Ang Hunahuna sa Bibliya

Internet—Kon Unsaon Paglikay sa Kapeligrohan

SA USA ka hilit nga balangay sa India, usa ka mag-uuma ang nagsusi sa prisyo sa soybins sa Chicago, T.B.A., aron mahibaloan niya ang kinamaayohang panahon sa pagbaligya sa iyang abot. Sa samang higayon, usa ka pensiyonada ang malipayong nagbasa sa E-mail gikan sa iyang apo nga lalaki, usa ka biyahedor ang nagsusi sa kahimtang sa panahon sa dapit nga iyang adtoan, ug usa ka inahan ang nanukiduki ug impormasyon nga makatabang sa homwork sa iyang anak​—ang tanan pinaagi sa Internet. Sanglit nagkadaghang tawo ang naggamit ug Internet​—gibanabanang 600 ka milyon sa tibuok kalibotan​—nausab na kaayo ang paagi sa pagpakigkomunikar ug pakignegosyo sa tibuok kalibotan.

Ang mga kabatan-onan karon mao ang maikagon kaayong migamit sa Internet. Nagkadaghang estudyante ang naggamit niini ingong pangunang tuboran sa mga balita ug pagpanukiduki puli sa naandang librarya. “Sa ato pa, kining mga estudyanteha . . . halos 100 porsiyento nga naggamit sa Internet,” matod ni Deanna L. Tillisch, direktor sa usa ka pagtuon nga naglangkit sa mga estudyanteng mograduwar na sa kolehiyo sa Tinipong Bansa. Oo, ang Internet maoy mapuslanon nga galamiton sa atong modernong katilingban.

Ang usa ka himan nga kusog ug puwersa kasagarang mas peligrosong gamiton. Ang demotor nga gabas mas dakog mahimo kay sa ordinaryo nga gabas; apan, kinahanglang mag-amping pag-ayo ang usa sa paggamit niini. Ang Internet makahimo usab ug daghan kaayong butang ug mapuslanon, apan kinahanglan kitang mag-amping sa paggamit niana, sanglit aduna usab kiniy mga kapeligrohan. Tungod kay nabalaka sa maong mga kapeligrohan, ang 40 kapin ka nasod nga membro sa Council of Europe naghimog internasyonal nga kasabotan sa tuyo nga panalipdan ang katilingban batok sa mga krimen ginamit ang Internet.

Nganong mabalaka man pag-ayo? Unsang mga kapeligrohan ang ilabinang bantayan sa mga Kristohanon? Dili ka na ba mogamit ug Internet tungod niana? Unsang giya ang gihatag sa Bibliya?

Gikinahanglan ang Pagbantay

Mga kasiglohan kanhi, ang Bibliya nagpasidaan batok sa mga kadaot nga mahimong ipahinabo sa mga tawong daotan nga gihubit ingong ‘hawod sa daotang mga hunahuna’ ug “nagalaraw sa pagbuhat ug daotan.” (Proverbio 24:8) Ang propetang si Jeremias naghubit kanila ingong “mga tawong daotan”  kansang “mga balay napuno sa panglimbong.” Sama sa mga tiglit-ag ug langgam, sila “nagpahimutang ug makadaot nga bitik” aron limbongan ang mga tawo ug ‘makabaton ug bahandi.’ (Jeremias 5:​26, 27) Tungod sa teknolohiya, nabatonan sa modernong-adlaw nga “mga tawong daotan” ang bag-ong mga paagi sa paglingla sa mga tawo. Atong susihon ang pipila ka pamaagi nga makapatunghag seryosong kapeligrohan sa mga Kristohanon.

Ang negosyo sa pornograpiya sa Internet mokita ug 2.5 bilyon dolyares kada tuig. Ang gidaghanon sa pornograpikong mga Web page miuswag pag-ayo sa gikusgon nga halos 1,800 porsiyento sa miaging lima ka tuig. Gibanabana nga aduna na karoy kapin sa 260 ka milyon nianang maong mga page, ug kini padayong miuswag sa gidaghanon nga wala hitupngi sukad. “Ang pornograpiya kaylap na kaayo diha sa Internet nga lisod na kaayong malikayan karon ang wala-tuyoang pagkakita niini, ug tungod niana, daghan ang nagiyan sa seksuwal nga mga kalihokan ginamit ang Internet,” matod ni Dr. Kimberly S. Young, ehekutibong direktor sa Center for On-Line Addiction.

