιουδαίους «λόγω της σκληροκαρδίας» τους. Ωστόσο, αυτές οι παραχωρήσεις ήταν προσωρινές. Για τους ακολούθους του, ο Ιησούς αποκατέστησε τον αρχικό κανόνα του Ιεχωβά για τον γάμο.​—Ματθαίος 19:8.

22. Με ποιους τρόπους προωθούσε την αγάπη ο Μωσαϊκός Νόμος, και προς ποιους;

²² Μπορείτε να φανταστείτε κάποιο σύγχρονο νομικό σύστημα που να προάγει την αγάπη; Ο Μωσαϊκός Νόμος προωθούσε την αγάπη πάνω από όλα. Μάλιστα, στο βιβλίο του Δευτερονομίου και μόνο, η λέξη που αποδίδεται «αγάπη» εμφανίζεται σε διάφορους τύπους πάνω από 20 φορές. «Πρέπει να αγαπάς τον συνάνθρωπό σου όπως τον εαυτό σου» ήταν η δεύτερη σε σπουδαιότητα εντολή όλου του Νόμου. (Λευιτικό 19:18·  Ματθαίος 22:37-40) Οι Ισραηλίτες έπρεπε να δείχνουν τέτοια αγάπη, όχι μόνο ο ένας προς τον άλλον, αλλά και προς τους ξένους κατοίκους ανάμεσά τους, ενθυμούμενοι ότι είχαν κατοικήσει και αυτοί ως ξένοι σε άλλη χώρα. Έπρεπε να δείχνουν αγάπη για τους φτωχούς και τους ταλαιπωρημένους, βοηθώντας τους υλικά και χωρίς να εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες τους. Μάλιστα, έπρεπε να φέρονται ακόμη και στα υποζύγιά τους με καλοσύνη και προσοχή.​—Έξοδος 23:6· Λευιτικό 19:14, 33, 34· Δευτερονόμιο 22:4, 10· 24:17, 18.

23. Τι υποκινήθηκε να κάνει ο συγγραφέας του 119ου Ψαλμού, και τι θα μπορούσαμε να αποφασίσουμε να κάνουμε εμείς;

²³ Ποιο άλλο έθνος είχε ευλογηθεί με τέτοιον νομικό κώδικα; Δεν είναι παράξενο που ο ψαλμωδός έγραψε: «Πόσο αγαπώ τον νόμο σου!» Η αγάπη του όμως δεν ήταν απλώς ένα συναίσθημα. Τον υποκινούσε σε δράση, επειδή προσπαθούσε να υπακούει σε εκείνον τον νόμο και να ζει σύμφωνα με αυτόν. Παρακάτω, έγραψε: «Τον συλλογίζομαι όλη την ημέρα». (Ψαλμός 119:11, 97) Ναι, αφιέρωνε τακτικά χρόνο για να μελετάει τους νόμους του Ιεχωβά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, καθώς το έκανε αυτό, η αγάπη του για εκείνους τους νόμους αυξανόταν. Ταυτόχρονα, αυξανόταν και η αγάπη του για τον Νομοθέτη, τον Ιεχωβά Θεό. Καθώς συνεχίζετε να μελετάτε τον θεϊκό νόμο, είθε και εσείς να πλησιάζετε όλο και περισσότερο τον Ιεχωβά, τον Μεγάλο Νομοθέτη και Θεό της δικαιοσύνης.