Ang Bibliya nag-ingon kanato nga “ang matag usa masulayan pinaagi sa pagkaganoy ug pagkahaylo sa iyang kaugalingong tinguha.” (Santiago 1:14) Sanglit gilantaw sa mga tigpasiugdag pornograpiya ang bisan kinsang may kompiyuter ingong posibleng mga biktima, mohimo silag lainlaing mga paagi aron mapukaw ang “kaugalingong tinguha” sa matag usa, sa ato pa, “ang tinguha sa unod ug ang tinguha sa mga mata.” (1 Juan 2:16) Ang ilang tuyo mao ang paghaylo​—o sumala sa gihubit sa Vine’s Expository Dictionary of Biblical Words, “pagdani pinaagig paon”​—sa dili-mabinantayong mga tiggamit ug Internet nga gusto nilang “daldalon.”​—Proverbio 1:10.

Sama sa mga tawong daotan sa panahon sa Bibliya, ang mga tigpasiugdag pornograpiya kanunayng manglimbong. Ingong bahin sa madasigon nga kampanya sa pagdani ug bag-ong mga kustomer, gibanabana nga mga duha ka bilyong pornograpikong mga E-mail ang ginapadala ngadto sa mga tawo kada adlaw. Ang maong wala-damha nga mga E-mail kasagarang adunay mga ulohan nga daw dili makadaot. Apan, inig-abli nimo niana, mopusot-pusot ang law-ay nga mga larawan nga lisod pahunongon. Kon mohangyo ka sa pagpapas sa imong ngalan sa ilang listahan, mas modaghan na hinuon ang imong madawat nga wala-damha nga pornograpikong mga E-mail.

Sistematikong ibutang sa usa ka tiglit-ag ug langgam ang mga liso diha sa dalan. Ang wala-magbantay nga langgam motuka sa matag lamian nga liso hangtod nga pak! ang langgam nabitik. Sa susama, tungod sa pagkamausisahon, ang uban mosulaysulay pagtan-aw ug pipila ka larawan nga makapukaw sa sekso. Ug nanghinaot sila nga walay makakita kanila. Tungod kay giganahan, ang uban magsige nag balik sa pagtan-aw nianang makalingaw ug makapaukyab nga mga larawan. Tingalig bation nila ang kaulaw ug pagkasad-an. Sa kadugayan, ang makakurat kaniadto mahimo nang ordinaryo. Alang niadtong gusto gayong motan-aw ug pornograpiya, ang Internet nahisamag abono nga kusog kaayong magpadako sa mga tinguha sa usa hangtod nga mobunga kini ug daotang mga buhat. (Santiago 1:15) Sa ngadtongadto, mahimong maugmad sa maong mga tawo ang “ngil-ad nga sekretong kinaiya nga ang pangunang tinguha mao ang pagtagbaw sa iyang law-ay nga kaulag nga siyasiya ra,” nagtaho si Dr. Victor Cline, usa ka clinical psychologist nga nakatabang na ug gatosan ka mga pasyente nga nabitik niini nga lit-ag.

Ang Kapeligrohan sa mga Chat Room

Ang mga chat room sa Internet makausik ug daghang panahon ug kasagarang nalangkit sa pagkabungkag sa pamilya. Usa ka tawo nga nahigawad pag-ayo bahin sa panahon nga gigugol sa iyang  asawa diha sa Internet misulat: “Inigpauli niya gikan sa trabaho, moatubang dayon siya sa kompiyuter ug dili mohunong hangtod sa lima o kapin pang mga oras. Tungod niana, nadaot ang among kaminyoon.” Oo, ang oras nga imong gigugol sa Internet maoy oras nga imong gihikaw sa imong kapikas ug pamilya.

Si Angela Sibson, pangulong ehekutibo sa Relate, usa ka ahensiya nga nagtanyag ug giya bahin sa kaminyoon, miingon nga ang Internet “magbukas ug mga kahigayonan alang sa bag-ong mga relasyon. Kini mahimong molambo pag-ayo ug mobungkag sa naglungtad na nga mga relasyon.” Ang unang mahigalaon nga pagpakig-estorya diha sa chat room daling mosangpot ngadto sa seryoso nga relasyon. Sanglit nagtinguhang makabaton ug imoral nga relasyon, kadtong “malinglahon sa kasingkasing” mogamit ug ‘maulog-ulogon’ nga sinultihan aron sultihan ang mga biktima sa mga butang nga gusto nilang madunggan. (Proverbio 6:24; 7:10) Si Nicola, usa ka 26-anyos nga biktima nga taga-United Kingdom, misaysay: “Kanunay ko niyang pasaligan sa iyang gugma. Kanunay ko niyang ingnan nga hiligugmaon kaayo ako ug ako mituo kaniya ug nalimbongan.” Si Dr. Al Cooper, editor sa Sex and the Internet: A Guidebook for Clinicians, miingon nga kinahanglan natong “pasidan-an ang mga tawo bahin niining makagiyan ug makadaot nga kalihokan nga mosugod pinaagig pagbirigbirig diha sa Internet ug lagmit gayong mosangko sa pagdiborsiyo.”

Ang mga bata mas daling mabiktima sa pagpahimulos ug pagdaot niadtong “mga nagpasiugdag seksuwal nga kalihokan diha sa Internet.” Gustong biktimahon sa mga pedopilya ang walay-kasinatian nga mga bata pinaagi sa paggamit ug “balikong sinultihan” ug “ngabil nga malalangon.” (Proverbio 4:24; 7:7) Ilang pakitaan ang bata ug daghang atensiyon, pagmahal, ug pagkamaayo aron ang mga bata mobating espesyal. Daw nasayod sila sa tanang butang nga gikaikagan sa bata, lakip ang paboritong awit ug mga kalingawan niini. Ang ginagmayng mga problema sa balay padak-on nila aron  ang bata mopahilayo sa iyang pamilya. Aron matuman ang ilang daotang mga tinguha, tingalig padad-an pa gani sa tig-among-among ang biktima ug plete aron moadto kini sa usa ka dapit. Ang resulta makahahadlok.

Ang mga Prinsipyo sa Bibliya Makapanalipod Kanimo

Human susiha ang mga kapeligrohan, ang ubang tawo mihukom nga mas maayong dili na lang mogamit ug Internet. Apan, hibaloi nga gamayng porsiyento lamang sa mga site sa Internet ang peligroso ug nga kadaghanang mga tiggamit wala makasinatig seryosong mga suliran.

Maayo na lang, ang Kasulatan nagtaganag giya sa ‘pagpanalipod’ kanato gikan sa kadaotan. Gidasig kita sa pagkuhag kahibalo, kaalam, ug katakos sa paghunahuna. Ang maong mga hiyas ‘magabantay kanato’ aron ‘sa pagluwas kanato gikan sa daotang dalan.’ (Proverbio 2:10-12) “Apan ang kaalam​—diin man diay kini magagikan?” nangutana ang karaang alagad sa Diyos nga si Job. Ang tubag? “Ang pagkahadlok kang Jehova​—mao kana ang kaalam.”​—Job 28:​20, 28.

“Ang pagkahadlok kang Jehova,” nga “mao ang pagdumot sa daotan,” mao ang sinugdanan aron maugmad nato ang mga hiyas nga makapahimuot sa Diyos. (Proverbio 1:7; 8:13; 9:10) Ang atong gugma ug debosyon sa Diyos, maingon man ang atong pagtahod sa iyang gahom ug awtoridad, motabang kanato sa pagdumot ug paglikay sa mga butang nga iyang gidumtan. Ang tin-awng panghunahuna, lakip ang diyosnong kaalam, motabang kanato sa pag-ila sa mga kapeligrohan nga lagmit modaot sa atong hunahuna, kasingkasing, ug espirituwalidad. Makat-onan nato ang pagdumot sa hakog nga mga tinamdan nga makabungkag sa atong pamilya ug makadaot sa atong relasyon kang Jehova.

Busa kon naggamit ka ug Internet, pagbantay sa mga kapeligrohan. Magmadeterminado nga sundon ang mga sugo sa Diyos, ug likayi ang mga kapeligrohan. (1 Cronicas 28:7) Unya, kon makahibalag ka ug peligrosong mga butang diha sa Internet, maalamong magpahilayo niana.​—1 Corinto 6:18.

[Kahon sa panid 19]

PAHILAYO SA PORNOGRAPIYA!

“Ang pakighilawas ug ang tanang matang sa kahugawan o kadalo dili gayod angay hisgotan sa inyong taliwala, ingon nga nahiangay sa mga balaan.”​—Efeso 5:3.

“Busa, patya ang inyong mga sangkap sa lawas nga anaa sa yuta maylabot sa pakighilawas, kahugawan, seksuwal nga gana, makadaot nga tinguha, ug hakog nga pangibog, nga maoy idolatriya.”​—Colosas 3:5.

“Kay kini mao ang pagbuot sa Diyos, . . . nga ang matag usa kaninyo kinahanglang mahibalo kon unsaon paghupot sa iyang kaugalingong sudlanan diha sa kabalaan ug kadungganan, dili sa mahakogong kaibog sa seksuwal nga gana nga sama usab nianang sa kanasoran nga wala makaila sa Diyos.”​—1 Tesalonica 4:3-5.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 20, 21]

PAGBANTAY SA MGA CHAT ROOM SA INTERNET!

Gidapit sa usa ka babayeng polis nga detektib nga nag-espesyalisar sa mga krimen ginamit ang Internet ang Pagmata! aron ipakita ang mga kapeligrohan sa mga chat room sa Internet. Iyang giablihan ang usa ka chat room, nga nagpakaaron-ingnong 14-anyos nga babaye. Human ang pipila lamang ka segundo, daghang indibiduwal ang mitubag. Ang mga estranghero misukna ug mga pangutana sama sa: “Taga diin ka?” “Babaye ka ba o lalaki?” “Mahimo bang makig-estorya?” Daghang tubag naggikan sa gidudahang mga tigpamiktima bahin sa sekso nga gipanid-an sa mga polis. Kana nagpakita kon unsa ka sayon nga mosulod ang usa ka pedopilya sa chat room sa imong anak!

Ang ubang mga ginikanan naghunahuna nga way angay kabalak-an kon ang mga bata makig-chat tungod kay samtang sila mag-chat, kini mabasa sa tanan diha sa chat room. Apan, kon ang usa anaa na sa chat room, mahimo siyang dapiton nga makig-chat sa usa ra ka tawo. Nagtumong niining buhata, nga usahay gitawag ug whispering, ang Internet Taskforce on Child Protection sa United Kingdom nagpasidaan: “Sama ra kini sa pagpalain sa imong kaugalingon gikan sa parti nga daghag tawo ug mosulod sa usa ka pribadong lawak aron makig-estorya sa usa ka estranghero nga kamokamo ra.”

Hinungdanon usab nga masabtan sa mga ginikanan nga kadaghanang pedopilya gustong mohimog labaw pa kay sa pagpakig-chat lamang sa usa ka bata. Usa ka dokumento nga giandam sa Internet Crime Forum nagtaho: “Human nianang unang pagpakig-chat, ang relasyon mahimong molambo pinaagi sa pag-email ug pagtawag sa cell phone.” Usa ka taho gikan sa Federal Bureau of Investigation sa T.B. nag-ingon: “Bisan tuod makapahinam alang sa mga tig-among-among sa sekso ang pagpakig-chat sa usa ka bata nga gusto nilang biktimahon ginamit ang kompiyuter, kini budlay kaayo. Ang kadaghanan buot makigsulti sa mga bata diha sa telepono. Lagmit silang mohimog ‘phone sex’ uban sa mga bata ug sagad makigsabot nga makigkita aron aktuwal nga makigsekso kanila.”

Aron malampos kini, ang mga tig-among-among sagad mohatag sa ilang numero sa telepono. Kon ang imong anak motawag kanila, ang caller ID magbutyag sa numero sa telepono sa bata. Ang ubang mga tigpamiktima dunay toll-free nga mga numero sa telepono o ingnon nila ang bata sa pagtawag nga collect. Ang uban nagpadala pa gani ug cell phone ngadto sa bata. Ang mga tig-among-among lagmit magpadala usab ug mga sulat, letrato, ug mga gasa.

Dili lang mga bata ang mabiktima sa kapeligrohan sa mga chat room. Di pa dugay, giulog-ulogan sa usa ka lalaki ang unom ka babaye sa United Kingdom bahin sa mga butang nga gusto nilang madungog, mao nga sila nahigugma kaniya sa samang higayon. Usa sa mga biktima, si Cheryl, usa ka maanyag nga 27-anyos nga graduwado sa kolehiyo, miingon: “Dili ko kini ikasaysay karon. Nag-uros-uros ang akong gibati nga gikontrolar niini ang tibuok nakong kinabuhi.”

“Ang mga babaye komportableng makig-chat diha sa Internet kay ang mga tawo dili man mohukom kanila sumala sa ilang panagway,” matod ni Jenny Madden, ang nagpundar sa Women in Cyberspace. “Apan dali ra usab kaayo silang mabiktima kay sayon ra man god kaayo, ilabina diha sa mga chat room, nga ibutyag dayon ang daghang impormasyon bahin sa ilang kaugalingon.”

“Igo lang nakong buksan ang akong kompiyuter ug makapili na ako gikan sa libolibong babaye,” matod sa usa ka lalaki nga gisurbi alang sa usa ka panukiduki sa University of Florida nga gidumala ni Beatriz Avila Mileham. Siya miingon: “Ang internet sa di madugay mahimo nang labing komon nga paagi sa pagluib sa kapikas, kon dili pa man kana ang kahimtang karon.” “Nahibaloan namo sa mga terapista sa tibuok nasod nga ang seksuwal nga mga kalihokan ginamit ang Internet maoy pangunang hinungdan sa mga problema sa mga magtiayon,” nag-ingon si Dr. Al Cooper, editor sa librong Sex and the Internet: A Guidebook for Clinicians.

Tungod niining makapahinuklog nga mga impormasyon, maalamon ang paghimog makataronganong mga panagana sa dihang mogamit ug Internet. Pahimangnoi ang imong mga anak, ug tudloi sila kon unsaon pagpanalipod sa ilang kaugalingon batok sa peligro. Kay nasangkapan sa hustong kahibalo, ikaw makalikay sa mga kapeligrohan sa Internet.​—Ecclesiastes 7:12.